Мазмұнға өту

Гомосексуалдылық

Сілтемелерді өңдеу
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Екі түрлі жұп символ: біреуі екі қосылған әйел адам символынан тұрса, екіншісі екі қосылған ер адам символынан құралған
Әйелдер (сол жақта) және ерлер (оң жақта) арасындағы гомосексуалдықтың символдары

Гомосексуалдылық (кейде гомосексуалдық) — бірдей биологиялық жыныс немесе гендер иегерлерінің бір-біріне деген романтикалық, сексуалды құштарлығы және сол құштарлықтан пайда болатын сексуалды мінез-құлық.[1][2][3][4] Жыныстық көзқарастың бір түрі ретінде, гомосексуалдық өзімен бірдей жынысты адамдарға бағытталған «тұрақты эмоциялық, романтикалық және/немесе сексуалды құштарлық үрдісі» деп анықталады.[5] Сонымен қатар ол «адамның осы құштарлықтарға ие өзгелердің қауымына мүше болуына негізделген тұлғалық ерекшеліктерінің қалыптасуы» деген анықтамаға ие.[6][7]

Бисексуалдылық және гетеросексуалдылықпен қатар, гомосексуалдық — үш негізгі сексуалды бағытталу типтерінің бірі.[1][6] Ғалымдар жеке тұлғаның сексуалды бағытталуын не анықтайтынын нақты білмейді, алайда соңғы теорияларға жүгінсек, бұл генетика, гормон және қоршаған орта факторлардың күрделі әрекеттесуінің нәтижесінде туындайды деген болжамдар бар.[8][9] Ғалымдар сексуалды бағытталуды адам өз еркімен таңдамайды деген ортақ тұжырымға келген.[8][10] Ғалымдардың көпшілігі негізінен биологияға негізделген теорияларға басымдылық береді, яғни бұл генетикалық фактор, ерте жатыр ішіндегі даму кезеңі, генетикалық және қоғамдық факторлардың қосындысы секілді теориялар.[8] Ата-ана тәрбиесінің немесе ерте балалық шақ кезіндегі бастан өткерген жайттардың сексуалды бағытталуға қандай да бір әсері бар екендігін растайтын нақты және тұшымды дәлелдер жоқ. Кейбір адамдар гомосексуалдық белсенділікті табиғи емес деп санаса да,[11] ғылыми зерттеулер гомосексуалдық адамның жыныстық қатынасындағы қалыпты және табиғи өзгеріс екенін және өздігінен теріс психологиялық әсерлердің көзі емес екенін көрсетеді.[6][12]

Гомосексуалды адамдарды сипаттауда ең кеңінен қолданылатын терминдер — ер адамдар үшін гей және әйел адамдар үшін лесбиян терминдері. Алайда, гей термині кейде гомосексуалды еркектерге де, әйелдерге де қатысты қолданыла береді. Өздерін гей, не лесбиян деп танитын адамдардың нақты саны мен бір жынысты қатынастарда болған адамдардың қоғамдағы үлесін анықтау бірқатар себептерге байланысты біршама күрделі. Мысалы, көптеген гейлер мен лесбияндар гомофобия сияқты дискриминацияның әсерінен өз сексуалдығы жайлы ашық айта алмауы мүмкін.[13] Гомосексуалды мінез-құлық адам ғана емес, көптеген жануар түрлерінің арасында да анықталған.[14][15]

Көптеген гейлер мен лесбияндар тұрақты біржынысты романтикалық қарым-қатынас құрады. Бұл қарым-қатынастар өзінің психологиялық ерекшеліктері мен әсері бойынша кез келген гетеросексуалды қарым-қатынастармен тең.[7] Гомосексуалды қарым-қатынастар орын алған формасы мен айналасындағы мәдениетке қарай адам тарихы бойынша дәріптеліп те, душарланып та отырған.[16] XIX ғасырдың соңынан бері әлемде гей тұлғалардың гетеросексуалдармен теңдігі мен қоғамдағы бостандығын мақсат еткен көптеген жаһандық қозғалыстар туындады.

Этимологиясы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жүздеріне қарап құшақтасып жатқан екі ер бейнеленген ежелгі грек суреті
Зефир және Гиацинт аттикалық ыдысы, Таркуйния, б.з.д. 480 (Бостон өнер мұражайы)

Гомосексуал сөзі — грек және латын тілдерінен шыққан сөздердің қосындысы. Бұл сөздің алғашқы бөлігі гректің ὁμός һомос «бірдей» (латын тіліндегі «адам» деген мағынаны білдіретін һомо сөзіне қатысы жоқ) сөзі.[17] Терминнің -сексуал деген екінші жартысы латын тілінен алынған. sexus сөзін мен -ālis суффиксінен жасалған бұл сөз «секске, не сексуалдыққа қатысы бар» деп аударылып жатады.

Гомосексуал сөзі баспада алғаш рет 1869 жылы кездесті, терминді аустриялық жазушы Карл Мария Кертбени Пруссияның содомия жайлы заңына қарсы жазылған бір хатында қолданған. Бұл хат Карл Генрих Ульрихске жазылған еді.[18] 1886 жылы неміс психиатры Рикхард фон Крафт-Эбиинг гомосексуал және гетеросексуал терминдерін өзінің Psychopathia Sexualis еңбегінде қолданған. Крафт-Эббингтің бұл еңбегі медицина қауымында да, жалпы қоғамда да өте кең таралуы себебінен екі сөз жылдар өте келе сексуалды бағытталуды сипаттайтын жалпыға белгілі терминдерге айналып кетті.[19] Осылайша, терминнің қазіргі қолданысы XIX ғасырдағы тұлға таксономиясы дәстүрінен негіз алады.

Гей (еркектерге) және лесбиян (әйелдерге) сөздері — гомосексуалдарға қолданылатын ең кең таралған терминдер. Бұл сөздердің алғашқы әріптерін ЛГБТ аббревиатурасында табуға болады, бұл жерде Б және Т әріптері сәйкесінше бисексуал және трансгендер адамдарды білдіреді.

Гей сөзі негізінен гомосексуалды ер адамдарға қатысты айтылады,[20] бірақ кейде, кеңірек мағынада барлық ЛГБТ адамдарды сипаттағанда да айтылып жатады. Сексуалдық контекстіде лесбиян сөзі тек гомосексуалды әйелдерге қатысты айтылады. Лесбиян сөзі Лесбос атты грек аралының атымен байланысты. Осы аралда әйел-ақын Сапфо өзінің жас әйелдермен болған эмоциялық қарым-қатынастары туралы жазған.[21]

Кейбір ерте жазбаларда гомосексуалды сөзі кез келген бір жынысты контекстіде қолданыла беретін болған (мысалы тек қана қыздар оқитын мектеп), алайда, қазіргі таңда термин тек қана сексуалды құштарлық, мінез-құлық және бағытталуға қатысты қолданылады. Гомосоциалды термині соңғы кездерде нақты сексуалды емес алайда бір жынысты қатынастар контекстісінде кеңінен қолданылып жүр. Сонымен қатар, бір жынысты сүйіспеншілікті сипаттау мақсатында кей жағдайларда гомофилия термині қолданылады.

Тарихы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кейбір ғалымдар «гомосексуалдық» термині ежелгі мәдениеттерге қолданылғанда проблемалы көреді, өйткені, мысалы, гректерде де, римдіктерде де қазіргі «гомосексуалдық» ұғымына сәйкес келетін сөз де болмаған делінеді.[22] Ежелгі әлемде өмір салтының айырмашылығы немесе психологиялық немесе мінез-құлық профильдерінің дифференциациясы да болған емес.[23] Дегенмен, қоғамның пікіріне қарамастан, әр жерде де, әр ғасырда да түрлі жыныстық қатынастың түр-түрі орын ала беретін.[22] Ежелгі Грекияда жасөспірім ұлдардың егде жастағы ер адамдармен жыныстық қатынасқа түсу үлгісі қазіргі мағынадағыдай гомосексуалдық бірегейлікті құрамады, өйткені мұндай қарым-қатынастар өмірбақи емес, өмірдің фазалары ретінде қарастырылатын, өйткені кейінірек бұл жас серіктестер әдетте әйелдерге үйленіп кететін.[24]

Топ алдында өрттеніп жатқан ер адам жұбы бейнеленген ортағасыр суреті
Екі гомосексуалдың өрттелуі (рыцарь Рихард фон Хоэнбург пен оның атқосшысы Антон Мэтцлер), Цюрих маңы, 1482 жыл

Ибраһимдік діндердің ықпалында болған мәдениеттерде заң мен шіркеу содомияны Құдайдың заңына қарсы шығу мен табиғатқа қарсы қылмыс ретінде көрді. Ерлер арасындағы аналды жыныстық қатынасқа қарсы шығу христиандық сенімнен бұрын пайда болған. Христиандық тарихтың көпшілігінде христиан дінтанушылары мен конфессияларының көпшілігі гомосексуалдық мінез-құлықты күнә деп санады.[25] Мұсылман әлемінде ЛГБТ адамдарға деген көзқарас қоғамдар мен жекелеген мұсылмандар арасында әр түрлі болады және ылғи өзгеріп отырады, бірақ қазіргі заманда теріс деп сипатталады.[26] Ежелгі Грекияда да оған қарсы шығу жиі болған; мысалы, Платонның бір кейіпкері ерлер арасындағы аналды сексты «табиғи емес» деп сипаттаған,[27] бірақ оған қарамастан Платонның бұрын гомосексуалдық қатынастардың артықшылықтары туралы жазғаны да бар.[28]

Африка

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Адамзат тарихындағы ең ежелгі гомосексуалдық жұп деп жиі Хнумхотеп және Нианххнумты айтып жатады. Олар Ежелгі Мысырда, шамамен б.з.б. 2400 жылға қарай өмір сүрген екі еркек жұбы болған. Екі ер мысырлық өнердегі ең сырлас поза, мұрын сүйген күйде бейнеленген. Антропологтар Стивен Мюррей мен Уилл Роско Лесотодағы әйелдердің мотсоалле деп аталатын қоғам рұқсат берген «ұзақ мерзімді, эротикалық қарым-қатынастармен» айналысатынын хабарлады.[29] Антрополог Эдвард Эван Эванс-Притчард сондай-ақ Конгоның солтүстігіндегі еркек занде жауынгерлерінің үй шаруасына көмектесетін 12 мен 20 жас аралығындағы жас ер ғашықтарды қабылдағанын жазды. Екі еркектің санаралық секспен айналысқаны да айтылған.[30]

Америка

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Америкалық үндістер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұлттық киімін киіп, билеп жатқан үнділер суреті
Бердаши үшін би, Джордж Кэтлин суреті, шамамен 1850 жыл
Сөйлесіп жатқан екі ер адам суреті, арасында гүл салынған
Екі ацтек гомосексуалдың сөзі, Флоренция кодексі, 1577 жыл

Көптеген басқа батыстық емес мәдениеттерге қатысты сияқты, жыныстық бағдар мен гендерлік сәйкестік туралы батыс түсініктерінің Колумбқа дейінгі мәдениеттерге қаншалықты қолдануға болатынын анықтау қиын. Гомоэротикалық сексуалды әрекеттер мен трансвестизмнің дәлелі Латын Америкасындағы ацтектер, майялар, кечуалар, моче, сапотектер, инктер және бразилиялық тупинамбалар (ағыл.)қаз. сияқты жаулап алғанға дейінгі көптеген өркениеттерде табылған.[31][32][33]

Испаниялық отаршылар жергілікті халықтар арасында ашық түрде бар содомиядан қорқып, өз билігі кезіндегі бердашилерді (испандықтар солай атаған) қатаң жазаға алу арқылы құрлықтағы гомосексуалдықты жоюға тырысты, көпшілік алдында өлім жазасына кесу, өртеу және иттерге талату орын алған.[34][35]

Канада

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Отаршылдық кезеңінде француздар да, британдықтар да біржынысты жыныстық қатынасты қылмыс қылды. Ерлер арасындағы анальды секс өлім жазасына кесілді.[36] «Өте әдепсіз» саналған аналды секс Конфедерациядан кейінгі жылдары да қылмыстық құқық бұзушылық болып қала берді, бірақ бұдан былай өлім жазасына кесілмеді.[37] Адамдар 1960 жылдардың аяғында біржынысты жыныстық қатынас үшін қудаланып жататын, бұл федералды парламенттің 1969 жылы Қылмыстық кодекске келісімі бар ересектер арасындағы аналды секс (тек екі адам ретінде анықталған) қылмыстық құқық бұзушылық болып таппайтын түзетулер енгізуіне әкелді. Заңды жақтаған сол кездегі Әділет министрі Пьер Эллиот Трюдо: «Мемлекеттің халық төсегінде еш орны жоқ» деді.[38]

1990 жылдардан бастап Федералды парламент пен провинциялық заң шығарушы органдар біржынысты қатынастарды қарама-қарсы жынысты қатынастар сияқты қарастыру үшін өз заңдарына түзетулер енгізе бастады. 2005 жылы федералдық парламент Канадада біржыныстылардың некесін заңдастырған Азаматтық неке туралы заң қабылдады да, осы әрекеті арқылы біржынысты жұптардың некеге түсуіне рұқсат берді.

Канада әлемдегі гейлер тұрмысы үшін ең қолайлы ел ретінде аталды, 2018 жылы Гейлер үшін саяхаттау қолайлығы индексі бойынша бірінші орынға ие болды және 2019 жылы Forbes журналында ең қауіпсіз бес елдің қатарына енді.[39][40]

Америка Құрама Штаттары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1986 жылы АҚШ Жоғарғы Соты «Боуэрс Хардвикқа қарсы» ісінде мемлекет содомияны қылмыстық жауапкершілікке тартуы мүмкін деп шешті, бірақ 2003 жылы «Лоуренс Техасқа қарсы» ісі бойынша өзін-өзі жойды және осылайша бүкіл Америка Құрама Штаттарында гомосексуалдық әрекетті заңдастырды.

Америка Құрама Штаттарында біржыныстылардың некесі 2004 жылы бір штаттан 2015 жылы барлық 50 штатқа дейін кеңейді.

Шығыс Азия

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Екі ер адамның жыныстық қатынаспен айналысып жатқанын қарап жатқан әйел суреті, Қытай
Екі ер адам арасындағы аналды секстің қаралып жатқаны бейнеленген сурет, Цинь империясы. XVIII ғасыр

Шығыс Азияда біржынысты махаббат ең ерте жазылған тарихынан бері айтылып келеді.

Кесілген шабдалыға деген құмарлық және басқа да әртүрлі эвфемизмдер ретінде белгілі Қытайдағы гомосексуалдық шамамен б.з.б. 600 жылдан бері тіркелген. Гомосексуалдық Қытай әдебиетінің көптеген әйгілі шығармаларында айтылған. Қызыл үйдегі түс классикалық романында сипатталған бір жынысты адамдар арасындағы махаббат пен жыныстық қарым-қатынас жағдайлары дәл сол кезеңдегі гетеросексуалды адамдар арасындағы романдардың тең жағдайлар сияқты көрінеді. Бянь Эр Чай (弁而釵/弁而钗) сияқты Мин династиясының әдебиеті гетеросексуал қарым-қатынасқа қарағанда, ерлер арасындағы гомосексуал қарым-қатынастарды әлдеқайда жағымды және «үйлесімді» етіп көрсетеді.[41] Ван Шуну жазған Лю Сун әулетінен шыққан жазбалар III ғасырдың аяғында гомосексуалдық гетеросексуалдық сияқты кең таралған болатын деп те мәлімдеді.[42]

Қытайдағы гомосексуалдыққа қарсы болу ортағасырлық Тан әулетінен (618–907) бастау алды. Бұл өзгеріс елдегі христиандық пен исламның ықпалынан орын алды делінеді.[43] Цинь империясы мен Қытай Республикасына қойылған батыстандыру саясатынан кейін ғана бұл гомофобия негізделді.[44]

Оңтүстік Азия

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Оңтүстік Азияда гомосексуалдықтың жазылған тарихы бар, ол кем дегенде б.з.б. 1200 жылдан басталады. Осы кезеңдегі Үндістанда жазылған индус медициналық мәтіндері гомосексуал әрекеттерді құжаттайды және себебін бейтарап/ғылыми түрде түсіндіруге тырысады.[45][46][47] Осы кезеңдегі көптеген көркем шығармалар мен әдеби шығармалар да гомосексуалдықты ашық сипаттай береді.[48][49][50][51]

Шри-Ланкада біздің заманымызға дейінгі 600–100 жылдар аралығында жазылған Пали каннонында гомосексуал немесе гетеросексуал сипаттағы жыныстық қатынасқа монастырлық кодексте тыйым салынғаны және жеңіл гомосексуал жыныстық қатынастың кез келген әрекеттеріне (мысалы, мастурбация және санаралық секс) тыйым салынғаны, бірақ жазаға әкеп соқпайтыны айтылған (тыйым салынған әрекет жасаған адам монастырьде оны мойындаса ғана болады). Бұл кодтар қарапайым халыққа емес, тек монахтарға қатысты болды.[52][53] Үндістанда шамамен 200 жылы жазылған Камасутра да көптеген гомосексуал жыныстық әрекеттерді оң сипаттады.[54]

Ерте заманауи кезеңге және отаршылдыққа дейін жалпы халық үшін гомосексуалдыққа немесе транссексуалдыққа ешқандай заңдық шектеулер болған жоқ, дегенмен кейбір дхармалық моральдық кодекстер монахтар бар жоғарғы каста арасындағы жыныстық қатынасқа (гетеросексуал, не гомосексуал) тыйым салған. Христиандық және Ислам сияқты шетелдік діндер қытай халқына гомофобиялық ережелерді «таныстырды».[55][56]

Индуизм басқа жыныстарға тең үшінші жынысты сипаттайды және үшінші жыныстың құжаттамасы ежелгі индуист пен буддист медициналық мәтіндерде кездеседі.[57] Махабхаратада эпостың кейбір нұсқалары бойынша жынысын өзгертетін кейбір кейіпкерлер де бар, мысалы, кейде әйел болып туған деп айтылатын, бірақ өзін еркек деп танытып, ақырында әйелге үйленетін Шикханди (ағыл.)қаз. кейіпкері бар.

Тарихшылар отаршылдыққа дейінгі үндістандық қоғам біржынысты қарым-қатынасты қылмыс деп санамағанын, сондай-ақ мұндай қарым-қатынасты азғындық немесе күнә деп санамағанын бұрыннан дәлелдеп келеді. Индуизм дәстүрлі түрде гомосексуалдықты табиғи және позитивті етіп көрсетеді.

Еуропа

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Классикалық заманы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Біржынысты қатынастарға қатысты ең алғашқы батыстық құжаттар (әдеби шығармалар, өнер туындылары мен мифографиялық материалдар түрінде) Ежелгі Грекиядан алынған.

Ерлердің гомосексуалдығын мұндай құжаттар кейде әйелдермен қарым-қатынас пен жасөспірім ұлдармен қарым-қатынас қалыпты ер адамның махаббат өмірінің бір бөлігі бола алатын күрделі түсінік ретінде көрсетеді. Біржынысты қарым-қатынастар уақыт өте келе және бір қаладан екіншісіне түрлі түрде салынған әлеуметтік институт болды. Еркін ересек ер адам мен еркін жасөспірім арасындағы эротикалық, бірақ жиі ұстамды болған қарым-қатынас өзінің педагогикалық артықшылықтары үшін оң бағаланды, бірақ кейде тәртіпсіздікті тудырды деп айыпталды. Платон оның пайдасын өзінің алғашқы еңбектерінде жоғары бағалады,[28] бірақ соңғы еңбектерінде оған тыйым салуды ұсынды.[58] Аристотель «Саясат» еңбегінде Платонның гомосексуалдықты жою туралы идеяларына қарсы шықты (2.4); ол кельттер сияқты варварлар оған ерекше құрмет көрсеткенін (2.6.6), криттықтардың оны халықты реттеу үшін пайдаланғанын (2.7.5) айтады.[59]

Кейбір ғалымдар Илиада шығармасындағы Ахилл мен Патрокл сияқты антикалық әдебиеттерде гомосексуалдық махаббат үлгілері бар екенін айтады.[60]

Еуропалық стильдегі сурет. Оң жағында әйелдер лира ұстап, ән айтқан қызды қоршаса, сол жағында оны екі қарт пен бір жас жігіт зейінді тыңдап жатыр
Әйелдердің Сапфоны қоршағаны, «Сапфоның Гомер үшін әндетуі», 1984

Ежелгі замандағы әйелдердің гомосексуалдығы туралы мәлімет аз. Лесбос аралында дүниеге келген Сапфо кейіпкерін гректер кейін тоғыз лирика ақынның канондық тізіміне енгізді. Оның есімі мен туған жерінен алынған атаулар (сапфизм мен лесбияндық) XIX ғасырдан бастап әйелдер гомосексуалдығына қатысты қолданыла бастады.[61][62] Сапфоның поэзиясы түрлі тұлғаларға, соның ішінде екі жынысқа да, деген махаббат пен сүйіспеншілік жайлы баяндайды. Оның көптеген өлеңдерінің айтушылары түрлі әйелдерге деген ғашықтық туралы да айтады, бірақ әйелдер арасындағы физикалық әрекеттерді сипаттауы аз және талқыланып жатады.[63][64]

Төрт түрлі әйел бейнеленген ежелгі грек вазасы. Ортадағы әйел бір мәтінді оқып отырса, басқалары оған қарап тұр, біреуі лира ұстап тұр
Жолдастарына оқып жатқан Сапфо бейнесі, аттикалық ваза, б.з.б. 435 жыл

Ежелгі Рим қоғамы гомосексуалдық қарым-қатынастарды олардың тек тең емес адам арасында болғаны кезінде ғана қабылдады; римдік ер азаматтар белсенді рөлге ие болғанда өздерінің еркектік қасиеттерін сақтап қалатын болса, әрқашан дерлік римдік емес болған олармен қатынасқа түсетін пассив серіктестері жезөкше, не құл болды. Оларға этностарына қарамастан грек есімдері берілетін.[65] Грек мәдениетін қатты ұнатқан император Адриан Антиноймен қарым-қатынасы үшін белгілі болған.[66][67]

Ренессанс

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ренессанс кезінде солтүстік Италиядағы бай қалалар, әсіресе Флоренция және Венеция, көп тараған біржынысты махаббат пен жыныстық қатынас үшін белгілі болатын; оған грек пен рим мәдениеттерінен үлгі алған ерлердің біразы қатысатын.[68][69] Бірақ, оған қарамастан, жергілікті әкімшілік бұл халыққа ұқсас істері үшін айыппұл салатын, оны қамауға алып жататын.

XIII ғасырдың екінші жартысынан бастап Еуропаның біраз жерінде ерлер арасындағы гомосексуалдыққа қойылатын жаза өлім жазасы болды.[70]

Заманауи тарихы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ақ-қара түсті кескін фото. Көрерменге қарай отырған бір адам пианино ойнап жатса, артында екі жағынан оны тыңдап тұрған екі түрлі адам отыр, біреуі — жас жігіт болса, екіншісі — көзілдірік киген жас әйел
Финляндиялық суретші Тоуко Лааксоненнің (1920–1991) пианино ойнап жатқаны, 1950 жылдар. Ол гомоэротистік суреттері үшін Том оф Финлянд лақап аты арқылы белгілі. Артында жолдасы Вели Мәкинен (сол жақта) мен қарындасы Каия отыр.

XVIII ғасырдағы Еуропада түрлі жазушылар шығармаларында гомосексуал қарым-қатынастар жайлы жазғысы келетін, алайда туындылардағы бұл бөліктері ылғи цензураланатын.[71][72] Содомия үшін өлім жазасына кесу Нидерландта 1803 жылға дейін, ал Англияда 1835 жылға дейін жалғасты, Джеймс Пратт пен Джон Смит (ағыл.)қаз. сол «қылмыс» үшін дарға асылған соңғы ағылшындар болды.

Бүгінгі күнге дейін тарихшылар Ұлы Фридрихтің (1712–1786) сексуалды бағытталуы туралы әлі де пікірталас көп; негізінен дүние жүзін тарихындағы ең ұлы соғыс қаһармандарының бірі болған Фридрихтің гетеросексуал болмағаны ықтимал саналады.

1864 және 1880 жылдар аралығында Карл Генрих Ульрихс 12 трактаттар сериясын жариялады, оны ол ұжымдық түрде «Ер-ер махаббатының жұмбақтарын зерттеу» деп атады. 1867 жылы ол Мюнхендегі неміс заңгерлерінің конгресінде гомосексуалдыққа қарсы заңдардың күшін жоюды талап ететін резолюция шығарды да, гомосексуалдықты қорғап, көпшілік алдында сөз сөйлеген тарихтағы тұңғыш өзін гомосексуал деген адам болды.[13] 1896 жылы Хэвлок Эллис жазған «Сексуалды инверсия» кітабы гомосексуалдық қалыпты емес деген түсінікке, сонымен қатар түрлі стереотиптерге қарсы шықты да, гомосексуалдықтың кең таралғандығын және оның өнердегі, ғылымдағы жетістіктерге деген байланысы жайлы айтты.[73]

XIX және XX ғасырларға қарай латын тілінде жазылған түрлі медициналық еңбектерге негізделген Германияда және Ұлыбританияда анти-содомия заңдарына қарсы шыққан түрлі әлеуметтік және саяси қозғалыстар пайда болды. Уақыт өте келе, XXI ғасырға қарай, бұл заңнама Батыстық өркениет елдерінде азайды және жоқ болды. 2024 жылғы ақпандағы жағдай бойынша біржынысты некелер Еуропадағы 21 мемлекетте мойындалады.

Таяу Шығыс

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Толық мақаласы: Ислам және гомосексуалдылық
Екі еркектің бір-бірінің жүзіне қарап аналды секспен айналысқаны бейнеленген османлы миниатюра
Аналды секспен айналысып жатқан екі ер адам бейнеленген XIX ғасыр Сауақуб әл-Манақуиб кітабындағы миниатюра

1800 жылдардың ортасында Еуропаға келген араб саяхатшыларының бірнеше есептері бар. Осы саяхатшылардың екеуі, Рифаа ат-Тахтави мен Мұхаммед ас-Саффар (ағыл.)қаз., француздардың әлеуметтік нормалары мен моральдарын сақтау үшін кейде жас бала туралы махаббат поэзиясын әдейі бұрмалап, оның орнына жас әйелге сілтеме жасағанына таң қалдырады.[74]

Израиль Таяу Шығыс пен Азиядағы гомосексуалдарға ең қолайлы ел болып саналады,[75] Тель-Авив «Таяу Шығыстың гей астанасы»[76] және әлемдегі гейлер үшін ең қолайлы қалалардың бірі болып аталады.[77] Тель-Авивте гомосексуалдықты қолдауға арналған жыл сайынғы прайд парады өтеді.[78] Алайда Израиль халқы сонда да гомофобтық болып келеді.[79]

Екінші жағынан, Таяу Шығыстағы көптеген үкіметтер гомосексуалдықты елемейді, жоққа шығарады, не қылмыстық жауапкершілікке тартады. Мұсылман елдерінің барлығында дерлік гомосексуалдық заңсыз болып табылады.[80] Біржынысты жыныстық қатынас бірнеше мұсылман елдерінде ресми түрде өлім жазасына кесіледі: Сауд Арабиясы, Иран, Мавритания, Солтүстік Нигерия және Йемен.[81] Иран президенті Махмұд Ахмадинежад 2007 жылы Колумбия университетінде сөйлеген сөзінде Иранда гейлер жоқ деп мәлімдеді. Дегенмен, ықтимал себебі, олар үкіметтің жазасынан немесе отбасыларының қабылдамауынан қорқып, сексуалды бағытталуын құпия ұстайды.[82]

Исламға дейінгі тарихы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортағасырлық сурет. Ағаш маңында отырған, күлімсіреп, бір-бірінің жүздеріне қараған екі ер адам: біреуі мұрты бар жақсы киінген ересектеу адам болса, басқасы одан жас, шашы ұзын бала болған.
Ұлмен отырған шаһ парсылық I Аббас. Мұхаммед Қасым (1627).[83]

Ежелгі Шумерде гала деп аталатын діни қызметкерлер тобы Инанна құдайының ғибадатханаларында жұмыс істейтін, онда олар элегиялар мен жоқтаулар орындады.[84]  Гала әйелдер есімдерімен жүрді, дәстүрлі түрде әйелдер сөйлеген эм-сал диалектісінде сөйледі және гомосексуалдық қатынасқа түскен көрінді.[85] Галаларды білдіретін шумер символы «пенис» және «анус» символдарының лигатурасы да болған.[85] Кейінгі Месопотамия мәдениеттерінде кургарруу мен ассинну атты Иштар ғибадатханаларында әйелдер киімін киіп, соғыс билерін орындайтын Иштар әйел-құдайының (Инаннаның шығыс семиттік баламасы) қызметшілері болды.[85] Аккадтардың бірнеше мақал-мәтелдері олардың гомосексуалдық қатынасқа да түскен болуы мүмкін екенін көрсетеді.[85]

Орталық Азия

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

КСРО ыдырауынан бергі Орталық Азиядағы қоғамның гомосексуалдарға қатысты әлеуметтік көзқарасы және заңнамасы көбінен КСРО-да болғанымен бірдей, не содан үлгі алған. Орталық Азиядағы халықтың ЛГБТ адамдарға көзқарасы негізінен өте жағымсыз болып келеді.[86] Өзбекстан мен Түрікменстанда гомосексуалдық — әлі де бас бостандығынан айыруға болатындай жазаланатын қылмыс.[87]

Оңтүстік Тынық мұхиты

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Меланезияның кейбір қоғамдарында, әсіресе Папуа — Жаңа Гвинеяда біржынысты қарым-қатынастар 1900 жылдардың ортасына дейін мәдениеттің ажырамас бөлігі болды. Мысалы, Эторо мен Маринд-Аним гетеросексуалдықты таза емес деп санады және оның орнына гомосексуалдықты көтермелеп жүрді. Кейбір дәстүрлі меланезиялық мәдениеттерде жыныстық жетілуге ​​дейінгі бала оның тәлімгері болатын және жас бала үшін бірнеше жыл бойы оны «ұрықтайтын» (оралды, не аналды; тайпаға байланысты) және осылайша ересек қылатын үлкен жасөспіріммен жұпталатын. Алайда көптеген меланезиялық қоғамдар еуропалық миссионерлер христиан дінін енгізгеннен бері біржынысты қарым-қатынастарға қарсылық танытты.[88]

Дискриминация

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Топ адамның бір-біріне қосылған ірі тулардан тұратын үлкен матаны ұстап жүруі
ЛГБТ белсенділерінің гомосексуалдықты заңсыз қылған ел туларын ұстағаны, Кёльн прайд, 2015 жыл

Гомосексуалдарға қарсы қысым

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Гейлерге қарсы дискриминация түрлеріне лесбиян, гей, бисексуал, трансгендер немесе жалпы квир деп танылатын адамға, кейде шын мәнінде гетеросексуалды да адамдарға қатысты сөзбе-сөз жамандау, тиісу, не физикалық қысым жатуы мүмкін. 1998 жылы Америка Құрама Штаттарындағы жасөспірім студенттер берген мәліметінше, гейлерге қарсы сөздер күніне орта есеппен 26 рет, не 14 минут сайын бір рет айтылатын.[89]

Гетеросексизм және гомофобия

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Толық мақалалары: Гетеросексизм және Гомофобия
Плакат ұстап, наразылығын көрсеткен адамдар тобы. Бір плакатта орысша «Гейлерге құқық берілсін» делінсе, басқасында ағылшынша «Мәскеу мэрі — өшпенділік мэрі» деп жазылған.
Мәскеу прайдына қойылған тыйымға қарсы шыққан наразылар, 2011 жыл

Көптеген мәдениеттерде гомосексуал адамдар жиі алалаушылық пен кемсітушілікке ұшырайды. 2011 жылы нидерландтық зерттеу Нидерланд жастарының 49% және елге шетел болған жастардың 58% гомосексуалдықтан бас тартады деген қорытындыға келді.[90] Басқа азшылық топтары сияқты олар да түрлі стереотиптерге тап болады. Бұл көзқарастар гомофобия мен гетеросексизмнің (біржынысты қарым-қатынастардың гетеросексуалдылардан төмен қойлуы, оған қарсы жағымсыз көзқарастар, біржақтылық және кемсіту көрсетуі) түрлеріне байланысты болады. Гетеросексизм — барлық адам табиғаты бойынша гетеросексуалды деген түсінік, осылайша екіжынысты қарым-қатынастың өзгелерден жоғарырақ бағалануы. Гомофобия — гомосексуал адамдардан қорқу, олардан жирену, оларды кемсіту.[91] Оған ұқсас дискриминация түрлеріне лесбофобия (лесбияндарды жек көру) және бифобия (бисексуалдарды жек көру) жатады. Көптеген елдерде осы дискриминация өшпенділіктің салдарынан болған қылмыс ретінде танылады да, жазаланады.

Жағымсыз стереотиптер арасында ЛГБТ адамдар романтикалық тұрғыдан жаман және балаларды қорлау ықтималдығы жоғары деген жалған көзқарастар бар, мұндай тұжырымдардың ғылыми негізі жоқ. Гей ерлер мен лесбияндар маңызды аспектілерде гетеросексуалдық қарым-қатынастарға тең болатын тұрақты, адал қарым-қатынастарда тұрып жатады.[7] Жыныстық бағдары адамдардың балаларды қорлау ықтималдығына да мүлдем әсер етпейді.[92][93][94] Гей болу мен педофил болу арасындағы байланысты растайтын ғылыми дәлелдер бар деген мәлімдемелер сол терминдерді бұрыс қолданудан және нақты дәлелдерді бұрмалаудан шыққан.[93]

Гомосексуалдарға қарсы зорлық-зомбылық

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Америка Құрама Штаттарында ФТБ 2011 жылы құқық қорғау органдарына хабарланған өшпенділік қылмыстарының 20,4%-ы сексуалдық бағытталуға негізделгенін хабарлады. Бұл қылмыстардың 56,7%-ы гомосексуал еркектерге қарсы зорлық-зомбылықтан құралған. 11,1% гомосексуал әйелдерге қарсы әрекеттен құралған. 29,6% жынысына қарамастан гомосексуалдыққа қарсы әрекеттен құралған.[95] 1998 жылғы гей студент Мэттью Шепардтың өлімі АҚШ-тағы ЛГБТ адамдары көретін зорлық-зомбылығына біраз нараз аудартты. Дискриминация ретінде жасалатын қылмыстар қатарына лесбияндарға қарсы жасалатын, оларды «гетеросексуал ету» және осылайша «дұрыстау» мақсатында жасалған зорлау қылмысы да көп тіркелген. Әлемнің кейбір бөліктерінде ЛГБТ өкілдеріне олардың отбасы мүшелерінен, не өзге туыстарынан келе алатын «намыс өлтіру» қаупі де төніп жатады. Қылмыскерлер «әулеттің намысын қорғаймын» деп бұл адамдарды өлтіріп жатады.[96][97][98]

Басқа жануарлардағы гомосексуалдылық

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Екі балапан жанында тұрған антартикалық пингвин суреті.
Нью-Йорк орталық хайуанаттар бағындағы Рой және Сило атты екі антарктикалық пингвин (суреттегілерге ұқсас) жұп болып, балапан тәрбиелегені үшін белгілі болған.[99]
Толық мақаласы: Жануарлардағы гомосексуалды мінез-құлық

Гомосексуалдық және бисексуалдық мінез-құлық жануарлардың бірқатар түрлерінде кездеседі. Мұндай мінез-құлыққа жыныстық қатынас, сүйіспеншілік, жұптық қарым-қатынас, отбасы құру және төлдерді асырау[100] жатады; Зерттеуші Брюс Бэйджмилдің 1999 жылғы зерттеуі гомосексуалдық мінез-құлық приматтардан ішек құрттарына дейінгі 500-ге жуық түрде құжатталғанын көрсетеді.[100][101] Жануарлардың жыныстық мінез-құлқы тіпті бір түрдің ішінде де түрлі формада болады. Бұл мінез-құлықтардың мотивтері мен салдары әлі толық зерттелмеген.[102] Джей Майкл Бэйли (ағыл.)қаз. және басқалардың айтуынша, адамдар мен қойлары — гомосексуалдық ғана бағытты көрсететін жалғыз жануарлар.[1]

Тағы қараңыз

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қолданылған әдебиет

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ a b c Bailey JM, Vasey PL, Diamond LM, Breedlove SM, Vilain E, Epprecht M Сексуалды көзқарас, дау және ғылым = Sexual Orientation, Controversy and Science — Psychological Science in the Public Interest., 2016. — Б. 45–101.
  2. ↑ Definitions Related to Sexual Orientation and Gender Diversity in APA Documents  (ағыл.). Америкалық психологиялық қауымдастық. Мұрағат көшірмесі 19 сәуірдің 2022 Wayback Machine мұрағатында
  3. ↑ Eric B. Shiraev; David A. Levy Мәдениетаралық психология: Сыни тұрғыдан ойлау және заманауи қолданбалар, 6-нұсқа = Cross-Cultural Psychology: Critical Thinking and Contemporary Applications, Sixth Edition — Taylor & Francis, 2016. — Б. 216. — ISBN 978-1134871315. Мұрағат көшірмесі 12 қарашаның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  4. ↑ James R. Lehman; Kristine Diaz; Henry Ng; Elizabeth M. Petty; Meena Thatikunta; Kristen Eckstrand, eds. Тең оқу бағдарламасы: LGBTQ денсаулығына арналған студент пен оқытушыға арналған нұсқаулық = The Equal Curriculum: The Student and Educator Guide to LGBTQ Health — Springer Nature, 2019. — Б. 5. — ISBN 978-3030240257. Мұрағат көшірмесі 12 қарашаның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  5. ↑ General Definitions  (ағыл.). LGBT Resource Center. Тексерілді, 25 ақпан 2024.
  6. ↑ a b c Sexual orientation and homosexuality  (ағыл.). Америкалық психологиялық қауымдастық. Мұрағат көшірмесі 8 тамыздың 2013 Wayback Machine мұрағатында
  7. ↑ a b c Case No. S147999 IN THE SUPREME COURT OF THE STATE OF CALIFORNIA  (ағыл.). Мұрағат көшірмесі 8 тамыздың 2013 Wayback Machine мұрағатында
  8. ↑ a b c Frankowski BL Жыныстық көзқарас және жасөспірімдер = Sexual Orientation and Adolescents — Америкалық педиатрия академиясының жасөспірімдер жөніндегі комитеті, Pediatrics, 2004. doi: 10.1542/peds.113.6.1827. Мұрағатталған 20 наурыздың 2013 жылы.
  9. ↑ Gail Wiscarz Stuart Психиатриялық мейірбикенің принциптері мен тәжірибесі = Principles and Practice of Psychiatric Nursing — Elsevier, 2014. — Б. 502. — ISBN 978-0323294126. Мұрағат көшірмесі 30 қарашаның 2016 Wayback Machine мұрағатында
  10. ↑ Gloria Kersey-Matusiak Мәдени сауатты мейірбикелік көмек көрсету = Delivering Culturally Competent Nursing Care — Springer Publishing, 2012. — Б. 169. — ISBN 978-0826193810. Мұрағат көшірмесі 30 қарашаның 2016 Wayback Machine мұрағатында
  11. ↑ Divergent beliefs about the nature of homosexuality  (ағыл.). Religious Tolerance.org. Мұрағат көшірмесі 10 мамырдың 2019 Wayback Machine мұрағатында
  12. ↑ "Therapies" to change sexual orientation lack medical justification and threaten health  (ағыл.). Пан-Америкалық денсаулық сақтау ұйымы (17 May 2012). Мұрағат көшірмесі 23 мамырдың 2012 Wayback Machine мұрағатында
  13. ↑ a b LeVay, Simon Queer Science  (ағыл.). The Washington Post. Мұрағат көшірмесі 13 желтоқсанның 2017 Wayback Machine мұрағатында ISBN [Арнайы:Кітап_қайнарлары/0-262-12199-9 0-262-12199-9]
  14. ↑ Калифорния университеті Same-sex Behavior Seen In Nearly All Animals, Review Finds  (ағыл.). ScienceDaily (17 June 2009). Тексерілді, 25 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 18 маусымның 2009 Wayback Machine мұрағатында
  15. ↑ 1,500 animal species practice homosexuality  (ағыл.). The Medical News (23 October 2006). Мұрағат көшірмесі 18 маусымның 2009 Wayback Machine мұрағатында
  16. ↑ Sexual Orientation  (ағыл.). Америкалық психологиялық қауымдастық. Мұрағат көшірмесі 26 маусымның 2011 Wayback Machine мұрағатында
  17. ↑ Room, Adrian Шынайы этимологиялар сөздігі = A Dictionary of True Etymologies — Routledge & Kegan Paul, 1986. — Б. 84. — ISBN 978-0710203403.
  18. ↑ Endres, Nikolai Kertbeny, Károly Mária (1824-1882)  (ағыл.). glbtq.com. Мұрағат көшірмесі 22 қаңтардың 2022 Wayback Machine мұрағатында
  19. ↑ Krafft-Ebing, Richard von (1840-1902)  (ағыл.). glbtq.com. Мұрағат көшірмесі 9 сәуірдің 2012 Wayback Machine мұрағатында
  20. ↑ gay  (ағыл.). Oxford Dictionaries. Мұрағат көшірмесі 27 тамыздың 2016 Wayback Machine мұрағатында
  21. ↑ Lesbian | Define Lesbian in Dictionary.com  (ағыл.). Dictionary.com. Мұрағат көшірмесі 7 мамырдың 2016 Wayback Machine мұрағатында
  22. ↑ a b Hubbard, Thomas K. Грекия мен Римдегі гомосексуалдылық: Негізгі құжаттар дереккөзі = Homosexuality in Greece and Rome: a Sourcebook of Basic Documents — Калифорния университетінің баспасы, 2003. — Б. 1. — ISBN 0520234308.
  23. ↑ Buxton, Richard Грек мифологиясының толыққанды әлемі = The Complete World of Greek Mythology — London: Thames and Hudson, 2004. — Б. 174. — ISBN 0500251215.
  24. ↑ Buxton, Richard Грек мифологиясының толыққанды әлемі = The Complete World of Greek Mythology — London: Thames and Hudson, 2004. — Б. 148–149. — ISBN 0500251215.
  25. ↑ Gnuse, Robert K. Seven Gay Texts: Biblical Passages Used to Condemn Homosexuality — Biblical Theology Bulletin, 2015. — Б. 68–87.
  26. ↑ Rehman Javaid Is Green a Part of the Rainbow? Sharia, Homosexuality and LGBT Rights in the Muslim World  (ағыл.). Fordham International Law Journal (2013). Тексерілді, 25 ақпан 2024. 37 (1): 1–53.
  27. ↑ Платон, Saunders, Trevor J. Заңдар = The Laws — 1970. — Б. 340. — ISBN 0-14-044222-7.
  28. ↑ a b Платон Симпосий.; Федр кейіпкері
  29. ↑ Murray, Stephen; Roscoe, Will Ұл-әйелдер мен Әйел күйеулер: Африкалық гомосексуалдықтарды зерттеу = Boy-Wives and Female Husbands: Studying of African Homosexualities — St. Martin's Press, 1998. — ISBN 0-312-23829-0.
  30. ↑ Эванс-Притчард, Эдвард Эван Занделер арасындағы жыныстық инверсия = Sexual inversion among the Azande — American Anthropologist, 1970. 72 (6): 1428–1434. doi: 10.1525/aa.1970.72.6.02a00170 S2CID 162319598
  31. ↑ Pablo, Ben Latin America: Colonial  (ағыл.). An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture. Мұрағат көшірмесі 11 желтоқсанның 2007 Wayback Machine мұрағатында
  32. ↑ Mexico  (ағыл.). An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture. Мұрағат көшірмесі 2 қарашаның 2007 Wayback Machine мұрағатында
  33. ↑ Sigal, Pete Жаман атағы үшін белгілі іңкәр: Отарланған Латын Америкасындағы ерлер гомосексуалдығы = Infamous Desire: Male Homosexuality in Colonial Latin America — Чикаго университетінің баспасы, 2003. — ISBN 9780226757049.
  34. ↑ Anghiera, Pietro Martire d'; Torres Asensio, Joaquín Жаңа әлемнің онжылдықтары = Décadas del nuevo mundo — Valladolid: Maxtor, 2012. — ISBN 978-84-9001-301-4.
  35. ↑ Coello de la Rosa, Alexandre "Үндістердің жақсылары", "Үндістердің жамандары", "Қандай христиандар?": Гонзало Фернандез де Овиедо и Валдэстегі Жаңа Әлемнің күңгірт жағы = "Good Indians", "Bad Indians", "What Christians?": The Dark Side of the New World in Gonzalo Fernández de Oviedo y Valdés (1478–1557) — Delaware Review of Latin American Studies, 2001. 3 (2) Мұрағат көшірмесі 29 мамырдың 2010 Wayback Machine мұрағатында
  36. ↑ Sodomites' in Canada before 1841  (ағыл.). The Drummer's Revenge (19 August 2007). Тексерілді, 7 мамыр 2024. Мұрағат көшірмесі 14 қаңтардың 2016 Wayback Machine мұрағатында
  37. ↑ The End to the Death Penalty for “Sodomy” in Canada  (ағыл.). The Drummer's Revenge (9 November 2007). Тексерілді, 7 мамыр 2024. Мұрағат көшірмесі 14 қаңтардың 2016 Wayback Machine мұрағатында
  38. ↑ Trudeau: 'There's no place for the state in the bedrooms of the nation'  (ағыл.). CBC Archives. Мұрағат көшірмесі 3 қаңтардың 2018 Wayback Machine мұрағатында
  39. ↑ SPATACUS Gay Travel Index 2019  (ағыл.). SPARTACUS (25 February 2019). Тексерілді, 7 мамыр 2024. Мұрағат көшірмесі 13 тамыздың 2021 Wayback Machine мұрағатында
  40. ↑ Bloom, Laura Begley 5 Safest Places For Gay Travelers In 2019 (And The Most Dangerous)  (ағыл.). Forbes (25 February 2019). Тексерілді, 7 мамыр 2024. Мұрағат көшірмесі 14 қаңтардың 2021 Wayback Machine мұрағатында
  41. ↑ Kang, Wenqing Obsession: male same-sex relations in China, 1900–1950 — Hong Kong University Press. — P. 2.
  42. ↑ Song Geng The fragile scholar: power and masculinity in Chinese culture — Hong Kong University Press, 2004. — P. 144. — ISBN 978-962-209-620-2. Мұрағат көшірмесі 26 ақпанның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  43. ↑ Hinsch, Bret Passions of the Cut Sleeve — University of California Press, 1990. — P. 77-78.
  44. ↑ Kang, Wenqing Obsession: male same-sex relations in China, 1900–1950 — Hong Kong University Press. — P. 3.
  45. ↑ Pattanaik, Devdutt Would ancient India have supported Section 377. Rediff. Тексерілді, 30 желтоқсан 2023.
  46. ↑ Raveenthiran, Venkatachalam (2011). "Knowledge of ancient Hindu surgeons on Hirschsprung disease: evidence from Sushruta Samhita of circa 1200-600 bc". Journal of Pediatric Surgery 46 (11): 2204–2208. doi:10.1016/j.jpedsurg.2011.07.007. ISSN 0022-3468. PMID 22075360. https://doi.org/10.1016/j.jpedsurg.2011.07.007. 
  47. ↑ Know all about Sushruta, the first ever plastic surgeon who was Indian  (ағыл.). India Today (2019). Тексерілді, 1 қаңтар 2024.
  48. ↑ Amara Das Wilhelm Sri Mitra-Varuna: Intimate Brothers  (ағыл.). galva108.org. Мұрағат көшірмесі 27 тамыздың 2013 Wayback Machine мұрағатында, The Gay and Lesbian Vaishnava Association
  49. ↑ Live Blog: Supreme Court Rules Gay Sex Illegal. The Wall Street Journal (11 желтоқсан 2013). Тексерілді, 19 сәуір 2023.
  50. ↑ Shastri, Hari Prasad, Tr. The Ramayana Of Valmiki Vol. 2 — Digital Library of India Item 2015.39881.
  51. ↑ Mehrotra, Deepanshi The Pre-Colonial History of Homosexuality in India: Why Love Is Not Western (Part I/III). Lawctopus (22 қазан 2017). Тексерілді, 19 сәуір 2023. Мұрағат көшірмесі 19 шілденің 2023 Wayback Machine мұрағатында
  52. ↑ De Silva, A. L. Homosexuality and Theravada Buddhism. BuddhaNet. Тексерілді, 1 наурыз 2023. Мұрағат көшірмесі 1 наурыздың 2023 Wayback Machine мұрағатында
  53. ↑ Pali canon | Definition, Contents, & Facts  (ағыл.). Britannica. Тексерілді, 1 наурыз 2023.
  54. ↑ Mitta, Manoj. Ancient India didn't think homosexuality was against nature, The Times of India (27 маусым 2009). Тексерілді 6 ақпанның 2023.
  55. ↑ LGBT rights were accepted in ancient India, Sec 377 must be repealed: Amish Tripathi  (ағыл.). Hindustan Times (4 September 2017).
  56. ↑ Stances of Faiths on LGBTQ+ Issues: Hinduism  (ағыл.). Human Rights Campaign. Тексерілді, 27 желтоқсан 2023.
  57. ↑ Srinivasan, Shiva Prakash; Chandrasekaran, Sruti (2020). "Transsexualism in Hindu Mythology". Indian Journal of Endocrinology and Metabolism 24 (3): 235–236. doi:10.4103/ijem.IJEM_152_20. ISSN 2230-8210. PMC 7539026. PMID 33083261. 
  58. ↑ Платон Laws, 636D & 835E.
  59. ↑ Boswell, 1980
  60. ↑ Morales, Manuel Sanz; Mariscal, Gabriel Laguna (2003). "The Relationship between Achilles and Patroclus according to Chariton of Aphrodisias". The Classical Quarterly 53 (1): 292–295. doi:10.1093/cq/53.1.292. ISSN 0009-8388. JSTOR 3556498. https://www.jstor.org/stable/3556498. Retrieved 8 November 2020. 
  61. ↑ Douglas Harper (2001). "Lesbian". Lesbian. Online Etymology Dictionary. http://www.etymonline.com/index.php?term=lesbian. Retrieved 7 ақпан 2009.  Мұрағат көшірмесі 2 шілденің 2017 Wayback Machine мұрағатында
  62. ↑ Douglas Harper (2001). "Sapphic". Sapphic. Online Etymology Dictionary. http://www.etymonline.com/index.php?term=Sapphic. Retrieved 7 ақпан 2009.  Мұрағат көшірмесі 2 шілденің 2017 Wayback Machine мұрағатында
  63. ↑ Denys Page, Sappho and Alcaeus, Oxford UP, 1959, 142–146-беттер.
  64. ↑ Campbell, David A. Introduction // Greek Lyric I:Sappho and Alcaeus. — P. xi–xii. — ISBN 0-674-99157-5.
  65. ↑ Williams Craig Arthur Roman Homosexuality: Ideologies of Masculinity in Classical Antiquity — Оксфорд университетінің баспасы. — P. 72. — ISBN 978-0-19-511300-6.
  66. ↑ Birley, A. R. "Hadrian to the Antonines". In Alan K. Bowman; Peter Garnsey; Dominic Rathbone (eds.). The Cambridge Ancient History: The High Empire, A.D. 70–192 — Кембридж университетінің баспасы, 2000. — ISBN 9780521263351.
  67. ↑ Boatwright, Mary Taliaferr Hadrian and the Cities of the Roman Empire — Принстон университетінің баспасы, 2000. — ISBN 0691094934.
  68. ↑ Rocke, Michael Forbidden Friendships: Homosexuality and male Culture in Renaissance Florence — 1996. — ISBN 0-19-512292-5.
  69. ↑ Ruggiero, Guido The Boundaries of Eros — 1985. — ISBN 0-19-503465-1.
  70. ↑ Kurtz Lester R. Encyclopedia of violence, peace, & conflict — Academic Press, 1999. — P. 140. — ISBN 0-12-227010-X. Мұрағат көшірмесі 14 сәуірдің 2021 Wayback Machine мұрағатында
  71. ↑ Gladfelder, Hal In Search of Lost Texts: Thomas Cannon's 'Ancient and Modern Pederasty Investigated and Exemplified' — Institute of Historical Research, 2006.
  72. ↑ Екі бөлік ретінде жарияланды:
  73. ↑ Ellis, Havelock; Symonds, John Addington Sexual Inversion — Arno Press, 1975. — ISBN 0-405-07363-1. (reprint)
  74. ↑ El-Rouayheb Khaled Before Homosexuality in the Arab-Islamic World, 1500–1800 — The University of Chicago Press, 2005. — P. 2. — ISBN 0-226-72988-5.
  75. ↑ The five most improved places for gay tolerance, London: The Independent (17 қыркүйек 2008). Тексерілді 29 мамырдың 2009. Мұрағат көшірмесі 31 наурыздың 2019 Wayback Machine мұрағатында
  76. ↑ James Kirchick. "Was Arafat Gay?". Out. 
  77. ↑ The world's most gay-friendly places, Calgary Herald (29 маусым 2011).
  78. ↑ Grant, Anthony. Gay Tel Aviv, The New York Times (2 шілде 2010). Тексерілді 19 қазанның 2012. Мұрағат көшірмесі 30 маусымның 2017 Wayback Machine мұрағатында
  79. ↑ Gubbala, Sneha; Poushter, Jacob; Hunag, Christine How people around the world view same-sex marriage  (ағыл.). Pew Research Center (27 November 2023). Тексерілді, 21 қыркүйек 2024.
  80. ↑ Steven Eke. Iran 'must stop youth executions', BBC News (28 шілде 2005). Тексерілді 21 қазанның 2010. Мұрағат көшірмесі 24 тамыздың 2017 Wayback Machine мұрағатында
  81. ↑ 7 countries still put people to death for same-sex acts. ILGA. Тексерілді, 24 тамыз 2010. Мұрағат көшірмесі 29 қазанның 2009 Wayback Machine мұрағатында
  82. ↑ Fathi, Nazila. Despite Denials, Gays Insist They Exist, if Quietly, in Iran (30 қыркүйек 2007). Тексерілді 1 қазанның 2007. Мұрағат көшірмесі 18 сәуірдің 2009 Wayback Machine мұрағатында
  83. ↑ Nahavandi and Bomati, illustration opposite. — P. 162.
  84. ↑ Leick Gwendolyn Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature — New York: Routledge, 2013. — ISBN 978-1-134-92074-7. Мұрағат көшірмесі 14 сәуірдің 2021 Wayback Machine мұрағатында
  85. ↑ a b c d Roscoe, Will; Murray, Stephen O. Islamic Homosexualities: Culture, History, and Literature — New York: New York University Press. — P. 65–66. — ISBN 0-8147-7467-9. Мұрағат көшірмесі 10 наурыздың 2021 Wayback Machine мұрағатында
  86. ↑ Wilkinson, Cai; Dall'Agnola, Jasmin Introduction: LGBTQ+ visibilities in the Caucasus and Central Asia  (ағыл.). tandfonline.com. Тексерілді, 22 қыркүйек 2024.
  87. ↑ Talant, Bermet Life As An LGBT Person In Central Asia  (ағыл.). Азаттық радиосы (10 June 2022). Тексерілді, 22 қыркүйек 2024.
  88. ↑ Herdt, Gilbert H Ritualized Homosexuality in Melanesia — University of California Press, 1984. — P. 128–136. — ISBN 0-520-08096-3.
  89. ↑ Mental Health American, Bullying and Gay Youth  (ағыл.). Mental Health America. Мұрағат көшірмесі 14 сәуірдің 2012 Wayback Machine мұрағатында
  90. ↑ Half of young Dutch people reject homosexuality  (ағыл.). Expatia/COC. Мұрағат көшірмесі 1 желтоқсанның 2011 Wayback Machine мұрағатында
  91. ↑ Riddle Homophobia Scale  (ағыл.). genderhealth.ca. Мұрағат көшірмесі 27 сәуірдің 2021 Wayback Machine мұрағатында
  92. ↑ Michael Lamb Affidavit – United States District Court for the District of Massachusetts (2009)  (ағыл.). glad.org. Мұрағат көшірмесі 25 желтоқсанның 2010 Wayback Machine мұрағатында
  93. ↑ a b Gregory M. Herek Facts About Homosexuality and Child Molestation  (ағыл.). psychology.ucdavis.edu. Мұрағат көшірмесі 19 сәуірдің 2010 Wayback Machine мұрағатында
  94. ↑ Lesbian & Gay Parenting  (ағыл.). apa.org. American Psychological Association. Мұрағат көшірмесі 23 қыркүйектің 2015 Wayback Machine мұрағатында
  95. ↑ "Victims", ФТБ, https://www.fbi.gov/about-us/cjis/ucr/hate-crime/2011/narratives/victims, retrieved 2013-07-26  Мұрағат көшірмесі 8 шілденің 2016 Wayback Machine мұрағатында
  96. ↑ 'Honor killings' target Turkey's LGBT community, CBS News (12 қазан 2011). Тексерілді 23 желтоқсанның 2013. Мұрағат көшірмесі 13 ақпанның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  97. ↑ Di Piero Russo Sei il disonore della famiglia" e accoltella il fratello gay. bari.repubblica.it (5 тамыз 2011). Тексерілді, 23 желтоқсан 2013. Мұрағат көшірмесі 24 желтоқсанның 2013 Wayback Machine мұрағатында
  98. ↑ Father confesses to killing his own son in landmark homosexual murder case. hurriyetdailynews.com (25 мамыр 2013). Тексерілді, 23 желтоқсан 2013. Мұрағат көшірмесі 9 қазанның 2017 Wayback Machine мұрағатында
  99. ↑ Smith, Dinitia. Love That Dare Not Squeak Its Name, The New York Times (7 ақпан 2004). Тексерілді 10 қыркүйектің 2007. Мұрағат көшірмесі 29 қарашаның 2010 Wayback Machine мұрағатында
  100. ↑ a b Дереккөз қатесі: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named Bagemihl
  101. ↑ Harrold, Max (1999-02-16). "Biological Exuberance: Animal Homosexuality and Natural Diversity". The Advocate (Regent Media). http://www.thefreelibrary.com/Biological+Exuberance:+Animal+Homosexuality+and+Natural+Diversity.-a053877996. Retrieved 2023-11-10.  Мұрағат көшірмесі 20 мамырдың 2011 Wayback Machine мұрағатында
  102. ↑ Gordon, Dennis 'Catalogue of Life' reaches one million species. National Institute of Water and Atmospheric Research (10 сәуір 2007). Мұрағат көшірмесі 13 шілденің 2007 Wayback Machine мұрағатында
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Гомосексуалдылық&oldid=3396565» бетінен алынған