funksjonalisme – Lille norske leksikon

Restaurant med flatt tak, bygget i betong, med utsikt over Oslo. Huset har slette, hvite vegger med med kombinasjon av rette og buede linjer. Overflaten er uten pynt, med enkle, svarte rekkverk. — Ekebergrestauranten i Oslo er det eldste funksjonalistiske bygget som står i Noreg. Det er teikna av arkitekten Lars Backer.

Ekebergrestauranten

Av Lars Mæhlum.

Lisens: CC BY SA 3.0

Den danske arkitekten Poul Henningsen blei ofte kalla for PH. Den funksjonalistiske «PH-lampa» er svært populær, og blir framleis produsert.

PH-lampe

Av slimmer_jimmer.

Lisens: CC BY NC ND 2.0

Funksjonalisme er ein arkitekturstil som starta mellom 1920 og 1940. Stilen blir reikna som ei grein innanfor modernismen. I arkitektur blir orda funksjonalisme og modernisme ofte brukt om kvarandre. Stilen fekk kallenamnet «funkis» i Noreg.

Den viktigaste ideen i funksjonalismen er at ting skal vere forma ut frå funksjonen dei har. Ting skal vere gode å bruke. Det praktiske er viktigast, pynt er overflødig. Det kan godt vere synleg korleis ting er sett saman.

Denne måten å tenkje på skapte ein heilt ny stil. Mange funksjonalistiske hus fekk slette, kvite veggar av betong. Linjene er enkle og rette. Taka er ofte flate, og vindauga er store. Vindauga er plasserte for å gje best mogleg lys, gjerne i lange radar eller i hjørna på huset. Ikkje alle likte denne stilen.

Funksjonalistane ville at alle skulle få god arkitektur. Med dei nye løysingane kunne ein bygge mange gode og billege hus, raskt. Vanlege folk kunne leve betre med enkle løysingar i kvardagen. Mottoet var at eit hus er «ein maskin til å bu i».

Funksjonalistane var også opptatt av å planlegge områda folk skulle bu i. Dei meinte at menneska treng opne uterom med lys og luft, ikkje mørke bakgårdar.

Bakgrunn

Med industrien på 1800-talet kom nye material. Stål, armert betong og store glas gjorde at arkitektar kunne skape bygg med nye teknikkar. Dei kunne bygge ting som ikkje hadde vore mogleg før.

Arkitektar

Le Corbusier og Mies van der Rohe var to svært kjende funksjonalistar.

I 1927 kom det første funksjonalistiske bygget i Norden. Det var restaurant Skansen i Oslo, som blei teikna av norske Lars Backer. På 1930-talet blei funksjonalismen vanleg i Noreg. Nokre viktige norske arkitektar var Herman Munthe-Kaas, Arne Korsmo, Ove Bang, Knut Knutsen og seinare Sverre Fehn.

Interiør og møbler

En oransj lenestol som minner litt om et egg i formen. Den har svingbare bein og store armelener. I hodehøyde til den som sitter i stolen har stolen en slags ører. Det hører en krakk til stolen. — Arne Jacobsens *Ægget* er en berømt stol i modernistisk stil. Den ble designet i 1958 til SAS Radisson Hotel i København.

Ægget

Av Danmarks Turistråd/Ireneusz Cyranek.

Lisens: Avgrensa gjenbruk

Funksjonalistar såg gjerne utsida og innsida av bygget som delar av same sak. Innsida av bygget blir kalla interiøret. Arkitektar kunne teikne både huset og møblane samtidig.

Idealet var at ting skulle vere enkle. Le Corbusier nytta så få veggar som mogleg. Møbel blei også forenkla. Mange blei laga av stål, så dei kunne bli raskt produsert i industrien.

I Norden utvikla det seg ein eigen form for funksjonalisme. Tre blei mykje brukt. Den nordiske stilen er særleg kjend for interiør og blei gjerne kalla «Scandinavian design».

Den finske arkitekten Alvar Aalto forma møbel med ein ny teknikk for å bøyge tre. Frå Danmark kom arkitektar som Arne Jacobsen og Poul Henningsen. Dei skapte populære stolar og lamper som er typiske for funksjonalismen.

Les meir i Vesle norske leksikon

Faktasjekk av

Per Rygh

Arkitekt