Diokleciano

Diokleciano
Persona informo
Naskonomo	Gaius Valerius Diocles
Naskiĝo	30-an de novembro 239 (0239-11-30) en Doclea, Dalmatia, Romia Imperio
Morto	3-an de decembro 316 (0316-12-03) (77-jaraĝa) en Salona, Dalmatia, Romia Imperio
Tombo	Cathedral of Saint Domnius (en)
Lingvoj	latina
Ŝtataneco	Roma regno
Familio
Frat(in)oj	Maksimiano kaj Carausius (en)
Edz(in)o	Prisca (en)
Infanoj	Galeria Valeria (mul)
Okupo
Okupo	politikisto monarko
Verkoj	first edict of Diocletian against Christians

Diokleciano, latine Gajus Aurelius Valerius Diocletianus (ĉirkaŭ 22-an de decembro 240 en Dalmatio kaj mortis 3-an de decembro 311 en Split) estis Romia imperiestro inter la jaroj 284 kaj ĝis lia libervola emeritiĝo 305.

Diokleciano estas unika historia figuro kiu dum sia regado ŝanĝis la kurson de la historio de la Romia Imperio de longaj jaroj da krizo kiu alportis oftajn ŝanĝojn de regantoj kune kun civilaj militoj, invadoj de malamikoj kaj ekonomiaj krizoj sed malgraŭ tiuj li sukcese kondukis la imperion al registara stabileco.

Li prenis povon post militista puĉo, restis en la povo dum 22 jaroj kaj realigis reformon en la tuta imperio kio certigis pludaŭron de la Romia Imperio por almenaŭ 171 jaroj de plua ekzistado en Okcidento kaj multe pliajn en Oriento. Maje de la jaro 305 li rezignis kaj devigis sian amikon Maksimianon, kiu regis okcidente, fari same. Sukcedis ilin Galerio kaj Konstancio kun du novaj cezaroj, nome Flavio Valerio Severo kaj Maksimino Daia, kio supozis tetrarĥion aŭ kvaropan regadon.

Lia regado markis la finon de la periodo de la t.n. princeca periodo, kiu komenciĝis kun la regado de imperiestro Octavian Augustus, la komenco de la domineca periodo en kiu la reformoj iniciatitaj fare de Diokleciano kaŭzis fundamentan ŝanĝon en ĉiuj romiaj sistemoj de registaro. Diokleciano elpensis, aplikis kaj estris sistemon de dividado de registaro konata kiel tetrarkio laŭ kiu la ŝarĝo de potenco estis dividita inter kvar regantoj, du el ili en la rango de Aŭgusto kaj du regantoj subigitaj al ili en la rango de imperiestro. Laŭ la sistemo, la regantoj estis elektitaj al oficejo kaj demisiis libervole, do Diokleciano estis la unua kaj nura romia reganto kiu demisiis de la trono libervole. La metodo kiu laŭsupoze malhelpis ŝokojn diseriĝis kaj fakte disfalis kiam Diokleciano forlasis la bridojn de potenco. Aliflanke, tiu aranĝo kaj la 21 jaroj da la regado de Diokleciano certigis la daŭran ekziston de la Romia Imperio por tiamaj estontaj generacioj.

Diokleciano dividis la Romia Imperion en novajn episkopujojn kaj provincojn kaj establis registaran aparaton por administri ĉiun el tiuj unuoj kaj establis kvar novajn registarajn centrojn, tiu burokratia aparato estis la plej granda en la historio de la imperio. Alia reformo estis en la sistemo de impostkolektado kaj la monsistemo same kiel ampleksa reformo de la romia armeo kiu inkludis strukturajn ŝanĝojn en la armeunuoj kaj la skizsistemo. kaj bazigis la defendon de la imperio sur kompleksa sistemo de landlimaj fortikaĵoj, fortikigitaj urboj sur la limoj de la imperio kaj reto de vojoj kiuj ebligis la moviĝeblon de armefortoj. La reformo de krudvaroj kaj varprezoj malsukcesis kaj markis la limojn de la potenco de centra registaro fronte al merkatfortoj kaj ĝia senkompromisa persekutado de kristanismo malsukcesis ĉar unikaj procezoj kaj cirkonstancoj ŝanĝis la kurson de historio.

Post sia rezigno, li retiriĝis al naskiĝloko Split kie li konstruigis al si enorman palacon (kroate: Dioklecijanova palača).

La scienco pri historio ne estis bonkora al Dioklecianon, kaj li ofte estis juĝita kiel tirano prefere ol bonfaranto, eble ĉar li ankaŭ akcelis la persekutadon de la kristanoj. La brita historiisto Edward Gibbon, konata spertulo pri la historio de la Romia Imperio, skribis pri Diokleciano la jenon:

"Liaj kapabloj estis pli ol mirinda helpema, vigla pensado plifortigita de la sperto kaj lernado de la homaro, kapablo aplikata en komerco, ekvilibra miksaĵo de liberalismo kaj ŝparemo kaj de severeco kaj modereco, kapablo esti identigita kiel parto de la armeo, sekvado al celo kaj kapablo ŝanĝi rimedojn kaj ĉefe la arton de utiligi siajn dezirojn kaj la dezirojn de aliaj al la intereso de liaj aspiroj kaj pentri liajn ambiciojn kiel la bezonoj de publiko. "

Antaŭe:	Romiaj imperiestroj	Poste:
Karo (283 - 284)		Konstancio Ĥloro (305 - 306), Kajo Galerio (305 - 311)