Hastalık: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Ufak düzenleme yapıldı |
3 kaynak kurtarıldı ve 0 kaynak ölü olarak işaretlendi.) #IABot (v2.0.9.5 |
||
44. satır:
: Tıbbi durum veya sağlık durumu, tüm hastalıkları, [[Lezyon|lezyonları]], bozuklukları veya [[hamilelik]] veya [[Çocuk doğurma|doğum]] gibi normalde tıbbi tedavi gören patolojik olmayan durumları içeren geniş bir kavramdır. ''Tıbbi durum'' terimi genellikle akıl hastalıklarını içermekle birlikte, bazı bağlamlarda bu terim özellikle akıl hastalıkları dışındaki herhangi bir hastalığı, yaralanmayı veya rahatsızlığı belirtmek için kullanılır. Tüm ruhsal bozuklukları tanımlayan ve yaygın olarak kullanılan psikiyatri el kitabı olan [[Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı]] (DSM), genel tıbbi durum terimini ruhsal bozukluklar dışındaki tüm hastalıkları ve yaralanmaları ifade etmek için kullanır.<ref>{{cite book|title=Diagnostic and statistical manual of mental disorders|location=Washington, DC|publisher=American Psychiatric Association|edition=4th|year=2000|author=American Psychiatric Association Task Force on DSM-IV|isbn=978-0-89042-025-6}}</ref> Bu kullanım psikiyatri literatüründe de yaygın olarak görülmektedir. Bazı [[sağlık sigortası]] poliçeleri de tıbbi durumu psikiyatrik hastalıklar haricindeki herhangi bir hastalık, yaralanma veya rahatsızlık olarak tanımlamaktadır.<ref>{{cite web|url=http://www.theinsurancepage.co.uk/expat-insurance-glossary.html|title=Expat Insurance Glossary by The Insurance Page|access-date=20 November 2008|archive-date=27 October 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081027142342/http://www.theinsurancepage.co.uk/expat-insurance-glossary.html|url-status=dead}}</ref> Hastalık gibi terimlere göre daha [[Değer-nötr|değerden bağımsız]] olduğu için, tıbbi durum terimi bazen sağlık sorunları olan kişiler tarafından zararlı görmedikleri için tercih edilmektedir. Öte yandan, durumun tıbbi niteliğini vurgulayarak, [[Otizm hakları hareketi|otizm hakları hareketinin]] savunucuları tarafından olduğu gibi, bu terim bazen reddedilmektedir.
; {{Görünür çengel|Morbidite}}
: Morbidite ([[Latince]]: ''morbidus'' 'hasta, sağlıksız'), herhangi bir nedene bağlı olarak hastalıklı bir durum, [[Engellilik|sakatlık]] veya kötü sağlık durumudur.<ref>{{cite web|url=https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/morbidity|title=morbidity|access-date=6 November 2017|archive-date=7 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171107060403/https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/morbidity|work=Dorland's Medical Dictionary for Health Consumers|publisher=Elsevier|year=2007|via=medical-dictionary.thefreedictionary.com|url-status=live}}</ref> Bu terim herhangi bir hastalık türünün varlığına veya sağlık durumunun hastayı etkileme derecesine işaret edebilir. Ağır hastalar arasında morbidite düzeyi genellikle [[Tıbbi puanlama|YBÜ skorlama sistemleri]] ile ölçülür. [[Komorbidite]] veya birlikte var olan hastalık, [[şizofreni]] ve [[madde bağımlılığı]] gibi iki veya daha fazla tıbbi durumun aynı anda bulunmasıdır. [[Epidemiyoloji]] ve [[Aktüerya bilimi|aktüerya biliminde]], ''morbidite'' terimi (ayrıca ''morbidite oranı'' veya ''morbidite sıklığı'') bir hastalığın veya tıbbi durumun görülme oranını, yaygınlığını veya belirli bir zaman diliminde belirli bir durumu yaşayan insanların yüzdesini ifade edebilir (örneğin, bir yıl içinde insanların %20'si [[grip]] olacaktır).<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=eSPK7-CHw7oC&q=morbidity|title=Encyclopedia of Public Health: Volume 1: A – H Volume 2: I – Z|date=13 June 2008|language=en|pages=966|publisher=Springer Science & Business Media|first=Wilhelm|last=Kirch|isbn=978-1-4020-5613-0|erişim-tarihi=13 Eylül 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230404025820/https://books.google.com/books?id=eSPK7-CHw7oC&q=morbidity|arşivtarihi=4 Nisan 2023|ölüurl=hayır}}</ref> Bu hastalık ölçüsü, belirli bir zaman aralığında ölen insanların oranı olan bir durumun [[ölüm oranı]] ile karşılaştırılır. Morbidite oranları, sağlık sigortası, hayat sigortası ve uzun süreli bakım sigortası gibi aktüeryal mesleklerde müşterilerden alınan primleri belirlemek için kullanılır. Morbidite oranları, sigortacıların bir sigortalının herhangi bir sayıda belirli hastalığa yakalanma veya gelişme olasılığını tahmin etmelerine yardımcı olur.
; Patoz veya patoloji
: ''Patoz'' (çoğulu pathoses) ''hastalık'' ile eş anlamlıdır. ''[[Patoloji]]'' kelimesi de [[Tıbbi literatür|tıp literatüründe]] hekimler tarafından yaygın olarak kullanılan bu anlama sahiptir, ancak bazı editörler patolojiyi diğer anlamlarına ayırmayı tercih etmektedir. Bazen hafif bir [[Konotasyon|konotasyonal]] gölge, "halihazırda karşılanan tanı kriterleri ile tanımlanan spesifik bir hastalık varlığı" anlamına gelen hastalıktan ziyade "bazı [henüz yeterince analiz edilmemiş] patofizyolojik süreci" ima eden patoloji veya patozun tercih edilmesine neden olur. Bunu [[Denotasyon|denotatif]] olarak ölçmek zordur, ancak bilişsel eşanlamlılığın neden değişmez olmadığını açıklar.
102. satır:
== Nedenler ==
{{Ayrıca bakınız|Neden (tıp)|Bulaş}}Hastalıklar herhangi bir sayıda faktörden kaynaklanabilir ve edinsel veya [[Konjenital|doğuştan]] olabilir. [[Mikroorganizma|Mikroorganizmalar]], genetik, çevre veya bunların bir kombinasyonu hastalıklı bir duruma katkıda bulunabilir.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/science/human-disease/The-causes-of-disease|title=Human disease - Pathogenesis, Etiology, Resistance, and Immunity {{!}} Britannica|access-date=2023-05-25|language=en|website=www.britannica.com|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230526022441/https://www.britannica.com/science/human-disease/The-causes-of-disease|arşivtarihi=26 Mayıs 2023|ölüurl=hayır}}</ref>
Sadece [[grip]] gibi bazı hastalıklar [[Bulaşıcı hastalık|bulaşıcıdır]]. Bu hastalıklara neden olan mikroorganizmalar [[patojen]] olarak bilinir ve [[bakteri]], [[virüs]], [[protozoa]] ve [[Mantarlar|mantar]] çeşitlerini içerir. Bulaşıcı hastalıklar, örneğin yüzeylerdeki bulaşıcı materyalle elden ağza temas, [[Taşıyıcı (epidemiyoloji)|böceklerin veya hastalığın diğer taşıyıcılarının]] ısırması ve kontamine su veya gıdalardan (genellikle dışkı [[Bulaşma|kontaminasyonu]] yoluyla) vb. bulaşabilir.<ref>Alexander van Geen, et al. "Impact of population and latrines on fecal contamination of ponds in rural Bangladesh." Science of the Total Environment 409, no. 17 (August 2011): 3174–82.</ref> Ayrıca, [[Cinsel yolla bulaşan hastalık|cinsel yolla bulaşan hastalıklar]] da vardır. Bazı durumlarda, insandan insana kolayca yayılmayan mikroorganizmalar rol oynarken, diğer hastalıklar uygun [[beslenme]] veya diğer yaşam tarzı değişiklikleri ile önlenebilir veya iyileştirilebilir.
108. satır:
[[Kanser]] türlerinin çoğu ([[Klonal olarak bulaşabilen kanser|hepsi değil]]), [[Kardiyovasküler hastalıklar|kalp hastalıkları]] ve [[Ruhsal bozukluk|ruhsal bozukluklar]] gibi bazı hastalıklar [[Bulaşıcı olmayan hastalık|bulaşıcı olmayan hastalıklardır]]. Bulaşıcı olmayan birçok hastalığın kısmen veya tamamen genetik bir temeli vardır (bkz. [[genetik bozukluk]]) ve bu nedenle bir nesilden diğerine aktarılabilir.
[[Sosyal sağlık|Sağlığın sosyal belirleyicileri]], insanların içinde yaşadıkları ve sağlıklarını belirleyen sosyal koşullardır. Hastalıklar genellikle sosyal, ekonomik, politik ve [[Çevresel hastalık|çevresel koşullarla]] ilişkilidir.<ref>{{Cite web|url=https://www.who.int/health-topics/social-determinants-of-health|title=Social determinants of health|access-date=2023-05-25|language=en|website=www.who.int|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221101201612/https://www.who.int/health-topics/social-determinants-of-health|arşivtarihi=1 Kasım 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Sağlığın sosyal belirleyicileri, Kanada Halk Sağlığı Kurumu ve Dünya Sağlık Örgütü gibi çeşitli sağlık kuruluşları tarafından kolektif ve kişisel refahı büyük ölçüde etkilediği kabul edilmiştir. Dünya Sağlık Örgütünün Sosyal Belirleyiciler Konseyi de [[Yoksullukta sağlığın sosyal belirleyicileri|yoksullukta sağlığın sosyal belirleyicilerini]] tanımaktadır.
Bir hastalığın nedeni tam olarak anlaşılamadığında, toplumlar hastalığı mitleştirme ya da o kültürün kötü olarak gördüğü şeylerin bir [[Mecaz|metaforu]] veya sembolü olarak kullanma eğilimindedir. Örneğin, 1882'de tüberkülozun bakteriyel nedeni keşfedilene kadar, uzmanlar hastalığı çeşitli şekillerde kalıtıma, hareketsiz bir yaşam tarzına, depresif ruh haline ve sekse, zengin yiyeceklere veya alkole aşırı düşkünlüğe bağladılar; bunların hepsi o zamanlar [[Toplumsal sorun|toplumsal sorunlardı]].<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/bathshebasbreast00olso/page/168|title=Bathsheba's breast: women, cancer & history|pages=[https://archive.org/details/bathshebasbreast00olso/page/168 168–70]|location=Baltimore|publisher=The Johns Hopkins University Press|year=2002|author=Olson, James Stuart|isbn=978-0-8018-6936-5}}</ref>
155. satır:
Hastalıkların insanlar üzerindeki yükünü ölçmek için kullanılan çeşitli ölçütler vardır. [[Kaybedilen potansiyel yaşam yılı]] (YPLL), bir hastalık nedeniyle bir kişinin yaşamının kısaldığı yıl sayısının basit bir tahminidir. Örneğin, bir kişi 65 yaşında bir hastalıktan ölürse ve bu hastalık olmasaydı muhtemelen 80 yaşına kadar yaşayabilseydi o zaman bu hastalık 15 yıllık potansiyel yaşam kaybına neden olur. YPLL ölçümleri, bir kişinin ölmeden önce ne kadar engelli olduğunu hesaba katmaz, bu nedenle ölçüm, aniden ölen bir kişi ile onlarca yıl süren bir hastalıktan sonra aynı yaşta ölen bir kişiyi eşdeğer olarak ele alır. 2004 yılında [[Dünya Sağlık Örgütü]] 932 milyon yıllık potansiyel yaşamın erken ölüm nedeniyle kaybedildiğini hesaplamıştır.<ref name="WHODALY">{{cite web|url=https://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/estimates_regional/en/index.html|title=Disease and injury regional estimates for 2004|archive-date=24 December 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101224055121/http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/estimates_regional/en/index.html|website=who.int|publisher=World Health Organization|url-status=dead}} Standard DALYs (3% discounting, age weights). Also [https://www.who.int/entity/healthinfo/global_burden_disease/DALY14_2004.xls DALY spreadsheet] and [https://www.who.int/entity/healthinfo/global_burden_disease/YLL14_2004.xls YLL spreadsheet].</ref>
[[Kaliteye göre ayarlanmış yaşam yılı]] (QALY) ve [[engelliliğe göre ayarlanmış yaşam yılı]] (DALY) ölçümleri benzerdir ancak kişinin tanıdan sonra sağlıklı olup olmadığını dikkate alır. Erken ölüm nedeniyle kaybedilen yılların sayısına ek olarak, bu ölçümler hasta olmak nedeniyle kaybedilen yılların bir kısmını da ekler. YPLL'den farklı olarak, bu ölçümler çok hasta olan ancak normal bir yaşam süren insanlara yüklenen yükü gösterir. Morbiditesi yüksek ancak mortalitesi düşük olan bir hastalığın DALY'si yüksek, YPLL'si ise düşüktür. Dünya Sağlık Örgütü 2004 yılında 1,5 milyar engelliliğe göre ayarlanmış yaşam yılının hastalık ve yaralanma nedeniyle kaybedildiğini hesaplamıştır.<ref name="WHODALY"
{| class="wikitable sortable"
!Hastalık kategorisi
! scope="col" style="width:10%;" | Dünya çapında kaybedilen tüm YPLL'lerin yüzdesi<ref name="WHODALY"/>
! scope="col" style="width:10%;" | Dünya çapında kaybedilen tüm DALY'lerin yüzdesi<ref name="WHODALY" />
! scope="col" style="width:10%;" | Kaybedilen tüm YPLL'lerin yüzdesi, Avrupa<ref name="WHODALY" />
| |||