بؤیوک تمیزله‌مه

بؤیوک تمیزله‌مه (باشقا آد: بؤیوک ترور، استالین باسقیسی، روسجا: Большая чистка) میلادی ۱۹۳۶ ایله ۱۹۳۸-جی ایللر آراسیندا اولان سیاسی باسقیلار و اونون نتیجه‌سینده شوروی بیرلیگینده دؤولت مخالفلرینین فیزیکی اولاراق محو اولونما واقعه‌سینین آدی دیر.^[۱] بؤیوک تمیزله‌مه زمانی استالین باشچیلیغی ایله شوروی بیرلیگی توپراقلاریندا آلتی یۆز مین ایله بیر میلیون ایکی یۆز مین نفر آراسیندا انسان اؤلدورولموشدور.^[۲]

بؤلگه‌لر اساسیندا تمیزله‌مه

بؤیوک تمیزله‌مه‌ده شوروی بیرلیگینین باشا باشیندا سیاسی مخالفلر هدف آلینمیشدی. لکن مختلف بؤلگه‌لرده تمیزله‌مه فرقلی اتهاملارلا اولوردو. قافقاز، اورتا آسیا، سیبری و ایتیل چایینین حاشیه‌سینده اتهاملارین چوخو اسلامچیلیق و تورکچولوک اساسیندایدی.

آذربایجان

آذربایجاندا عمومیتله میلادی ۱۹۳۰-۴۰ و ۵۰-جی ایللرین اوّلینده یئتمیش مین نفر باسقییا معروض قالیب دیر. بونلاردان ۲۹ مین نفر ضیالیلاردانیمیش. آذربایجانین قازاقیستانداکی سفیرلیگینین معلوماتینا گؤره، استالینین باسقینلاری ایللرینده قازاقیستاندا ۱۵۰ مین آذربایجانلی اؤلدورولوب. بونلاردان ۲۸ مین نفری محکمه‌سیز گۆلله‌لنیبلر. تمیزله‌مه سیاستی باشلایاندان انسانلارلا برابر تاریخی وارلیقلار دا هدف آلیندی. مثال اولاراق بیبی هیبت مسجیدی تخمینا ۱۹۳۶-جی ایلده سؤکولدو.

تاتارستان

تاتارستان، شوروی مسلمانلاری و تۆرکلرینین یئنی دۆشونجه‌لرینین باشلادیغی یئر اولدوغو اۆچون باسقیدان آغیر اثرلندی. تاتار ضیالیلارینین چوخو تمیزله‌مه اثرینده اؤز حیاتلارینی دییشدیلر.

قازاقیستان

اؤزبکیستان

بؤیوک تمیزله‌مه‌ده اثرله‌نن آدلیم کیمسه‌لر

بؤیوک تمیزله‌مه واقعه‌سینده تۆرک دیل، ادبیات و تاریخینده چالیشانلارین چوخو هدف آلیندیلار. بونلاردان بعضیسی یاشاییشی سۆرگونلوکده باشا چاتدیریب، بعضیسیده حیاتینی تمیزله‌مه اثرینده دییشمیشدیر.

احمد جواد، شاعر، ترجمه‌چی و آذربایجان یازیچیلار بیرلیگینین عضوی
میکائیل مشفق، شاعر، ترجمه‌چی و آذربایجان یازیچیلار بیرلیگینین عضوی
حسین جاوید، شاعر، یازیچی و آذربایجان ادبیاتیندا رومانتیزم جریانینین اساسچیسی
حاجی کریم سانیلی، آذربایجان خلق جمهوریتینده مجلس وکیلی، معارفچی و شاعر
آتابابا موسی‌خانلی، آذربایجانین ایلک ادبی تنقیدچیلریندن بیری، دده قورقوت کتابینین ایلک تدقیقچیلریندن بیری و آذربایجان یازیچیلار بیرلیگینین عضوی
تقی شهبازی، باکی دؤولت بیلیم یوردونون ایلک آذربایجانلی رئیسی و یازیچی
سلطان مجید غنی‌زاده، معراف خادمی، معلم، یازیچی، ژورنالیست، سؤزلوکلر و درسلیکلر مؤلفی و آذربایجان یازیچیلار بیرلیگینین عضوی
عمر فائق نعمان‌زاده، اجتماعی سیاسی خادم، یازیچی، آخیسقا تۆرکلرینین آدلیم معارفچیسی
محمد کاظم علی اکبرلی، یازیچی، تنقیدچی، فیلسوف و آذربایجان یازیچیلار بیرلیگینین ایلک باشچیسی
امین عابد گۆل تکین، شاعر و ادبیاتچی
روح الله علی اوغلو آخوندوف، آذربایجان کمونیست حزبینین ایلک کاتیبی
حنفی زیناللی، ادبیاتچی، معلم و آذربایجان شفاهی ادبیاتینین ایلک تدقیقچیلریندن بیری
ولی خلوفلو، یئنی تۆرک الیفباسی کمیته‌سینین عضوی، آذربایجان دؤولتینین علمی تدقیقات انستیتیوسونون علمی کاتیبی و سونرالار دیل، ادبیات و اینجه صنعت انستیتیوسونون رئیسی
بکیر وهاب اوغلو چوبان زاده، ادبیاتچی، شاعر، تۆرکولوگ، دیلچی و یازیچی
عزیز صالح اوغلو عبیدالله، یازیچی و تاریخچی
خالد سعید خوجایئف، اؤزبک کؤکلو دیلچی، آذربایجان چاغداش دیلچیلیگینین اساسچیلاریندان بیری
بالابی حسن بَیوف، اقتصادچی و آذربایجان دؤولت بیلیم یوردونون رئیسی
حسین علی سلیمان اوغلو بیلندرلی، تاریخچی و آذربایجان دؤولت بیلیم یوردونون تاریخ معلمی
عبدالعزیز سلامزاده، تاریخچی
سلمان ممتاز، شاعر، ادبیاتچی، آذربایجان یازیچیلار بیرلیگینین عضوی و آذربایجان تۆرکجه‌سینین ادبی اثرلرینین نشرینه چالیشان
علی ناظم، ادبیاتچی و تنقیدچی
غلام باقروف، دیلچی
علی اصغر علی اکبروف، ائتنوگرافی بیلیم آدامی
ادریس حسنوف، دیلچی، تاریخچی و یازیچی