Նահալ Մեարոթ (արգելոց)

Նահալ Մեարոթ
Տեսակ	հնագիտական հուշարձան, բնության հատուկ պահպանվող տարածք, Վադի, արգելոց և Համաշխարհային ժառանգություն
Երկիր	Իսրայել
Վարչատարածք	Իսրայել
Մակերես	54 հեկտար և 370 հեկտար

Նահալ Մեարոթ (եբրայերեն՝ נחל מערות‎), բնության արգելոց Իսրայելում՝ Կարմել լեռան արևմտյան լանջին։ Այն նույնանուն գետի հունի երկայնքով քարանձավների ցանց է՝ 54 հա ընդհանուր մակերեսով։ Արգելոցի տարածքում հայտնաբերվել են պալեոլիթյան մարդկային մշակույթների մնացորդներ (ինչպես ժամանակակից բանական մարդու, այնպես էլ նեանդերթալյան)։ Արգելոցի տարածքում կան նաև քարանձավային մշտական բնակավայրի մնացորդներ, որոնք կապված են նաթուֆյան մշակույթին։ 2012 թվականին այն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում։

Ընդհանուր նկարագրություն

Նահալ-Մեարոթ արգելոցը տեղակայված է նույնանուն գետի հունի երկայնքով՝ Կարմել լեռան արևմտյան լանջին և իր մեջ ընդգրկում է մի շարք քարանձավներ, այդ թվում՝ Տաբուն (Թանուր), Ջամալ (Գամալ), ալ-Վադ (հա-Նահալ) և Սխուլ (Գդի)։ Արգելոցի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 54 հա։

Ընդհանուր առմամբ, արգելոցի տարածքում ավելի քան 90 տարվա աշխատանքների ընթացքում հնագետները հայտնաբերել են վաղ, միջին և ուշ պալեոլիթյան հինգ տարբեր մշակութային դարաշրջանների մնացորդներ. աշելյան (500-200 հազար տարի առաջ), մուղարական (150-100 հազար տարի), մուստիերյան (100-40 հազար տարի), օրինյակի, աքմարյան (40–20 հազար տարի) և նաթուֆիական (12–9 հազար տարի)։ Տաբուն քարանձավում հայտնաբերվել են երեք տարբեր ժամանակաշրջաններին պատկանող մշակութային շերտեր, Ջամալ քարանձավում և ալ-Վադ քարանձավի կողքին՝ առանձին մշակույթների մնացորդներ (համապատասխանաբար մուսերյան քարե գործիքներ և նաթուֆիական դարաշրջանի մշտական բնակավայր)։ Վերջին շրջանը բնութագրվում է որսից և հավաքչարարությունից գյուղատնտեսության անցումով և բույսերի ցանքով ու կենդանիների բուծումով։ Այս ժամանակահատվածում կան նաև քարերից և խեցիներից պատրաստված զարդերի գտածոներ։ Սխուլ քարանձավում հայտնաբերվել է անատոմիական ժամանակակից բանական մարդու կմախքը, որի տարիքը գնահատվում է 90 հազար տարի՝ այն նույն ժամանակաշրջանը, որի ժամանակ նեանդերթալցիները ապրում էին Տաբուն քարանձավում^[2]։

Պեղումների պատմություն

Առաջին անգամ Վադի ալ-Մուղարի տարածքը (արաբական անվանումը՝ Նահալ-Մեարոթ) հիշատակվում է Լորենս Օլիֆանթի համար 1886 թվականի հոդվածում։ Հաջորդ հիշատակումը թվագրվում է 1908 թվականին, երբ 1927 թվականին Պաղեստինում Բրիտանիայի մանդատային իշխանությունների կողմից կայացվել է Հայֆա նավահանգստի կառուցման մասին որոշումը, հարց է բարձրացվել Վադի ալ-Մուղարի քարանձավների պահպանման մասին, որի տեղում նախատեսվում էր քարհանք կառուցել։ Դորոթի Հարոդի գլխավորությամբ հնագիտական արշավախումբ է ուղարկվել քարանձավի տարածք։ Վեց տարվա ընթացքում արշավախումբը ալ-Վադի քարանձավում հայտնաբերեց նաթուֆյան դարաշրջանի շատ կմախքներ,իսկ Տաբունի քարանձավում՝ մուսթերյան դարաշրջանին պատկանող կնոջ կմախք։ Հայտնաբերվել են նաև բազում քարե գործիքներ, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. մեկ միլիոնից մինչև 10 հազար թվականները^[2]։

1967-1971 թվականներին ամերիկացի մասնագետ Արթուր Ելինեկը պեղումներ է իրականացրել Տաբուն քարանձավում (Թանուր), իսկ ավելի ուշ քարանձավներում աշխատել են իսրայելցի և ֆրանսիացի հնագետները։ 1988 թվականից ի վեր շարունակաբար պեղումներ են իրականացվում Տաբունի և հա-Նահալի քարանձավներում^[2]։ 1971 թվականից Նահալ Մեարոթ քարանձավները գտնվում են Իսրայելի բնության և պուրակների իշխանությունների ղեկավարման տակ^[3]։ 2012 թվականին համալիրի չորս քարանձավները՝ Տաբունը, Ջամալը, ալ-Վադը և Սխուլը, ընդգրկվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում^[4]։

Մշակութային արժեք

Արգելոցում ներկայացված են մեկ` մուստիերյան մշակույթի դարաշրջանի շրջանակներում նեանդերթալյան և բանական մարդու միաժամանակյա գոյության եզակի ապացույցներ, որը նոր ուժերով առաջ է բերում նեանդերթալների անհետացման հարցը ժամանակակից մտավորականության զարգացման շրջանակներում^[4]։ Ընդհանուր առմամբ, պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել են ավելի քան 500 հազար տարվա տարբեր ժամանակաշրջանների մշակութային շերտեր, ինչը Նահալ-Մեարոթը դարձնում է առանցքային առարկա մարդկության պատմության քրոնո-ստրատիգրաֆիկական սխեմայի համար ընդհանուր առմամբ և, մասնավորապես, Մերձավոր Արևելքի պատմության համար։

Զբոսաշրջություն

Նահալ-Մեարոթ արգելոցը բաց է զբոսաշրջիկների համար։ Արգելոցն ինքը տեղակայված է թիվ 4 մայրուղու հարևանությամբ, որի կողքին կա կանոնավոր աշխատող ավտոբուսի կանգառ և ավտոկայանատեղի, տեղեկատվական կենտրոն և հուշանվերների խանութ։ Արգելոցը այցելուների համար բաց է ամբողջ տարվա ընթացքում առավոտվա և օրվա առաջին կեսի ժամերին (մուտքը վճարովի է), կազմակերպված շրջայցը տևում է մոտ մեկ ժամ։ Արգելոցի օբյեկտներից մի քանիսը մատչելի են անվասայլակներով այցելուների համար։

Քարանձավային մարդկանց կյանքից տեսարան Ջամալի քարանձավում
Պալեոլիթային գործիքներ Ջամալ քարանձավում (կրկնօրինակում)
Ալ‑Վադ քարանձավի մուտքը
Ալ-Վադ քարանձավի ներսում
Պեղումների աշխատանքներ ալ‑Վադ քարանձավի տանիքին
Ալ‑Վադ քարանձավի փոքրիկ միկրոլիտ
Փոքրիկ սրածայր քարե գործիքներ, Բոքեր Թահթիթ քարանձավ (Էյն Ավդաթ) և ալ-Վադ քարանձավ, մ.թ.ա. 50000-28000 թվականներ (Իսրայելի թանգարան)
Tabo C1 -ից նեանդերթալյան մարդու բրածո (վերարտադրություն), մ.թ.ա. 120000-50000 թվականներ (Իսրայելի թանգարան)