Slange

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Slange of Serpentes zien 'n oonderorde vaan de orde Squamata oet de klasse reptiele, ing verwant aon de Herdisse en de Wörmherdisse. Ze zien kaajdbleujeg, poetloes en laankwerpeg vaan vörm. Alle soorte zien carnivoor. Slange koume veur in de meiste tropische, subtropische en gemaotegde gebeeje; in polair en subpolair streike kinne ze door hun kaajdbleujegheid neet leve.

Taxonomische indeiling

Gegeve zien alle femilies vaan slange.

Orde Squamata

Suborde Slange (Serpentes)
- Superfamilie Typhlopoida of Scolecophidia
  - Blin mörgeslange (Anomalepidae)
  - Blin slange (Typhlopidae)
  - Iezerslange (Leptotyphlopidae)
- Superfemilie Henophidia of Boidea
  - Rolslange (Aniliidae)
  - Klein rolslange (Anomochilidae)
  - Boa's (Boidae)
  - Pythons (Pythonidae)
  - Bolyerslange (Bolyeridae)
  - Aziatische rolslange (Cylindrophiidae)
  - Mexicaanse graofpythons (Loxocemidae)
  - Tropidophiidae (mèt de koumende ouch dwergboa's geneump)
  - Ungaliophiidae (mèt de veurgoonde ouch dwegboa's geneump)
  - Sjèldstartslange (Uropeltidae)
  - Eerdslange (Xenopeltidae)
  - Vrattelslange (Acrochordidae)
- Superfemilie Xenophidia, Colubroidea of Caenophidia
  - Moladders (Atractaspididae)
  - Gladde slange (Colubridae)
  - Gifslange (Elapidae)
  - Zieslange (Hydrophiidae)
  - Adders (Viperidae)

Evolutie

De fylogenese vaan de slange, hun verband mèt ander gróppe bieste, is jaorelaank nogal problematisch gewees: slange mèt hun slaanke en klein skelette laote neet gaw fossiele nao. Aon de hand vaan de huidege soorte heet me geconcludeerd tot de slange aofstamme vaan herdisse. Modern gene-oonderzeuk heet dat bevesteg: de slange vörme same mèt de herdisse 'n klade.

Ouch heet me oet 't vergelieke vaan de skelette vasgestèld tot de slange woersjijnelek aofstamme vaan e bies wat sterk op de Mosasaurus (in Zuid-Limburg opgegraove) geliekend heet: hei-op wieze de aofwezigheid vaan pu en de oetgerèkde bouw en 't verlere vaan de oere. De Mosasaurus waor e waterbies en de ierste slange zouwe dat ouch gewees zien, tot ze in 't laat Kriet 't land weer opkrope. Sommege gelierde goon evels liever devaan oet tot de slange direk oet (conventioneel) herdisse geëvolueerd zien.

In 't Paleoceen ('t vreug tertiar) naom 't aontal soorte snel touw; hei vermoed me 'n correlatie mèt de touwname vaan 't aontal zoegdiere in dezelfden tied.

Fysieke kinmerke

De slang heet 'n sjöbbegen huid, dee ze periodiek vervingk.

't Ziech vaan de slange is beperk, en is nog 't bes oontwikkeld bij de in de buim levende soorte. Feitelek numme ze veural beweginge woer. Sommege slange höbbe de vreem gaaf veur infraroedstraole te kinne "zien". 't Gehuur is nog slechter en rudimentairder: de trommelvlieze zitte oonder 't vel, en de meiste slange zien veurnaomelek geveuleg veur toene tösse de 200 en 300 Hertz. Wat me dèks huurt, tot slange gans douf zien, is evels neet woer. Mèt zien gevörkde tong kin de slang evels perfek ruke.

De lange vörm vaan de slang heet zie liechaam gans aongepas. Dat mèrk me al in 't skelet: tösse de sjedel en de startkneukskes vint me allein mer ribbe, die zoe dun zien es de graote vaan 'ne vès. De linkerlong is defectief of zelfs gans aofwezeg. Primitief slange wie boa's en pythons höbbe nog rudimentair puutsjes/ klewkes bij hunnen anus; bij mier oontwikkelde soorte is dao niks mie vaan trök te vinde.

Mennekesslange höbbe twie hemipenes, woevaan eine bij de coïtus bij 't vruiwke ingebrach weurt. De meiste slange lègke eier wie alle reptiele; väöl soorte zien evels ovovivipaar: 't vruiwke dreug de eier mèt ziech mèt in häör lief en de jónge weure in häör gebaore.

Rouf- en eetgewuundes

Alle slange zien, wie bove gezag, carnivoor. Veur e plantaardeg dieet zouw de slang te väöl energie mote gebruke veur 't zeuke nao ete. Bij e dierlek diëet evels besteit 't probleem tot de slang ziech euver de groond moot bewege en neet kin jaoge. Sommege soorte ete daan ouch eier of insekte. Väöl soorte kinne ouch ander reptiele (boe-oonder ouch ander slange!), klein zoogdiere of veugel ete. Ze höbbe de meugelekheid snel op 'ne proej aof te sjete, woenao dees gewurg of vergifteg weurt - nao de meneer vaan jaoge deilt me de slange wel in in wurgslange en gifslange (neet te verwarre mèt de orde Gifslange/Elapidae!). 'n Gifslang bit zien proej doed of verlamp ze. Slange knawwele neet en slikke hun proej dus gans in en mote nao gegete te höbbe hun proej vertere - get wat bij sommege soorte en groete proeje daog of weke kint dore. Mer e paar gifslange höbbe gifte die krachteg genoog zien veur 'ne mins te doed te make.

Slange in de minseleke cultuur

De slang späölt in väöl sages 'n negatief rol: 't bies weurt gezeen es stiekem, oonbetrouwbaar en slouw. In de Indische sage vaan De Spin en de Slang weurt de lèste door de spin, toch ouch gei populair bies, verslage. Oet de Griekse mythologie is de Medusa bekind, e weze mèt slange in plaots vaan haore op de kop, die fataal waor veur aon te zien. 'n Aander veurbeeld oet 't aajd Griekeland is de Hydra vaan Lerna, mèt nege köp, die door Hercules verslage woort. In 't aajd Egypte evels seerde de cobra de kroen vaan de farao, zoetot me dao vaan e heileg bies moot kinne spreke.

In de Biebel koume ouch väöl rifferenties nao de slang veur. 't Bekinds is natuurlek de slang die Eva verleit vaan de verboje vröch te ete. 'n Ander bekinde verwijzing is de staf vaan Mozes, dee door God zie werk in 'n slang verandert en weer trök. Wijer kump de slang nog inkel kiere veur in 't Aajd en Nui Testamint. Opmerkelek is tot Zjezus tege zien discipele zeet "Zeet veurziechteg wie de slange en oonsjöldeg wie de doeve".

'n Gekrónkelde slang um 'n staf, de aesculaap, is 't symbool vaan de dokters. Bekinde rifferenties zien wijer de slang Kaa in 't Jungle Book vaan Rudyard Kipling en 't symbool vaan Slytheryn/Zwadderich in de beuk vaan Harry Potter.

Slange veur consumptie, es hoesdier en in ander touwpassinge

In zeker len it me slange, wat in zeker culture es delicatesse gezeen weurt of zelfs magische bezweringe zouw teweegbringe. 't Ete vaan slangevleis is evels neet zoonder gevaar en kin tot infecties lije.

In de westerse cultuur is 't bij sommege lui populair slange es hoesdier te hawwe. Ze mote evels dèks gevoord weure mèt levend voor en höbbe e vrij groet terrarium nudeg. Veur klein slange kint me in de dierewinkel levende sprinkhaone koupe. D'r is 'ne bleujenden handel in illegaal geïmporteerde slange.

Um 't gevaar vaan sommege soorte is 't in Zuid-Azië, veural in India, gebrukelek tot artieste ziech specialisere in 't bezwere vaan slange. Me deit dit gewuunlik mèt 'n fluit, meh umtot de slange aamper geveuleg zien veur de frequenties die dit instrumint produceert zit de bezwering woersjijnelek in de (subtiel) beweginge die de bezweerder maak.

Soms weure slange op farms gehawwe, veural um 't slangeleer. Es örges 'n plaog vaan knaagdiere is zèt me wel slange oet veur die te bestrije.

Slange in de Limburge

Adder, 'n slang die ouch in Limburg veurkump

In Nederland en 't Belsj koume drei soorte slange veur: d'n adder, de rinkslang en de gladde slang. Veural in 't heuvelland zien die talriek. Veur alle ander slange is 't klimaat vaan de Lieg Len te kaajd; de kaw winters verpliech de drei in eus streke veurkoumende soorte trouwes al tot 't hawwe vaan 'ne winterslaop.

Vaan dees drei soorte is allein d'n adder 'n wieneg gevierlek veur de mins: rinkslange biete neet en gladde slange zien neet gifteg. Bij 'ne beet vaan 'nen adder, die veurnaomelek opgeloupe weurt door drop te trejje, weurt 't aongeraoje bij 'nen dokter um tegegif te vraoge.