Hastalık: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Ozgetaneer (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
Görsel öneri özelliği: 1 görsel eklendi. Etiketler: Görsel Düzenleyici Yeni kullanıcı görevi Önerildi: bölümlere görsel ekle |
||
| (3 kullanıcı tarafından yapılan 6 ara revizyon gösterilmiyor) | |||
1. satır:
İnsanlarda hastalık, genellikle etkilenen kişide [[Ağrı (tıp)|ağrıya]], işlev bozukluğuna, sıkıntıya, [[Toplumsal sorun|sosyal sorunlara]] veya [[ölüm]]e ya da kişiyle temas halinde olanlar için benzer sorunlara neden olan herhangi bir durumu ifade etmek için daha geniş bir şekilde kullanılır. Bu geniş anlamda, bazen [[Travma (tıp)|yaralanmalar]], [[Engellilik|sakatlıklar]], bozukluklar, [[sendrom]]lar, [[Bulaşıcı hastalık|enfeksiyonlar]], izole semptomlar, sapkın [[davranış]]lar ve yapı ve işlevin atipik varyasyonlarını içerirken
▲Bazı psikolojik hastalık belirtileri kişide baş ağrısı, mide bulantısı, vücut ağrıları ya da sızılara neden olarak fiziksel olarak da kendini gösterebilir.[https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/psikolojik-hastaliklar][[Dosya:Mycobacterium_tuberculosis.jpg|küçükresim| [[Verem|Tüberküloza]] neden olan bir patojen bakteri türü olan ''[[Mycobacterium tuberculosis]]''<nowiki/>'in [[Taramalı elektron mikroskobu|taramalı elektron mikrografı]]]]
▲== '''Hastalık''', bir [[Canlı|organizmanın]] tamamının veya bir kısmının [[yapı]]sını veya [[İşlev (biyoloji)|işlevini]] olumsuz yönde etkileyen ve hemen herhangi bir dış yaralanmaya bağlı olmayan belirli bir anormal durumdur.<ref name=":1">{{DorlandsDict|three/000030493|Disease}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://tgb.com.au/injured-people/what-is-the-difference-between-an-%E2%80%9Cinjury%E2%80%9D-and-%E2%80%9Cdisease%E2%80%9D-for-commonwealth-injury-claims/|başlık=What is the Difference Between an "Injury" and "Disease" for Comcare Commonwealth Compensation Claims?|erişimtarihi=6 Kasım 2017|arşivtarihi=27 Ekim 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171027024609/https://tgb.com.au/injured-people/what-is-the-difference-between-an-%e2%80%9cinjury%e2%80%9d-and-%e2%80%9cdisease%e2%80%9d-for-commonwealth-injury-claims/|tarih=19 Aralık 2014|yayıncı=Tindall Gask Bentley|ad=Tim|soyadı=White|ölüurl=hayır}}</ref> Hastalıklar genellikle belirli [[Belirtiler ve semptomlar|belirti ve semptomlarla]] ilişkili '''tıbbi durumlar''' olarak bilinir. Bir hastalığa [[patojen]]ler gibi dış faktörler veya iç işlev bozuklukları neden olabilir. Örneğin, [[bağışıklık sistemi]]nin dahili işlev bozuklukları, çeşitli [[bağışıklık yetmezliği]], [[aşırı duyarlılık]], [[alerji]]ler ve [[Otoimmün hastalık|otoimmün bozukluklar]] dahil olmak üzere çeşitli farklı hastalıklara neden olabilir. ==
▲İnsanlarda hastalık, genellikle etkilenen kişide [[Ağrı (tıp)|ağrıya]], işlev bozukluğuna, sıkıntıya, [[Toplumsal sorun|sosyal sorunlara]] veya [[ölüm]]e ya da kişiyle temas halinde olanlar için benzer sorunlara neden olan herhangi bir durumu ifade etmek için daha geniş bir şekilde kullanılır. Bu geniş anlamda, bazen [[Travma (tıp)|yaralanmalar]], [[Engellilik|sakatlıklar]], bozukluklar, [[sendrom]]lar, [[Bulaşıcı hastalık|enfeksiyonlar]], izole semptomlar, sapkın [[davranış]]lar ve yapı ve işlevin atipik varyasyonlarını içerirken, diğer bağlamlarda ve başka amaçlar için bunlar ayırt edilebilir kategoriler olarak kabul edilebilir. Hastalıklar insanları sadece fiziksel olarak değil aynı zamanda zihinsel olarak da etkileyebilir, çünkü bir hastalığa yakalanmak ve onunla yaşamak etkilenen kişinin hayata bakış açısını değiştirebilir.
Hastalık nedeniyle ölüm, [[doğal nedenlerle ölüm]] olarak adlandırılır. Dört ana hastalık türü vardır: [[bulaşıcı hastalık]]lar, [[Malnütrisyon|eksiklik hastalıkları]], [[Genetik bozukluk|kalıtsal hastalıklar]] (hem genetik hem de [[Mendelyen olmayan kalıtım|genetik olmayan kalıtsal hastalıklar]] dahil) ve [[fizyoloji]]k hastalıklar. Hastalıklar, [[bulaş]]ıcı ve [[Bulaşıcı olmayan hastalık|bulaşıcı olmayan]] hastalıklar gibi başka şekillerde de sınıflandırılabilir. İnsanlarda en ölümcül hastalıklar [[koroner arter hastalığı]]dır (kan akışı tıkanıklığı), bunu [[serebrovasküler hastalık]] ve [[Alt solunum yolu enfeksiyonu|alt solunum yolu enfeksiyonları]] takip eder.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.who.int/features/qa/18/en/|başlık=What is the deadliest disease in the world?|erişimtarihi=7 Aralık 2014|arşivtarihi=17 Aralık 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141217112902/http://www.who.int/features/qa/18/en/|tarih=16 Mayıs 2012|yayıncı=WHO|ölüurl=hayır}}</ref> Gelişmiş ülkelerde, genel olarak en fazla hastalığa neden olan hastalıklar [[Majör depresif bozukluk|depresyon]] ve [[Anksiyete bozukluğu|anksiyete]] gibi [[Ruhsal bozukluk|nöropsikiyatrik durumlardır]].
Satır 77 ⟶ 58:
=== Aşamalar ===
Bulaşıcı bir hastalıkta [[Kuluçka (epidemiyoloji)|kuluçka dönemi]], enfeksiyon ile semptomların ortaya çıkması arasında geçen süredir. [[Latent dönem (epidemiyoloji)|Latent dönem]], enfeksiyon ile hastalığın başka bir kişiye yayılma yeteneği arasında geçen süredir ve semptomların ortaya çıkmasından önce, sonra veya
; Akut hastalık
Satır 123 ⟶ 104:
{{Ayrıca bakınız|Neden (tıp)|Bulaş}}Hastalıklar herhangi bir sayıda faktörden kaynaklanabilir ve edinsel veya [[Konjenital|doğuştan]] olabilir. [[Mikroorganizma]]lar, genetik, çevre veya bunların bir kombinasyonu hastalıklı bir duruma katkıda bulunabilir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/science/human-disease/The-causes-of-disease|başlık=Human disease - Pathogenesis, Etiology, Resistance, and Immunity {{!}} Britannica|erişimtarihi=25 Mayıs 2023|dil=İngilizce|website=www.britannica.com|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230526022441/https://www.britannica.com/science/human-disease/The-causes-of-disease|arşivtarihi=26 Mayıs 2023|ölüurl=hayır}}</ref>
Sadece [[grip]] gibi bazı hastalıklar [[Bulaşıcı hastalık|bulaşıcıdır]]. Bu hastalıklara neden olan mikroorganizmalar [[patojen]] olarak bilinir ve [[bakteri]], [[virüs]], [[protozoa]] ve [[Mantarlar|mantar]] çeşitlerini içerir. Bulaşıcı hastalıklar, örneğin yüzeylerdeki bulaşıcı materyalle elden ağza temas, [[Taşıyıcı (epidemiyoloji)|böceklerin veya hastalığın diğer taşıyıcılarının]] ısırması ve kontamine su veya gıdalardan (genellikle dışkı [[Bulaşma|kontaminasyonu]] yoluyla) vb. bulaşabilir.<ref>Alexander van Geen, et al. "Impact of population and latrines on fecal contamination of ponds in rural Bangladesh." Science of the Total Environment 409, no. 17 (August 2011): 3174–82.</ref> Ayrıca, [[cinsel yolla bulaşan hastalık]]lar da vardır. Bazı durumlarda, insandan insana kolayca yayılmayan mikroorganizmalar rol oynarken
[[Kanser]] türlerinin çoğu ([[Klonal olarak bulaşabilen kanser|hepsi değil]]), [[Kardiyovasküler hastalıklar|kalp hastalıkları]] ve [[ruhsal bozukluk]]lar gibi bazı hastalıklar [[bulaşıcı olmayan hastalık]]lardır. Bulaşıcı olmayan birçok hastalığın kısmen veya tamamen genetik bir temeli vardır (bkz. [[genetik bozukluk]]) ve bu nedenle bir nesilden diğerine aktarılabilir.
Satır 153 ⟶ 134:
== Tedaviler ==
{{Ana|Tedavi}}
[[Dosya:Polio physical therapy.jpg|küçükresim|1950'lerde 20.000'i aşan çocuk felci vakası, aşıyla 1960'ta 3.000'e indi.]]
Tıbbi terapiler veya terapiler, bir hastalığı veya diğer sağlık sorunlarını iyileştirme çabalarıdır. Tıp alanında ''terapi'', tedavi kelimesiyle eş anlamlıdır. [[Psikoloji|Psikologlar]] arasında bu terim özellikle [[psikoterapi]] veya "konuşma terapisi" anlamına gelebilir. Yaygın tedaviler arasında [[İlaç tedavisi|ilaçlar]], [[Cerrahi|ameliyat]], [[tıbbi cihaz]]lar ve [[kişisel bakım]] yer alır. Tedaviler organize bir sağlık sistemi tarafından veya gayri resmi olarak hasta veya aile üyeleri tarafından sağlanabilir.
Satır 167 ⟶ 149:
Hastalıkları incelerken, epidemiyoloji onları tanımlama zorluğuyla karşı karşıya kalır. Özellikle tam olarak anlaşılmamış hastalıklar için farklı gruplar önemli ölçüde farklı tanımlar kullanabilir. Üzerinde uzlaşılmış bir tanım olmadan, farklı araştırmacılar farklı sayıda vaka ve hastalığın özelliklerini rapor edebilirler.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/2011/03/08/health/research/08fatigue.html|başlık=Defining an illness is fodder for debate|arşivtarihi=3 Ocak 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170103054656/http://www.nytimes.com/2011/03/08/health/research/08fatigue.html|tarih=4 Mart 2011|gazete=The New York Times|author=Tuller, David|ölüurl=hayır}}</ref>
Bazı morbidite
=== Hastalık yükleri ===
Satır 252 ⟶ 234:
Bir hastalık [[anlatı]]sı, tıbbi bir deneyimi, hasta bireyin kişisel deneyimini gösteren tutarlı bir hikâye halinde organize etmenin bir yoludur.
İnsanlar hastalıkla ilgili deneyimlerini anlamlandırmak için [[Mecaz|metaforlar]] kullanırlar. Metaforlar hastalığı var olan nesnel bir şeyden [[Duygulanım|duygusal]] bir deneyime taşır. En popüler metaforlar askeri kavramlardan yararlanır: Hastalık; korkulması, savaşılması, mücadele edilmesi ve bozguna uğratılması gereken bir düşmandır. Hasta ya da sağlık hizmeti sağlayıcısı pasif bir kurban ya da seyirci olmaktan ziyade bir [[savaşçı]]dır. Bulaşıcı hastalıkların etkenleri [[istila]]cılardır; bulaşıcı olmayan hastalıklar ise [[İsyan (toplumsal)|isyan]] ya da [[iç savaş]] teşkil eder. Tehdit acil, belki de bir ölüm kalım meselesi olduğu için, düşünülemeyecek kadar radikal, hatta baskıcı önlemler toplumun ve hastanın yıkıma karşı mücadele etmek için cesaretle seferber olurken ahlaki görevidir. [[Kansere karşı savaş]], dilin bu metaforik kullanımına bir örnektir.<ref name="Gwyn">{{Kitap kaynağı|başlık=Researching and applying metaphor|bölüm=10|yer=Cambridge, England|yayıncı=Cambridge University Press|yıl=1999|author=Gwyn, Richard|isbn=978-0-521-64964-3|oclc=40881885|editör1=Cameron, Lynne|editör2=Low, Graham}}</ref> Bu dil bazı hastalara güç verirken
Bir başka metafor sınıfı ise hastalık deneyimini bir yolculuk olarak tanımlar: Kişi hastalıklı bir yere gider veya hastalıklı bir yerden gelir ve yol boyunca kendini değiştirir, yeni bilgiler keşfeder veya deneyimini arttırır. "İyileşme yolunda" seyahat edebilir veya "doğru yola girmek" için değişiklikler yapabilir veya "patikaları" seçebilir.<ref name="Gwyn" /><ref name=":0" /> Bazıları açıkça göçmenlik temalıdır: hasta, sağlıklı olduğu topraklardan hasta olduğu topraklara sürgün edilmiştir ve bu süreçte kimliğini ve ilişkilerini değiştirmiştir.<ref name="Diedrich">{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/treatmentslangua00died|başlık=Treatments: language, politics, and the culture of illness|sayfalar=[https://archive.org/details/treatmentslangua00died/page/n32 8], 29|yer=Minneapolis|yayıncı=University of Minnesota Press|yıl=2007|author=Diedrich, Lisa|isbn=978-0-8166-4697-5|oclc=601862594}}</ref> Bu dil, İngiliz sağlık çalışanları arasında fiziksel saldırganlık dilinden daha yaygındır.<ref name=":0" />
| |||