Γουλιέλμος Γ΄ της Αγγλίας
| Γουλιέλμος Γ΄ | |
|---|---|
.jpg) Γουλιέλμος Γ΄ του Σερ Γκόντφρυ Νέλλερ. | |
| Περίοδος | 13 Φεβρουαρίου 1689 – 19 Μαρτίου 1702 |
| Στέψη | 11 Απριλίου 1689 |
| Προκάτοχος | Ιάκωβος Ζ΄ και Β΄ |
| Διάδοχος | Άννα |
Επίτροπος της Ολλανδίας, Ζηλανδίας, Ουτρέχτης, Χέλντερλαντ και Οφεράισσελ | |
| Περίοδος | Ιούλιος 1672 – 19 Μαρτίου 1702 |
| Προκάτοχος | Γουλιέλμος Β΄ |
| Διάδοχος | Γουλιέλμος Δ΄ |
| Περίοδος | 4 Νοεμβρίου 1650 – 19 Μαρτίου 1702 |
| Προκάτοχος | Γουλιέλμος Β΄ |
| Διάδοχος | Ιωάννης-Γουλιέλμος-Φρίζο |
| Γέννηση | 4 Νοεμβρίου 1650 Μπίνχοφ, Χάγη |
| Θάνατος | 8 Μαρτίου 1702 (51 ετών) Παλάτι του Κένσινγκτον, Λονδίνο |
| Τόπος ταφής | Αββαείο του Γουέστμινστερ, Λονδίνο |
| Σύζυγος | Μαρία Β΄ της Αγγλίας |
| Οίκος | Οίκος του Νασσάου |
| Πατέρας | Γουλιέλμος Β΄ της Οράγγης |
| Μητέρα | Μαρία Στιούαρτ |
| Θρησκεία | Προτεσταντισμός |
| Υπογραφή |  |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Ο Γουλιέλμος Γ΄ (ολλ. Willem III van Oranje, 4 Νοεμβρίου 1650 – 8 Μαρτίου 1702) ήταν πρίγκηπας της Οράγγης, κυβερνήτης της Ολλανδίας και βασιλιάς της Αγγλίας. Από το 1672 κυβέρνησε την Ολλανδία, τη Ζηλανδία, την Ουτρέχτη, το Χέλντερλαντ και το Οφεράισσελ της Ολλανδικής Δημοκρατίας. Από το 1689 βασίλεψε ως Γουλιέλμος Γ΄ της Αγγλίας και της Ιρλανδίας και ως Γουλιέλμος Β΄ της Σκωτίας.[1] Ανεπίσημα έχει μείνει γνωστός στη Βόρεια Ιρλανδία και τη Σκωτία, ως «Βασιλιάς Μπίλλυ».[2]
Μέλος του Οίκου των Οράγγης-Νασσάου, ο Γουλιέλμος κέρδισε το αγγλικό, σκωτσέζικο και ιρλανδικό στέμμα μετά την Ένδοξη Επανάσταση, κατά την οποία απομακρύνθηκε από το θρόνο ο θείος και πεθερός του Ιάκωβος Β΄. Στις Βρετανικές Νήσους, ο Γουλιέλμος κυβέρνησε από κοινού με τη σύζυγό του, Μαρία Β΄, μέχρι το θάνατό της στις 28 Δεκεμβρίου 1694. Οι λαϊκές διηγήσεις συχνά αναφέρουν την περίοδο αυτή της συμβασιλείας τους, ως η «Βασιλεία του Γουλιέλμου και της Μαρίας». Κατά σύμπτωση, υπήρξε ο τρίτος κυβερνήτης (stadhouder) της Ολλανδίας και ο τρίτος βασιλιάς της Αγγλίας με το όνομα αυτό.
Όντας Προτεστάντης στο δόγμα, ο Γουλιέλμος συμμετείχε σε διάφορους πολέμους ενάντια στον ισχυρό Καθολικό Λουδοβίκο ΙΔ΄ της Γαλλίας, σε συμμαχία με τις Προτεσταντικές και τις Καθολικές δυνάμεις της Ευρώπης. Πολλοί Προτεστάντες τον αντιμετώπιζαν ως υπερασπιστή της πίστης τους. Ήταν αυτή του η φήμη που συνέβαλε τα μέγιστα στο να κερδίσει τα βρετανικά στέμματα, καθώς υπήρχαν πολλοί που φοβούνταν την αναβίωση του Καθολικισμού υπό τον Ιάκωβο. Η νίκη του Γουλιέλμου εναντίον του Ιακώβου στη Μάχη του Μπόυν το 1690 εξακολουθεί να μνημονεύεται από το Τάγμα της Οράγγης. Η βασιλεία του υπήρξε γέφυρα για τη μετάβαση από την απολυταρχία των Στιούαρτ στην κοινοβουλευτική επικράτηση επί Αννοβεριανής δυναστείας.
Πρώτα χρόνια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Γουλιέλμος Ερρίκος ήταν γιος του κληρονομικού κυβερνήτη (stadhouder) της Ολλανδίας Γουλιέλμου Β΄ της Οράγγης και της Μαρίας Στιούαρτ, κόρης του Καρόλου Α΄ της Αγγλίας. Αυτό τον έκανε ανεψιό των βασιλέων της Αγγλίας Καρόλου Β΄ και Ιακώβου Β΄.
Γεννήθηκε στη Χάγη οκτώ ημέρες μετά τον θάνατο του πατέρα του. Σε ηλικία έντεκα ετών πέθανε και η μητέρα του, η οποία στη διαθήκη της ανέθετε στον αδελφό της Κάρολο να φροντίσει τον γιο της. Ο Γουλιέλμος έγινε το μήλο της έριδος μεταξύ Καρόλου Α΄ και της δημοκρατικής -για την ώρα- Ολλανδίας, επί κεφαλής της οποίας ήταν ο Γιόχαν ντε Βιτ. Ο Ντε Βιτ ήταν αντίθετος προς τον μοναρχικό χαρακτήρα του αξιώματος του stadhouder, αλλά και αυτός, όπως κι ο Κάρολος, χρειαζόταν τον νεαρό Πρίγκιπα για τα σχέδιά του. Το κράτος (οι Ηνωμένες Επαρχίες) έθεσε τον Γουλιέλμο υπό την κηδεμονία του και ο Ντε Βιτ ανέλαβε τη διαπαιδαγώγησή του.
Αρχιστράτηγος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η δύναμη του κόμματος των Οραγγιστών, των οπαδών δηλαδή του κληρονομικού ηγεμόνα, ήταν υπολογίσιμη και ο Ντε Βιτ, παρ’ όλο που κατόρθωσε να αποκλείσει τον Γουλιέλμο από το αξίωμα του stadtholder, αναγκάστηκε να τον δεχτεί σαν κυβερνήτη και ισόβιο αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων (kapitein-generaal) το 1670,[εκκρεμεί παραπομπή] παρά το νεαρό της ηλικίας και την απειρία του. Αυτό ήταν αίτημα αρκετών επαρχιών, λόγω επικείμενης γαλλο-αγγλικής εισβολής.
Το 1672 ήταν καταστροφικό έτος για την Ολλανδική Δημοκρατία (Rampjaar). Οι Γάλλοι εισέβαλαν συνεπικουρούμενοι από τους Άγγλους και από δύο γερμανικές εκκλησιαστικές ηγεμονίες. Ο στόλος τους δεν κατόρθωσε κάτι το σημαντικό αλλά τον Ιούνιο τα γαλλικά στρατεύματα είχαν κατακλύσει τις επαρχίες του Γκέλντερλαντ και της Ουτρέχτης. Ο Γουλιέλμος αποσύρθηκε στην επαρχία της Ολλανδίας και άνοιξε τους υδατοφράκτες. Στη χώρα επικρατούσε μεγάλη αναταραχή και το δημόσιο αίσθημα στράφηκε εναντίον του Ντε Βιτ και της παράταξής του.
Stadtholder – Αγώνας κατά του Λουδοβίκου ΙΔ΄
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις αρχές Ιουλίου η επαρχία της Ολλανδίας ονόμασε τον Γουλιέλμο stadtholder (διοικητή). Την επομένη ο λόρδος Άρλινγκτον έφερε μήνυμα στον Γουλιέλμο από τον θείο του: αν αποδεχόταν τους όρους των εισβολέων, ο Κάρολος θα τον έκανε βασιλεύοντα πρίγκιπα της Ολλανδίας, αξίωμα πολύ σημαντικότερο από το αβέβαιο του stadtholder. Ο Γουλιέλμος αρνήθηκε και ο Άρλινγκτον απείλησε ότι, εν τοιαύτη περιπτώσει, θα έβλεπε το τέλος της Δημοκρατίας. «Υπάρχει τρόπος να το αποφύγω αυτό,» απάντησε ο Γουλιέλμος «αν πεθάνω υπερασπιζόμενος και το τελευταίο χαντάκι». Στις 7 Ιουνίου η καταπλημμύρηση είχε ολοκληρωθεί και η προέλαση των Γάλλων ανακόπηκε. Στις 16 Ιουλίου η Ζηλανδία με τη σειρά της έκανε τον Γουλιέλμο stadtholder της.
Στις 15 Αυγούστου ο Γουλιέλμος έδωσε στη δημοσιότητα μια επιστολή του Καρόλου όπου αυτός υποστήριζε ότι έκανε τον πόλεμο λόγω της επιθετικότητας της παράταξης Ντε Βιτ. Ο λαός εξεμάνη. Στις 20 Αυγούστου, στη Χάγη, ο Γιόχαν ντε Βιτ και ο αδελφός του Κορνέλις δολοφονήθηκαν άγρια από την πολιτοφυλακή των Οραγγιστών. Από την εν συνεχεία στάση του Γουλιέλμου πιθανολογείται ανάμειξή του στη δολοφονία. [3]
Για την αντιμετώπιση της επίθεσης ο Γουλιέλμος συμμάχησε με την Ισπανία και το Βρανδεμβούργο. Παρά τις Ολλανδικές αποτυχίες σε χερσαίες επιχειρήσεις, η τρεις φορές ναυμάχηση του αγγλογαλλικού στόλου ανάγκασε την Αγγλία να εγκαταλείψει τον πόλεμο. Σταδιακά αποσύρθηκαν και οι γαλλικές δυνάμεις. Οι επαρχίες της Ουτρέχτης, του Γκέλντερλαντ και του Όφεράισσελ όρισαν επίσης τον Γουλιέλμο ως stadtholder τους. Το 1674 αυτός οδήγησε 75.000 Ολλανδούς, Ισπανούς και Γερμανούς εναντίον του Μεγάλου Κοντέ στο Σενέφ, σε αιματηρή και αμφίρροπη μάχη.
Το 1678 η Γαλλία αναγκάστηκε να ειρηνεύσει με τη Συνθήκη του Νίμεγκεν. Αλλά ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ δεν έπαψε να λέει για τον Γουλιέλμο «ο θανάσιμος εχθρός μου» και ο τελευταίος να υποπτεύεται τις πανευρωπαϊκές βλέψεις του Γάλλου βασιλιά. Επί πλέον, η συμπεριφορά του Λουδοβίκου προς τους Ουγενότους και ιδίως η ανάκληση του Διατάγματος της Νάντης το 1685, υποχρέωσαν τον Γουλιέλμο να πρωτοστατήσει στην ίδρυση της Ένωσης του Άουγκσμπουργκ, ενός αντιγαλλικού συνασπισμού, που περιλάμβανε και την Ισπανία, τη Σουηδία και διάφορα γερμανικά κράτη.
Γάμος – Ιάκωβος Β΄
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το 1677 ο Γουλιέλμος παντρεύτηκε την πρώτη του εξαδέλφη Μαρία Στιούαρτ, μεγαλύτερη κόρη του Δούκα της Υόρκης (μετέπειτα Ιακώβου Β΄ της Αγγλίας), αδελφού της μητέρας του. Υπήρχαν αντιρρήσεις από πλευράς Ολλανδών, αλλά ο Γουλιέλμος πίστευε ότι ο γάμος αυτός ενίσχυε τις ελπίδες του για τον αγγλικό θρόνο και ότι θα τερμάτιζε τη φιλο-γαλλική πολιτική των Καθολικών Στιούαρτ. Άλλωστε η Μαρία είχε λάβει αγγλικανική ανατροφή. Αντιρρήσεις υπήρχαν και από πλευράς Ιακώβου Β΄ –ο Γουλιέλμος του φαινόταν ανυπόφορα Καλβινιστής–, αλλά ο Κάρολος πίεσε τον αδελφό του, θεωρώντας και αυτός τον γάμο πολιτικώς συμφέροντα.
Αν και κατέλειπε στρατιά νόθων, ο Κάρολος δεν είχε νόμιμα τέκνα. Διάδοχός του ήταν ο Ιάκωβος Β΄, αλλά ήταν πλέον γνωστό ότι αυτός είχε μεταστραφεί στον Καθολικισμό και συνεπώς αντιμετώπιζε έντονες αντιδράσεις. Εν πάση περιπτώσει, η Αγγλικανή Μαρία ήταν πρώτη στη σειρά διαδοχής μετά τον πατέρα της και ο Γουλιέλμος ενέτεινε τις προσπάθειές του.
Το 1685 ο Κάρολος πέθανε και τον διαδέχτηκε τελικά ο Ιάκωβος Β΄. Ο Γουλιέλμος προσπάθησε να προσεγγίσει τον θείο και πεθερό του, αποβλέποντας στην εξουδετέρωση της γαλλικής απειλής, αλλά το 1687 έγινε σαφές ότι ο Ιάκωβος δεν θα προσχωρούσε στην Ένωση του Άουγκσμπουργκ. Οι σχέσεις τους χειροτέρεψαν και τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου αναγγέλθηκε ότι η δεύτερη γυναίκα του Ιακώβου Β΄, Μαρία της Μόντενα, ήταν έγκυος. Αν το παιδί ήταν αγόρι, η Μαρία εκτοπιζόταν από την πρώτη θέση της διαδοχής. Και τώρα που δεν υπήρχε ο Κάρολος για να τον συγκρατεί, ο Ιάκωβος Β΄ θα έδινε σίγουρα καθολική ανατροφή στο παιδί. Τον ίδιο μήνα Νοέμβριο, ο Γουλιέλμος απηύθυνε ανοικτή επιστολή προς τον αγγλικό λαό, με την οποία αποδοκίμαζε την πολιτική της θρησκευτικής ανεκτικότητας του Ιακώβου Β΄, ως ευνοούσα τον Καθολικισμό. Πολλοί Άγγλοι πολιτικοί, που είχαν ήδη μυστικές επαφές μαζί του, τον πίεζαν πλέον να εισβάλει στην Αγγλία.
Ο Γουλιέλμος αρχικά απέκλεισε την προοπτική της εισβολής, πιστεύεται όμως ότι αυτό ήταν μόνο κατά το φαινόμενο και ότι άρχισε να ετοιμάζει το εκστρατευτικό του σώμα από τον Απρίλιο του 1688 –εν αναμονή πάντα του τοκετού. Ήταν καλή στιγμή, διότι η Γαλλία ήταν απασχολημένη σε εκστρατείες στη Γερμανία και στην Ιταλία.
Η Ένδοξη Επανάσταση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις 10 Ιουνίου του 1688 η Μαρία της Μόντενα γέννησε γιο. Η σύζυγος του Γουλιέλμου δεν ήταν πια διάδοχος. Η κοινή γνώμη στην Αγγλία αναταράχτηκε απ’ αυτό κι από διάφορες υπέρ των Καθολικών ενέργειες του Ιακώβου. Η πίεση για επέμβαση αυξήθηκε. Ο Γουλιέλμος απαίτησε πρόσκληση από επιφανείς Άγγλους πολιτικούς. Στις 30 Ιουνίου επτά μεγιστάνες του απηύθυναν επίσημη πρόσκληση και στις 5 Νοεμβρίου ο Γουλιέλμος αποβιβάστηκε στην Αγγλία με τριάντα πέντε χιλιάδες ολλανδικό στρατό, απευθύνοντας διακήρυξη για τις ελευθερίες της Αγγλίας και για τον Προτεσταντισμό. Αντίσταση δεν υπήρξε. Οι Προτεστάντες αξιωματικοί εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και οι ευγενείς στις επαρχίες διακήρυσσαν την πίστη τους στον εισβολέα. Στον Ιάκωβο επετράπη να καταφύγει στη Γαλλία.
Μετά από μερικούς μήνες κοινοβουλευτικών συνεδριάσεων και διαπραγματεύσεων, ο Γουλιέλμος, ενίοτε απειλώντας με αποχώρηση και πάντοτε με τη συμπαράσταση της συζύγου του, κατόρθωσε να επιβάλει την άποψή του: θα ήταν βασιλιάς ιδίω δικαίω, από κοινού με τη Μαρία, και όχι βασιλικός σύζυγος. Θα παρέμενε δε βασιλιάς σε περίπτωση προαποβίωσης της συζύγου του. Την ίδια εποχή ο Γουλιέλμος και η Μαρία αναγνωρίστηκαν και ως βασιλείς της Σκωτίας.
Βασιλιάς της Αγγλίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα σημαντικότερα νομοθετήματα της αρχής της βασιλείας του Γουλιέλμου ήταν η Πράξη της Ανοχής (Toleration Act) του 1689, με την οποία καθιερωνόταν η θρησκευτική ανοχή για τις περισσότερες προτεσταντικές τάσεις, όχι όμως και για τον Καθολικισμό –και η Χάρτα των Δικαιωμάτων (Bill of Rights) το Δεκέμβριος του 1689, ένα από τα σημαντικότερα συνταγματικά νομοθετήματα, που καθιέρωνε περιορισμούς στην άσκηση της βασιλικής εξουσίας. Ο Γουλιέλμος δυσφόρησε με τους περιορισμούς αλλά προτίμησε να αποφύγει τη σύγκρουση.
Παρά την εύκολη επικράτηση της «Ένδοξης Επανάστασης», αρκετοί ήταν αυτοί στην Αγγλία και Σκωτία που δεν έδωσαν όρκο πίστεως στους νέους βασιλείς, παραμένοντας πιστοί στον Ιάκωβο. Στην Ιρλανδία τα πράγματα ήταν δυσκολότερα λόγω της κυριαρχίας των Καθολικών. Χρειάστηκε να μεταβεί εκεί ο ίδιος ο Γουλιέλμος για ν’ αντιμετωπίσει τον γαλλικό στρατό του Ιάκωβου στη Μάχη του Μπόιν και ν’ αναγκάσει τον πεθερό του να επιστρέψει στη Γαλλία.
Στη Σκωτία επίσης υπήρξαν εξεγέρσεις Ιακωβιτών, κατεστάλησαν όμως και τερματίστηκαν με τη Σφαγή του Γκλένκο. Όπως και στην περίπτωση των Ντε Βιτ, ο Γουλιέλμος καταδίκασε τη σφαγή, αντάμειψε όμως γενναιόδωρα τους σφαγείς. [4]
Ως προς το Κοινοβούλιο, κράτησε τακτική ισορροπιών, με την πλάστιγγα να γέρνει μάλλον προς την πλευρά των Ουίγων.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του Εννεαετούς Πολέμου κατά του Λουδοβίκου ΙΔ΄ (τον οποίο πόλεμο διεξήγε η Ένωση του Άουγκσμπουργκ– πλεόν Μεγάλη Συμμαχία), ο Γουλιέλμος έφευγε από την Αγγλία την άνοιξη και επέστρεφε το φθινόπωρο. Η Μαρία ασκούσε την εξουσία κατά το διάστημα της απουσίας τους και μετά την αναλάμβανε ο Γουλιέλμος. Οι πολεμικές επιχειρήσεις πάντως του Γουλιέλμου σ’ αυτόν τον πόλεμο δεν ήταν επιτυχείς.
Στα τέλη του 1694 η Μαρία πέθανε από ευλογιά και ο Γουλιέλμος έμεινε ο μοναδικός ηγεμόνας. Με τη Συνθήκη του Ρίσβικ (1697) τερματίστηκε ο Εννεαετής Πόλεμος. Ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ αναγνώρισε τον Γουλιέλμο και υποσχέθηκε να μη βοηθά πλέον τον Ιάκωβο, ο οποίος πέθανε το 1701. Αυτό μέχρι το 1700 μόνο, οπότε ανέκυψε το θέμα της Ισπανικής Διαδοχής και ο Λουδοβίκος άλλαξε στάση αναγνωρίζοντας τον γιο του Ιακώβου ως νόμιμο βασιλιά της Αγγλίας.
Θάνατος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Γουλιέλμος πέθανε το 1702 συνεπεία πνευμονίας που προήλθε από κάταγμα της κλείδας του όταν έπεσε από το άλογο. Δεν είχε αποκτήσει τέκνα και τον διαδέχτηκε η αδελφή της Μαρίας, Άννα. Ως πρίγκιπα της Οράγγης και κυβερνήτη (stadholder) πέντε επαρχιών των Κάτω Χωρών τον διαδέχτηκε ο ανιψιός του Ιωάννης Γουλιέλμος Φρίζο.
Οικογένεια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Νυμφεύτηκε το 1677 τη Μαρία Στιούαρτ, κόρη του Ιακώβου Β΄ της Αγγλίας & Ζ΄ της Σκωτίας. Δεν απέκτησαν απογόνους.
Πρόγονοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]| Πρόγονοι του Γουλιέλμου Γ΄ της Αγγλίας, Β΄ της Σκωτίας | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Act of Union 1707, the Revolution in Scotland». UK Parliament. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουνίου 2008. Ανακτήθηκε στις 8 Αυγούστου 2008.
- ↑ Peter Burke (1997). Varieties of Cultural History. Cornell University Press. σελ. 51. ISBN 0-8014-8492-8.
- ↑ Rowen, H. H. (1986) John de Witt: Statesman of the "true Freedom", Cambridge University Press, ISBN 0-521-52708-2, p. 222; Nijhoff, D. C. (1893) Staatkundige Geschiedenis van Nederland. Tweede Deel, pp. 92–93, and fn.4 p. 92; Fruin, Robert, "De schuld van Willem III en zijn vrienden aan den moord der gebroeders de Witt", in De Gids (1867), pp. 201–218
- ↑ Troost, Wout, William III, The Stadholder-king: A Political Biography (2005) (translation by J.C. Grayson) ISBN 0-7546-5071-5, 274–275
.svg)
.svg)
 |
Αυτό το λήμμα σχετικά με ένα ιστορικό θέμα χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το. |