ائیدز
 | بو مقالهنی ویکیلشدیرمک لازیمدیر. (آقوست ۲۰۱۸) |
ائیدز یا دا ائیدز مریضلیغی — بولاشی‌جی (اینگیلیسجه : contagious) بیر خسته‌لیکدیر. میکروبو HIV آدی وئریلن ویروسدور. HIV، گیردیگی بدنین، میکروبلارا قارشی قویما قابیلیتینی تامین ائدن ایمنی سیستمینه تاثیر قویوب ، گئده‌رک چؤکدورور. بونون نتیجه‌سینده موقاویمتی آزالان بدنده، HIV -نین تاثیری یانیندا، موختلیف میکروبلار (باکتری، گؤبه‌لک (قارچ)، ویروس، پروتوزون) دری، تنفوس، سیندیریم (هضم)، مرکز سینیر (عصبی) سیستمی کیمی موختلیف توخونما و اورقانلارا یئرلشیب خسته‌لیکلر یارادیر. آیریجا بدنده بعضی خرچنگلر (سرطان) گلیشه‌بیلر. ائیدزین کسینلشمیش موعالیجه‌سی هله تاپیلمامیشدیر. AZT, DDI, DDC کیمی درمانلارین فایدالی اولدوغو بیلدیریلیر.
| ائیدز | |
|---|---|
| آیری دیللر | HIV disease, HIV infection[۱][۲] |
 | |
| The red ribbon is a symbol for solidarity with HIV-positive people and those living with AIDS.[۳] | |
| ایختیصاص | Infectious disease, immunology |
| علامتلر | Early: Flu-like illness[۴] Later: Large lymph nodes, fever, weight loss[۴] |
| عاریضه‌لر | Opportunistic infections, tumors[۴] |
| مودّت | Lifelong[۴] |
| سببلری | Human immunodeficiency virus (HIV)[۴] |
| ریسک فاکتورلاری | Unprotected anal or vaginal sex, having another sexually transmitted infection, needle sharing, medical procedures involving unsterile cutting or piercing, and experiencing needlestick injury[۴] |
| تشخیص اوصولو | Blood tests[۴] |
| قاباقین آلماق | Safe sex, needle exchange, male circumcision, pre-exposure prophylaxis, post-exposure prophylaxis[۴] |
| موعالیجه | Antiretroviral therapy[۴] |
| پیش‌بینی | Near normal life expectancy with treatment[۵][۶] 11 years life expectancy without treatment[۷] |
| سیخیلیق | 55.9 million – 100 million total cases[۸] 1.5 million new cases (2020)[۸] 37 million living with HIV (2020)[۸] |
| اؤلوملر | 36.3 million total deaths[۸] 680,000 (2020)[۸] |
ائیدز خسته‌لیگی بَلیرتی‌لری (علامتلری)
[دَییشدیر]HIV-یه بولاشدیقدان سونرا، آدامین یاشام طرزینه و بدن دیره‌نیمینه (موقاویمتینه) گؤره ائیدز خسته‌لیگی‌نین علامتلری ۵-۱۰ ایل، بلکه ده داها سونرا اورتایا چیخار. HIV اینفئکته آدام (فرد آلوده) ، بو موددتده ساغلام گؤرونوشده‌دیر. لازیمی تدبیرلر آلمازسا خسته‌لیگی باشقالارینا بولاشدیرا بیلر. HIV، بولاشدیغی بدنده موختلیف سئللول‌لار، خوصوصیلهCD4T سئللوللارینا یئرلشه‌رک چوخالار. ضرر گؤرن CD4T سئللوللاری گئتدیکجه آزالیرلار و بونون سونوجو (نتیجه‌سی) اولاراق بدنین ایمنی سیستئمی محو اولماغا اوغرایار. بدن موقاویمتی ضعییفله‌ین خسته‌ده، نورمالدا ضررسیز اولان، یونگول کئچن یا دا نادیر راست گلینن بعضی خسته‌لیکلر مئیدانا چیخار (اوچوق، زونا، پاموکچوک، ورم، آغجییر اینفئکسییاسی). آیریجا لینفا وزه‌لرینده (غدد لنفی) بؤیومه‌لر، حالسیزلیق، ایشتاهسیزلیق، سببی بیلینمه‌یه‌ن اوزون داواملی آتش(تب)، گئجه ترلمه‌لری، کیلو ایتکیسی (کاهش ورزن)، ایسهال، اؤسکورک، جینسی اورقانلاردا اوزون داواملی یارالار کیمی علامتلر اورتایا چیخار. آدامدا بو علامتلردن آنجاق بیر نئچه دنه‌سینین بیر یئرده اولماسی دوروموندا ائیدز دوشونولمه‌لیدیر. کاپوسی سارکومو، بعضی لئنفومالار، بئیین، آغ‌جییَر و گؤز ایلتیهابلاری دا HIV اینفئکسییاسینین دوشوندوره‌ن اؤنملی علامتلردن‌دیر. ائیدز خسته‌سینین آنتی HIV تئستی پوزیتیودیر (مثبت).
HIV نئجه بولاشیر؟
[دَییشدیر]قان، جینسی علاقه و آنادان کؤرپه‌یه اولماق اوزره اوچ یوللا یولوخور (اینتیقلال تاپیر). قان ایله بولاشیر. ائیدز خسته‌سینین و داشیییجیسی قانینداHIV تاپیلار. HIV-لی قانلا، موختلیف شکیللرده یولوخما اولور. نظارتسیز قان اینتیقالی ایله بولاشیر. ضدعفونی ائدیلمه‌میش قوللانیلمیش سوره‌نگ، ایینه، جراحی آلتلر، دیش حکیملیگی آلتلری، کسیجی و دئشیجی آلتلر (ماققاج، قایچی)، دؤیمه آلتلری و آکوپونکتور (سوننتی طیب) ایینه‌لری ایله بولاشیر. دامار ایچی نارکوتیک پایلاشدیقلاری ایینه قوللانیمی، انژکتور و نارکوتیک مادّه اریدیلن قاشیقلارلا چوخ آداما یولوخما اولور. HIV-لی کیشی و قادینین جینسی اورقانلارینداکی قانامالارین و عادت قانینین کیشینین جینسی اورقانی، واژنه و آغیزا تماسی ایله یولوخما اولا بیلر. HIV-لی اورقان، توخونما و ایسپئرما اینتیقالی ایله ده یولوخماسی اولور.
جینسی علاقه لر ایله بولاشیر HIV، قاندا اولدوغو کیمی کیشینین ایسپئرما مایه‌سینده، قادینین واژینا ایفرازاتیندا (ترشحات واژنی) دا تاپیلار. جینسل ایلیشگی سیراسیندا HIV کیشیدن قادینا، قادیندان کیشیی‌یه، کیشیدن کیشیی، قادیندان قادینا بولاشا بیلر. ایدز-دن باشقا جینسی علاقه‌یله بولاشان ان اؤنملی خسته‌لیکلر؛ بئل‌سوغوقلوغو(سوزاک)، سیفیلیس و هئپاتیت (ساریلیق) دیر.
خسته آنادان کؤرپه‌سی بولاشیر HIV اینفئکته، آنادان کؤرپه‌سینه حامیله لیک، دوغوم، امیزدیرمه سیرایندا بولاشیر. HIV موثبت قادینین دوغوراجاغی اوشاغا HIV-نین کئچمه نیسبتی% ۳۰ قده‌ردیر. سودله کئچه نیسبتی چوخ اولماماقلا بیرلیکده اینفئکتئ آنالارا امیزدیرمه تکلیف ائدیلمز. حامیله لیک و HIV ایله علاقه دار معلوماتلار اۆچون ائیدز مصلحت مرکزینه موراجیعت ائدین.
HIV-نین بولاشمادیغی دوروملار
[دَییشدیر]HIV گونده‌لیک یاشامدا، بیر اوتاقدا یاشاماقدا، عئینی مکتبده اوخوما، عئینی هاوانی تنففوس ائتمه ایله بولاشماز.HIV ساغلام دریدن کئچه بیلمز. توپورجک، گؤز یاشی، تر، آکسیریک، اؤسکورک، سیده‌ک، نجیسه ال سیخما، درییه توخونما، اوخشاما، قوجاقلاما، گوناهسیز اؤپوشمه، یئمه‌کلر، ایچکیلر، چنگل، قاشیق، ایستَکان، قاب، تئلئفون توالئت، دوش، اوزمه هوووزو، دنیز، سونا، حامام، آغجاقاناد (پشه) و دیگر بؤجکلرین سانجماسی. حئیوانلار: HIV-نین بولاشماسینا سبب اولا بیلمزلر.
ائیدزدن نئجه قورونمالی؟
[دَییشدیر]کونتورولسوز قان نقلی و HIV-لی قانا بولاشمیش آلتلرین ایستیفاده ائدیلمه‌سینه ایزین وئرمه‌یین. قان نقلینده، ائیدز تستی آلینمامیش کونتورولسوز قان هئچ زامان ایستیفاده ائدیلمه‌مه‌لی، تئست نتیجه‌سینده HIV منفی اولان قان قوللانیلمالی‌دیر. قولانیلمیش و ضیدعوفونی ائدیلمه‌میش سوره‌نگ‌لر، ایینه، جراحی آلتلر، اولگوج، قایچی، دیش حکیملیگی آلتلری، دؤیمه آلتلری، آکوپونکتور(طب سنتی) ایینه‌لرینی کسینلیکله قوللانمایین و سیزده قوللانماقلارینا ایجازه وئرمگین. بئله عملیاتلاردا واسیطه-وسایت بیر دفعه ایستیفاده ده آتیلمالی یا دا ایستیفاده ائدیلن آلتلر قطعیلیکله دئزینفئکسییا (ضد عفونی) و یا ایستیریل ائدیلمه‌لی‌دیر. بدنینیز سیزیندیر. سیزه اویغولاناجاق عملیاتلار زامانی عاغیلینیزا ایلیشن سورولاری قارشینیزداکینا سوروشماقدان چکینمه‌گین. HIV موثبت کیشی، تئست نتیجه‌سینی اؤیرندیکدن سونرا قطعیلیکله قان وئرمه‌مه‌لی‌دیر.
تدبیر آلمادان جینسی علاقه‌یه گیرمه‌یین! HIV هر جور جینسی علاقه‌یله بولاشیر. تهلوکه‌سیز جینسی یاشام قایدالارینا اویغون گله‌رک جینسی یوللا بولاشمادان قورونماق مومکوندور. جینسی علاقه ده قورویوجو اؤرتوک = پرئزئرواتیو (کوندوم، کاپوت) ایستیفاده ائدین. قوردوغونوز علاقه نین تهلوکه‌لی اولمایاجاغینی دوشونسه‌نیز بئله اؤرتوک (کاندوم) قوللانماسینا لاقئید یاناشمایین. HIV-اینفئکته آدام اؤزونو و جینسی یولداشینی قوروماق اۆچون هر جور جینسی علاقه سینده کاندوم (اؤرتوک) قوللانمالی‌دیر.
HIV-نین یولوخما یوللارینی انگلله‌مه‌لی‌سیز جینسی حیات یولداشی سایی‌نین چوخلوغو بولاشما ریسکینی آرتیران بیر فاکتور اولدوغو بیلینمه‌لی‌دیر. جینسی یوللا سیزه بولاشان بیر خسته‌لیگینیز وارسا گووه‌نجه‌سیز علاقه‌یله خسته‌لیگین باشقاسینا بولاشاجاغینی و HIV-نین سیزه یولوخما اولاسیلیغی‌نین (احتمال) آرتاجاغینی اونوتمایین. آلکول و نارکوتیکلر دوغرو و ساغلام دوشونمه‌گه مانع تؤرَده‌رک، جینسی علاقه سیراسیندا منفی داورانیشلارا نده‌ن اولابیلر.
باشقاسینین آلت(زیر) پالتارلارینی قوللانمادا ائیدز بولاشماسا دا بئلسوغوکلوغو(سوزاک)، گؤبه‌لک خسته‌لیکلری، قاشینما بؤجه‌گی، قاسیق بیتی کئچه بیلر.
لابوراتورییا تانیسی (تشخیص آزمایشگاهی) HIV اینفئکته ائتدیگی بدنده، موختلیف سلول و توخومالارا یئرلشیر. HIV ائنفیکسییونلو آدام یاشامینین سونوندا دک “HIV داشیییجیسی” اولاراق قالیر.HIV داشییان آداما ” HIVموثبت” و یا “HIV اینفئکته” دئییلیر. بونو ایفاده ائتمه‌ک اۆچون آنتی-HIV (ELISA) تئستی ائدیلر. HIV-یه قارشی بدنده ۲-۳ آیدا آنتی‌کورلار مئیدانا گه‌لر. بو آنتی‌کورلار قان زردابیندا آنتی-HIV تئستی ایله تعیین اولونار. تست ائتدیرمک ایسته‌ین کیمسه بیلگی آلمالی و اؤز ایراده‌سی ایله تست ائتدیرمه قراری وئرمه‌لیدیر. تستین نتیجه‌سی موثبت ایسه (سئروپوزیتیف) آدام HIV اینفئکته دئمکدیر.
HIV-نین اؤلدورولمه‌سی
[دَییشدیر]HIV خاریجی موحیطده بیر نئچه ساعاتدا، قورودوغوندا یاریم ساعاتدا اؤلور. HIV قوروموش قاندا دا قیسا زاماندا اؤلور. HIV-لی مادّه‌لرین (قان، ایسپئرما، واگینا ایفرازاتی(ترشحات واژنی)) اولدوغو اشیالاری بیر نئچه دقیقه قایناداراق و یا ۶۰ درجه‌ده ۳۰ دقیقه ایستیله‌تمه‌ک‌له HIV-نی اؤلدوره بیلرسینیز. سولاندیریلمیش پالتارلار چاماشیر سویو ایله تماس ائتدیگی HIV-نین ۳۰ دقیقه ایچینده اؤلدورور. سدیم هیپوکلوراید، یویوجودا اولان تاثیرلی مادّه‌دیر، ایچینده خلور (کلر) وار. چاماشیر سویو معدن‌سل اشیالارا ضرر وئریر. سو و یا سابونلا یاخشیجا یویولماسی ایله بوتون میکروبلار کیمی HIV-یی دریدن اوزاقلاشدیریلیر. یویوندوقدان سونرا درینین آلکول ایله تمیزلنمه‌سی اویغون اولور. یارالانما اولدوغوندا یارا یئری اول صابین و سو ایله یویولمالی، سونرا تئنتوردییوت و یا بئتادین کیمی بیر آنتی‌سئپتیک اویغولانمالی‌دیر. HIV-یی اؤلدورن دیگر مادّه‌لر Bacteranios D, Buraton 10F, Cidex, Gıgasept, Lysetol V, Presept, Steranios, Virkon -دور. داها چوخ خسته خانالاردا قوللانیلماق اوزره چیخاریلمیش اولان بو مادّه‌لرین قوللانیملاری دفترچه‌لرینده یازیلمیشدیر. اولتراویولئت(اشعه فرابنفش) ایله شوعالانما HIV-نین یوخ ائدیلمه‌سی اۆچون تکلیف ائدیلمه‌یه‌ن بیر اوصولدور. اولتراویولئت شوعالاری بیرباشا تماس ائتدیگی سطحده‌کی میکروبلاری اؤلدورور. جیسمین آلتیندا اولان میکروبلاری اؤلدورمز .
آیریجا باخ
[دَییشدیر]قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامAIDS2010GOVوارد نشده است - ^ HIV Classification: CDC and WHO Staging Systems | AIDS Education and Training Centers National Coordinating Resource Center (AETC NCRC) (en). AIDS Education and Training Center Program. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-10-18. یوْخلانیلیب2022-06-15.
- ^ Wear your red ribbon this World AIDS Day | UNAIDS. UNAIDS Secretariat.
- ^ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ ۴٫۶ ۴٫۷ ۴٫۸ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامWHO2015Factوارد نشده است - ^ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامCDC21015Basوارد نشده است - ^ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامUN2012Vacوارد نشده است - ^ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامUNAIDS2007وارد نشده است - ^ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامUN2021وارد نشده است