Эстоннар

Эстоннар
яшәү җире	Эстония: 922 398 (2010) Швеция: 26 000 АКШ: 25 000 (2000) Канада: 22 000 Финләндия: 20 000 (2007) Россия Федерациясе: 17 875 (2010)
Теле	эстон теле, вырус диалекты
Дине	христианнар (лютераннар, православлар бар). Эстоннарның күпчелеге динсез.
Кардәш халыклары:	фин-угыр халыклары
Этник төркемнәре	выру, сету
Эстоннар Викиҗыентыкта

Эстоннар (эст. eestlased) — нигездә Эстониядә яшәүче Балтыйк буе фин халкы. Гомуми саны якынча 1,1 млн кеше. Төп тел — эстон теле.

XVIII—XIX гасырларга кадәр эстоннар үзләрен maarahvas дип атап йөрткәннәр. Эстон теленнән тәрҗемәдә бу «җир халкы» дигәнне, ягъни игенчелек белән шөгыльләнгән халык дигәнне аңлата.

eestlane термины латин теленнән килә (Aesti). Шулай итеп Тацит үзенең «Германия» әсәрендә Балтыйк диңгезенең ерак ярында яшәүче халыкны атый. Урта гасырларда Русьтә эстоннарның бабаларын чудь дип атап йөрткәннәр.

Тарих һәм этнография

Эстлар Көнчыгыш Балтыйк буенда б.э.к. 1-нче меңьеллыкта көнчыгыштан килгән фин-угыр кабиләләренең җирле халык белән кушылуы нәтиҗәсендә барлыкка киләләр. Соңрак алар көнчыгыш фин-угыр, балт, герман һәм славян элементларын үз эчләренә алалар.

Уку Мазинг һәм Яан Каплински кебек эстон мәдәниятчеләре, шулай ук Эстония президенты һәм фәнни-популяр китаплар авторы Леннарт Мери хәзерге заман эстоннары гореф-гадәтләрендә фин-угыр мирасының эзен билгеләү өстендә эшлиләр.

I меңьеллык башы

III гасырдан башлап Эстония территориясендә археологик мәгълүмат буенча аерым этник төркемнәрнең формалашуын күзәтергә була. Бу төркемнәр бүгенге көндә диалекталь һәм этнографик регионнарга туры килә: Төньяк, Көньяк, Көнбатыш Эстония һәм утраулар. Көнбатыш Эстониягә Скандинавиянең тәэсире көчле була. Көньяк Эстониядә борынгы мәдәни үзенчәлекләр башка регионнар белән чагыштырганда иң озак вакыт дәвамында саклана. Руслар тәэсире астында эстоннарның сету һәм көньяк-көнчыгышта выру субэтносларының үзенчәлекләре барлыкка килә. Бу тәэсир аеруча ачык итеп төзелеш һәм киенү өлкәсендә сизелә.

Тимер гасыры

X гасырга кадәр Балтыйк буенда тимер бик сирәк очрауга һәм бронза гасыры саклануга карамастан, V гасырдан IX гасырга кадәр Эстониядә тимер гасыр дәвере дип исәпләнә. IX гасырдан башлап авыллар барлыкка килә башлый. Шул рәвешле территория мәхәлләләргә һәм өязләргә бүленә. Күрше халыклар белән чагыштырганда Эстониядә авыл мәдәнияте алга китми, борынгы эстларның яшәү урыны булып бер гаилә яшәгән хутор санала. Бер гаиләгә гадәттә 8-10 кеше керә торган була.

Тимер гасырының соңгы дәверендә (IX — XIII гасырлар) игенчелек бик нык алга китә. Эстлар бодай, борчак, солы, җитен үстерәләр. Соңрак аларга кәбестә өстәлә.

Эст кабиләләре

Төп мәкалә: Эстлар

XIII гасырда алман рыцарьлары көнбатыштан прусслар, Рига култыгы ягыннан куршлар, эстлар, ливлар, земгаллар, селоннар һәм латгаллар территориясенә һөҗүм итәләр. Бу «Изге сугыш» дәвамында халыкны күпләп үтерү һәм авылларны җимерү-яндыру күзәтелә.

XIII гасырдан башлап Эстония территориясендә яшәүче эстлар кабиләләре нигезендә эстон халкы һәм аларның телләре формалаша.