ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಹೋಗು

ಬಲರಾಮ

ವಿಕಿಪೀಡಿಯದಿಂದ, ಇದು ಮುಕ್ತ ಹಾಗೂ ಸ್ವತಂತ್ರ ವಿಶ್ವಕೋಶ
ಬಲರಾಮ
ಬಲರಾಮ
ದೇವನಾಗರಿबलराम
ಸಂಸ್ಕೃತ ಲಿಪ್ಯಂತರಣಬಲರಾಮ
ಸಂಲಗ್ನತೆಆದಿಶೇಷ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣು, ಅವತಾರ
ಆಯುಧನೇಗಿಲು, ಗಧೆ
ಸಂಗಾತಿರೇವತಿ
ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಬಲರಾಮ ತಮ್ಮ ತಂದೆ ತಾಯಿಯನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗುತ್ತಾರೆ. ಚಿತ್ರಕಲೆ- ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ
ವೃಂದಾವನದಲ್ಲಿದ್ದ ಕೃಷ್ಣ-ಬಲರಾಮ ದೇವಾಲಯ ದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣ-ಬಲರಾಮ ದೇವತೆಗಳು
ರಾಜಮನಾಮದ ಒಂದು ದೃಶ್ಯದಲ್ಲಿ- ದುರ್ಯೋದನನು ಭೀಮನಿಂದ ಸೋಲಿಸಲ್ಪಟ್ಟನು
ಯಮುನಾ ನದಿಯ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ,ಬಲರಾಮ. ಕೃತಿಸ್ವಾಮ್ಯ ಭಕ್ತಿವೇದಾಂತ ಬುಕ್ ಟ್ರಸ್ಟ್

ಬಲರಾಮ (ಸಂಸ್ಕೃತ: बलराम) ಒಬ್ಬ ಹಿಂದೂ ದೇವರು. ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣನ ಹಿರಿಯ ಸಹೋದರ[೧][೨] ಅವರನ್ನು ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಸೃಷ್ಟಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದ ದೈವತ್ವದ ಅತ್ಯುನ್ನತ ರೂಪ ಎಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.[೩] ಅವರು ಜಗನ್ನಾಥ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ತ್ರಿಮೂರ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾಗಿ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಗಮನಾರ್ಹರಾಗಿದ್ದಾರೆ.[೪] ಇವನಿಗೆ ಹಳಧರ, ಹಲಾಯುಧ, ಬಲದೇವ, ಬಲಭದ್ರ, ಸಂಕರ್ಷಣ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳೂ ಇವೆ. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಬಹುತೇಕ ವೈಷ್ಣವರ ಪ್ರಕಾರ ಬಲರಾಮನು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಒಂಬತ್ತನೇ ಅವತಾರ. ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಹೊಂದುವ ದೈವೀ ಸರ್ಪಆದಿಶೇಷನ ಅವತಾರವಾಗಿಯೂ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ ಕೃಷ್ಣನೇ ವಿಶ್ವದ ಮೂಲ. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಕೃಷ್ಣನ ಮೊದಲ ಅವತಾರವೇ ಬಲರಾಮ. ಬಲರಾಮನಿಂದ ಇತರ ಅವತಾರಗಳು ಹುಟ್ಟಿದವು.

ಮೂಲತಃ ಕೃಷಿ-ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ದೇವತೆ, ಬಲರಾಮನನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಆದಿ ಶೇಷನ ಅವತಾರವೆಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ, ದೇವತೆ ವಿಷ್ಣುವಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಸರ್ಪ[೫][೬] ಆದರೆ ಕೆಲವು ವೈಷ್ಣವ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು ಅವನನ್ನು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಎಂಟನೇ ಅವತಾರವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತವೆ,[೭] ಜಯದೇವನ ಗೀತಗೋವಿಂದ (ಸಿ.೧೨೦೦) ವಿಷ್ಣುವಿನ ೧೦ ಪ್ರಮುಖ ಅವತಾರಗಳಲ್ಲಿ ಎಂಟನೆಯದಾಗಿ "ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಬಲರಾಮನನ್ನು ಸೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು".[೮]

ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಬಲರಾಮನ ಮಹತ್ವವು ಪ್ರಾಚೀನ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಕಲಾಕೃತಿಯಲ್ಲಿನ ಅವರ ಚಿತ್ರಣವು ಸಾಮಾನ್ಯ ಯುಗದ ಪ್ರಾರಂಭದ ಸಮಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ಎರಡನೇ ಶತಮಾನದ ಬಿಸಿ‌ಇ ಯ ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.[೯] ಜೈನ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ, ಅವನನ್ನು ಬಲದೇವ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ಮಹತ್ವದ ರೈತ-ಸಂಬಂಧಿತ ದೇವತೆಯಾಗಿದ್ದಾನೆ.[೧೦][೧೧]

ಇತಿಹಾಸ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಬಲರಾಮ ಮಥುರಾ, ಆರಂಭಿಕ ಮಧ್ಯಯುಗೀನ ಅವಧಿ (೮ನೇ–೧೩ನೇ ಶತಮಾನ ಸಿ‌ಇ).

ಬಲರಾಮನು ಪುರಾತನ ದೇವತೆಯಾಗಿದ್ದು, ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಮತ್ತು ನಾಣ್ಯಶಾಸ್ತ್ರದ ಪುರಾವೆಗಳಿಂದ ಪುರಾವೆಯಾಗಿ ಭಾರತೀಯ ಇತಿಹಾಸದ ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾದುದು. ಅವನ ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರವು ನಾಗ (ಅನೇಕ-ತಲೆಯ ಸರ್ಪ), ನೇಗಿಲು ಮತ್ತು ನೀರಿನ ಮಡಕೆಯಂತಹ ಇತರ ಕೃಷಿ ಕಲಾಕೃತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ, ಬಹುಶಃ ಅವನ ಮೂಲವನ್ನು ಬುಕೋಲಿಕ್, ಕೃಷಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.[೧೨]

ಪಠ್ಯಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಬಲರಾಮನ ನಿರೂಪಣೆಗಳು ಮಹಾಭಾರತ, ಹರಿವಂಶ, ಭಾಗವತ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ಇತರ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಶೇಷ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ದೇವತೆಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಸಂಕರ್ಷನ ವ್ಯೂಹ ಅವತಾರದೊಂದಿಗೆ ಅವನು ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾನೆ.[೧೩] ಶೇಷನ ಅವತಾರವಾಗಿ ಬಲರಾಮನ ದಂತಕಥೆ, ದೇವತೆ-ಸರ್ಪ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದೆ, ಇದು ವಿಷ್ಣುವಿನೊಂದಿಗಿನ ಅವನ ಪಾತ್ರ ಮತ್ತು ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.[೧೪] ಆದಾಗ್ಯೂ, ಬಲರಾಮನ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹತ್ತು ಅವತಾರಗಳೊಂದಿಗಿನ ಅವನ ಸಂಬಂಧವು ತುಲನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವೇದದ ನಂತರದವಾಗಿದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಅದು ವೈದಿಕ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವುದಿಲ್ಲ.[೧೫]

ಮಹಾಭಾರತದ ಅನೇಕ ಪರ್ವಗಳಲ್ಲಿ (ಪುಸ್ತಕಗಳು) ಬಲರಾಮನ ದಂತಕಥೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಪುಸ್ತಕ ಮೂರು (ವನ ಪರ್ವ) ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಅವನ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುತ್ತದೆ ಬಲರಾಮನು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಅವತಾರ, ಆದರೆ ಕೃಷ್ಣನು ಎಲ್ಲಾ ಅವತಾರಗಳು ಮತ್ತು ಅಸ್ತಿತ್ವದ ಮೂಲವಾಗಿದೆ. ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಕೆಲವು ಕಲಾಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ, ಗುಜರಾತಿನ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಇತರೆಡೆಗಳಲ್ಲಿ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಬುದ್ಧ (ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ) ಅಥವಾ ಅರಿಹಂತ್ (ಜೈನ ಧರ್ಮ) ಗಿಂತ ಮೊದಲು ಬಲದೇವ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಎಂಟನೇ ಅವತಾರವಾಗಿದೆ.[೧೬][೧೭]

ಬಲರಾಮನು ಕೌಟಿಲ್ಯನ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ (ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೪ ರಿಂದ ೨ ನೇ ಶತಮಾನ) ಉಲ್ಲೇಖವನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ, ಅಲ್ಲಿ ಹಡ್ಸನ್ ಪ್ರಕಾರ, ಅವನ ಅನುಯಾಯಿಗಳನ್ನು "ತಪಸ್ವಿ ಆರಾಧಕರು" ಎಂದು ಬೋಳಿಸಿದ ತಲೆ ಅಥವಾ ಹೆಣೆಯಲ್ಪಟ್ಟ ಕೂದಲಿನೊಂದಿಗೆ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.[೧೮]

೧೧ನೇ ಶತಮಾನದ ಜಾವಾನೀಸ್ ಗ್ರಂಥ ಕಾಕವಿನ್ ಭಾರತಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಬಲದೇವನಾಗಿ ಬಲರಾಮ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವಾಗಿದ್ದು, ಮಹಾಭಾರತವನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ಕಾಕವಿನ್ ಕವಿತೆ.[೧೯]

ಪುರಾತತ್ವ, ನಾಣ್ಯಗಳು, ಕಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಶಾಸನಶಾಸ್ತ್ರ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಪಂಚ ಗುರುತು ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಬಲರಾಮ
(೨ನೇ ಶತಮಾನ ಬಿಸಿ‌ಇ)
ನಂತರದ ಮೌರ್ಯ, ಪಂಚ-ಗುರುತು ನಾಣ್ಯಗಳು ಬಲರಾಮನ ಸಂಭಾವ್ಯ ಚಿತ್ರಣ.[೨೦][೨೧] ಅವನು ಗದೆ ಮತ್ತು ನೇಗಿಲನ್ನು ಹಿಡಿದಿರುವುದನ್ನು ತೋರಿಸಲಾಗಿದೆ.[೨೨][೨೦]

ಇತ್ತೀಚಿನ ಸಾಗರ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರ ಬಲರಾಮನ ಸಹೋದರ ಕೃಷ್ಣನಿಂದ ಸ್ಥಾಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ರಾಜಧಾನಿ ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳಾದ ದ್ವಾರಕಾ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಕನಿಷ್ಠ ೨೫೦೦ ಬಿಸಿ‌ಇ ವರೆಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿರುವ ನೆಲೆಯ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿದಿದೆ.[೨೩]

ಬಲರಾಮನು ಪುರಾತನದಲ್ಲಿ ಸಂಕರ್ಷಣ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಪ್ರಬಲ ಸ್ಥಳೀಯ ದೇವತೆಯಾಗಿದ್ದನು, ಮಥುರಾ ದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ೪ನೇ ಶತಮಾನದ ಬಿಸಿ‌ಇ ಯಿಂದ ವೃಷ್ಣಿ ವೀರರ ಸ್ಥಳೀಯ ಆರಾಧನೆಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದನು.[೨೪][೨೫]ವಿಷ್ಣುವಿನ ಅವತಾರಗಳ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯು ೩ ರಿಂದ ೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ಸಿ‌ಇ ಯಲ್ಲಿ ಕುಶಾನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿತು.

ಸುಮಾರು ೧೮೫-೧೭೦ ಬಿಸಿ‌ಇ ಇಂಡೋ-ಗ್ರೀಕ್ ರಾಜನಿಗೆ ಸೇರಿದ ನಾಣ್ಯಗಳು ಬಲರಾಮನ ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ಗ್ರೀಕ್ ಶಾಸನಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ. ಬಲರಾಮ-ಸಂಕರ್ಷನನ್ನು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ಬಲಗೈಯಲ್ಲಿ ಗದೆಯನ್ನು ಹಿಡಿದು ಎಡಗೈಯಲ್ಲಿ ನೇಗಿಲು ಹಿಡಿದು ನಿಂತಿರುವಂತೆ ತೋರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ನಾಣ್ಯಗಳ ಇನ್ನೊಂದು ಬದಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣ ಶಂಖ ಮತ್ತು ಚಕ್ರವನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದಾರೆ.

(ಬಾಲ)ರಾಮ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣ ಅವರು ಚಿಲಸ್ ನ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. ಸಮೀಪದಲ್ಲಿರುವ ಖರೋಷ್ಠಿ ಶಾಸನವು ರಾಮ [ಕ್ರಿ]ಷ ಎಂದು ಓದುತ್ತದೆ. ೧ ನೇ ಶತಮಾನ ಸಿ‌ಇ.[೨೬]
ಇಂಡೋ-ಗ್ರೀಕ್ ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಬಲರಾಮ
(೧೯೦-೧೮೦ ಬಿಸಿ‌ಇ)
೧೯೦-೧೮೦ ಬಿಸಿ‌ಇ ನ ಬಲರಾಮನ ಚಿತ್ರಣದೊಂದಿಗ ಅಗಾಥೋಕ್ಲಿಸ್ ಆಫ್ ಬ್ಯಾಕ್ಟ್ರಿಯಾ ನಾಣ್ಯ.[೨೭][೨೮] ಇದು ಎರಡು ದೇವತೆಗಳ "ಪ್ರಾಚೀನ ನಿಸ್ಸಂದಿಗ್ಧ ಚಿತ್ರ".[೨೬]
ಒಬಿವಿ ಬಲರಾಮ-ಸಂಕರ್ಷಣ ಗ್ರೀಕ್ ದಂತಕಥೆಯೊಂದಿಗೆ: ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΓΑΘΟΚΛΕΟΥΣ "ಕಿಂಗ್ ಅಗಾಥೋಕ್ಲಿಸ್".[೨೯]
ರೆವ್ ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣ ಜೊತೆಗೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಿ ದಂತಕಥೆ ರಾಜನೆ ಆಗತುಕ್ಲೇಯಸಾಸಾ "ಕಿಂಗ್ ಅಗಾಥೋಕ್ಲಿಸ್".

ಚಿಲಾಸ್ II ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ಥಳವು ೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಸಿ‌ಇಯ ಮೊದಲಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ವಾಯುವ್ಯ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿ, ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದ ಗಡಿಯ ಸಮೀಪದ, ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಬೌದ್ಧ ಚಿತ್ರಗಳೊಂದಿಗೆ ಎರಡು ಪುರುಷರನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಎರಡು ಗಂಡುಗಳಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡವನು ತನ್ನ ಎರಡು ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ನೇಗಿಲು ಮತ್ತು ಕೋಲು ಹಿಡಿದಿದ್ದಾನೆ. ಕಲಾಕೃತಿಯು ಖರೋಸ್ತಿ ಲಿಪಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಶಾಸನವನ್ನು ಸಹ ಹೊಂದಿದೆ, ಇದನ್ನು ವಿದ್ವಾಂಸರು "ರಾಮ-ಕೃಷ್ಣ" ಎಂದು ಅರ್ಥೈಸಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಇಬ್ಬರು ಸಹೋದರರಾದ ಬಲರಾಮ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣರ ಪ್ರಾಚೀನ ಚಿತ್ರಣವೆಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿದ್ದಾರೆ.[೩೦][೩೧]ಜನ್ಸುತಿಯಲ್ಲಿ (ಮಥುರಾ, ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ) ಮತ್ತು ಎರಡು ತುಮೈನ್‌ನಲ್ಲಿ (ಅಶೋಕನಗರ, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ) ಕಂಡುಬರುವ ಆರಂಭಿಕ ಬಲರಾಮನ ಚಿತ್ರಗಳು ೨ನೇ/೧ನೇ ಶತಮಾನದ ಬಿಸಿ‌ಇಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ಇವು ಬಲರಾಮನು ಅವನ ಎರಡು ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಹಲ (ನೇಗಿಲು) ಮತ್ತು ಮುಸಲ (ಕೀಟ) ಹಿಡಿದಿರುವುದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.[೩೨]

ಈ ಎಲ್ಲಾ ಆರಂಭಿಕ ಚಿತ್ರಣಗಳಲ್ಲಿ, ಬಲರಾಮ-ಸಂಕರ್ಷನವರು ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣರ ಮೇಲೆ ಉನ್ನತ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ.[೨೬]ಅಗಾಥೋಕ್ಲಿಸ್ ಆಫ್ ಬ್ಯಾಕ್ಟ್ರಿಯಾ ನ ನಾಣ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ, ಬಲರಾಮನು ನಾಣ್ಯದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ (ಗ್ರೀಕ್‌ನಲ್ಲಿ ದಂತಕಥೆಯ ಬದಿಯಲ್ಲಿ), ಆದರೆ ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣನು ಹಿಮ್ಮುಖ (ಬ್ರಾಹ್ಮಿ ಬದಿಯಲ್ಲಿದ್ದಾನೆ).[೨೬]ಚಿಲಾಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಬಲರಾಮನನ್ನು ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣನಿಗಿಂತ ಎತ್ತರ ಮತ್ತು ದೊಡ್ಡದಾಗಿ ತೋರಿಸಲಾಗಿದೆ.[೨೬] ಅದೇ ರೀತಿ ಸಂಬಂಧ ವೃಷ್ಣಿ ವೀರರ ಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಗೋಚರಿಸುತ್ತದೆ.[೨೬]

ಕೆಲವು ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತೀಯ ಕಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ, ಬಲರಾಮ (ಸಂಕರ್ಷಣ) ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣ (ವಾಸುದೇವ) ಐದು ವೀರರಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು (ವೃಷ್ಣಿಗಳ ಪಂಚವೀರರು) ಎಂದಿದ್ದಾರೆ.[೩೩] ಉಳಿದ ಮೂರು ಪಠ್ಯದಿಂದ ಭಿನ್ನವಾಗಿವೆ. ಕೆಲವರಲ್ಲಿ "ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನ, ಸಾಂಬ ಮತ್ತು ಅನಿರುದ್ಧ",[೩೪]ಇತರರಲ್ಲಿ "ಅನದೃಷ್ಟಿ, ಶರಣ ಮತ್ತು ವಿದುರಥ".[೩೫][೩೬]೧೦ ಮತ್ತು ೨೫ ಸಿ‌ಇ ನಡುವಿನ ದಿನಾಂಕದ ಮಥುರಾ ಬಳಿಯ ೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮೋರಾ ಬಾವಿ ಶಾಸನ ಕಲ್ಲಿನ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಐದು ವೃಷ್ಣಿ ವೀರರ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪನೆಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತದೆ.[೩೭]

ಭಾರತದ ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳದ ಸಿರ್ಸೋಲ್ ರಾಜಬರಿಯ ಹಿತ್ತಾಳೆಯ ರಥದ ಮೇಲೆ ಬಲರಾಮ ಅವತಾರ

ಬಲರಾಮನಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಉಳಿದಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಾಚೀನ ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಕಲಾಕೃತಿಯು ಕಾಂಬೋಡಿಯಾದ ಕೆಳಗಿನ ಮೆಕಾಂಗ್ ಡೆಲ್ಟಾ ಪ್ರದೇಶದ ಅಂಕೋರ್ ಬೋರೆ ಬಳಿಯ ನೊಮ್ ಡಾ ಸಂಗ್ರಹದಿಂದ ಬಂದಿದೆ.[೩೮][೩೯]

ದಂತಕಥೆ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಬಲರಾಮ ತಮ್ಮ ತಂದೆ-ತಾಯಿಯನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗುತ್ತಾರೆ. ೧೯ನೇ ಶತಮಾನದ ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ಬಲರಾಮನ ಹುಟ್ಟು ವಸುದೇವ ಮತ್ತು ದೇವಕಿಯರ ಪುತ್ರನಾಗಿ. ದೇವಕಿಯ ಅಣ್ಣ ಮತ್ತು ದುಷ್ಟ ರಾಜನಾದ ಕಂಸನು ದೇವಕಿಯ ಎಲ್ಲ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವ ಹೊಂಚು ಹಾಕಿದ್ದನು. ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ದೇವಕಿಯ ಎಂಟನೇ ಸಂತಾನ ಕಂಸನ ಹತ್ಯೆ ಮಾಡುವುದೆಂಬ ಅಶರೀರವಾಣಿ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದ ಕಂಸನು ದೇವಕಿ ಮತ್ತು ವಸುದೇವನನ್ನು ಬಂಧನದಲ್ಲಿಟ್ಟು ಅವರ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಹುಟ್ಟಿದ ಕೂಡಲೇ ಕೊಲ್ಲುತ್ತಾ ಬಂದನು. ಕಾಲಾನಂತರ ದೇವಕಿ ಏಳನೇ ಸಲ ಗರ್ಭಿಣಿಯಾದಳು. ಆದರೆ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿದ್ದ ಮಗು ಮಾಯೆಯಿಂದ/ಪವಾಡದಿಂದ ದೇವಕಿಯ ಗರ್ಭದಿಂದ ರೋಹಿಣಿಯ ಗರ್ಭಕ್ಕೆ ಹರಿಯಿತು. ಈ ಕಾರಣದಿಂದ ಬಲರಾಮನ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರು ಸಂಕರ್ಷಣ ಎಂದು. ಮಗುವಿನ ಹೆಸರು ರಾಮ ಎಂದಿದ್ದರೂ, ಅವನ ಅತೀವ ಶಕ್ತಿಯ ಕಾರಣ "ಬಲರಾಮ" ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಯಿತು. ಹೀಗೆ ರೋಹಿಣಿ ಬಲರಾಮನಿಗೆ ಜನ್ಮ ಕೊಟ್ಟು ಪಾಲಿಸಿದಳು. ಬಲರಾಮನು ತನ್ನ ಬಾಲ್ಯವನ್ನು ಸಹೋದರ ಕೃಷ್ಣನ ಜೊತೆ ಹಸುಗಳನ್ನು ಕಾಯುವ ಗೋಪಾಲನಾಗಿ ಕಳೆದನು.[೪೦] ಹರಿವಂಶ ಬಂಧಿತ ದೇವಕಿಯ ಮೊದಲ ಆರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕಂಸನು ನವಜಾತ ಶಿಶುಗಳನ್ನು ಕಲ್ಲಿನ ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಹೊಡೆದು ಕೊಲ್ಲಲು ಹೋದನು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ.[೪೧] ಹಿಂದೂ ದಂತಕಥೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಾರ ವಿಷ್ಣು ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಬಲರಾಮನು ಗರ್ಭಧರಿಸಿದಾಗ, ಅವನ ಭ್ರೂಣವನ್ನು ದೇವಕಿಯ ಗರ್ಭದಿಂದ ವಸುದೇವನ ಮೊದಲ ಪತ್ನಿ ರೋಹಿಣಿ ಗರ್ಭಕ್ಕೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಯಿತು.[೪೨]ಬಲರಾಮನು ತನ್ನ ಕಿರಿಯ ಸಹೋದರ ಕೃಷ್ಣನೊಂದಿಗೆ ತನ್ನ ಸಾಕು-ಪಾಲಕರೊಂದಿಗೆ, ಗೋಪಾಲಕರ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ ನಂದ ಮತ್ತು ಅವನ ಹೆಂಡತಿ ಯಶೋದೆ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದನು. ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದ ೧೦ ನೇ ಅಧ್ಯಾಯವು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತೆ ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ:

ಭಗವಾನ್ ಪ್ರತಿಯೊಂದರ ಸ್ವಯಂ ತನ್ನ ಏಕೀಕೃತ ಪ್ರಜ್ಞೆಯ (ಯೋಗಮಾಯ) ಸೃಜನಾತ್ಮಕ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಬಲರಾಮ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣನಾಗಿ ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ಜನ್ಮದ ಯೋಜನೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಅವನು ಬಲರಾಮನಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತಾನೆ. ನನ್ನ ವಾಸಸ್ಥಾನವಾಗಿರುವ ಇಡೀ ಶೇಷವು ದೇವಕಿಯ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿ ಭ್ರೂಣವಾಗುತ್ತದೆ, ಅದನ್ನು ನೀವು ರೋಹಿಣಿಯ ಗರ್ಭಕ್ಕೆ ಕಸಿ ಮಾಡುತ್ತೀರಿ.

—ಭಾಗವತ ಪುರಾಣ ೧೦.೨.೮, ಟಿಆರ್‌: ಡಿ ಡೆನ್ನಿಸ್ ಹಡ್ಸನ್[೪೩]

ಅವನಿಗೆ ರಾಮ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಯಿತು, ಆದರೆ ಅವನ ಮಹಾನ್ ಶಕ್ತಿಯಿಂದಾಗಿ ಅವನನ್ನು ಬಲರಾಮ, ಬಲದೇವ ಅಥವಾ ಬಲಭದ್ರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಯಿತು, ಅಂದರೆ "ಬಲವಾದ ರಾಮ". ಅವರು ಶ್ರಾವಣ ಪೂರ್ಣಿಮಾ ರಂದು ಜನಿಸಿದರು, ಇದು ರಕ್ಷಾ ಬಂಧನ ಸಂದರ್ಭದೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.[೪೪]

ಬಾಲ್ಯ ಮತ್ತು ಮದುವೆ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಬಲರಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಸಾಂದೀಪನಿ (ಭಾಗವತ ಪುರಾಣ, ೧೫೨೫-೧೫೫೦ ಸಿ‌ಇ ಮುದ್ರಣ).
ಬಲರಾಮ ತನ್ನ ಪತ್ನಿ ರೇವತಿಯೊಂದಿಗೆ (ಬಲ), ನಾಥದ್ವಾರ ಚಿತ್ರಕಲೆ.

ಒಂದು ದಿನ, ನವಜಾತ ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಬಲರಾಮ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲು ನಂದಾ ತನ್ನ ಅರ್ಚಕ ಋಷಿ ಗರ್ಗಮುನಿ ಉಪಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ವಿನಂತಿಸಿದನು. ಗರ್ಗಾ ಬಂದಾಗ, ನಂದಾ ಅವರನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬರಮಾಡಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ನಾಮಕರಣ ಸಮಾರಂಭವನ್ನು ವಿನಂತಿಸಿದರು. ಆಗ ಗರ್ಗಮುನಿಯು ನಂದನಿಗೆ ದೇವಕಿಯ ಮಗನನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ನೆನಪಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಅವನು ಸಮಾರಂಭವನ್ನು ಐಶ್ವರ್ಯದಿಂದ ನಡೆಸಿದರೆ ಅದು ಅವನ ಗಮನಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ನಂದಾ, ಗರ್ಗನನ್ನು ರಹಸ್ಯವಾಗಿ ಸಮಾರಂಭವನ್ನು ನಡೆಸುವಂತೆ ಕೇಳಿಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ಗರ್ಗನು ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದನು:

ರೋಹಿಣಿಯ ಮಗನಾದ ಬಲರಾಮನು ಇತರರ ಅತಿತಿ ಆನಂದವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವುದರಿಂದ ಅವನ ಹೆಸರು ರಾಮ ಮತ್ತು ಅವನ ಅಸಾಧಾರಣ ಶಕ್ತಿಯಿಂದಾಗಿ ಅವನನ್ನು ಬಲದೇವ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವನು ತನ್ನ ಸೂಚನೆಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಲು ಯದುಗಳನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ ಅವನ ಹೆಸರು ಸಂಕರ್ಷಣ.
—ಭಾಗವತ ಪುರಾಣ, ೧೦.೮.೧೨[೪೫]
ಆಟವಾಡಲು ದಣಿದಿದ್ದ ಅವನ ಅಣ್ಣ, ದನ ಕಾಯುವ ಹುಡುಗನ ಮಡಿಲಲ್ಲಿ ತಲೆಯಿಟ್ಟು ಮಲಗಿದಾಗ, ಅವನ ಪಾದಗಳನ್ನು ಒತ್ತುವ ಮೂಲಕ ಮತ್ತು ಇತರ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ನೀಡುವ ಮೂಲಕ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಅವನಿಗೆ ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಪಡೆಯಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದನು.

ಬಲರಾಮನು ತನ್ನ ಬಾಲ್ಯವನ್ನು ತನ್ನ ಸಹೋದರ ಕೃಷ್ಣನೊಂದಿಗೆ ಗೋಪಾಲಕನಾಗಿ ಕಳೆದನು. ಅವನು ಧೇನುಕ, ಕಂಸನಿಂದ ಕಳುಹಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಅಸುರ ಮತ್ತು ರಾಜನಿಂದ ಕಳುಹಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಪ್ರಲಂಬ ಮತ್ತು ಮುಷ್ಟಿಕ ಕುಸ್ತಿಪಟುಗಳನ್ನು ಕೊಂದನು. ಕೃಷ್ಣನು ಕಂಸನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಬಲರಾಮನು ಕಂಸನ ಬಲಿಷ್ಠ ಸೇನಾಪತಿಯಾದ ಕಾಲವಕ್ರನನ್ನು ಕೊಂದನು. ದುಷ್ಟ ರಾಜನನ್ನು ಕೊಂದ ನಂತರ, ಬಲರಾಮ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣರು ತಮ್ಮ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕಾಗಿ ಉಜ್ಜಯಿನಿ ಋಷಿ ಸಾಂದೀಪನಿ ಆಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಹೋದರು. ಬಲರಾಮ ರಾಜನ ಕಕುದ್ಮಿ ಮಗಳಾದ ರೇವತಿಯನ್ನು ವಿವಾಹವಾದರು.[೪೬] ಅವರಿಗೆ ಇಬ್ಬರು ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳಿದ್ದರು - ನಿಶಾತ ಮತ್ತು ಉಲ್ಮುಕಾ, ಮತ್ತು ಮಗಳು - ವತ್ಸಲಾ/ಶಶಿರೇಖಾ.

ಬಲರಾಮನು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಉಳುವವನು, ಕೃಷ್ಣನು ಸಂಬಂಧಿಸಿರುವ ಜಾನುವಾರುಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಕೃಷಿಯ ಸಾಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ನೇಗಿಲು ಬಲರಾಮನ ಆಯುಧ. ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ, ಅಸುರರ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಲು, ಯಮುನಾ ನದಿಯನ್ನು ವೃಂದಾವನ ಹತ್ತಿರಕ್ಕೆ ತರಲು ಒಂದು ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಅಗೆಯಲು ಅವನು ಅದನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಹಸ್ತಿನಾಪುರದ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಎಳೆಯಲು ಅವನು ಅದನ್ನು ಬಳಸಿದನು.[೪೭]

ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ಯುದ್ಧ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಬಲರಾಮನು ಕೌರವ ದುರ್ಯೋಧನ ಮತ್ತು ಪಾಂಡವ ಭೀಮರಿಗೆ ಗದಾವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಕಲಿಸಿದನು. ಕೌರವರು ಮತ್ತು ಪಾಂಡವರ ನಡುವೆ ಯುದ್ಧ ಪ್ರಾರಂಭವಾದಾಗ, ಬಲರಾಮನು ಎರಡೂ ಕಡೆಯ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತುಕೊಂಡು ತಟಸ್ಥನಾಗಿದ್ದನು. ಅವನು ಯುದ್ಧದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸೋದರಳಿಯ ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನ ಮತ್ತು ಇತರ ಯಾದವರೊಂದಿಗೆ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಗೆ ಹೋದನು ಮತ್ತು ಕೊನೆಯ ದಿನ ತನ್ನ ಶಿಷ್ಯರ ನಡುವಿನ ಕಾಳಗವನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸಲು ಹಿಂದಿರುಗಿದನು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಭೀಮನು ಗದಾಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ತೊಡೆಯ ಮೇಲೆ ಹೊಡೆದು ಕೊಂದಾಗ ಬಲರಾಮನು ಭೀಮನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವ ಬೆದರಿಕೆ ಹಾಕಿದನು. ಇದನ್ನು ತಡೆದ ಕೃಷ್ಣನು ಬಲರಾಮನಿಗೆ ಭೀಮನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯ ನೆನಪು ಮಾಡಿದನು.[೪೮]

ಕಣ್ಮರೆ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ, ಬಲರಾಮನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದ ನಂತರ ಯದುವಂಶದ ಶೇಷವನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸಿದ ನಂತರ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣನ ಕಣ್ಮರೆಯಾಗುವುದನ್ನು ನೋಡಿ, ಅವನು ಧ್ಯಾನಸ್ಥ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಈ ಪ್ರಪಂಚದಿಂದ ಹೊರಟುಹೋದನೆಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.[೪೯]

ಕೆಲವು ಧರ್ಮಗ್ರಂಥಗಳು ವಿಷ್ಣುವಿನ ರೂಪವಾದ ಅನಂತ-ಶೇಷ ಎಂದು ಆತನ ಗುರುತನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ, ಬಲರಾಮನ ಬಾಯಿಯಿಂದ ಹೊರಬಂದ ದೊಡ್ಡ ಬಿಳಿ ಹಾವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಅವರು ನಿರ್ಗಮಿಸಿದ ಸ್ಥಳವು ಗುಜರಾತ್ ನಲ್ಲಿ ಸೋಮನಾಥ ದೇವಾಲಯ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿದೆ.

ವೆರಾವಲ್ ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರು ದೇವಾಲಯದ ಸ್ಥಳದ ಬಳಿಯಿರುವ ಗುಹೆಯ ಬಗ್ಗೆ ನಂಬುತ್ತಾರೆ, ಬಲರಾಮನ ಬಾಯಿಂದ ಹೊರಬಂದ ಬಿಳಿ ಹಾವು ಆ ಗುಹೆಯೊಳಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಪಾತಾಳ ಎಂದು ನಂಬುತ್ತಾರೆ.

ಮಹತ್ವ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ, ಬಲರಾಮನನ್ನು ರೈತರ ಪೋಷಕ ದೇವತೆಯಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದು "ಜ್ಞಾನದ ಮುನ್ನುಡಿ", ಕೃಷಿ ಉಪಕರಣಗಳು ಮತ್ತು ಸಮೃದ್ಧಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.[೫೦] ಬೆಣ್ಣೆಯನ್ನು ಕದಿಯುವುದು, ಬಾಲ್ಯದ ಚೇಷ್ಟೆಗಳನ್ನು ಆಡುವುದು, ತನ್ನ ಅಣ್ಣ ಕೃಷ್ಣ ಮಣ್ಣು ತಿಂದಿದ್ದಾನೆ ಎಂದು ಯಶೋಧೆಗೆ ದೂರು ನೀಡುವುದು, ದನದ ಕೊಟ್ಟಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಆಟವಾಡುವುದು, ಗುರು,ಸಾಂದೀಪನಿ, ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಓದುವುದು ಮುಂತಾದವುಗಳನ್ನು ಕೃಷ್ಣನೊಂದಿಗೆ ಯಾವಾಗಲೂ ತೋರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ವಿವರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮತ್ತು ಇಬ್ಬರು ಸಹೋದರರನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಕಂಸ ಕಳುಹಿಸಿದ ದುಷ್ಟ ಮೃಗಗಳೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡುತ್ತಾನೆ.[೫೦] ಅವರು ಕೃಷ್ಣನ ನಿರಂತರ ಒಡನಾಡಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ, ಸದಾ ಜಾಗರೂಕರಾಗಿದ್ದಾರೆ, ವೈಷ್ಣವ ಧರ್ಮ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ "ಲುಕ್ ಲುಕ್ ದೌಜಿ" (ಅಥವಾ ಲುಕ್ ಲುಕ್ ದೌಬಾಬಾ) ಎಂಬ ವಿಶೇಷಣಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿದ್ದಾರೆ.[೫೦][೫೧] ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ತಮಿಳು ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಅಕನನೂರು, ಬಲರಾಮನು ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವಾಗ ಹಾಲಿನ ಸೇವಕಿಯರು ಅವರ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಕದ್ದಾಗ ಕೃಷ್ಣನು ತನ್ನ ಸಹೋದರನ ಜಾಗರೂಕತೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಾನೆ.[೫೨] ಅವರು ಕೃಷಿಕರಿಗೆ ಜ್ಞಾನದ ಸೃಜನಶೀಲ ಭಂಡಾರ: ಬೃಂದಾವನಕ್ಕೆ ಯಮುನಾ ನೀರನ್ನು ತರಲು ನೀರಿನ ಕಾಲುವೆಯನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದರು; ಅದು ತೋಪುಗಳು, ತೋಟಗಳು ಮತ್ತು ಕಾಡುಗಳನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಿತು; ಅದು ಸರಕು ಮತ್ತು ಪಾನೀಯಗಳನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸಿತು.[೫೦][೫೩]

ಹಿಂದೂ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ, ಬಲರಾಮ ಯಾವಾಗಲೂ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ರೂಪ ಮತ್ತು ಆತ್ಮದಲ್ಲಿ ಬೆಂಬಲಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಬಲರಾಮ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣನ ನಡುವಿನ ಸಂಭಾಷಣೆಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುವ ಸಂದರ್ಭಗಳಿವೆ, ಕೃಷ್ಣನ ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆಯು ಅವನನ್ನು ಅಂತಿಮ ದೈವತ್ವವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುತ್ತದೆ.[೫೦] ಕೃಷ್ಣನೊಂದಿಗೆ ಬಲರಾಮನ ನಿರಂತರ ಸಾಂಕೇತಿಕ ಸಂಬಂಧವು ಅವನನ್ನು ಧರ್ಮ ರಕ್ಷಕ ಮತ್ತು ಬೆಂಬಲಿಗನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತದೆ.[೫೪]

ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
ಮೇಲೆ: ಲಕ್ಷ್ಮಿ (ಶುಭದ್ರ) ಮತ್ತು ವಾಸುದೇವ (ಕೃಷ್ಣ) ಜೊತೆ ಬಲರಾಮನನ್ನು ತೋರಿಸುವ ೧೧ನೇ ಶತಮಾನದ ಕಲೆ. ಕೆಳಗೆ: ಜಗನ್ನಾಥ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಮೂವರ ಅಮೂರ್ತ ಮೂರ್ತಿಗಳು.
ವೃಂದಾವನದ ಕೃಷ್ಣ-ಬಲರಾಮ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿದ್ದ ಕೃಷ್ಣ-ಬಲರಾಮ ಮೂರ್ತಿಗಳು

ಬಲರಾಮನು ತಿಳಿ ಮೈಬಣ್ಣದವನಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಅವನ ಸಹೋದರ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿ ಕಪ್ಪು ಚರ್ಮದವನಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ; ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣ ಎಂದರೆ ಕತ್ತಲು.[೫೫] ಅವನ ಆಯುಧ ಅಥವಾ ಆಯುಧಗಳೆಂದರೆ ನೇಗಿಲು ಹಲ ಮತ್ತು ಗಧೆ. ನೇಗಿಲನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬಾಲಚಿತಾ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.[೫೬] ಅವರು ಆಗಾಗ್ಗೆ ನೀಲಿ ಉಡುಪುಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಕಾಡಿನ ಹೂವುಗಳ ಹಾರ ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವನ ಕೂದಲನ್ನು ಮೇಲಂಗಿಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅವನು ಕಿವಿಯೋಲೆಗಳು, ತೋಳುಗಳಿಗೆ ಕಡಗಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾನೆ; ಅವನು ತನ್ನ ಶಕ್ತಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ, ಅವನ ಹೆಸರಿನ ಕಾರಣ; ಬಲಾ ಎಂದರೆ ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಶಕ್ತಿ ಎಂದರ್ಥ.[೫೭]

ಜಗನ್ನಾಥ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ, ಭಾರತದ ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷವಾಗಿ, ಅವನನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಬಲಭದ್ರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಬಲರಾಮನು ತ್ರಿಕೋನದಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದಾನೆ, ಇದರಲ್ಲಿ ಬಲರಾಮನನ್ನು ಅವನ ಸಹೋದರ ಜಗನ್ನಾಥ (ಕೃಷ್ಣ) ಮತ್ತು ಸಹೋದರಿ ಸುಭದ್ರ (ಸುಭದ್ರ) ಜೊತೆಗೆ ತೋರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಬಲರಾಮನ ಅಮೂರ್ತ ಮೂರ್ತಿ ಶುಭದ್ರ ಮತ್ತು ಬಾದಾಮಿ-ಆಕಾರದ ಕಣ್ಣುಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಜಗನ್ನಾಥನನ್ನು ಅವನ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಗುರುತಿಸಬಹುದು. ಇದಲ್ಲದೆ, ಬಲರಾಮನ ಮುಖವು ಬಿಳಿಯಾಗಿರುತ್ತದೆ, ಜಗನ್ನಾಥನ ಮೂರ್ತಿ ಗಾಢವಾದ ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣದಾಗಿರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಸುಭದ್ರಳ ಮೂರ್ತಿ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದಾಗಿದೆ.[೫೮] ಬಲಭದ್ರನ ತಲೆಯ ಆಕಾರವನ್ನು ಈ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಬಲರಾಮ ಅಥವಾ ಬಲದೇವ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ, ಕೆಲವು ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮತಟ್ಟಾದ ಮತ್ತು ಅರ್ಧವೃತ್ತಾಕಾರದ ನಡುವೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ.[೫೮][೫೯]

ಶಿಲ್ಪ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
  • ಚತುರ್-ವ್ಯೂಹ: ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣನ ಬಲಕ್ಕೆ ಬಲರಾಮ, ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮಡಿಕೆ ಮತ್ತು ಕುಡಿಯುವ ಬಟ್ಟಲು. ೨ನೇ ಶತಮಾನ ಸಿ‌ಇ-ಮಥುರಾ ಕಲೆ.
    ಚತುರ್-ವ್ಯೂಹ: ವಾಸುದೇವ-ಕೃಷ್ಣನ ಬಲಕ್ಕೆ ಬಲರಾಮ, ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮಡಿಕೆ ಮತ್ತು ಕುಡಿಯುವ ಬಟ್ಟಲು. ೨ನೇ ಶತಮಾನ ಸಿ‌ಇ-ಮಥುರಾ ಕಲೆ.
  • ೬ನೇ ಶತಮಾನದ ಬಲರಾಮ ನೊಮ್ ಡಾ, ಅಂಕೋರ್ ಬೋರೆ, ಟೇಕೊ, ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ. ಈಗ ನ್ಯಾಷನಲ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ ಆಫ್ ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ ನಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗಿದೆ.
    ೬ನೇ ಶತಮಾನದ ಬಲರಾಮ ನೊಮ್ ಡಾ, ಅಂಕೋರ್ ಬೋರೆ, ಟೇಕೊ, ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ. ಈಗ ನ್ಯಾಷನಲ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ ಆಫ್ ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ ನಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗಿದೆ.
  • ಮಥುರಾದ ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ,ಬಲರಾಮ
    ಮಥುರಾದ ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ,ಬಲರಾಮ
  • ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಕಾಲದ ಬಡೋಹ್‌ನಿಂದ ಬಲರಾಮ
    ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಕಾಲದ ಬಡೋಹ್‌ನಿಂದ ಬಲರಾಮ
  • ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದ, ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ಬಲರಾಮ
    ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದ, ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ಬಲರಾಮ

ದೇವಾಲಯಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
  • ಕೇಂದ್ರಪಾರ, ಬಲದೇವ್‌ಜೆವ್ ದೇವಾಲಯ, ಒಡಿಶಾ
  • ಅನಂತ ವಾಸುದೇವ ದೇವಾಲಯ
  • ಕಠ್ಮಂಡು ದೇವಾಲಯಗಳು, ನೇಪಾಳ[೬೦]
  • ಶ್ರೀ ದೌಜಿ ಮಂದಿರ, ಹತ್ರಾಸ್, ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ[೬೧]

ಅಂತ್ಯ

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]

ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಭಾಸ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಯದುವಂಶದ ನಿರ್ನಾಮದ ಬಳಿಕ, ಕೃಷ್ಣನ ಅಂತ್ಯದ ಬಳಿಕ ಧ್ಯಾನಮಗ್ನನಾಗಿ ತನ್ನ ಬಾಯಿಯಿಂದ ಸರ್ಪ ರೂಪವಾಗಿ ಶರೀರವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]
  1. ↑ https://books.google.com/books?id=Pq2iCwAAQBAJ&pg=PA438
  2. ↑ https://www.metmuseum.org/art/collection/search/448184
  3. ↑ https://www.hinduamerican.org/blog/5-things-to-know-about-balarama
  4. ↑ https://books.google.com/books?id=5kl0DYIjUPgC
  5. ↑ https://books.google.com/books?id=5kl0DYIjUPgC
  6. ↑ https://www.britannica.com/topic/Balarama
  7. ↑ https://www.britannica.com/topic/Balarama
  8. ↑ https://books.google.com/books?id=5kl0DYIjUPgC
  9. ↑ https://books.google.com/books?id=cj2tAwAAQBAJ&pg=PA61
  10. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Lewiston,_New_York
  11. ↑ https://books.google.com/books?id=efaOR_-YsIcC&pg=PA391
  12. ↑ https://books.google.com/books?id=ulz9mO9cK54C
  13. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/A._C._Bhaktivedanta_Swami_Prabhupada
  14. ↑ https://books.google.com/books?id=OgMmceadQ3gC&pg=PA65
  15. ↑ https://www.jstor.org/stable/615287
  16. ↑ https://books.google.com/books?id=DH0vmD8ghdMC
  17. ↑ https://books.google.com/books?id=ulz9mO9cK54C&pg=PA55
  18. ↑ https://books.google.com/books?id=IMCxbOezDi4C
  19. ↑ https://books.google.com/books?id=RZ1sBgAAQBAJ
  20. ↑ ೨೦.೦ ೨೦.೧ "Post-Mauryan punch-marked coin" Srinivasan, Doris (1997). Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). BRILL. p. 215. ISBN 978-90-04-10758-8.
  21. ↑ Mishra, Susan Verma; Ray, Himanshu Prabha (2016). The Archaeology of Sacred Spaces: The temple in western India, 2nd century BCE–8th century CE (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Routledge. p. 6. ISBN 978-1-317-19374-6.
  22. ↑ Bopearachchi, Osmund. Emergence of Viṣṇu and Śiva Images in India: Numismatic and Sculptural Evidence (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್).
  23. ↑ Dwarka: Have archaeologists finally found India's sunken kingdom? - BBC REEL (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್), retrieved 2023-09-06
  24. ↑ Rosenfield, John M. (1967). The Dynastic Arts of the Kushans (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). University of California Press. pp. 151–152.
  25. ↑ Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Pearson Education India. p. 438. ISBN 978-81-317-1677-9.
  26. ↑ ೨೬.೦ ೨೬.೧ ೨೬.೨ ೨೬.೩ ೨೬.೪ ೨೬.೫ Srinivasan, Doris (1997). Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). BRILL. p. 215. ISBN 978-90-04-10758-8.
  27. ↑ Iconography of Balarāma, Nilakanth Purushottam Joshi, Abhinav Publications, 1979, p.22 [೧]
  28. ↑ Osmund Bopearachchi, 2016, Emergence of Viṣṇu and Śiva Images in India: Numismatic and Sculptural Evidence
  29. ↑ Benjamín Preciado-Solís (1984). The Kṛṣṇa Cycle in the Purāṇas: Themes and Motifs in a Heroic Saga. Motilal Banarsidass. pp. 155, see Plate 2. ISBN 978-0-89581-226-1.
  30. ↑ Doris Srinivasan (1997). Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art. BRILL Academic. pp. 214–215 with footnotes. ISBN 90-04-10758-4.
  31. ↑ Jason Neelis (2010). Early Buddhist Transmission and Trade Networks: Mobility and Exchange Within and Beyond the Northwestern Borderlands of South Asia. BRILL Academic. pp. 271–272. ISBN 978-90-04-18159-5.
  32. ↑ Julia Shaw (2016). Buddhist Landscapes in Central India: Sanchi Hill and Archaeologies of Religious and Social Change, c. Third Century BC to Fifth Century AD. Taylor & Francis. p. lxxix. ISBN 978-1-315-43263-2.
  33. ↑ Upinder Singh (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century. Pearson. p. 437. ISBN 978-81-317-1120-0.
  34. ↑ T. Richard Blurton (1993). Hindu Art. Harvard University Press. p. 50. ISBN 978-0-674-39189-5.
  35. ↑ Parmanand Gupta (1989). Geography from Ancient Indian Coins & Seals. Concept. pp. 57–59. ISBN 978-81-7022-248-4.
  36. ↑ Lavanya Vemsani (2016). Krishna in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Hindu Lord of Many Names. ABC-CLIO. pp. 11, 203, 239. ISBN 978-1-61069-211-3.
  37. ↑ Edwin F. Bryant (2007). Krishna: A Sourcebook. Oxford University Press. pp. 18 note 19. ISBN 978-0-19-972431-4.
  38. ↑ Nancy Dowling (1999), A new date for the Phnom Da images and its implications for early Cambodia Archived 31 March 2019 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ., Asian Perspectives, University of Hawaii Press, Volume 38, Number 1, pages 54–57
  39. ↑ John Guy; Pierre Baptiste; Lawrence Becker; et al. (2014). Lost Kingdoms: Hindu-Buddhist Sculpture of Early Southeast Asia. Yale University Press. pp. 146–148. ISBN 978-0-300-20437-7.
  40. ↑ Dalal, Roshen (2014-04-18). Hinduism: An Alphabetical Guide (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Penguin UK. p. 632. ISBN 978-81-8475-277-9.
  41. ↑ Krishna's Lineage: The Harivamsha of Vyasa's Mahabharata (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Oxford University Press. 2019-07-02. p. 156. ISBN 978-0-19-027919-6.
  42. ↑ Kenneth W. Morgan (1987). The Religion of the Hindus. Motilal Banarsidass. p. 406. ISBN 978-81-208-0387-9.
  43. ↑ D Dennis Hudson (2008). The Body of God: An Emperor's Palace for Krishna in Eighth-Century Kanchipuram. Oxford University Press. pp. 34–35. ISBN 978-0-19-970902-1.
  44. ↑ Verma, Manish (2013). Fasts and Festivals of India (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Diamond Pocket Books (P) Ltd. p. 40. ISBN 978-81-7182-076-4.
  45. ↑ "ŚB 10.8.12". vedabase.io (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 3 November 2020.
  46. ↑ Pargiter, F.E. (1922, reprint 1972). Ancient Indian Historical Tradition, New Delhi: Motilal Banarsidass, p. 135
  47. ↑ D Dennis Hudson (2008). The Body of God: An Emperor's Palace for Krishna in Eighth-Century Kanchipuram. Oxford University Press. pp. 97–101. ISBN 978-0-19-970902-1.
  48. ↑ Varkey, C.P. (2001). A Pilgrimage Through The Mahabharata. Mumbai: St. Paul Society. pp. 148–149. ISBN 81-7109-497-X.
  49. ↑ "ŚB 11.30.26". vedabase.io. Archived from the original on 26 March 2007.
  50. ↑ ೫೦.೦ ೫೦.೧ ೫೦.೨ ೫೦.೩ ೫೦.೪ Lavanya Vemsani (2016). Krishna in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Hindu Lord of Many Names. ABC-CLIO. pp. 23–25. ISBN 978-1-61069-211-3.
  51. ↑ A. Whitney Sanford (2006). Guy L. Beck (ed.). Alternative Krishnas: Regional And Vernacular Variations on a Hindu Deity. State University of New York Press. pp. 91–98. ISBN 978-0-7914-6416-8.
  52. ↑ Padmaja, T. (2002). Temples of Kr̥ṣṇa in South India: History, Art, and Traditions in Tamilnāḍu (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Abhinav Publications. pp. 35–36. ISBN 978-81-7017-398-4.
  53. ↑ Lavanya Vemsani (2006). Hindu and Jain Mythology of Balarāma: Change and Continuity in an Early Indian Cult. Lewiston, New York: Edwin Mellen Press. pp. 64–66, 94–100, 116–125. ISBN 978-0-7734-5723-2.
  54. ↑ Lavanya Vemsani (2016). Krishna in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Hindu Lord of Many Names. ABC-CLIO. p. 26. ISBN 978-1-61069-211-3.
  55. ↑ Constance Jones; James D. Ryan (2006). Encyclopedia of Hinduism. Infobase Publishing. pp. 65–66. ISBN 978-0-8160-7564-5.
  56. ↑ Gopal, Madan (1990). K.S. Gautam (ed.). India through the ages. Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. p. 75.
  57. ↑ www.wisdomlib.org (2009-04-26). "Bala, Bāla, Balā, Bālā: 78 definitions". www.wisdomlib.org (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2022-11-27.
  58. ↑ ೫೮.೦ ೫೮.೧ Thomas E. Donaldson (2002). Tantra and Śākta Art of Orissa. DK Printworld. pp. 779–780. ISBN 978-81-246-0198-3.
  59. ↑ O. M. Starza (1993). The Jagannatha Temple at Puri: Its Architecture, Art, and Cult. BRILL Academic. pp. 61–64 with footnotes. ISBN 90-04-09673-6.
  60. ↑ Guy, John (1992). "New Evidence for the Jagannātha Cult in Seventeenth Century Nepal". Journal of the Royal Asiatic Society. 2 (2). Cambridge University Press: 213–230. doi:10.1017/s135618630000239x. S2CID 162316166.
  61. ↑ "श्री दाऊजी मंदिर | Shri Dauji Mandir | Hathras Uttar Pradesh | About, Aarti, Timings, History, Photo, How to Reach". BhaktiBharat.com (in ಹಿಂದಿ). Retrieved 2020-11-22.

ಹೊರಗಿನ ಸಂಪರ್ಕಗಳು

[ಬದಲಾಯಿಸಿ]


ವಿಷ್ಣುವಿನ ಅವತಾರಗಳು

ಮತ್ಸ್ಯ | ಕೂರ್ಮ | ವರಾಹ | ನರಸಿಂಹ | ವಾಮನ | ಪರಶುರಾಮ | ರಾಮ | ಕೃಷ್ಣ | ಬುದ್ಧ | ಕಲ್ಕಿ
"https://kn.wikipedia.org/w/index.php?title=ಬಲರಾಮ&oldid=1213460" ಇಂದ ಪಡೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ