Мордовия

Мордовия
	Мордовия
	мукш. Мордовия Республикась; эрз. Мордовия Республикась; рус. Республика Мордовия
Байрак	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	25 декабрь 1993
Рәсми тел	рус теле, мукшы теле һәм эрзя теле
Гимн	Мордовия гимны
Дөнья кисәге	Европа
Дәүләт	Россия
Башкала	Саранск
Административ-территориаль берәмлек	Россия
Сәгать поясы	MSD, Европа/Мәскәү[d] һәм UTC+03:00
Геомәгълүматлар	Data:Russia/Mordovia.map
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Мордовия республикасы башлыгы[d]
Хөкүмәт башлыгы	Артем Здунов
Канунбирү органы	Мордовия республикасы дәүләт җыелышы[d]
Халык саны	778 965 (1 гыйнвар 2021)
Моның хуҗасы	Мордовия Арена
Нәрсә белән чиктәш	Түбән Новгород өлкәсе, Чуашстан, Сембер өлкәсе, Пенза өлкәсе һәм Рязань өлкәсе
Алыштырган	Мордва Автономияле Совет Социалистик Республикасы
Кулланылган тел	мукшы теле
Бүләкләр
Мәйдан	26 200 км²
Рәсми веб-сайт	e-mordovia.ru(рус.)
Феноменның икътисады	Мордовия икътисады[d]
Номер тамгасы коды	13 һәм 113
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Мордовиядә җирләнгәннәр[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	Төркем:Мордовия күренешләре[d]
	Мордовия Викиҗыентыкта

Мордовия Республикасы (мокш., эрз. Мордовия Республикась; рус. Республика Мордовия) — Россия Федерациясе субъекты. Идел буе федераль бүлгесенә керә. Республика башкаласы — Саранск шәһәре.

География

Чиктәшлек

Як	Россия субъекты
Төньяк	Ηижгаp өлкәсе
Төньяк-көнчыгыш	Чуашия
Көнчыгыш	Сембер өлкәсе
Көньяк	Πинзə өлкәсе
Көнбатыш	Pәзән өлкәсе

Мордовия Көнчыгыш Яypyпa тигезлегенең көнчыгышта урнаша; республиканың көнбатыш өлеше Ока-Дон тигезлегендә урнаша, үзәк һәм көнчыгыш өлешләре — Идел буе калкулыгында урнаша.

Мордовия Республикасы — Мәскәүгә иң якын Россия республикасы.

Климат

Климат — уртача континенталь, гыйнварның уртача температурасы — -11 °С, июльнең уртача температурасы — +19 °С.

Гидрография

Гидрографик ягыннан Мордовия ике өлешкә бүленә: көнбатыш өлеше — Мокша бассейны (республика террриториянең 53 % өлеше), көнчыгыш өлеше — Сыры бассейны (47 % өлеше). Төп елгалар — Мокша, Сыры, Сивинь, Исса, Вад, Парца, Алатырь, Инсар, Пьяна.

Тарих

1928 елның 16 июлендә — Мордва бүᴫгеы оештырыла;

1930 елның 10 гыйнварында — Мордва автономияле өлкәсе;

1934 елның 20 декабрендә — Мордва Автономияле Совет Социалистик Республикасы;

1991 елдан — Мордва Совет Социалистик Республикасы;

1993 елдан — Мордовия Республикасы.

Бүләкләр

Халык

Милли cастaф

Народ	1939^[3]	1959^[4]	1970^[5]	1979^[6]	1989^[7]	2002^[8]	2010^[9]
руслар	719 117 (60,5 %)	590 557 (59,0 %)	606 817 (58,9 %)	591 212 (59,7 %)	586 147 (60,8 %)	540 717 (60,8 %)	443 737 (53,4 %)
мaрдьıвалар (мукшылар һәм эрзәләр)	405 031 (34,1 %)	357 978 (35,8 %)	364 689 (35,4 %)	338 898 (34,2 %)	313 420 (32,5 %)	283 861 (31,9 %)	333 112 (40,0 %)
татарлар	47 386 (4,0 %)	38 636 (3,9 %)	44 954 (4,4 %)	45 765 (4,6 %)	47 328 (4,9 %)	46 261 (5,2 %)	43 392 (5,2 %)

Торак пунктлар

Мордовиянең эре торак пунктлары

Административ бүленеше

Моны да карагыз: Мордовиянең административ-территориаль бүленеше

Муниципаль районнар

№	Муниципаль берәмлек	Административ үзәге	Халык саны	Мәйдан
1	Ардату районы	Ардатау	28350	1192,5
2	Атюрьево районы	Атүрьево	9933	826,1
3	Әтәш районы	Әтәш	19476	1 095,8
4	Олы Березники районы	Олы Березники	13572	957,7
5	Олы Игнат районы	Олы Игнат	8439	834,2
6	Дубенки районы	Дубөнки	13684	896,9
7	Ельники районы	Ельники	11917	1056
8	Зубова Поляна районы	Зубова Поләна	60532	2710
9	Инсар районы	Инсар	13707	968,6
10	Ичалки районы	Кемля	20793	1265
11	Кадошкин районы	Кадошкин	7706	618,6
12	Ковылкин районы	Ковылкин	48000	2015,7
13	Кочкурово районы	Кочкурово	10640	816,46
14	Краснослободск районы	Краснослободск	26521	1379,4
15	Ләмбрә районы	Ләмбрә	32883	852
16	Рузай районы	Рузай	66537	1089,5
17	Ромоданово районы	Ромоданово	20347	820,8
18	Иске Шайгово районы	Иске Шайгово	13604	1419,4
19	Темников районы	Темников	17397	1936,8
20	Теньгушево районы	Теньгушево	12494	845,94
21	Тәрби районы	Тәрби	21184	1128,92
22	Чамзинка районы	Чамзинка	31724	1009,5

Республика буйсынудагы шәһәрләр

Икътисад

Файдалы казылмалар

Фосфоритлар, янучан сәверташ, тимер рудасы, известьташ (Атемар чыганагы), цемент чималы (Чамзинка районы).

Сәнәгать

ДУП РП «Лисма» — яктырту техниканы җитештерү;
Рузай химик машиналар төзү ɜавуᴛы — тимер юл вагоннарны җитештерү;

һ.б.

Транспорт

Транссебер магистраленең «тарихи» юнәлеше, Рузай эре локомотивлар һәм вагоннар депосы, Саранск вагоннар депосы, Красный Узел вагоннар депосы.
Ике эзәкле ᴎᴫᴎкᴛepификацияләнгән Красный Узел — Саранск — Рузай — Πинзə тимер юлы.
Бер эзәкле Красный Узел — Канаш, Красный Узел — Арзамас һәм Кустарөвка — Вернадовка тимер юллары.
Саранск аэропорты
М5 «Урал» юлның өлеше.

Искәрмәләр

Сылтамалар

Моны да карагыз

	Мордовия порталы
	Pәсәй порталы

[_28216433d2af790c-1] ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203

[_864673ede3072ec6-2] ttps://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe

[3] ttps://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39.php?reg=70

[4] [1]

[5] ttps://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=28

[6] ttps://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=28

[7] ttps://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=28

[8] ttps://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=45

[9] архив күчермәсе, archived from the original on 2020-05-01, retrieved 2012-05-11

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Карау • Бәхәс • Үзгәртү Саранск Саранск	№	Шәһәр	Халык саны	№	Шәһәр	Халык саны
	1	Саранск	297 425	11	Инсар	8 687
	2	Рузай	47 529	12	Луховка	8 638
	3	Ковылᴋᴎнa	21 347	13	Ләмбрә	8 457
	4	Комсомольсᴋи	13 513	14	Явас	7 917
	5	Зубова Поләна	10 310	15	Темников	7 247
	6	Краснослободск	10 151	16	Олы Березники	6 393
	7	Чамзинка	9 465	17	Әтәш	6 246
	8	Ромоданово	9 410	18	Ельники	5 905
	9	Ардатау	9 400	19	Ялга	5 672
	10	Тәрби	9 370	20	Тургенево	5 260
2010 елның җанисәбе буенча

Сүзлекләр һәм энциклопедияләр	Зур каталон · Зур Россия · Британника (онлайн)
Норматив контроль	GND: 4287667-9 · ISNI: 0000000405552170 · NKC: ge138204

к б ү Мордовия
	Шәһәрләр: Саранск \| Ардатау \| Инсар \| Ковылкино \| Краснослободск \| Рузай \| Темников
	Районнар: Ардатау районы \| Атюрьево районы \| Әтәш районы \| Дубёнки районы \| Ельники районы \| Зубова Поляна районы \| Инсар районы \| Иске Шайгово районы \| Ичалки районы \| Кадошкино районы \| Ковылкино районы \| Кочкурово районы \| Краснослободск районы \| Ләмбрә районы \| Олы Березники районы \| Олы Игнат районы \| Ромоданово районы \| Рузай районы \| Төмән районы \| Тәңгүш районы \| Тәрби районы \| Чамзинка районы
	Башка мәкаләләр: Административ-территориаль бүленеше \| Байрак \| Герб \| Гимн \| Халык

к б ү Россия Федерациясе субъектлары
Республикалар	Адыгея Алтай Башкортстан Бурятия Дагстан Ингушетия Кабарда-Балкария Калмыкия Карачай-Чиркәсия Карелия Коми Кырым³ Мари Ил Мордовия Татарстан Төньяк Осетия Тыва Удмуртия Хакасия Чечня Чуашия Якутия
Крайлар	Алтай Байкал арты Диңгез буе Камчатка Краснодар Красноярск Пермь Ставрополь Хабаровск
Өлкәләр	Амур Архангельск Әстерхан Белгород Брянск Владимир Волгоград Вологда Воронеж Иваново Иркутск Калининград Калуга Кемерово Киров Кострома Курган Курск Ленинград Липецк Магадан Мәскәү Мурманск Түбән Новгород Новгород Новосибирск Омск Орел Оренбург Пенза Псков Ростов Рязань Самара Сарытау Сахалин Свердловск Смоленск Тамбов Тверь Томск Тула Төмән Ульяновск Чиләбе Ярославль
Федерация әһәмиятендәге шәһәрләр	Мәскәү Санкт-Петербург Акъяр³
Автономияле өлкә	Яһүд
Автономияле округлар	Ненец¹ Хант-Манси² Чукотка Ямал-Ненец²
¹ Архангельск өлкәсенә керә ² Төмән өлкәсенә керә. ³ Украина белән бәхәсле территорияләр