Эдмунд Бёрк

Эдмунд Бёрк
Род дзейнасці	палітык, філосаф, пісьменнік, палітолаг
Дата нараджэння	12 студзеня 1729(1729-01-12)[…]
Месца нараджэння	Дублін, графства Дублін, Ленстэр
Дата смерці	9 ліпеня 1797(1797-07-09)[…] (68 гадоў)
Месца смерці	Бікансфілд[d], Бакінгемшыр, Бакінгемшыр, Англія, Каралеўства Вялікабрытанія
Грамадзянства	Каралеўства Ірландыя
Веравызнанне	Church of Ireland[d]
Жонка	Jane Mary Nugent[d]
Месца працы	Універсітэт Глазга
Альма-матар	Трыніці-каледж[d]
Партыя	Вігі Rockingham Whigs[d] (1784)
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дж. Рэйнальдс. Эдмунд Бёрк

Эдмунд Бёрк (англ.: Edmund Burke; 12 студзеня 1729, Дублін — 9 ліпеня 1797, Бікансфілд, Бакінгемшыр) — англійскі парламентарый, палітычны дзеяч, публіцыст эпохі Асветніцтва, ідэйны родапачынальнік брытанскага кансерватызму. На выснове мастацка-філасофскіх ідэй Бёрка склаліся асновы эстэтычных прынцыпаў гатычнай літаратуры.

Біяграфія

Бёрк нарадзіўся ў Дубліне. У 1750 годзе пераехаў у Лондан, каб вывучаць юрыспрудэнцыю. У 1758 заснаваў штогадовы альманах Annual Register — агляд сусветных падзей, які выдаваў на працягу 30 год. У 1765 Бёрк стаў асабістым сакратаром прэм'ер-міністра Англіі маркіза Рокінгема (ад партыі вігаў), а хутка і членам парламента.

Бёрк выступаў за больш цярпімае стаўленне да англійскіх калоній у Амерыцы і настойваў на адмене ўрадам Акту аб гербавым зборы, які прадугледжваў падаткаабкладанне калоній і выклікаў моцнае незадавальненне ў каланістаў. Ён крытыкаваў англійскае кіраўніцтва ў Ірландыі, асабліва за дыскрымінацыю каталікоў. Бёрк быў супраць спроб Герога III узмацніць каралеўскую ўладу і даказваў неабходнасць стварэння палітычных партый, які былі б здольныя адстойваць свае ясныя і цвёрдыя прынцыпы.

Цягам многіх год Бёрк выступаў за рэфармаванне кіравання каланіяльнай Індыяй, які ў той час знаходзілася пад кантролем Ост-Індскай кампаніі. У 1785 годзе ён дамогся звальнення ад кіравання кампаніяй самага таленавітага і паспяховага са ўсіх брытанскіх намеснікаў Індыі, Уорэна Гастынгса. У Бёрка з Гастынгсам выйшла ідэалагічная спрэчка, якая дагэтуль не згубіла сваёй актуальнасці: Бёрк настойваў на няўхільным увасабленні ў Індыі брытанскіх законаў як заснаваных на натуральным праве, уласцівым усім людзям без выключэння, а Гастынгс парыраваў тым, што заходнія ўяўленні пра права і законнасць наогул непрымальныя на Усходзе.

Французская рэвалюцыя 1789 года паклала канец доўгаму сяброўству Бёрка з правадыром англійскіх лібералаў, Чарльзам Фоксам. Як і шматлікія іншыя змагары за свабоду асобы, Фокс вітаў падзеі ў Францыі, у той час як Бёрк лічыў іх жахлівай дэманстрацыяй улады натоўпу. У кнізе «Роздумы пра Французскую рэвалюцыю», апублікаванай у 1790 одзе., Бёрк паказаў сваю перакананасць у тым, што свабода мусіць быць толькі ў рамках закона і парадка і што рэформы павінны здзяйсняцца эвалюцыйным, а не рэвалюцыяным шляхам. У выніку погляды Бёрка ўзялі верх і пераканалі большасць вігаў падтрымаць рашэнне ўрада кансерватараў (торы) Уільяма Піта Малодшага ўступіць у вайну з Францыяй.

Палітычныя погляды

Палітычныя погляды Бёрка найбольш паслядоўна адлюстраваліся ў яго памфлетах супраць Вялікай французскай рэвалюцыі. Бёрк першым падвергнуў ідэалогію французскіх рэвалюцыянераў сістэматычнай і бязлітаснай крытыцы. Корань зла ён бачыў у грэбаванні традыцыямі і каштоўнасцямі, успадкаванымі ад продкаў, у тым, што рэвалюцыя бяздумна знішчае духоўныя рэсурсы грамадства і назапашваную стагоддзямі культурна-ідэалагічную спадчыну. Радыкалізму французскіх рэвалюцыянераў ён супрацьпаставіў няпісаную брытанскую канстытуцыю і яе асноўны каштоўнасці: заботу пра палітычную пераемнасць і натуральнае развіццё, павагу да практычнай традыцыі і канкрэтным правам замест абстрактнай ідэі закона, разумовых пабудоў і заснаваных на іх новаўвядзенняў. Бёрк меркаваў, што грамадства павінна прыняць за належнае існаванне іерархічнай сістэмы сярод людзей, што з прычыны недасканаласці любых чалавечых хітрыкаў штучнае пераразмеркаванне ўласнасці можа абярнуцца для грамадства катастрофай.

Літаратура

• Бёрк Эдмунд // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — С. 136. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Эдмунд Бёрк