Gaan na inhoud

Skeptiese beweging

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Hierdie artikel is deel van 'n reeks oor
Alternatiewe medisyne, pseudomedisyne en skynwetenskappe
s • b • w

Die Skeptiese beweging is 'n moderne sosiale beweging wat gebaseer is op die idee van wetenskaplike skeptisisme, wat ook rasionele skeptisisme genoem word. Wetenskaplike skeptisisme behels die toepassing van skeptiese filosofie, kritiese denkvaardighede en kennis van wetenskap en die metodes daarvan op empiriese eise. Terselfdertyd bly dit neutraal teenoor nie-empiriese bewerings, behalwe diegene wat die wetenskapsbeoefening direk beïnvloed.[1] Die beweging het die doel om eise oor onderwerpe op die rand van wetenskap te ondersoek en te bepaal of dit deur empiriese navorsing ondersteun word en herhaalbaar is, as deel van 'n metodologiese norm wat "die uitbreiding van gesertifiseerde kennis" nastreef.[2] Die proses wat gevolg word, word soms "skeptiese ondersoek" genoem.[3]

Die oorsprong van die beweging dateer ten minste vanaf die 19de eeu, toe mense in die openbaar vrae begin vra oor die onbetwiste aanvaarding van eise oor spiritisme, van verskillende bygelowe in die algemeen en oor pseudowetenskap.[4][5] Publikasies soos dié van die Nederlandse Vereniging tegen de Kwakzalverij (1881) het ook mediese kwaksalwers geteiken.

In die Verenigde State het Paul Kurtz en Marcello Truzzi in 1976 die Komitee vir die Wetenskaplike Ondersoek van Eise van die Paranormale (Engels: Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal (CSICOP)) in Amherst, New York, gestig en die Belgiese organisasie Comité Para, wat in 1949 gestig is, as 'n sjabloon gebruik. Nou bekend as die Komitee vir Skeptiese Ondersoek (Engels: Committee for Skeptical Inquiry (CSI)), het hierdie organisasie ander geïnspireer om soortgelyke groepe wêreldwyd te vorm.[6]

In Suid-Afrika is die formele skeptiese beweging nie wel bekend nie. Onder die skeptiese groepe in Suid-Afrika is "Skepties Suid-Afrika", gestig deur George Claassen, en die Facebook-groep "South African Skeptics Open Group".

Wetenskaplike skeptisisme

[wysig | wysig bron]

Wetenskaplike skeptisisme is 'n epistemologiese posisie waarin 'n mens die waarheid van eise wat nie empiriese bewyse het nie bevraagteken. In die praktyk verwys die term meestal na die ondersoek na aansprake en teorieë wat buite die hoofstroomwetenskap blyk te wees, eerder as die roetine-besprekings en roetine-uitdagings tussen wetenskaplikes. Wetenskaplike skeptisisme verskil van filosofiese skeptisisme, wat die mens se vermoë om enige kennis oor die aard van die wêreld en hoe hulle dit waarneem te bevraagteken, en die soortgelyke maar eiesoortige Metodologiese skeptisisme, wat 'n sistematiese proses is om skepties te wees oor die waarheid van 'n mens se geloof.[7]

Volgens Olav Hammer, professor in godsdiensgeskiedenis, is 'n belangrike verskil is dat wetenskaplike skeptisisme nie direk in lyn is met klassieke pirhoniese skeptisisme nie, wat alle soort ortodokse wysheid bevraagteken, sowel as die wat deur die moderne wetenskap gevestig is. Volgens Hammer is "die intellektuele voorouers van die moderne skeptiese beweging eerder te vinde onder die vele skrywers in die geskiedenis wat betoog het teen oortuigings wat hulle nie gedeel het nie." [6]

Die volgende aanhalings hou verband met wetenskaplike skeptisisme:

Kort gestel: 'n Skeptikus is iemand wat bereid is om enige aanspraak op die waarheid te bevraagteken, om duidelikheid te vra in definisie, konsekwentheid in logika en die toereikendheid van bewyse. Die gebruik van skeptisisme is dus 'n wesenlike deel van objektiewe wetenskaplike ondersoek en die soeke na betroubare kennis. - Paul Kurtz in "The New Skepticism" (1992)
Waaraan skeptiese denke neerkom, is die manier om 'n beredeneerde argument te konstrueer en te verstaan, en veral belangrik om 'n misleidende of bedrieglike argument te erken. Die vraag is nie of ons van die gevolgtrekking wat uit 'n redenasiepos na vore kom hou nie, maar of die gevolgtrekking vanuit die perseel of beginpunt volg en of die uitgangspunt waar is. - Carl Sagan in The Demon-Haunted World (1995)
'n Skeptikus is iemand wat oortuigings en gevolgtrekkings verkies wat betroubaar en geldig bo die wat vertroostend of gerieflik is. Daarom sal 'n Skeptikus die metodes van wetenskap en rede streng en openlik toepas op alle empiriese aansprake, veral hul eie. 'n Skeptikus aanvaar voorlopig die aanvaarding van enige aanspraak op geldige logika en 'n billike en deeglike beoordeling van beskikbare getuienis, en bestudeer die slaggate van menslike rede en die meganismes van misleiding om te verhoed dat hulle deur ander of hulself mislei word. Skeptisisme waardeer die metode bo enige spesifieke gevolgtrekking. - Steven Novella
Die ware betekenis van die woord skeptisisme het niks te make met twyfel, ongeloof of negatiwiteit nie. Skeptisisme is die proses om rede en kritiese denke toe te pas om geldigheid te bepaal. Dit is die proses om 'n gesteunde gevolgtrekking te vind, nie die regverdiging van 'n voorafopgestelde gevolgtrekking nie. - Brian Dunning

Oorsig

[wysig | wysig bron]

Wetenskaplike skeptici beweer dat empiriese ondersoek na die werklikheid tot die betroubaarste empiriese kennis lei, en dat die wetenskaplike metode die beste by hierdie doel pas.[8] Wetenskaplike skeptici probeer om eise te evalueer wat gebaseer is op verifieerbaarheid en valsheid en ontmoedig om eise oor geloof of anekdotiese getuienis te aanvaar. Skeptici fokus dikwels hul kritiek op aansprake wat hulle as onaanvaarbaar, twyfelagtig of duidelik teenstrydig met die algemeen aanvaarde wetenskap beskou.

Wetenskaplike skeptici voer nie aan dat ongewone eise outomaties van die hand gewys moet word nie - hulle voer eerder aan dat aansprake oor paranormale of ongewone verskynsels krities ondersoek moet word en dat buitengewone eise buitengewone getuienis in hul guns moet verg voordat hulle aanvaar kan word.[8] Vanuit 'n wetenskaplike oogpunt word teorieë beoordeel volgens baie kriteria, soos vervalsing,[8] Ockham se skeermes,[9] Morgan se kanon[10] (die vermensliking van diere se gedrag) en die krag van 'n verklaaring, sowel as die mate waarin hul voorspellings ooreenstem met eksperimentele resultate.[8] Skeptisisme in die algemeen kan beskou word as deel van die wetenskaplike metode; 'n Eksperimentele resultaat word byvoorbeeld nie as vasgestel beskou nie, totdat dit onafhanklik herhaalbaar kan word.[11]

Ontluisteren en rasionele ondersoek

[wysig | wysig bron]

Skeptici probeer om aansprake wat onwaar, oordrewe of pretensieus is, bloot te lê of te diskrediteer. Skeptiese ondersoeke word uitgevoer oor 'n verskeidenheid kontroversiële onderwerpe soos VVV's, paranormale verskynsels, kriptiede ('n dier wie se bestaan of oorlewing betwis of onbevoeg is, soos die yeti en die Loch Ness-monster), samesweringsteorieë, alternatiewe medisyne, godsdiens en wetenskaplike of pseudowetenskaplike navorsing buite die hoofstroom.[12]

Onderwerpe wat bevraagteken word deur wetenskaplik skeptiese literatuur sluit in gesondheidsaanvrae rakende sekere kosse, prosedures en alternatiewe medisyne; die aanneemlikheid en bestaan van bonatuurlike vermoëns (bv. die lees van tarotkaarte en ander waarsêery) of bonatuurlike entiteite (bv. spoke, engele, gode, ens.); die kriptiese monsters (bv. die Loch Ness-monster); sowel as kreasionisme / intelligente ontwerp, waterwiggelary, samesweringsteorieë en ander eise wat op wetenskaplike gronde onwaarskynlik is.

'n Opvallende kenmerk van die skeptiese beweging is dat alhoewel die meeste van die verskynsels soos astrologie, homeopatie, entstofveiligheid en 5G-bestraling telkens uiteengesit word, maar steeds gewild is.[6]

Gevare van pseudowetenskap

[wysig | wysig bron]

Alhoewel nie alle pseudowetenskaplike oortuigings noodwendig gevaarlik is nie, kan sommige moontlik skadelik wees.[6] Bertrand Russell het aangevoer dat sommige individuele aksies gebaseer op oortuigings waarvoor daar geen bewyse van doeltreffendheid is nie, tot vernietigende optrede kan lei.[13] James Randi skryf gereeld oor die kwessie van bedrog deur "psigiese" kulkunstenaars en geloofsgenesers.[14] Ongekwalifiseerde mediese praktyke en alternatiewe medisyne kan ernstige letsels en dood tot gevolg hê.[15][16] Skeptiese aktivis Tim Farley, wat daarop gemik is om 'n katalogus van skadelike pseudowetenskaplike praktyke en gevalle van skade deur hulle op te stel, skat dat die getal gedood of beseerd meer as 600 000 is.[17] Richard Dawkins wys op godsdiens as 'n bron van geweld en beskou kreasionisme as 'n bedreiging vir die studie van biologie.[18][19] Sommige skeptici, soos die lede van die podsending The Skeptics 'Guide to the Universe, is gekant teen sekere nuwe godsdienstige bewegings vanweë hul kultusagtige gedrag.[20]

Leo Igwe van die Bayreuth International Graduate School of African Studies en voormalige navorsingsgenoot van die James Randi Education Foundation, het 'n manifes geskryf getitld "Manifes vir 'n Skeptiese Afrika", wat onderskrywings ontvang het van veelvuldige openbare aktiviste in Afrika, sowel as skeptiese aanhangers regoor die wêreld.[21] Hy is 'n Nigeriese advokaat vir menseregte en kampvegter teen die gevolge van beskuldigings oor heksery. Igwe het in konflik gekom met gelowige toordery-gelowiges wat gelei het tot aanvalle op homself en sy gesin.[22][23]

Merkwaardige skeptiese projekte

[wysig | wysig bron]

Guerrilla Skeptisisme op Wikipedia

[wysig | wysig bron]
Susan Gerbic van GSoW en vier ander CSI-genote in 2018. Van links, Kendrick Frazier, Ben Radford, Mark Boslough, en Dave Thomas

In 2010, as 'n vorm van skeptiese uitreik na die algemene bevolking, het Susan Gerbic die Guerrilla Skepticism on Wikipedia (GSoW)-projek geloods om skeptiese inhoud op Wikipedia te verbeter.[24] In 2017 het Gerbic (wat in 2018 'n genoot van die Komitee vir Skeptiese Ondersoek is) [83] en haar GSoW-span 'n toekenning ontvang van die James Randi Opvoedkundige Stigting wat "gegee word aan die persoon of organisasie wat die gees van die grondslag deur kritiese vrae aan te moedig en onbevooroordeelde, feite-gebaseerde antwoorde te soek. Ons is verheug oor die pogings van Susan om 'n span redakteurs in te span en op te lei wat Wikipedia voortdurend verbeter as 'n openbare bron vir rasionaliteit en wetenskaplike denke."[25]

In Julie 2018 het die tydskrif Wired berig dat die GSoW-span gegroei het tot meer as 120 vrywillige redakteurs van oor die hele wêreld, en dat hulle gesamentlik verantwoordelik was vir die skep of verbetering van sommige van Wikipedia se artikels met die meeste handel oor skeptiese onderwerpe. Vanaf Julie 2018 het GSoW meer as 630 Wikipedia-artikels in baie tale geskep of herskryf, wat saam meer as 28 miljoen bladsye besoek het.[26]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Scientific Skepticism, Rationalism, and Secularism - NeuroLogica Blog (Engels). theness.com (15 Februarie 2013). Argief geskep van die oorspronklike op 10 September 2017. URL besoek op 19 Mei 2020.
  2. ↑ Stemwedel, Janet D. (29 Januarie 2008). "Basic concepts: the norms of science". ScienceBlogs: Adventures in Ethics and Science (in Engels). ScienceBlogs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 September 2019. Besoek op 19 Mei 2020.
  3. ↑ Frazier, Kendrick (1 November 2013). "Why We Do This: Revisiting the Higher Values of Skeptical Inquiry". csicop.org (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 November 2018. Besoek op 19 Mei 2020.
  4. ↑ Dyrendal, Asbjørn (2010). ""Oh no it isn't!" Skeptics and the Rhetorical Use of Science in Religion". In Hammer, Olav; Lewis, James R. (reds.). Handbook of Religion and the Authority of Science (in Engels). Leiden: Brill Academic Publishers. pp. 879–900. Dyrendal verwys na spiritualiste as vroeë teikens van skeptici.
  5. ↑ Loxton, Daniel. Why Is There a Skeptical Movement? (Engels). Skeptic.com. Argief geskep van die oorspronklike op 29 November 2016. URL besoek op 19 Mei 2020.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Kemp, Daren; Lewis, James R. (1 Januarie 2007). Handbook of New Age (in Engels). BRILL. pp. 382, 390, 395–96. ISBN 978-9004153554.
  7. ↑ Merton, R. K. (1973). "The Normative Structure of Science". The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations (in Engels). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-52091-9.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Novella, Steven (10 Augustus 2015). Rethinking the Skeptical Movement (Engels). Neurologica. Argief geskep van die oorspronklike op 12 April 2016. URL besoek op 19 Mei 2020.
  9. ↑ Clark, Josh (4 Oktober 2007). "How Occam's Razor Works". How Stuff Works (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Maart 2019. Besoek op 19 Mei 2020.
  10. ↑ Morgan, C.L. (1903). An Introduction to Comparative Psychology (in Engels) (2 uitg.). London: W. Scott. p. 59.
  11. ↑ Wudka, Jose (1998). "What is the scientific method?" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Oktober 2018. Besoek op 27 Mei 2007.
  12. ↑ "Debunker". Dictionary.com Unabridged (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2016. Besoek op 19 Mei 2020.
  13. ↑ Russell, Bertrand (1928). "On the Value of Scepticism". The Will To Doubt (in Engels). Positive Atheism. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Augustus 2018. Besoek op 19 Mei 2020.
  14. ↑ "Fighting Against Flimflam" (in Engels). TIME. 24 Junie 2001. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 November 2012. Besoek op 19 Mei 2020.
  15. ↑ "Cancer patients who use alternative medicine more than twice as likely to die". The Independent (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2019. Besoek op 19 Mei 2020.
  16. ↑ Srivastava, Ranjana. "What do doctors say to 'alternative therapists' when a patient dies? Nothing. We never talk". The Guardian (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Augustus 2019. Besoek op 19 Mei 2020.
  17. ↑ Farley, Tim. "counter". What's The Harm? (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 April 2020. Besoek op 19 Mei 2020.
  18. ↑ Dawkins, Richard (2007). The God delusion. London: Black Swan. ISBN 978-0-552-77429-1. OCLC 806096342.
  19. ↑ "Better living without God? – Religion is a dangerously irrational mirage, says Dawkins" (in Engels). San Francisco Chronicle. 15 Oktober 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2012. Besoek op 19 Mei 2020.
  20. ↑ Langone, Michael D. (Junie 1995). Recovery from Cults: Help for Victims of Psychological and Spiritual Abuse (in Engels). W. Norton. American Family Foundation. p. 432. ISBN 978-0-393-31321-5.
  21. ↑ Igwe, Leo. "A Manifesto for a Skeptical Africa". James Randi Educational Foundation (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Mei 2013. Besoek op 19 Mei 2020.
  22. ↑ De Waal, Mandy (10 April 2012). "Suffer the little children". Mail & Guardian (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 April 2019. Besoek op 19 Mei 2020.
  23. ↑ Robbins, Martin (7 Augustus 2009). "Face to faith: Christian and Islamist extremists in Nigeria are exporting dangerous ideas". The Guardian (in Engels). ISSN 0261-3077. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Januarie 2018.
  24. ↑ Gerbic, Susan (8 Maart 2015). "Wikapediatrician Susan Gerbic discusses her Guerrilla Skepticism on Wikipedia project". Skeptical Inquirer (in Engels). Committee for Skeptical Inquiry. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Junie 2017. Besoek op 19 Mei 2020.
  25. ↑ "2017 JREF Award". James Randi Educational Foundation (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Maart 2020. Besoek op 19 Mei 2020.
  26. ↑ Matsakis, Louise (25 Julie 2018). "The 'Guerrilla' Wikipedia Editors Who Combat Conspiracy Theories". wired (in Engels). Besoek op 19 Mei 2020.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Skeptiese_beweging&oldid=2457832"