Chaos
Chaos (grjeksce χάος, cháos) je staw dospołneho njeporjadka a zašmjatanosće a z tym napřećiwk ke kosmosej, grjekskemu zapřijeću za porjadk.
Stawizny zapřijeća
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Etymologisce je słowo chaos zwjazane z grjekskim werbom χαίνω („so rozdajić, so rozdźěrać, zywać“). Woznamjeni prěnjotnje potajkim „rozdajeny rum“, „so rodźěraca prózdnota“, „bjezdno“. Hłuboka wudrjeńca na połkupje Peloponnes mjenuje so tohorunja Chaos. Přirunuj tež z prawudrjeńcu Ginnungagap nordiskeje mytologije.
Protoindoeuropsce *"ghen-", *"ghn-"; přirunuj jendźelske "chasm" (rozdrjeńca, škałoba) a "yawn", (zywać) starojendźelsce geanian = "to gape" (rozdźěrać, rozdajić, zywać), němsce „gähnen“.
W Teogoniji grjekskeho basnika Hesioda (ca. 700 do Chr.) je chaos prěnjotny staw swěta: „Zawěrno, najprjedy nasta chaos a pozdźišo zemja.“ (werš 116). Chaos je w tutym kosmogoniskim mytosu podobny na ničo a na prózdnosć. Dźěsći abo potomnikaj chaosa stej pola Hesioda Nyks, bohowka nocy a Erebos, bóh ćěmnoty. Tohorunja su z chaosa wušli Gaia (zemja) Eros (bóh lubosće) a podswět Tartarus.
W prěnich stawiznach stworjenja swěta w bibliji (Genezis 1,1-5) hodźitej so słowje „pusta a prózdna“ jako hinaši wuraz za chaos interpretować. W hebrejskej bibliji steji na tutym městnje תֹהוּ וָבֹהוּ, štož so pozdźišo jako „tohuwabohu“ pola nas zadomi.
Hakle wot 17. lětstotka woznamjeni chaos we wšědnej rěči njeporjadk, šmjatk.
Citaty
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Jeničce ženij wobknježi chaos. (Albert Einstein)
Ničo njemóže bjez porjadka eksistować – ničo njemóže bjez chaosa nastać. (Albert Einstein)
Praju wam: Dyrbiš hišće chaos we sebi měć, zo by móhł rejowacu hwězdu porodźić. (Friedrich Nietzsche, předrěč Zarathustry w Also sprach Zarathustra)
Chaos je tak dołho chaos, doniž njerozumimy, zo je to wyši porjadk. (Gerd Gerken)
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Němska wikipedija