გრიგორიანული კალენდარი

პაპი გრიგოლ XIII, პორტრეტის ავტორი ლავინია ფონტანა, XVI საუკუნე

პაპის ბულის Inter gravissimas პირველი გვერდი

გრიგორიანული კალენდარი, ახალი სტილი (365.2425 დღე-ღამე) — მზის კალენდარული ტიპის წელთაღრიცხვის სისტემა, რომელიც მსოფლიოს უმეტეს ქვეყნებში გამოიყენება. იგი იულიუსის კალენდრის მოდიფიკაციაა და მისი ჩანაცვლების მიზნით შემოღებულ იქნა 1582 წელს, რომის პაპ გრიგოლ XIII-ის მიერ. უმთავრესი განსხვავებაა ნაკიანი წლების განსხვავებული განაწილება, რომელმაც წელიწადის საშუალო ხანგრძლივობა 365.2425 დღეზე დაიყვანა. ეს უფრო ახლოა დედამიწის მზის გარშემო მოძრაობაზე დაკვირვებით დადგენილი ტროპიკული წელიწადის ხანგრძლივობასთან, რომელიც 365.2422 დღეს შეადგენს.

ნაკიანი წლის განსაზღვრის წესი შემდეგია:

ყველა წელი, რომელიც უნაშთოდ იყოფა 4-ზე, ნაკიანია, გარდა იმ წლებისა, რომლებიც უნაშთოდ იყოფა 100-ზე, ხოლო საუკუნის აღმნიშვნელი ამ წლებიდან ნაკიანია მხოლოდ ის, რომელიც ასევე უნაშთოდ იყოფა 400-ზეც. მაგალითად, წლები 1700, 1800 და 1900 მარტივი წლებია, ხოლო 2000 – ნაკიანი.

— United States Naval Observatory

გრიგორიანული კალენდრის შემოღება ორმა მიზეზმა განაპირობა. პირველი: იულიუსის კალენდარი არასწორად მიიჩნევდა, რომ მზის წელიწადის საშუალო ხანგრძლივობა 365.25 დღეა, რაც, საშუალოდ, ყოველ საუკუნეში 1 დღეზე ოდნავ ნაკლებ ცდომილებას იძლეოდა, აქედან გამომდინარე, იულუსის კალენდარში ყოველი მეოთხე წელი, გამონაკლისის გარეშე, ნაკიანია. მეორე: ნიკეის პირველი საეკლესიო კრებიდან (ჩვ. წ. 325) მოყოლებული იულიუსის კალენდარში ზედმეტი ნაკიანი დღეების რაოდენობამ გამოიწვია ცდომილება, რომლის გამოც გაზაფხულის ბუნიობა (ჩრდილო ნახევარსფეროში) მის ნომინალურ თარიღზე, 21 მარტზე ბევრად ადრე ხდებოდა. ეს თარიღი მნიშვნელოვანია ქრისტიანული ეკლესიებისთვის, რადგან იგი აღდგომის თარიღის გაანგარიშების საფუძველს წარმოადგენს. გრიგორიანულმა რეფორმამ საშუალო კალენდარული წელიწადი 0.0075 დღით შეამოკლა, რითაც ბუნიობიდან კალენდრის მზარდი გადახრა შეაჩერა და დაგროვებული სხვაობის აღმოსაფხვრელად კალენდარული თარიღები 10 დღით წინ გადასწია: 1582 წლის 4 ოქტომბერს, ხუთშაბათს, პირდაპირ მოჰყვა პარასკევი, 1582 წლის 15 ოქტომბერი. გარდა ამისა, რეფორმამ ცვლილება შეიტანა მთვარის ციკლშიც, რომელსაც ეკლესია აღდგომის თარიღის გამოთვლაში იყენებდა, რადგან ასტრონომიული ახალი მთვარე ნომინალურ თარიღზე 4 დღით ადრე ჩნდებოდა ხოლმე. აღსანიშნავია, რომ მიუხედავად ამ ცვლილებებისა, გრიგორიანული კალენდარი, წინამორბედის მსგავსად, გეოცენტრულ მოდელს ეყრდნობოდა.

თავდაპირველად რეფორმა კათოლიკურმა ქვეყნებმა და მათმა კოლონიებმა მიიღეს. შემდეგი სამი საუკუნის განმავლობაში „გაუმჯობესებულ კალენდარზე“ გადავიდნენ პროტესტანტული და მართლმადიდებლური ქვეყნები, რომელთაგანაც ბოლო საბერძნეთი იყო, სადაც კალენდარი 1923 წელს, მხოლოდ სამოქალაქო მიზნებისთვის მიიღეს. გარდამავალი პერიოდის თარიღების არაორაზროვნად მისათითებლად დოკუმენტებსა და ისტორიულ ტექსტებში დაიწყეს ორმაგი დათარიღების გამოყენება, რომელსაც ძველი სტილი და ახალი სტილი ეწოდება. XX საუკუნეში მსოფლიოს სახელმწიფოთა უმეტესობამ გრიგორიანული კალენდარი მიიღო, სულ მცირე, სამოქალაქო მიზნებისთვის.

გრიგორიანული კალენდრის სტრუქტურა

გრიგორიანული კალენდარი, იულიუსის კალენდრის მსგავსად, მზის კალენდარია, რომელიც 12 თვისგან შედგება, ხოლო თითოეული თვე 28–31 დღეს შეიცავს. ორივე კალენდარში 365 დღეა, ხოლო ნაკიანი წლების თებერვალს ერთი დღე ემატება. თვეთა დასახელება და ხანგრძლივობა იგივეა, რაც იულიუსის კალენდარში. მთავარი განსხვავება ისაა, რომ გრიგორიანულ კალენდარში ნაკიანია საუკუნის აღმნიშვნელი მხოლოდ ყოველი მე-4 წელი, ანუ ყოველ 400 წელიწადში მხოლოდ 1 საუკუნის აღმნიშვნელი წელია ნაკიანი (იულიუსის კალენდარზე 3-ით ნაკლები).

როგორც წესი, ნაკიანია ყოველი მე-4 წელიწადი. ისტორიულად, ნაკიანი დღის დამატება 24 თებერვლის გაორმაგებით მიიღწეოდა (XV საუკუნემდე ნაკიან წლებში ორი 24 თებერვალი იყო), თუმცა, პრაქტიკა შეიცვალა და ნაცვლად ამისა, ნაკიანი წლების თებერვალს ერთი დღე დაემატა (29 თებერვალი). 1969 წლის რეფორმამდე თებერვლის დღესასწაულებს 23 რიცხვის შემდეგ კათოლიკური ეკლესია ერთი დღის დაგვიანებით აღნიშნავდა.

წელიწადი იყოფა 12 თვედ

No.	სახელი	ხანგრძლივობა დღეებში
1	იანვარი	31
2	თებერვალი	28 (29 ნაკიან წლებში)
3	მარტი	31
4	აპრილი	30
5	მაისი	31
6	ივნისი	30
7	ივლისი	31
8	აგვისტო	31
9	სექტემბერი	30
10	ოქტომბერი	31
11	ნოემბერი	30
12	დეკემბერი	31

გრიგორიანული კალენდრის წლები განისაზღვრება თანმიმდევრობითი დანომრვით. კალენდარული თარიღის სრულად გადმოცემისთვის საჭიროა წელი (ინომრება ძველი ან ახალი წელთაღრიცხვის მითითებით), თვე (განისაზღვრება სახელით ან ნომრით) და დღე (ინომრება თანმიმდევრობით, 1-დან). მიუხედავად იმისა, რომ კალდენდარული წელი ამჟამად 1 იანვრიდან 31 დეკემბერის ჩათვლით გრძელდება, წლის დასაწყისად სხვადასხვა პერიოდში სხვადასხვა თარიღები იყო აღებული (იხილეთ სექცია „წლის დასაწყისი“).

ერთი სრული კალენდარული ციკლი ზუსტად 400 წელს, ანუ 146 097 დღეს შეადგენს. ამ 400 წლიდან 303 მარტივია და 365 დღისგან შედგება, ხოლო 97 ნაკიანია და 366 დღეს მოიცავს. საშუალო კალენდარული წელიწადის ხანგრძლივობაა 365+97/400 დღე = 365.2425 დღე, ანუ 365 დღე, 5 საათი, 49 წუთი და 12 წამი. იმ პერიოდებში, რომლებშიც არ შედის საუკუნის აღმნიშვნელი მარტივი წელი (როგორიცაა 1900), კალენდარი 28 წელიწადში ერთხელ მეორდება, რომლის განმავლობაშიც 29 თებერვალი კვირის ყოველ დღეზე თითოჯერ მოხვდება, ხოლო ყოველი სხვა თარიღი ყოველ კვირის დღეზე ზუსტად ოთხჯერ.

გრიგორიანული რეფორმა

პაპის სამარხის დეტალი, ავტორი კამილო რუსკონი (დაასრულა 1723 წელს); პაპის წინაშე ცალ მუხლზე დაჩოქილი ანტონიო ლილიო მას დაბეჭდილ კალენდარს წარუდგენს.

გრიგორიანული კალენდარი იულიუსის კალენდრის რეფორმა იყო. იგი შემოღებული იქნა პაპის ბულით Inter gravissimas, რომელიც პაპმა გრიგოლ XIII-მ (რომლის სახელსაც კალენდარი ატარებს) 1582 წლის 24 თებერვალს გამოსცა. ცვლილების მიზანი იყო აღდგომის დღესასწაულის თარიღის დაახლოვება იმ თარიღთან, რომელზეც მას ადრექრისტიანულ ეკლესიაში აღნიშნავდნენ. იულიუსის კალენდრის თავდაპირველი ცდომილება (მცდარი დაშვება, რომ წელიწადში ზუსტად 365.25 დღეა) გახდა მიზეზი იმისა, რომ ბუნიობის თარიღები დასცილდა რეალურ მოვლენას, რამაც პასქალიაში ცდომილება გამოიწვია. ნიკეის კრების რეკომენდაცია იყო, რომ ყველა ქრისტიანულ ეკლესიაში აღდგომა ერთსა და იმავე დღეს უნდა აღენიშნათ, მიუხედავად ამისა, მსგავსი შეთანხმება მხოლოდ ხუთი საუკუნის შემდეგ გახდა შესაძლებელი.

საფუძველი

აღდგომის თარიღი წარმოადგენს ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს გაზაფხულის ბუნიობის მათემატიკურ ფუნქციას (computus): აღდგომა აღინიშნება საეკლესიო კალენდრის სავსე მთვარის შემდგომ კვირა დღეს არაუადრეს 21 მარტისა, რომელიც გაზაფხულის ბუნიობის ნომინალურ თარიღად მიიჩნევა. შესაბამისად, კათოლიკური ეკლესიისთვის მიუღებელი იყო ის ფაქტი, რომ ბუნიობის კალენდარული თარიღი სულ უფრო შორდებოდა ბუნებრივ მოვლენას. კალენდარში არსებული ზრდადი ცდომილების შესახებ მკვლევარებისთვის კერ კიდევ ადრე შუა საუკუნეებიდან კარგად იყო ცნობილი.

ბედა ღირსი VIII საუკუნეში წერდა, რომ აკუმულირებული ცდომილება უკვე სამ დღეზე მეტი იყო. დაახლოებით 1200 წელს როჯერ ბეკონმა გამოთვლების შედეგად 7 ან 8 დღის ტოლი ცდომილება მიიღო. დაახლოებით 1300 წელს კალენდრის რეფორმის საჭიროებაზე წერდა დანტე. მსგავსი რეფორმის ჩატარების პირველ მცდელობას ადგილი ჰქონდა 1475 წელს, როდესაც პაპმა სიქსტუს IV-მ ვატიკანში ამ მიზნით რეგიომონტანუსი მოიწვია. მეცნიერი რომში ჩასვლიდან მალევე გარდაიცვალა, რამაც პროექტის ჩაშლა გამოიწვია. XV საუკუნეში, ასტრონომიული დაკვირვებების სიზუსტის ზრდასთან და შესაბამისი ცოდნის დაგროვებასთან ერთად საკითხმა მეტი სიმწვავე შეიძინა. მომდევნო ათწლეულების განმავლობაში კალენდრის ცვლილების მოთხოვნით არაერთი პუბლიკაცია შეიქმნა, მათ შორის ორი, 1515 და 1578 წლებში სალამანკის უნივერსიტეტიდან ვატიკანშიც გაიგზავნა, თუმცა, პროექტზე მუშაობა 1540 წლამდე არ დაწყებულა და მხოლოდ პაპ გრიგოლ XIII-ს დროს (1572–1585) განხორციელდა.

მომზადება

კრისტოფერ კლავიუსი (1538–1612), რეფორმის ერთ-ერთი უმთავრესი ავტორი

1545 წელს ტრენტის საეკლესიო კრებამ პაპ პავლე III-ს კალენდრის რეფორმირების უფლებამოსილება მიანიჭა და მოითხოვა, რომ მარტის ბუნიობის თარიღი დაბრუნებულიყო იმ დღეზე, რომელზეც იგი ნიკეის საეკლესიო კრების პერიოდში, ანუ 325 წლისთვის მოდიოდა და შემუშავებულიყო კალენდრის ისეთი ცვლილება, რომელიც მომავალში მსგავს ცდომილებას გამორიცხავდა, რაც შესაძლებელს გახდიდა, აღგომა უფრო სწორ დროს აღნიშნულიყო.

1577 წელს რეფორმის კომისიამ მათემატიკის ექსპერტებს კომენტარებისთვის კითხვარი გაუგზავნა. მათგან რამდენიმე, მათ შორის, ჯამბატისტა ბენედეტი და ჯუზეპე მოლეტო ფიქრობდნენ, რომ აღდგომის თარიღი მზისა და მთვარის ჭეშმარიტ მოძრაობებზე დაყრდნობით უნდა დადგენილიყო და არა მათემატიკური მეთოდით, თუმცა, მსგავსი შეთავაზებები უარყოფილ იქნა. საბოლოო რეფორმა ეყრდნობოდა კალაბრიელი მეცნიერის, ალოიზიუს ლილიოს რეკომენდაციებს.

ლილიოს შემოთავაზება მოიცავდა ნაკიანი წლების შემცირებას ყოველ 4 საუკუნეში 100-დან 97-მდე საუკუნის აღმნიშვნელი 4 წლიდან სამის გამარტივებით. მან, ასევე, შემოიტანა მთვარის ეპაქტების გამოანგარიშების პრაქტიკული და ორიგინალური მეთოდი, რომლითაც აღდგომის თარიღთან დაკავშირებული დიდი ხნის განმავლობაში არსებული დაბრკოლება გადაიჭრა.

უძველეს ცხრილებში მოცემული იყო მზის საშუალო გრძედი. გერმანელმა მათემატიკოსმა, ქრისტოფერ კლავიუსმა, რომელიც გრიგორიანული კალენდრის ერთ-ერთი არქიტექტორი იყო, შენიშნა, რომ ეს ცხრილები ვერც გაზაფხულის ბუნიობის ზუსტ დროზე და ვერც ტროპიკული წლის საშუალო ხანგრძლივობაზე თანხმდებოდნენ. იგივე ცდომილება შეამჩნია ტიხო ბრაჰემაც. ნაკიანი წლების ახალი წესი (97 ნაკიანი წელიწადი ყოველ 400 წელში) 1560 წელს ვერონელმა მათემატიკოსმა, პიეტრო პიტატიმ მოამზადა. მან შენიშნა, რომ ეს წესი თანხვედრაში იქნებოდა ალფონსის ცხრილებით განსაზღვრულ ტროპიკულ წელიწადთან და კოპერნიკის (De revolutionibus) და ერაზმუს რაინჰოლდის (Prutenic tables) გამოანგარიშებული ტროპიკული წელიწადის საშუალო ხანგრძლივობასთანაც. თუ ამ სამი საშუალო წელიწადის ხანგრძლივობის მეტობას 365 დღესთან ბაბილონური სამოცობითი სისტემით გამოვსახავთ, მივიღებთ შემდეგ სიდიდეებს: 0;14,33,9,57 (ალფონსის), 0;14,33,11,12 (კოპერნიკის) და 0;14,33,9,24 (რაინჰოლდის). ათობით სისტემაში ეს უდრის, შესაბამისად, 0.24254606, 0.24255185 და 0.24254352. სამივე სიდიდის პირველი ოთხი მაჩვენებელი ერთი და იგივეა (0.2425) და გრიგორიანული კალენდრის წელიწადის ხანგრძლივობაც 365.2425 დღეა, რის გამოც პიტატის შემოთავაზება ასტრონომებისათვის მისაღები აღმოჩნდა.

ლილიოს შემოთავაზება ორ კომპონენტს მოიცავდა. პირველი ეხებოდა წელიწადის ხანგრძლივობის შესწორებას. საშუალო ტროპიკული წელიწადის სიგრძე 365.24219 დღეა. ლილიოს დროს ალფონსის ცხრილებიდან აღებული სიდიდე, 365.2425463 დღე გამოიყენებოდა. იულიუსის კალენდარში საშუალო წელიწადი 365.25 დღეა, რის გამოც იგი თითქმის 11 წუთით უფრო ხანგრძლივია, ვიდრე ტროპიკული წელიწადი. აღნიშნული ცდომილება გროვდება და ყოველ 400 წელიწადში დაახლოებით სამ დღეს აღწევს. ლილიოს შემოთავაზებამ შედეგად ახალი ხანგრძლივობა – 365.2425 დღე გამოიღო (იხილეთ სიზუსტე). გრიგორიანული რეფორმის მიმდინარეობისას ნიკეის კრებიდან მოყოლებული უკვე 10-დღიანი ცდომილება იყო აკუმულირებული, რის გამოც გაზაფხულის ბუნიობა 10 ან 11 მარტს უწევდა, საკლესიო კალენდრით განსაზღვრული 21 მარტის ნაცვლად და რეფორმის განუხორციელებლობის შემთხვევაში ცდომილება ზრდას განაგრძობდა. ლილიომ გამოთქვა მოსაზრება, რომ 10-დღიანი ცდომილების გასწორება 40 წლის განმავლობაში, 10 ნაკიანი წლის გამარტივებით (ნაკიანი დღის ამოღებით) უნდა მომხდარიყო, რაც გაზაფხულის ბუნიობას თანდათანობით დააბრუნებდა 21 მარტზე.

ლილიოს მოსაზრებები კარგად არგუმენტირებულ, 800 გვერდიან ნაშრომში განავრცო კლავიუსმა. ლილიოსგან განსხვავებით, მისი იდეა იყო 10-დღიანი ცდომილების ერთბაშად გასწორება და საბოლოოდ, პაპიც ამ აზრს მიემხრო.

მეორე კომპონენტი მოიცავდა ფორმულას, რომელიც შედეგად გამოიღებდა ზუსტ და ამავე დროს, მარტივ წესებზე დაფუძნებულ კალენდარს. ლილიოს ფორმულით, 10-დღიანი კორექცია ნიკეის კრების შემდეგ დაგროვებულ ცდომილებას გაასწორებდა, რის შემდეგაც ნაკიანი წლების რაოდენობა იქნებოდა 97 ყოველი 400-დან და არა ყოველი მე-4, როგორც ეს იულიუსის კალენდარში იყო. ახალი წესით, „100-ის ჯერადი წლები მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება ნაკიანი, თუ ისინი 400-ზეც უნაშთოდ იყოფა“.

გადახედვას საჭიროებდა მთვარის კალენდრის 19-წლიანი ციკლიც, რადგან ასტრონომიული ახალი მთვარე, რეფორმის პერიოდში, კალენდარულ ახალ მთვარეზე ოთხი დღით ადრე დგებოდა. ციკლის კორექცია ყოველ 300 ან 400 წელიწადში ერთხელ (2500 წლის განმავლობაში 8-ჯერ) უნდა მომხდარიყო, რასაც დაემატებოდა შესწორებები იმ წლებისთვის, რომლებიც აღარ იყო ნაკიანი (ე.ი. 1700, 1800, 1900, 2100 და ა.შ.). მეტიც, შემოტანილი იქნა აღდგომის თარიღის გამოთვლის ახალი მეთოდიც. კალენდრის საბოლოო ვერსიაში ლილიოს შემოთავაზებები მცირედი შესწორებებით შევიდა.

ახალი კალენდრის შემოღებისას ნიკეის კრებიდან გასული 13 საუკუნის განმავლობაში დაგროვებული ცდომილება კალენდრიდან 10 დღის წაშლით გასწორდა: იულიუსის კალენდრით 1582 წლის 4 ოქტომბრის (ხუთშაბათი) შემდეგ დადგა გრიგორიანული კალენდრის პირველი დღე, 1582 წლის 15 ოქტომბერი (პარასკევი; კვირის დღეების ციკლი არ დარღვეულა).

პირველი ბეჭდური გრიგორიანული კალენდარი

Lunario Novo, Secondo la Nuova Riforma della Correttione del l'Anno Riformato da N.S. Gregorio XIII, დაიბეჭდა რომში ვინჩენცო აკოლტის მიერ 1582 წელს და გრიგორიანული კალენდრის ერთ-ერთ პირველ ბეჭდურ გამოცემას წარმოადგენს.

რეფორმის გამოცხადებიდან ერთი თვის შემდეგ (1582 წლის 3 აპრილის წერილით) პაპმა კალენდრის გამოცემის ექსკლუზიური უფლება ათი წლით მიანიჭა ვინმე ანტონიო ლილიოს. იტალ. Lunario Novo secondo la nuova riforma („ახალი კალენდარი ახალი რეფორმის მიხედვით“), რომელიც ვინჩენცო აკოლტიმ დაბეჭდა და ერთ-ერთ პირველ რეფორმისშემდგომ ბეჭდურ კალენდარს წარმოადგენს, ატარებდა შენიშვნას, რომ იგი პაპის და ანტონი ლილიოს ნებართვით იყო გამოცემული. პაპის დადგენილება 1582 წლის 20 სექტემბერს გაუქმდა, რადგან აღმოჩნდა, რომ ანტონიო ლილიო კალენდრებზე მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებდა.

შემოღება

მიუხედავად იმისა, რომ რეფორმა საჯაროდ და ყველა საზეიმო წესის დაცვით იქნა გატარებული, პაპის ბულს არავითარი ძალა არ გააჩნდა კათოლიკური ეკლესიის (რომლის უზენაესი რელიგიური ლიდერიც თავად იყო) და პაპის ოლქების (რომელსაც უშუალოდ მართავდა) გარეთ. ცვლილებები, რომელსაც რეფორმა ითვალისწინებდა ეხებოდა სამოქალაქო კალენდარს, რომელზეც პაპს არავითარი ძალაუფლება არ გააჩნდა, შესაბამისად, საჭირო იყო კალენდრის მიღება ყველა ცალკეული სახელმწიფოს მიერ, რათა მას რაიმე ლეგალური ძალა ჰქონოდა.

ბულმა Inter gravissimas 1582 წელს კათოლიკური ეკლესიისთვის კანონის ძალა შეიძინა, თუმცა, იგი არ უღიარებია პროტესტანტულ ეკლესიას, აღმოსავლეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიებს და რამდენიმე სხვას. შესაბამისად, აღდგომის აღნიშვნის თარიღები სხვადასხვა ეკლესიაში კვლავ განსხვავებული დარჩა.

1582 წლის 29 სექტემბერს მეფე ფილიპე II-მ იულიუსის კალენდრიდან გრიგორიანულზე გადასვლა ბრძანა. ამან გავლენა იქონია კათოლიკური ევროპის დიდ ნაწილზე, რადგან იმ დროისათვის ფილიპე არა მარტო ესპანეთისა და პორტუგალიის, არამედ იტალიის დიდი ნაწილის მმართველიც იყო. ამ ტერიტორიებზე, ასევე, პოლონეთ–ლიეტუვის თანამეგობრობასა (რომელსაც ანა იაგელონი მართავდა) და პაპის ოლქებში ახალი კალენდარი პაპის ბულში დასახელებულ თარიღზე შეიცვალა, ანუ იულიუსის 1582 წლის 4 ოქტომბრის შემდეგ დადგა გრიგორიანული 1582 წლის 15 ოქტომბერი. რამდენადმე გვიან განხორციელდა რეფორმა ესპანეთისა და პორტუგალიის კოლონიებში, რისი მიზეზიც გაჭიანურებული კომუნიკაცია გახდა. კიდევ ერთმა მძლავრმა კათოლიკურმა სახელმწიფომ ევროპაში, საფრანგეთმა, ცვლილება რამდენიმე თვის დაგვიანებით გაატარა: 9 დეკემბერს მოჰყვა 20 დეკემბერი.

კალენდრის შემოღებას პირველ ეტაპზე ბევრი პროტესტანტული სახელმწიფო ეწინააღმდეგებოდა. ბევრი პროტესტანტი შიშობდა, რომ რეფორმა მათი კათოლიკური გავლენის ქვეშ დასაბრუნებლად გამიზნული შეთქმულების ნაწილი იყო. მაგალითად, ბრიტანეთს გრიგორიანული რეფორმა პირდაპირ არასდროს შემოუღია. ნაცვლად ამისა, დიდი ბრიტანეთის პარლამენტის აქტი 1750-ის დანართში, რომელიც ახალი კალენდრის შემოღებას ითვალისწინებდა, მოცემული იყო აღდგომის თარიღის ახალი გაანგარიშება, რომელიც გრიგორიანული კალენდრის იდენტურ შედეგებს იძლეოდა, თუმცა, თავად პაპის სახელი არსად იყო ნახსენები. შედეგად, დიდი ბრიტანეთის სამეფომ და კოლონიებმა (ახლანდელი ამერიკის შეერთებული შტატების ჩათვლით) გრიგორიანული კალენდარი 1752 წელს აამოქმედეს. მათ 1753 წელს შვედეთი მოჰყვა.

1917 წლამდე თურქეთი ყოველდღიური მიზნებისთვის ისლამური ჰიჯრის მთვარის კალენდარს იყენებდა, ხოლო ფისკალური მიზნებისთვის იულიუსის კალენდარს. ფისკალური წლის დასაწყისად 1 მარტი ითვლებოდა და წლების რიცხვი მიახლოებით ემთხვეოდა რუმის კალენდარში მოცემულ ჰიჯრის წელიწადის რიცხვს. რამდენადაც მზის წელიწადი მთვარისაზე ხანგრძლივია, დროდადრო საჭირო ხდებოდა წლების რიცხვებში „ნახტომის“ გაკეთება, რათა ორი კალენდარი ერთმანეთს გათანაბრებოდა. 1917 წლის 1 მარტს ფისკალური კალენდარი გრიგორიანულზე გადავიდა, 1926 წლის 1 იანვრიდან კი მისი გამოყენება ყოველდღიური მიზნებისთვისაც დაიწყეს.

შემოღება ქვეყნების მიხედვით

წელი	ქვეყანა/ქვეყნები/ტერიტორიები
1582	ესპანეთი, პორტუგალია, საფრანგეთი, პოლონეთ–ლიეტუვის თანამეგობრობა, იტალია, ისტორიული ნიდერლანდების კათოლიკური ნაწილი, ლუქსემბურგი და ჩამოთვლილი ქვეყნების კოლონიები
1584	ბოჰემიის სამეფო, შვეიცარიის ზოგიერი კათოლიკური კანტონი
1610	პრუსია
1648	ალზასი
1682	სტრასბურგი
1700	ისტორიული ნიდერლანდების პროტესტანტული ნაწილი, ნორვეგია, დანია, შვეიცარიის ზოგიერი პროტესტანტული კანტონი
1752	დიდი ბრიტანეთი, ირლანდია და პირველი ბრიტანული იმპერია (1707–1783)
1753	შვედეთი და ფინეთი
1873	იაპონია
1875	ეგვიპტე
1896	კორეა
1912	ჩინეთი, ალბანეთი
1915	ლატვია, ლიეტუვა
1916	ბულგარეთი
1917	ოტომანების იმპერია
1918	რუსეთი, ესტონეთი
1919	რუმინეთი, იუგოსლავია
1923	საბერძნეთი
1926	თურქეთი
2016	საუდის არაბეთი

ახალი სტილის საკითხი ქართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში

1917 წელს მოხდა რევოლუცია. საკანონმდებლო ორგანოებში დაისვა კალენდრის საკითხიც. 1918 წლის 14 აპრილს საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქს კირიონს მოუვიდა ტელეფონოგრამა: „აპრილის 13 მიღებულ იქმნა კანონი ამიერკავკასიის რესპუბლიკებში ახალი დროთა აღრიცხვის შესახებ; აპრილის 18 უნდა ცნობილ იქმნას მაისის პირველად. აღდგომა იდღესასწაულება მაისის 5 (ძვ. სტ. 22 აპრილს). ამის მიხედვით მოძრავი დღესასწაულები წაიწევიან წინ 13 დღით. ინებეთ სათანადო განკარგულება“. ტელეფონოგრამა მოსმენილ იქნა საკათალიკოზო საბჭოში.

განსხვავება გრიგორიანული და იულიუსის კალენდრების თარიღებს შორის

იულიუსის კალენდრის თარიღების გადაყვანა გრიგორიანულ კალენდარში

გრიგორიანული კალენდრის პერიოდი	იულიუსის კალენდრის პერიოდი	განსხვავება
15 ოქტომბერი, 1582 28 თებერვალი, 1700	5 ოქტომბერი, 1582 18 თებერვალი, 1700	10 დღე
1 მარტი, 1700 28 თებერვალი, 1800	19 თებერვალი, 1700 17 თებერვალი, 1800	11 დღე
1 მარტი, 1800 28 თებერვალი, 1900	18 თებერვალი, 1800 16 თებერვალი, 1900	12 დღე
1 მარტი, 1900 28 თებერვალი, 2100	17 თებერვალი, 1900 15 თებერვალი, 2100	13 დღე
1 მარტი, 2100 28 თებერვალი, 2200	16 თებერვალი, 2100 14 თებერვალი, 2200	14 დღე

მიუხედავად იმისა, რომ ნაკიანი წლების გასწორების მეთოდი გვიან შუა საუკუნეებამდე 24 თებერვლის გაორმაგება იყო, ზემოთ მოცემულ ცხრილში აღნიშნულ მეთოდად 29 თებერვალია გამოყენებული. 1582 წლამდე პერიოდისთვის გრიგორიანული კალენდარი პროლეპტურია (ე.ი. უკუთვლით გამოიყენება) და განსხვავება გრიგორიანულ კალენდარსა და იულიუსის კალენდარს შორის ყოველ 400 წელიწადში 3 დღით იზრდება.

ქვემოთ მოცემული განტოლებით შესაძლებელია გამოთვლა, თუ რამდენი დღით წინ არის გრიგორიანული კალენდარი იულიუსის კალენდარზე. უარყოფითი შედეგი ნიშნავს, რომ წინ იულიუსის კალენდარია.

$D=\left\lfloor {Y/100}\right\rfloor -\left\lfloor {Y/400}\right\rfloor -2$

სადაც $D$ არის სხვაობა დღეებში, ხოლო $Y$ არის ასტრონომიული წელი, რომელიც ქრისტეშობამდე წელთა აღრიცხვისთვის უარყოფით რიცხვებს იყენებს. $\left\lfloor {x}\right\rfloor$ ნიშნავს, რომ თუ შედეგი ნამდვილი რიცხვი არაა, იგი უნდა დამრგვალდეს ქვემოთ უახლოეს ნამდვილ რიცხვამდე. შესაბამისად, 1900-იან წლებში მივიღებთ: 1900/400 = 4, ხოლო −500-იან წლებში: −500/400 = −2.

წლის დასაწყისი

ქვეყანა	წლის დაწყება 1 იანვრიდან	გრიგორიანული კალენდრის შემოღება
რომის იმპერია	ძვ. წ. 153
დანია	თანდათანობითი გადასხვა XIII-XVI საუკუნეებში	1700
პაპის ოლქები	1583	1582
საღვთო რომის იმპერია (კათოლიკური სახელმწიფოები)	1544	1583
ესპანეთი, პოლონეთი, პორტუგალია	1556	1582
საღვთო რომის იმპერია (პროტესტანტული ქვეყნები)	1559	1700
შვედეთი	1559	1753
საფრანგეთი	1564	1582
სამხრეთი ნიდერლანდები	1576	1582
ლოთარინგიის საჰერცოგო	1579	1582
ნიდერლანდების რესპუბლიკა	1583	1582
შოტლანდია	1600	1752
რუსეთი	1700	1918
ტოსკანა	1750	1582
დიდი ბრიტანეთი და ბრიტანეთის იმპერია, შოტლანდიის გარდა	1752	1752
ვენეციის რესპუბლიკა	1522	1582

რომის რესპუბლიკაში და რომის იმპერიაში გამოიყენებოდა ე.წ. საკონსულო წლები, რომლებიც იწყებოდა კონსულთა პირველ სამუშაო დღეს. სავარაუდოდ, ძვ. წ. 222 წლამდე ეს იყო 1 მარტი, 15 მარტი ძვ. წ. 222 წლიდან, ხოლო ძვ. წ. 153 წლიდან 1 იანვარი. იულიუსის კალენდარში, რომელიც ძვ. წ. 45 წელს იწყება, წლის დასაწყისად 1 იანვარი შენარჩუნდა. მიუხედავად იმისა, რომ შეიცვალა წლების რიცხვი, თვეების ციკლი იანვრიდან დეკემბრამდე უცვლელი დარჩა და დღემდე ნარჩუნდება.

შუა საუკუნეებში, კათოლიკური ეკლესიის ძლიერი გავლენის გამო, წლის დასაწყისად რომელიმე მნიშვნელოვანი ქრისტიანული დღესასწაული გამოიყენებოდა, მათ შორის, 25 დეკემბერი (შობა), 25 მარტი (ხარება) ან აღდგომა (საფრანგეთში), ხოლო ბიზანტიის იმპერიაში წელი 1 სექტემბერს იწყებოდა. რუსეთში ახალი წელი 1 მარტს იწყებოდა, ხოლო 1492 წელს ეს თარიღი 1 სექტემბრით შეიცვალა.

დიდი ბრიტანეთის ყოველდღიურ ცხოვრებაში ახალი წლის დასაწყისად 1 იანვარი მიიჩნეოდა და შესაბამისი დღესასწაულიც იმართებოდა ხოლმე, თუმცა, XII საუკუნიდან 1751 წლამდე წელი იურიდიულად 25 მარტს იწყებოდა (ე.წ. Lady Day). მაგალითად, პარლამენტის ჩანაწერების მიხედვით, ჩარლზ I-ის სიკვდილით დასჯის თარიღი, 30 იანვარი, 1648 წელს ეკუთვნის, რადგან წელი 24 მარტამდე არ მთავრდებოდა, მაგრამ გვიანდელი ისტორიკოსების ჩანაწერების მიხედვით, რომლებიც წლის დასაწყისად 1 იანვარს მიიჩნევდნენ, აღნიშნული მოვლენა 1649 წელს მოხდა.

დასავლეთევროპული ქვეყნების უმეტესობაში წლის დასაწყისად 1 იანვარი გრიგორიანული კალენდრის შემოღებამდე იყო დადგენილი. მაგალითად, შოტლანდიამ აღნიშნული ცვლილება 1600 წლის 1 იანვრიდან აამოქმედა, რაც ნიშნავდა, რომ 1599 წელი მოკლე წელიწადი იყო. ინგლისმა, ირლანდიამ და ბრიტანეთის კოლონიებმა წლის დასაწყისად 1 იანვარი 1752 წელს დაადგინეს, შესაბამისად, 1751 წელი მოკლე იყო და მხოლოდ 282 დღისგან შედგებოდა. აღნიშნული რეფორმა, ისევე, როგორც გრიგორიანული კალენდრის შემოღება 1752 წლის სექტემბერში მოცემული იყო 1750 წლის კალენდრის აქტით ( იხილეთ სექცია შემოღება).

იმ ქვეყნებში, სადაც ახალი წლის დაწყების დღე სპეციალური კანონით ან დადგენილებით იქნა შემოღებული, შესაბამისი წლის დადგენა მარტივია, თუმცა, ბევრ ქვეყანაში მსგავსი კანონი არასოდეს მიუღიათ და წლის დასაწყისი ტრადიციების, მოდის ან სხვა ქვეყნების გავლენის მიხედვით იცვლებოდა.

არც პაპის ბული და არც მასზე თანდართული დოკუმენტები ახალი წლის დაწყების თარიღს არ მიუთითებს, თუმცა, იგი ნაგულისხმევია წმინდანთა მოსახსენებელი დღეების ორ ცხრილში, რომელთაგანაც ერთი 1582 წელს ეხება და მთავრდება 31 დეკემბერს, ხოლო მეორე ეხება ნებისმიერ სხვა წელს და იწყება 1 იანვრიდან. მთვარის ეპაქტებიც გრიგორიანულ კალენდარში 1 იანვრის მიხედვითაა მოცემული, განსხვავებით იულიუსის კალენდრისგან, სადაც ეს თარიღი 22 მარტია.

ორმაგი დათარიღება

ჯონ ეტის მემორიალური დაფა იორკში მდებარე ყველა წმინდის სახელობის ეკლესიაზე, სადაც მისი დაბადების თარიღი შემდეგნაირადაა აღნიშნული: 28 იანვარი, 170+8/9

1582 წლიდან (როცა გრიგორიანული კალენდარი პირველად შევიდა ხმარებაში ზოგიერთ ქვეყანაში) 1923 წლამდე (როცა მისი შემოღება ბოლო ქვეყანამ დაასრულა), ხშირად საჭირო ხდებოდა მოვლენათა თარიღების აღნიშვნა ორგვარად, იულიუსის და გრიგორიანული კალენდრების მიხედვით, მაგალითად, „10/21 თებერვალი, 1750/51“, სადაც ორი სხვადასხვა წლის გამოყენება გამოწვეულია ქვეყნებს შორის წლის დასაწყისის თარიღების სხვაობით (ამ მიზეზით ორმაგი დათარიღება 1582 წლამდეც კი ზოგჯერ საჭირო იყო). ბენჯამინ ვული მათემატიკოს ჯონ დის (1527–1608/9) ბიოგრაფიაში შენიშნავს, რომ 1582 წლის შემდეგ ინგლისში მიღებული იყო წერილებზე ორი თარიღის აღნიშვნა (ინგლ. OS, NS, ძვ. სტ. და ახ. სტ.).

ძველი სტილი და ახალი სტილი

ტერმინები „ძველი სტილი“ და „ახალი სტილი“ აღნიშნავს დათარიღების სისტემებს კალენდრის ცვლილებამდე და ცვლილების შემდეგ. როგორც წესი, ეს ეხება ცვლილებას იულიუსის კალენდრიდან გრიგორიანულ კალენდარზე ევროპის რიგ ქვეყნებში, რომელიც 1582 წელს დაიწყო და XX საუკუნის დასაწყისში დასრულდა.

ინგლისში, უელსში, ირლანდიაში და ბრიტანეთის ამერიკულ კოლონიებში კალენდრის ორი ცვლილება მოხდა, ორივე 1752 წელს. პირველი იყო ახალი წლის დასაწყისის გადატანა 25 მარტიდან 1 იანვარზე (რაც შოტლანდიას 1600 წელს გაეკეთებინა), მეორე ცვლილებით კი მოხდა იულიუსის კალენდრიდან გრიგორიანულზე გადასვლა, რისთვისაც 1752 წლის სექტემბერს 11 დღე მოაკლდა. ამ ორი ცვლილების გასათვალისწინებლად გამოიყენებოდა ორმაგი, ძველი და ახალი სტილებით დათარიღება.

ისეთი ქვეყნებისთვის, რომლებშიც არ მომხდარა წლის დასაწყისის ოფიციალური ცვლილება, ძველი და ახალი სტილები მხოლოდ იულიუსის და გრიგორიანულ კალენდრებს შორის სხვაობას აღნიშნავს. მართლმადიდებლური ეკლესია ბევრ ქვეყანაში ლიტურგიკული მიზნებისთვის კვლავ იულიუსის კალენდარს იყენებს.

თვეები

გრიგორიანულმა კალენდარმა განაგრძო იულიუსის კალენდრის თვეების გამოყენება ლათინური წარმოშობის სახელებით და დღეების არაერთგვაროვანი რაოდენობით:

• იანვარი (31 დღ), ლათ. mēnsis Iānuārius, „იანუსის თვე“, კარიბჭეთა, ზღურბლის, დასაწყისის და დასასრულის რომაული ღვთაების სახელის მიხედვით
• თებერვალი (28 დღე მარტივ, ხოლო 29 დღე ნაკიან წლებში), ლათ. mēnsis Februārius, „ფებრუას თვე“, განწმენდის რომაული ფესტივალის მიხედვით, ენათესავება ინგლისურ სიტყვას fever („ციებ-ცხელება“), ეტრუსკული მითოლოგიის სიკვდილის ღმერთს ფებრუუსს („განმწმენდი“) და პროტო-ინდოევროპულ სიტყვას, რომელიც გოგირდს აღნიშნავდა.
• მარტი (31 დღე), ლათ. mēnsis Mārtius, „მარსის თვე“, რომაული მითოლოგიის ომის ღმერთის სახელის მიხედვით
• აპრილი (30 დღე), ლათ. mēnsis Aprīlis, გაურკვეველი წარმომავლობისაა, მაგრამ, შესაძლოა, მომდინარეობდეს სიტყვიდან ლათ. aperire („გაღება, გახსნა“), ან ქალღმერთ აფროდიტეს სახელიდან.
• მაისი (31 დღე), ლათ. mēnsis Māius, „მაიას თვე“, მცენარეულობის რომაული ქალღმერთის სახელიდან, ენათესავება ლათინურ სიტყვას magnus („დიდებული“) ინგლისურ სიტყვას major და ქართულ სიტყვებს მერი და მაიორი.
• ივნისი (30 დღე), ლათ. mēnsis Iūnius, „იუნოს თვე“, ქორწინების და მშობიარობის რომაული ქალღმერთის სახელის მიხედვით.
• ივლისი (31 დღე), ლათ. mēnsis Iūlius, „იულიუსის თვე“, კეისრის დაბადების თვე. სახელი დაერქვა ძვ. წ. 44 წელს, კალენდრის რეფორმის ფარგლებში
• აგვისტო (31 დღე), ლათ. mēnsis Augustus, „ავგუსტუსის თვე“, სახელი შემოიღო ოქტავიანე ავგუსტუსმა ძვ. წ. 8 წელს ივლისიდან გამომდინარე და მის გამეფებასთან დაკავშირებული არაერთი მნიშვნელოვანი მოვლენის გამო.
• სექტემბერი (30 დღე), ლათ. mēnsis september, „მეშვიდე თვე“ რომულუსის ათთვიან რომაულ კალენდარში (დაახლოებით ძვ. წ. 750)
• ოქტომბერი (31 დღე), ლათ. mēnsis octōber, „მერვე თვე“ რომულუსის ათთვიან კალენდარში
• ნოემბერი (30 დღე), ლათ. mēnsis november, „მეცხრე თვე“ რომულუსის ათთვიან კალენდარში
• დეკემბერი (31 დღ), ლათ. mēnsis december, „მეათე თვე“ რომულუსის ათთვიან კალენდარში

თვეებში დღეების რაოდენობის დამახსოვრების მეთოდი მუშტებით

ევროპულ ქვეყნებში თვეებში დღეების რაოდენობის დამახსოვრების მიზნით ტრადიციულად იყენებდნენ გარკვეული სახის ხალხურ ლექსს, როგორიცაა ინგლისური „Thirty Days Hath September“. მსგავსი ლექსები გვხვდება ლათინურ, იტალიურ, ფრანგულ და პორტუგალიურ ენებზე. იგი ევროპის კონტინენტზე ფართოდ გავრცელებული ზეპირი ტრადიციაა, ხოლო პირველი მათგანი, რომელიც წერილობითი ფორმით გვხვდება, ინგლისურია და 1425 წლით დათარიღებულ წმინდანთა ცხოვრებაშია მოცემული. გავრცელებული არავერბალური მეთოდია დამახსოვრება მუშტებზე თითების ფალანგების მიხედვით, სადაც სახსრები თვეებია 31 დღით, ხოლო ჩაღრმავებები მათ შორის არის თვეები უფრო ნაკლები დღეებით.

კვირა

თვეთა სისტემის გარდა და მასთან კავშირში არსებობს კვირების სისტემაც. თარიღებთან ერთად ფიზიკურ და ელექტრონულ კალენდრებში კვირის დღეებიცაა მოცემული. თარიღების მიხედვით კვირის დღეების გამოანგარიშება, გრიგორიანული სისტემის არარეგულარულობის გამო, არცთუ მარტივია. კალენდრის შემოღების დროს კვირის დღეების ციკლი არ დარღვეულა. გრიგორიანული კალენდრის პირველი დღე, 1582 წლის 15 ოქტომბერი, პარასკევი იყო, ხოლო იულიუსის კალენდრის ბოლო დღე, 1582 წლის 4 ოქტომბერი, ხუთშაბათი.

კვირის დღეების დანომრვასთან დაკავშირებით აზრთა სხვადასხვაობა არსებობს. ISO 8601 სტანდარტით პირველი დღე ორშაბათია, რაც ასახულია სტანდარტულ კალენდრებშიც, სადაც მარცხნიდან პირველი სვეტი ორშაბათია, ხოლო ბოლო – კვირა. მიუხედავად ამისა, ჩრდილოეთ ამერიკაში, როგორც წესი, კვირის პირველ დღედ კვირა ითვლება, ხოლო ბოლოდ – შაბათი.

სიზუსტე

გრიგორიანულმა კალენდარმა იულიუსის კალენდრის ყოველი 400 წლიდან სამი ნაკიანი წელიწადის ამოკლებით კალენდარული წლის ტროპიკულ წელთან მიახლოვების სიზუსტე გაზარდა. გრიგორიანული კალენდრის წელი 365.2425 დღისგან შედგება. მისი ცდომილება უდრის დაახლოებით 1 დღეს ყოველ 3 030 წელიწადში ტროპიკული წლის ამჟამად მიღებული ხანგრძლივობის გათვალისწინებით. თუმცა, დედამიწის ბრუნვის ღერძის დახრილობის ცვლილების გამო, ასევე, პერიცენტრის გადანაცვლების გამო, გრიგორიანული წელიწადის ცდომილება „ასტრონომიულ“ ბუნიობასთან მიმართებით მუდმივი არ არის. 2000 წლისთვის საშუალო ინტერვალი გაზაფხულის ბუნიობებს შორის 365.24237 დღე იყო, რაც გულისხმობს 1 დღის ტოლ ცდომილებას ყოველ 7 700 წელიწადში. ნებისმიერი კრიტერიუმით, გრიგორიანული კალენდარი გაცილებით უფრო ზუსტია, ვიდრე იულიუსის, რომლის ცდომილება ყოველ 128 წელიწადში 1 დღეს უდრის.

XIX საუკუნეში სერ ჯონ ჰერშელმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ გრიგორიანულ კალენდარში შესულიყო მცირედი შესწორება და ყოველ 4 000 წელიწადში ყოფილიყო 969 ნაკიანი წელი, ნაცვლად 970-ისა. ეს საშუალო კალენდარულ წელიწადს 365.24225 დღემდე შეამცირებდა. ამ გეგმით, 4000 წელი და ყველა შემდეგი წელი, რომელიც რიცხვ 4000-ის ჯერადია, ნაკიანის ნაცვლად მარტივი იქნებოდა. აღნიშნულ იდეაზე მსჯელობა არასდროს შეწყვეტილა, თუმცა, მისი ოფიციალურად მიღებაც არ მომხდარა.

ათასობით წლის მასშტაბში გრიგორიანული კალენდარი ასტრონომიულ სეზონებს ჩამორჩება. ამის მიზეზი ისაა, რომ დედამიწის ბრუნვის სიჩქარე ნელა მცირდება, რის გამოც დღეები გრძელდება, ხოლო კალენდარული წელი თავის გრძლიობას ინარჩუნებს.

ზემოთ მოცემული სურათი მიუთითებს განსხვავებას გრიგორიანულ კალენდარსა და ასტრონომიულ სეზონებს შორის.

y ღერძი მიუთითებს ივნისის მზებუდობის თარიღს, ხოლო x ღერძი გრიგორიანული კალენდრის წლებს. ცდომილება წელიწადში დაახლოებით მეოთხედი დღის ტოლია. მაგალითად, 1903 წლის 23 დეკემბერი ყველაზე გვიანი მზებუდობაა, ხოლო 2096 წლის 20 დეკემბერი ყველაზე ადრეული. შესაბამის ასტრონომიულ მოვლენასთან შედარებით განსხვავება დაახლოებით 2.35 დღეა.

იხილეთ აგრეთვე

• კალენდარი

ლიტერატურა

• Barsoum, Ignatius A. (2003) The Scattered Pearls. Piscataway: Georgias Press. 
• Blackburn, Bonnie; Holford-Strevens, Leofranc (1999) The Oxford Companion to the Year. Oxford University Press. ISBN 9780192142313. .
• Blackburn, Bonnie; Holford-Strevens, Leofranc (2003) The Oxford Companion to the Year: An exploration of calendar customs and time-reckoning, corrected reprinting of 1999, Oxford University Press. ISBN 9780192142313. 
• Blegen, Carl W.. An Odd Christmas (25 December 2013). ციტირების თარიღი: 1 April 2018
• Borkowski, K. M. (1991). „The tropical calendar and solar year“. Journal of the Royal Astronomical Society of Canada. 85 (3): 21–130. Bibcode:1991JRASC..85..121B.
• Carabias Torres, A. M (2012) Salamanca y la medida del tiempo (es). Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca. 
• Coyne, G. V.; Hoskin, M. A.; Pedersen, O., რედ-ები. (1983). „Gregorian Reform of the Calendar“. Vatican Conference to Commemorate its 400th Anniversary, 1582–1982. Vatican City: Pontifical Academy of Sciences, Vatican Observatory (Pontificia Academia Scientarum, Specola Vaticana). https://archive.org/details/GregorianReformOfTheCalendar.
• Dershowitz, D.; Reingold, E. M (2008) Calendrical Calculations, 3rd, Cambridge: Cambridge University Press. 
• Duncan, D. E (1999) Calendar: Humanity's Epic Struggle To Determine A True And Accurate Year. HarperCollins. ISBN 9780380793242. 
• Gregory XIII (1582). Inter Gravissimas. 
• Meeus, J.; Savoie, D. (1992). „The history of the tropical year“. Journal of the British Astronomical Association. 102 (1): 40–42. Bibcode:1992JBAA..102...40M.
• Morrison, L. V.; Stephenson, F. R. (2004). „Historical values of the Earth's clock error ΔT and the calculation of eclipses“. Journal for the History of Astronomy. 35, part 3 (120): 327–336. Bibcode:2004JHA....35..327M. doi:10.1177/002182860403500305. ISSN 0021-8286. S2CID 119021116.
• Moyer, Gordon (May 1982). „The Gregorian Calendar“. Scientific American. 246 (5): 144–152.
• Moyer, Gordon (1983). „Aloisius Lilius and the Compendium Novae Rationis Restituendi Kalendarium“. Coyne, G. V.; Hoskin, M. A.; Pedersen, O.. Gregorian Reform of the Calendar: Proceedings of the Vatican Conference to Commemorate its 400th Anniversary. Vatican City: Pontifical Academy of Sciences, Specolo Vaticano. pp. 171–188. http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?journal=grc..&year=1983&volume=book&page_ind=181.
• Pattie, T.S. (1976). „An unexpected effect of the change in calendar in 1752“ (PDF). British Library Journal.
• Pedersen, O (1983). „The Ecclesiastical Calendar and the Life of the Church“. Coyne, G. V.; Hoskin, M. A.; Pedersen, O.. Gregorian Reform of the Calendar: Proceedings of the Vatican Conference to Commemorate its 400th Anniversary. Vatican City: Pontifical Academy of Sciences, Specolo Vaticano. pp. 17–74. http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?journal=grc..&year=1983&volume=book&page_ind=34.
• Poole, Robert (1995). „'Give us our eleven days!': calendar reform in eighteenth-century England“. Past & Present. Oxford Academic. 149 (1): 95–139. doi:10.1093/past/149.1.95. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 December 2014.
• Richards, E. G. (1998) Mapping Time: The Calendar and its History. Oxford University Press. 
• Richards, E. G. (2013) „Calendars“, Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac, 3rd, Mill Valley CA: University Science Books, გვ. 585–624. ISBN 978-1-891389-85-6. 
• (1992) Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac, 2nd, Sausalito, CA: University Science Books. 
• Swerdlow, N. M. (1986). „The Length of the Year in the Original Proposal for the Gregorian Calendar“. Journal for the History of Astronomy. 17 (49): 109–118. Bibcode:1986JHA....17..109S. doi:10.1177/002182868601700204. S2CID 118491152.
• Walker, G. W. (June 1945). „Easter Intervals“. Popular Astronomy. 53 (6): 162–178, 218–232. Bibcode:1945PA.....53..218W.
• Ziggelaar, A. (1983). „The Papal Bull of 1582 Promulgating a Reform of the Calendar“. Coyne, G. V.; Hoskin, M. A.; Pedersen, O.. Gregorian Reform of the Calendar: Proceedings of the Vatican Conference to Commemorate its 400th Anniversary. Vatican City: Pontifical Academy of Sciences, Specolo Vaticano. pp. 201–239. http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?journal=grc..&year=1983&volume=book&page_ind=209.

რესურსები ინტერნეტში

• Calendar Converter
• Inter Gravissimas (Latin and French plus English)
• History of Gregorian Calendar დაარქივებული 6 January 2014 საიტზე Wayback Machine.
• The Perpetual Calendar Gregorian Calendar adoption dates for many countries.
• World records for mentally calculating the day of the week in the Gregorian Calendar
• The Calendar FAQ – Frequently Asked Questions about Calendars
• Today's date (Gregorian) in over 800 more-or-less obscure foreign languages დაარქივებული 2023-03-08 საიტზე Wayback Machine.