Cogadh na Naoi mBliana (Éire)
| Concas na dTúdarach ar Éirinn | |
|---|---|
| Cineál | cogadh |
| Dáta | Bealtaine 1593 – 30 Márta 1603 |
| Áit | Éire |
| Rannpháirtithe | Éire Ghaelach, an Spáinn Hapsburgach, Ríocht Shasana agus Ríoghacht Éireann |
Sa bhliain 1594, thosaigh cogadh, Cogadh na Naoi mBliana nó An Cogadh Naoi mBliana nó Cogadh Naoi mBlian,[1][2][3] a mhair ar feadh naoi mbliana. Uaireanta glaoitear Réabhlóid Thír Eoghain air (Tyrone Rebellion i mBéarla) nó Cogadh an Dá Aodh, ón cheannaire Aodh Ó Néill, iarla Thír Eoghain, agus Aodh Rua Ó Dónaill, taoiseach Thír Chonaill. Na Gaeil agus na Sasanaigh a bhí ag troid.
Cogaíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ar feadh naoi mbliana choinnigh comhghuaillithe an Tuaiscirt cúl ar phleananna plandála na Sasanach. Cé go raibh arm Shasana i bhfad ní ba mhó ná arm na nGael, chaill na Sasanaigh cath i ndiaidh catha, mar shampla Cath Bhéal an Átha Buí (1598) agus Cath an Chorrshléibhe (1599).
Faoi threoir straitéiseach Uí Néill agus díograis agus diongbháilteacht Uí Dhomhnaill, éirí amach éifeachtach a bhí ann. Aodh Ó Néill agus Aodh Rua Ó Dónaill a bhí i gceannas ar fhórsaí na Ghaeil agus bhí cúpla comhghuaillí acu, mar shampla Ó Súilleabháin Béir ina measc, agus fórsaí eile i gCúige Mumhan.
Bhí na Gaeil ag cur i gcoinne riail na Sasanach, go háirithe mar a bhain sí le cúrsaí creidimh agus sealúchais, de réir mar a bhí monarcacht na Sasanach ag iarraidh an Athrú Creidimh a chur i bhfeidhm in Éirinn.
Thosaigh an cogadh i gCúige Uladh ach de réir a chéile scaip an réabhlóid ar fud na tíre, go háirithe i Cúige Mumhan, agus go tailte Uí Dhónaill i gCúige Chonnacht.
Le Mag Uidhir Fhear Manach lena dtaobh, ghlac siad seilbh ar a gcuid tailte féin agus níos faide ar shiúl.
Sa deireadh thiar, theip orthu ina n-iarracht. Bhí cumhacht Shasana, go háirithe ar muir agus ó thaobh airtléire, róláidir agus tháinig cabhair ó Rí na Spáinne rómhall agus ró-shuarach.
Cuireadh ceannairí nua anonn as Sasana, an Tiarna Mountjoy agus George Carew. D'éirigh leo sin Cúige Mumhan a chur faoi chois.
Bheartaigh ceannairí Uladh ar a gcuid saighdiúirí a thabhairt aduaidh. Thimpeallaigh siad na Sasanaigh, ach ní raibh taithí ag na Gaeil ar an gcineál cogaíochta a cleachtadh ar thalamh oscailte na Mumhan. Bhí bua éasca ag marcshlua Shasana orthu. Chúlaigh na hUltaigh abhaile agus lean orthu ag troid ar feadh cúpla bliain eile.
1601
[cuir in eagar | athraigh foinse]Nuair a tháinig an chabhair a bhí iarrtha ag Ó Néill ón Spáinn go Cionn tSáile, bhí arm Shasana ábalta iad a chur faoi léigear láithreach.
Troideadh Cath Chionn tSáile i gContae Chorcaí, sa bhliain 1601, nuair a bhuail arm Shasana na tiarnaí Gaelacha agus fórsaí Spáinneacha.
Tar éis Chath Chionn tSáile i 1601, chúlaigh taoisigh na nGael go Cúige Uladh.
1602
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tar éis briseadh ar na Gaeil, i leithinis Bhéara, Contae Chorcaí, ar an 31 Nollaig 1602, theith Donal Ó Súilleabháin agus a mhuintir. Mar sin, thosaigh tréigean agus mórshiúil ó Bhéara go Breifne, gníomh gaisce agus teip thubaisteach ag an am chéile.
1603
[cuir in eagar | athraigh foinse]Sa bhliain 1603, fuair Eilís I bás, agus fuair Séamas coróin Shasana mar ba dhual dó. Tugadh Séamas I air, mar Rí Shasana.
Ghéilleadar do na Sasanaigh sa bhliain 1603, agus tháinig deireadh leis an chogadh. Rinne Ó Néill conradh síochána leis na Sasanaigh ag an Mainistir Mhór.
Iarmhairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bheartaigh na hIarlaí teitheadh ina dhiaidh sin go dtí an Mór Roinn, rud a rinne siad sa bhliain 1607, agus ar a dtugtar Imeacht na nIarlaí. De bharr Teitheadh na nIarlaí i 1607 chuir na Sasanaigh Phlandáil Uladh ar bun.
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ "Téarmaí Staire". Acmhainn.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2013-01-15. Dáta rochtana: 5 Lúnasa, 2012.
- ↑ Stair-Sheanchas Éireann, Cuid a haon, le Mícheál Ó Siochfhradha, l. 121
- ↑ Tréibh (2003). "Stair na hEireann a ligean le sruth le fonn agus le failli" (en). The Irish Times. Dáta rochtana: 2023-08-14.