Ӳсентăран

Ӳсентăрансем

Ӳсентăран, йывăç-курăк

Ӳсентăрансем (лат. Plantae е лат. Vegetabilia) – нумай клеткăллă организмсен тĕп ушкăнĕсенчен пĕри. Ку ушкăна йывăçсем, тĕмсем, курăксем, упа саррисем, мăксем, пур шыв курăкĕсем е вӗсен хӑшпӗр тӗсӗсем кĕреççĕ. Тĕнчере мĕн чухлĕ ӳсентăран пулнине халлĕхе татса пама çук. Тĕпчевçĕсем 250 çул ытла ĕнтĕ чĕрĕ тĕнчене вĕçне-хĕрне çитиех тĕпчеме тапаланаççĕ, анчах та пĕчĕк тата питĕ пĕчĕк организмсене пĕтĕмпех тĕпчесе пĕтерме ниепле те пултараймаççĕ. 2004 çул тĕлне тĕпчевçĕсем ӳсентăрансен 287 665 тĕсне тупса палăртнă. Вĕсем хушшинче 258 650 чечек, 16 000 мăк, 11 000 папоротник тата 8000 симĕс шыв курăкĕ. Ӳсентăрансене ботаника тĕпчет.

Паллисем

Ӳсентăран тесе мĕнле организмсене каласси татăклă мар. Малтанласа кăна çăмăл пек туйăнать ку ĕç. Ку ыйту çине чи малтан авалхи грек философĕ Аристотель татса пама пăхнă. Вăл ӳсентăрансене чĕррипе чĕрĕ маррисем хушшине вырнаçтарнă, вĕсене вăл чĕрĕ, анчах куçса çӳреймен организмсем тесе йышăннă. Кайрантарах, бактерисемпе архейсене уçнă хыççăн, Аристотель ăнлантарни кивелсе кайнă. ХХ ĕмĕрĕн малтанхи çур пайĕнче кăмпасемпе хăш-пĕр шыв курăкĕсене уйрăм пая кĕртеççĕ, мĕншĕн тесен вĕсен ытти ӳсентăрансен пек тымар тата апат кĕпçин тытăмĕ çукки палăрнă. Хальхи вăхăтра клетки целлюлозӑран тӑракан, фотосинтезпа усă курса тутлăх илекен организмсене ӳсентăрансем теме йышăннă. Бактерисене, хăш-пĕр шыв курăкĕсене тата кăмпасене ӳсентăрансем шутне кĕртесшĕн мар, ботаникăн урăх ушкăнĕсене куçарасшăн.

Ӳсентăрансен ушкăнĕсем

Ӳсентăрансене йышсем çине пайлаççĕ. Пирĕн тăрăхра 98 йышри ӳсентăран ĕрчет.

Классификаци системисем аталанни

Геккель (1894) Виçĕ патшалăх	Уиттекер (1969) Пилĕк патшалăх	Вёзе (1977) Ултă патшалăх	Вёзе (1990) Виĕ тытăм		Кавалье-Смит (1998) Ик тытăм тата çичĕ патшалăх
Чĕрчунсем	Чĕрчунсем	Чĕрчунсем	Эукариотсем		Эукариотсем	Чĕрчунсем
Ӳсентăрансем	Кăмпасем	Кăмпасем				Кăмпасем
	Ӳсентăрансем	Ӳсентăрансем				Ӳсентăрансем
	Ансаттисем	Ансаттисем				Хромистсем
Протистсем						Протистсем
	Monera	Архейсем	-	Архейсем	Прокариотсем	Архейсем
		Эубактерисем		Эубактерисем		Эубактерисем

Ӳсентăран тĕсĕсем

Хальхи ÿсентăран тĕсĕсем

	Пайсем	Чăвашла	Тĕс хисепĕ
Симĕс шыв курăкĕсем	Chlorophyta	Симĕс шыв курăкĕсем	13 000 — 20 000
	Charophyta	Хар шыв курăкĕсем	4000—6000
Мăк евĕрлисем	Marchantiophyta	Çăрçа мăкĕсем	6000—8000
	Anthocerotophyta	Антоцерот мăкĕсем	100—200
	Bryophyta	Мăк евĕрлисем	10 000
Шăркаллă ÿсентăрансем	Lycopodiophyta	Ие курăк евĕрлисем	1200
	Pteridophyta	Упа курăк евĕрлисем	11 000
	Equisetophyta	Чăрăш курăк евĕрлисем	15
Вăрăллă ӳсентăрансем	Cycadophyta	Саго евĕрлисем	160
	Ginkgophyta	Гинкго евĕрлисем	1
	Pinophyta	Хыр-чăрăш евĕрлисем	630
	Gnetophyta	Янкар евĕрлисем	70
	Magnoliophyta	Чечеклĕ ÿсентăрансем	281 821

Album

• 
  Borassus flabellifer
• 
  The fruits of Palmyra Palm tree, Borassus flabellifer (locally called Thaati Munjelu) sold in a market at Guntur, India.
• 
  Turmeric rhizome
• 
  Sweet potato, Ipomoea batatas, Maui Nui Botanical Garden
• 
  Pandanus amaryllifolius
• 
  California Papaya
• 
  Carica papaya, cultivar 'Sunset'
• 
  Cymbopogon citratus, lemon grass, oil grass
• 
  Pachyrhizus erosus bulb-root. Situgede, Bogor, West Java, Indonesia.
• 
  Fuji (apple)
• 
  Sprouting shoots of Sauropus androgynus
• 
  Cocos nucifera

Каçăсем

• Ӳсентăран — БСЭ