Hastalık: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k 88.228.89.179 tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Nukteolog tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. |
Görsel öneri özelliği: 1 görsel eklendi. Etiketler: Görsel Düzenleyici Yeni kullanıcı görevi Önerildi: bölümlere görsel ekle |
||
| (22 kullanıcı tarafından yapılan 41 ara revizyon gösterilmiyor) | |||
1. satır:
[[Dosya:Mycobacterium_tuberculosis.jpg|küçükresim| [[Verem|Tüberküloza]] neden olan bir patojen bakteri türü olan ''[[Mycobacterium tuberculosis]]''<nowiki/>'in [[Taramalı elektron mikroskobu|taramalı elektron mikrografı]]]]
'''Hastalık''', bir [[Canlı|organizmanın]] tamamının veya bir kısmının [[yapı]]sını veya [[İşlev (biyoloji)|işlevini]] olumsuz yönde etkileyen ve hemen herhangi bir dış yaralanmaya bağlı olmayan belirli bir anormal durumdur.<ref name=":1">{{DorlandsDict|three/000030493|Disease}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://tgb.com.au/injured-people/what-is-the-difference-between-an-%E2%80%9Cinjury%E2%80%9D-and-%E2%80%9Cdisease%E2%80%9D-for-commonwealth-injury-claims/|başlık=What is the Difference Between an "Injury" and "Disease" for Comcare Commonwealth Compensation Claims?|erişimtarihi=6 Kasım 2017|arşivtarihi=27 Ekim 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171027024609/https://tgb.com.au/injured-people/what-is-the-difference-between-an-%e2%80%9cinjury%e2%80%9d-and-%e2%80%9cdisease%e2%80%9d-for-commonwealth-injury-claims/|tarih=19 Aralık 2014|yayıncı=Tindall Gask Bentley|ad=Tim|soyadı=White|ölüurl=hayır}}</ref> Hastalıklar genellikle belirli [[Belirtiler ve semptomlar|belirti ve semptomlarla]] ilişkili '''tıbbi durumlar''' olarak bilinir. Bir hastalığa [[patojen]]ler gibi dış faktörler veya iç işlev bozuklukları neden olabilir. Örneğin, [[bağışıklık sistemi]]nin dahili işlev bozuklukları, çeşitli [[bağışıklık yetmezliği]], [[aşırı duyarlılık]], [[alerji]]ler ve [[Otoimmün hastalık|otoimmün bozukluklar]] dahil olmak üzere çeşitli farklı hastalıklara neden olabilir.
İnsanlarda hastalık, genellikle etkilenen kişide [[Ağrı (tıp)|ağrıya]], işlev bozukluğuna, sıkıntıya, [[Toplumsal sorun|sosyal sorunlara]] veya [[ölüm]]e ya da kişiyle temas halinde olanlar için benzer sorunlara neden olan herhangi bir durumu ifade etmek için daha geniş bir şekilde kullanılır. Bu geniş anlamda, bazen [[Travma (tıp)|yaralanmalar]], [[Engellilik|sakatlıklar]], bozukluklar, [[sendrom]]lar, [[Bulaşıcı hastalık|enfeksiyonlar]], izole semptomlar, sapkın [[davranış]]lar ve yapı ve işlevin atipik varyasyonlarını içerirken diğer bağlamlarda ve başka amaçlar için bunlar ayırt edilebilir kategoriler olarak kabul edilebilir. Hastalıklar insanları sadece fiziksel olarak değil aynı zamanda zihinsel olarak da etkileyebilir, çünkü bir hastalığa yakalanmak ve onunla yaşamak etkilenen kişinin hayata bakış açısını değiştirebilir.
Hastalık nedeniyle ölüm, [[doğal nedenlerle ölüm]] olarak adlandırılır. Dört ana hastalık türü vardır: [[bulaşıcı hastalık]]lar, [[Malnütrisyon|eksiklik hastalıkları]], [[Genetik bozukluk|kalıtsal hastalıklar]] (hem genetik hem de [[Mendelyen olmayan kalıtım|genetik olmayan kalıtsal hastalıklar]] dahil) ve [[fizyoloji]]k hastalıklar. Hastalıklar, [[bulaş]]ıcı ve [[Bulaşıcı olmayan hastalık|bulaşıcı olmayan]] hastalıklar gibi başka şekillerde de sınıflandırılabilir. İnsanlarda en ölümcül hastalıklar [[koroner arter hastalığı]]dır (kan akışı tıkanıklığı), bunu [[serebrovasküler hastalık]] ve [[Alt solunum yolu enfeksiyonu|alt solunum yolu enfeksiyonları]] takip eder.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.who.int/features/qa/18/en/|başlık=What is the deadliest disease in the world?|erişimtarihi=7 Aralık 2014|arşivtarihi=17 Aralık 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141217112902/http://www.who.int/features/qa/18/en/|tarih=16 Mayıs 2012|yayıncı=WHO|ölüurl=hayır}}</ref> Gelişmiş ülkelerde, genel olarak en fazla hastalığa neden olan hastalıklar [[Majör depresif bozukluk|depresyon]] ve [[Anksiyete bozukluğu|anksiyete]] gibi [[Ruhsal bozukluk|nöropsikiyatrik durumlardır]].
Hastalık çalışması, ''[[etiyoloji]]'' veya neden çalışmasını içeren ''[[patoloji]]'' olarak adlandırılır.
== Terminoloji ==
===
Birçok durumda ''hastalık'', ''bozukluk'', ''morbidite'' ve ''rahatsızlık'' gibi terimler birbirinin yerine kullanılmaktadır; ancak belirli terimlerin tercih edildiği durumlar da vardır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://science.education.nih.gov/supplements/nih5/mental/other/glossary.htm|başlık=Mental Illness – Glossary|erişimtarihi=18 Nisan 2010|arşivtarihi=28 Mayıs 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100528085547/http://science.education.nih.gov/supplements/nih5/Mental/other/glossary.htm|yayıncı=US [[National Institute of Mental Health]]|ölüurl=evet}}</ref>
; Hastalık
: ''Hastalık'' terimi genel olarak [[Vücut|vücudun]] normal işleyişini bozan herhangi bir durumu ifade eder. Bu nedenle, hastalıklar vücudun normal [[Homeostaz|homeostatik]] süreçlerinin işlevsizliği ile ilişkilidir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://regentsprep.org/regents/biology/units/homeostasis/index.cfm|başlık=Regents Prep: Living Environment: Homeostasis|erişimtarihi=12 Kasım 2012|arşivtarihi=25 Ekim 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121025044155/http://regentsprep.org/Regents/biology/units/homeostasis/index.cfm|yayıncı=Oswego City School District Regents Exam Prep Center|ölüurl=evet}}</ref> Genel olarak bu terim, [[virüs]]ler, [[bakteri]]ler, [[mantarlar]], [[protozoa]]lar, [[Çok hücreli canlı|çok hücreli organizmalar]] ve [[prion]] olarak bilinen anormal [[protein]]ler de dahil olmak üzere [[patojen]]ik mikrobiyal ajanların varlığından kaynaklanan klinik olarak belirgin hastalıklar olan [[bulaşıcı hastalık]]lara atıfta bulunmak için kullanılır. [[Bağırsak florası|Bağırsaktaki normal bakteri ve mayaların]] veya bir [[yolcu virüsü]]n varlığı gibi normal işleyişte klinik olarak belirgin bir bozulmaya yol açmayan ve açmayacak olan bir [[enfeksiyon]] veya [[Koloni (biyoloji)|kolonizasyon]] hastalık olarak kabul edilmez. Buna karşın, [[Kuluçka (epidemiyoloji)|kuluçka]] dönemi boyunca belirti vermeyen ancak daha sonra belirti vermesi beklenen bir enfeksiyon genellikle hastalık olarak kabul edilir. Enfeksiyöz olmayan hastalıklar, çoğu [[kanser]] türü, [[Kardiyovasküler hastalıklar|kalp hastalığı]] ve [[Genetik bozukluk|genetik hastalık]] dahil olmak üzere diğer tüm hastalıklardır.
; Edinilmiş hastalık
: Edinilmiş bir hastalık, [[Konjenital|doğuştan gelen bir hastalığın]] aksine, kişinin yaşamında bir noktada başlayan bir hastalıktır. ''Edinilmiş'', "bulaşma yoluyla kapılmış" anlamına gelebilir, ancak basitçe doğumdan sonraki bir zamanda edinilmiş anlamına gelir. Ayrıca ikincil hastalık anlamına da gelebilir, ancak edinilmiş hastalık birincil hastalık olabilir.
; Akut hastalık
: Akut hastalık kısa süreli ([[akut]]) bir hastalıktır; terim bazen [[fulminan]] bir doğayı da çağrıştırır
; Kronik durum veya kronik hastalık
: [[Kronik]] bir hastalık zaman içinde, genellikle en az altı ay boyunca devam eden bir hastalıktır, ancak kişinin doğal yaşamının tamamı boyunca sürmesi beklenen hastalıkları da içerebilir.
; Konjenital bozukluk veya konjenital hastalık
: [[Konjenital|Doğuştan gelen bir bozukluk]], doğumda mevcut olan bir bozukluktur. Genellikle [[Genetik bozukluk|genetik bir hastalık veya bozukluktur]] ve [[Kalıtım|kalıtsal]] olabilir. Ayrıca [[HIV/AIDS]] gibi anneden [[Vertikal geçişli enfeksiyon|vertikal olarak bulaşan bir enfeksiyonun]] sonucu da olabilir.
; Genetik hastalık
: [[Genetik bozukluk|Genetik bir bozukluk]] veya hastalık bir veya daha fazla genetik [[mutasyon]]dan kaynaklanır. Genellikle kalıtsaldır, ancak bazı mutasyonlar rastgele ve de novo'dur.
; Kalıtsal veya irsi hastalık
: Kalıtsal bir hastalık, [[kalıtsal]] olan (ve ailelerde görülebilen) genetik mutasyonların neden olduğu bir tür genetik hastalıktır
; İyatrojenik hastalık
: [[İyatrojenez|İyatrojenik]] bir hastalık veya durum, bir tedavinin yan etkisi olarak veya kasıtsız bir sonuç olarak tıbbi müdahalenin neden olduğu bir durumdur.
; İdiopatik hastalık
: [[İdiopatik]] bir hastalığın bilinmeyen bir nedeni veya kaynağı vardır. Tıp bilimi ilerledikçe, nedeni tam olarak bilinmeyen birçok hastalığın kaynağının bazı yönleri açıklanmış ve bu nedenle idiopatik statülerini kaybetmişlerdir. Örneğin, [[mikrop]]lar keşfedildiğinde, enfeksiyona neden oldukları biliniyordu, ancak belirli mikroplar ve hastalıklar ilişkilendirilmemişti. Bir başka örnekte, [[Özbağışıklık|otoimmünitenin]], hangi moleküler yollarla işlediği henüz anlaşılmamış olsa da bazı [[Tip 1 diyabet|tip 1 diabetes mellitus]] türlerinin nedeni olduğu bilinmektedir. Belirli faktörlerin belirli hastalıklarla ilişkili olduğunu bilmek de yaygındır; ancak, ilişki mutlaka nedensellik anlamına gelmez. Örneğin, üçüncü bir faktör hem hastalığa hem de ilişkili fenomene neden olabilir.
; Tedavisi olmayan hastalık
: [[Tedavi]] edilemeyen bir hastalık. Tedavisi olmayan hastalıklar mutlaka [[ölümcül hastalık]]lar değildir ve bazen bir hastalığın semptomları, hastalığın [[yaşam kalitesi]] üzerinde çok az etkisi olması veya hiç etkisi olmaması için yeterince tedavi edilebilir.
; Birincil hastalık
: Birincil hastalık, birincil hastalığın neden olduğu bir [[sekel]] veya [[Komplikasyon (tıp)|komplikasyon]] olan ikincil hastalığın aksine, hastalığın [[Kök neden analizi|kök nedenine]] bağlı olan bir hastalıktır. Örneğin, [[Nezle|soğuk algınlığı]] birincil bir hastalıktır, [[rinit]] ise olası bir ikincil hastalık veya sekeldir. Bir doktor [[antibiyotik]] yazıp yazmamaya karar verirken hastanın ikincil rinitine neden olan birincil hastalığın, soğuk algınlığı veya bakteriyel enfeksiyonun ne olduğunu belirlemelidir.
; İkincil hastalık
: İkincil bir hastalık, birincil hastalık veya basitçe altta yatan neden (kök neden) olarak adlandırılan önceki, nedensel bir hastalığın sekeli veya komplikasyonu olan bir hastalıktır. Örneğin, bakteriyel bir enfeksiyon birincil olabilir, sağlıklı bir kişi bakteriye maruz kalır ve enfekte olur veya vücudu enfeksiyona yatkın hale getiren birincil bir nedene ikincil olabilir. Örneğin, bağışıklık sistemini zayıflatan birincil bir [[Viral hastalık|viral enfeksiyon]] ikincil bir bakteriyel enfeksiyona yol açabilir. Benzer şekilde, açık bir yara oluşturan birincil bir yanık, bakteriler için bir giriş noktası sağlayabilir ve ikincil bir bakteriyel enfeksiyona yol açabilir.
; Ölümcül hastalık
: Ölümcül bir hastalık, kaçınılmaz olarak ölümle sonuçlanması beklenen bir hastalıktır. Önceleri AIDS ölümcül bir hastalıktı; günümüzde tedavi edilemez, ancak ilaçlar kullanılarak süresiz olarak yönetilebilir.
; {{Görünür çengel|Bozukluk}}
: Bozukluk, işlevsel bir anormallik veya rahatsızlıktır. Tıbbi bozukluklar [[Ruhsal bozukluk|zihinsel bozukluklar]], [[fiziksel bozukluk]]lar, [[genetik bozukluk]]lar, [[duygusal ve davranışsal bozukluklar]] ve [[işlevsel bozukluk]]lar olarak kategorize edilebilir. ''Bozukluk'' terimi genellikle hastalık veya rahatsızlık terimlerinden daha nötr ve daha az damgalayıcı olarak kabul edilir ve bu nedenle bazı durumlarda tercih edilen terminolojidir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://amastyleinsider.com/2011/11/21/condition-disease-disorder/|başlık=Condition, Disease, Disorder|erişimtarihi=20 Ağustos 2019|arşivtarihi=20 Ağustos 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190820125543/https://amastyleinsider.com/2011/11/21/condition-disease-disorder/|tarih=21 Kasım 2011|website=AMA Style Insider|yayıncı=American Medical Association|ad1=Phil|soyadı1=Sefton|ölüurl=hayır}}</ref> Ruh sağlığında, ruhsal bozukluk terimi, [[psikiyatri]]k koşullarda [[Biyopsikososyal model|biyolojik, sosyal ve psikolojik faktörlerin]] karmaşık etkileşimini kabul etmenin bir yolu olarak kullanılır; ancak ''bozukluk'' terimi, tıbbın diğer birçok alanında, öncelikle [[metabolik bozukluklar]] gibi bulaşıcı organizmaların neden olmadığı fiziksel bozuklukları tanımlamak için de kullanılır.
; Tıbbi durum veya sağlık durumu
: Tıbbi durum veya sağlık durumu, tüm hastalıkları, [[lezyon]]ları, bozuklukları veya [[hamilelik]] veya [[Çocuk doğurma|doğum]] gibi normalde tıbbi tedavi gören patolojik olmayan durumları içeren geniş bir kavramdır. ''Tıbbi durum'' terimi genellikle akıl hastalıklarını içermekle birlikte, bazı bağlamlarda bu terim özellikle akıl hastalıkları dışındaki herhangi bir hastalığı, yaralanmayı veya rahatsızlığı belirtmek için kullanılır. Tüm ruhsal bozuklukları tanımlayan ve yaygın olarak kullanılan psikiyatri el kitabı olan [[Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı]] (DSM), genel tıbbi durum terimini ruhsal bozukluklar dışındaki tüm hastalıkları ve yaralanmaları ifade etmek için kullanır.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Diagnostic and statistical manual of mental disorders|url=https://archive.org/details/isbn_9780890420256|yer=Washington, DC|yayıncı=American Psychiatric Association|basım=4.|yıl=2000|author=American Psychiatric Association Task Force on DSM-IV|isbn=978-0-89042-025-6}}</ref> Bu kullanım psikiyatri literatüründe de yaygın olarak görülmektedir. Bazı [[sağlık sigortası]] poliçeleri de tıbbi durumu psikiyatrik hastalıklar haricindeki herhangi bir hastalık, yaralanma veya rahatsızlık olarak tanımlamaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.theinsurancepage.co.uk/expat-insurance-glossary.html|başlık=Expat Insurance Glossary by The Insurance Page|erişimtarihi=20 Kasım 2008|arşivtarihi=27 Ekim 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081027142342/http://www.theinsurancepage.co.uk/expat-insurance-glossary.html|ölüurl=evet}}</ref> Hastalık gibi terimlere göre daha [[Değer-nötr|değerden bağımsız]] olduğu için, tıbbi durum terimi bazen sağlık sorunları olan kişiler tarafından zararlı görmedikleri için tercih edilmektedir. Öte yandan, durumun tıbbi niteliğini vurgulayarak, [[otizm hakları hareketi]]nin savunucuları tarafından olduğu gibi, bu terim bazen reddedilmektedir.
; {{Görünür çengel|Morbidite}}
: Morbidite ([[Latince]]: ''morbidus'' 'hasta, sağlıksız'), herhangi bir nedene bağlı olarak hastalıklı bir durum, [[Engellilik|sakatlık]] veya kötü sağlık durumudur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/morbidity|başlık=morbidity|erişimtarihi=6 Kasım 2017|arşivtarihi=7 Kasım 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171107060403/https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/morbidity|iş=Dorland's Medical Dictionary for Health Consumers|yayıncı=Elsevier|yıl=2007|ile=medical-dictionary.thefreedictionary.com|ölüurl=hayır}}</ref> Bu terim herhangi bir hastalık türünün varlığına veya sağlık durumunun hastayı etkileme derecesine işaret edebilir. Ağır hastalar arasında morbidite düzeyi genellikle [[Tıbbi puanlama|YBÜ skorlama sistemleri]] ile ölçülür. [[Komorbidite]] veya birlikte var olan hastalık, [[şizofreni]] ve [[madde bağımlılığı]] gibi iki veya daha fazla tıbbi durumun aynı anda bulunmasıdır. [[Epidemiyoloji]] ve [[aktüerya bilimi]]nde, ''morbidite'' terimi (ayrıca ''morbidite oranı'' veya ''morbidite sıklığı'') bir hastalığın veya tıbbi durumun görülme oranını, yaygınlığını veya belirli bir zaman diliminde belirli bir durumu yaşayan insanların yüzdesini ifade edebilir (örneğin, bir yıl içinde insanların %20'si [[grip]] olacaktır).<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=eSPK7-CHw7oC&q=morbidity|başlık=Encyclopedia of Public Health: Volume 1: A – H Volume 2: I – Z|tarih=13 Haziran 2008|dil=İngilizce|sayfalar=966|yayıncı=Springer Science & Business Media|ad=Wilhelm|soyadı=Kirch|isbn=978-1-4020-5613-0|erişim-tarihi=13 Eylül 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230404025820/https://books.google.com/books?id=eSPK7-CHw7oC&q=morbidity|arşivtarihi=4 Nisan 2023|ölüurl=hayır}}</ref> Bu hastalık ölçüsü, belirli bir zaman aralığında ölen insanların oranı olan bir durumun [[ölüm oranı]] ile karşılaştırılır. Morbidite oranları, sağlık sigortası, hayat sigortası ve uzun süreli bakım sigortası gibi aktüeryal mesleklerde müşterilerden alınan primleri belirlemek için kullanılır. Morbidite oranları, sigortacıların bir sigortalının herhangi bir sayıda belirli hastalığa yakalanma veya gelişme olasılığını tahmin etmelerine yardımcı olur.
; Patoz veya patoloji
: ''Patoz'' (çoğulu pathoses) ''hastalık'' ile eş anlamlıdır. ''[[Patoloji]]'' kelimesi de [[Tıbbi literatür|tıp literatüründe]] hekimler tarafından yaygın olarak kullanılan bu anlama sahiptir, ancak bazı editörler patolojiyi diğer anlamlarına ayırmayı tercih etmektedir. Bazen hafif bir [[konotasyon]]al gölge, "halihazırda karşılanan tanı kriterleri ile tanımlanan spesifik bir hastalık varlığı" anlamına gelen hastalıktan ziyade "bazı [henüz yeterince analiz edilmemiş] patofizyolojik süreci" ima eden patoloji veya patozun tercih edilmesine neden olur. Bunu [[Denotasyon|denotatif]] olarak ölçmek zordur, ancak bilişsel eşanlamlılığın neden değişmez olmadığını açıklar.
; Sendrom
: Bir [[sendrom]], nedeninin bilinip bilinmediğine bakılmaksızın, sıklıkla birlikte ortaya çıkan çeşitli [[Belirtiler ve semptomlar|belirti ve semptomların]] veya diğer özelliklerin bir araya gelmesidir. [[Down sendromu]] gibi bazı sendromların tek bir nedeni olduğu bilinmektedir (doğumda fazladan bir [[kromozom]]). [[Parkinson hastalığı|Parkinson]] sendromu gibi diğerlerinin ise birden fazla olası nedeni olduğu bilinmektedir. Örneğin [[akut koroner sendrom]] tek başına bir hastalık olmayıp, [[koroner arter hastalığı]]na ikincil [[Kalp krizi|miyokard enfarktüsü]] de dahil olmak üzere çeşitli hastalıklardan herhangi birinin tezahürüdür. Diğer sendromlarda ise [[İdiopatik|neden bilinmemektedir]]. Bilinen bir sendrom adı, altta yatan bir neden bulunduktan sonra veya bir dizi farklı olası birincil neden varken bile sıklıkla kullanılmaya devam eder. [[Turner sendromu]] ve [[DiGeorge sendromu]], yalnızca belirti ve semptomlar kümesi olarak değil, aynı zamanda hastalık varlıkları olarak da görülebilmelerine rağmen hala sıklıkla "sendrom" adıyla anılmaları ilk bahsedilen tipe örnektir.
=== Vücut sistemine göre türler ===
; Zihinsel
: [[Ruhsal bozukluk|Akıl hastalığı]], [[duygu]]sal dengesizlik, davranışsal düzensizlik, bilişsel işlev bozukluğu içerebilen bir hastalık kategorisi için geniş, genel bir etikettir. Akıl hastalığı olarak bilinen spesifik hastalıklar arasında [[Majör depresif bozukluk|majör depresyon]], yaygın [[Anksiyete bozukluğu|anksiyete bozuklukları]], [[şizofreni]] ve [[dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu]] sayılabilir. Akıl hastalığı biyolojik (örn. anatomik, kimyasal veya genetik) veya psikolojik (örn. travma veya çatışma) kaynaklı olabilir. Etkilenen kişinin çalışma veya eğitim yeteneğini bozabilir ve kişiler arası ilişkilere zarar verebilir. [[Delilik]] terimi teknik olarak hukuki bir terim olarak kullanılmaktadır.{{Kaynak belirt}}
; Organik
: Organik bir hastalık, vücudun bazı doku veya organlarında meydana gelen fiziksel veya fizyolojik bir değişiklikten kaynaklanır. Bu terim bazen enfeksiyonları hariç tutar. Genellikle ruhsal bozuklukların aksine kullanılır. [[İnme]] veya travmatik beyin hasarı gibi vücudun fiziksel yapılarında veya işleyişinde meydana gelen değişikliklerden kaynaklanıyorsa duygusal ve davranışsal bozuklukları içerir, ancak [[psikososyal]] sorunlardan kaynaklanıyorsa içermez.
===
Bulaşıcı bir hastalıkta [[Kuluçka (epidemiyoloji)|kuluçka dönemi]], enfeksiyon ile semptomların ortaya çıkması arasında geçen süredir. [[Latent dönem (epidemiyoloji)|Latent dönem]], enfeksiyon ile hastalığın başka bir kişiye yayılma yeteneği arasında geçen süredir ve semptomların ortaya çıkmasından önce, sonra veya eşzamanlı olabilir. Bazı virüsler ayrıca [[Viral uyku|viral latans]] adı verilen ve virüsün vücutta inaktif bir durumda saklandığı bir uyku evresi de sergiler. Örneğin, [[varisella zoster virüs]]ü [[Akut|akut fazda]] [[suçiçeği]]ne neden olur; suçiçeğinden iyileştikten sonra virüs sinir hücrelerinde yıllarca uykuda kalabilir ve daha sonra [[zona]]ya neden olabilir.
; Akut hastalık
: [[Akut|Akut hastalık]], [[Nezle|soğuk algınlığı]] gibi kısa süreli bir hastalıktır.
; Kronik hastalık
: [[Kronik|Kronik bir hastalık]], genellikle en az altı ay olmak üzere uzun süre devam eden bir hastalıktır. Bu süre zarfında sürekli olarak mevcut olabilir veya [[remisyon]]a girebilir ve periyodik olarak [[Relaps|nüksedebilir]]. Kronik bir hastalık stabil olabilir (daha kötüye gitmez) veya ilerleyici olabilir (zamanla kötüleşir). Bazı kronik hastalıklar kalıcı olarak tedavi edilebilir. Çoğu kronik hastalık kalıcı olarak tedavi edilemese bile faydalı bir şekilde tedavi edilebilir.
; Klinik hastalık
: Klinik sonuçları olan; başka bir deyişle, hastalığın karakteristik belirti ve semptomlarını ortaya çıkaran hastalık aşaması.<ref>{{Web kaynağı|url=http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/clinical+disease|başlık=clinical disease|erişimtarihi=6 Kasım 2017|arşivtarihi=23 Haziran 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170623204049/http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/clinical+disease|iş=Mosby's Medical Dictionary|yayıncı=Elsevier|alıntı=a stage in the history of a pathological condition that begins with anatomical or physiological changes that are sufficient to produce recognizable signs and symptoms of a disease|basım=9.|yıl=2009|ile=medical-dictionary.thefreedictionary.com|ölüurl=hayır}}</ref> [[HIV/AIDS|AIDS]], [[HIV]] enfeksiyonunun klinik hastalık aşamasıdır.
; Tedavi
: [[Tedavi]], tıbbi bir durumun sona ermesi veya sona erdirme olasılığı çok yüksek olması iken, remisyon semptomların muhtemelen geçici olarak ortadan kalkması anlamına gelir. Tam remisyon, tedavisi olmayan hastalıklar için mümkün olan en iyi sonuçtur.
; Alevlenme
: Alevlenme, semptomların tekrarlaması ya da daha şiddetli semptomların başlaması anlamına gelebilir.<ref name="Shiel 20192">{{Web kaynağı|url=https://www.medicinenet.com/script/main/art.asp?articlekey=156154|başlık=Definition of Flare|erişimtarihi=21 Aralık 2019|arşivtarihi=23 Ocak 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200123145648/https://www.medicinenet.com/script/main/art.asp?articlekey=156154|tarih=20 Haziran 2019|website=MedicineNet|ad=William C. Jr.|soyadı=Shiel|ölüurl=hayır}}</ref>
; İlerleyen hastalık
: [[İlerleyen hastalık]], tipik doğal seyri ölüm, ciddi zayıflık veya organ yetmezliği meydana gelene kadar kötüleşen bir hastalıktır. Yavaş ilerleyen hastalıklar aynı zamanda [[kronik]] hastalıklardır; birçoğu da [[dejeneratif hastalık]]lardır. İlerleyen hastalığın zıttı ''stabil hastalık'' veya ''statik hastalıktır'': var olan ancak daha iyiye veya daha kötüye gitmeyen tıbbi bir durumdur.
; {{Visible anchor|Dirençli hastalık}}
: Dirençli bir hastalık, tedaviye direnen bir hastalıktır, özellikle de söz konusu spesifik hastalık için normalden daha fazla tedaviye direnen bireysel bir vakadır.
; Subklinik hastalık
: Sessiz hastalık, sessiz evre veya asemptomatik hastalık olarak da adlandırılır. Bu, bazı hastalıklarda belirtiler ilk kez fark edilmeden önceki bir aşamadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/subclinical|başlık=definition of subclinical|erişimtarihi=6 Kasım 2017|arşivtarihi=28 Eylül 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170928050707/http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/subclinical|ile=[[The Free Dictionary]]|ölüurl=hayır}}</ref>
; Terminal aşama
: Eğer bir kişi bir hastalıktan dolayı yakın zamanda ölecekse bu hastalığın tipik olarak ölüme neden olup olmadığına bakılmaksızın, daha önceki hastalık süreci ile aktif ölüm arasındaki aşama terminal aşamadır.
; İyileşme
: İyileşme, fiziksel süreçlerin (dokular, organlar vb.) onarılması ve hasara neden olan süreçlerin tedavi edilmesinin ardından sağlıklı işleyişin yeniden başlaması anlamına gelebilir.
=== Kapsam ===
[[Dosya:Poison_ivy_rash.JPG|alt=skin rash on the leg|küçükresim|upright=0.79| Bu döküntü vücudun sadece bir bölümünü etkiler, bu nedenle lokalize bir hastalıktır]]
; Lokalize hastalık
: [[Lokalize hastalık|Lokalize bir hastalık]], [[ayak mantarı]] veya göz enfeksiyonu gibi vücudun sadece bir bölümünü etkileyen bir hastalıktır.
; Yayılmış hastalık
: [[Yayılmış hastalık|Yayılmış bir hastalık]] diğer bölgelere yayılmıştır; kanserde buna genellikle [[Metastaz|metastatik hastalık]] denir.
; Sistemik hastalık
: [[Sistemik hastalık|Sistemik bir hastalık]], [[grip]] veya [[yüksek tansiyon]] gibi tüm vücudu etkileyen bir hastalıktır.
== Sınıflandırma ==
{{Ana|Nozoloji|Tıbbi sınıflandırma}}
Hastalıklar nedene, [[patogenez]]e (hastalığın neden olduğu [[Mekanizma (biyoloji)|mekanizma]]) veya semptom(lar)a göre sınıflandırılabilir. Alternatif olarak, hastalıklar ilgili [[organ sistemi]]ne göre sınıflandırılabilir, ancak birçok hastalık birden fazla organı etkilediği için bu genellikle karmaşıktır.
[[Nozoloji]]deki başlıca zorluk, özellikle nedeni veya patogenezi bilinmediğinde, hastalıkların genellikle net bir şekilde tanımlanamaması ve sınıflandırılamamasıdır. Bu nedenle tanı terimleri genellikle sadece bir semptomu veya semptomlar kümesini ([[sendrom]]) yansıtır.
İnsan hastalıklarının klasik sınıflandırması, patolojik analiz ve klinik sendromlar arasındaki gözlemsel korelasyondan kaynaklanmaktadır. Günümüzde, biliniyorsa nedenlerine göre sınıflandırmak tercih edilmektedir.<ref>Loscalzo J1, Kohane I, Barabasi AL. Human disease classification in the postgenomic era: a complex systems approach to human pathobiology. Mol Syst Biol. 2007;3:124. Epub 2007 Jul 10.</ref>
Hastalıkların en bilinen ve kullanılan sınıflandırması [[Dünya Sağlık Örgütü]]nün [[Hastalıkların Uluslararası Sınıflaması|ICD]]'sidir. Bu periyodik olarak güncellenmektedir. Şu anda en son yayınlanan [[ICD-11]]'dir.
== Nedenler ==
{{Ayrıca bakınız|Neden (tıp)|Bulaş}}Hastalıklar herhangi bir sayıda faktörden kaynaklanabilir ve edinsel veya [[Konjenital|doğuştan]] olabilir. [[Mikroorganizma]]lar, genetik, çevre veya bunların bir kombinasyonu hastalıklı bir duruma katkıda bulunabilir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/science/human-disease/The-causes-of-disease|başlık=Human disease - Pathogenesis, Etiology, Resistance, and Immunity {{!}} Britannica|erişimtarihi=25 Mayıs 2023|dil=İngilizce|website=www.britannica.com|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230526022441/https://www.britannica.com/science/human-disease/The-causes-of-disease|arşivtarihi=26 Mayıs 2023|ölüurl=hayır}}</ref>
Sadece [[grip]] gibi bazı hastalıklar [[Bulaşıcı hastalık|bulaşıcıdır]]. Bu hastalıklara neden olan mikroorganizmalar [[patojen]] olarak bilinir ve [[bakteri]], [[virüs]], [[protozoa]] ve [[Mantarlar|mantar]] çeşitlerini içerir. Bulaşıcı hastalıklar, örneğin yüzeylerdeki bulaşıcı materyalle elden ağza temas, [[Taşıyıcı (epidemiyoloji)|böceklerin veya hastalığın diğer taşıyıcılarının]] ısırması ve kontamine su veya gıdalardan (genellikle dışkı [[Bulaşma|kontaminasyonu]] yoluyla) vb. bulaşabilir.<ref>Alexander van Geen, et al. "Impact of population and latrines on fecal contamination of ponds in rural Bangladesh." Science of the Total Environment 409, no. 17 (August 2011): 3174–82.</ref> Ayrıca, [[cinsel yolla bulaşan hastalık]]lar da vardır. Bazı durumlarda, insandan insana kolayca yayılmayan mikroorganizmalar rol oynarken diğer hastalıklar uygun [[beslenme]] veya diğer yaşam tarzı değişiklikleri ile önlenebilir veya iyileştirilebilir.
[[Kanser]] türlerinin çoğu ([[Klonal olarak bulaşabilen kanser|hepsi değil]]), [[Kardiyovasküler hastalıklar|kalp hastalıkları]] ve [[ruhsal bozukluk]]lar gibi bazı hastalıklar [[bulaşıcı olmayan hastalık]]lardır. Bulaşıcı olmayan birçok hastalığın kısmen veya tamamen genetik bir temeli vardır (bkz. [[genetik bozukluk]]) ve bu nedenle bir nesilden diğerine aktarılabilir.
[[Sosyal sağlık|Sağlığın sosyal belirleyicileri]], insanların içinde yaşadıkları ve sağlıklarını belirleyen sosyal koşullardır. Hastalıklar genellikle sosyal, ekonomik, politik ve [[Çevresel hastalık|çevresel koşullarla]] ilişkilidir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.who.int/health-topics/social-determinants-of-health|başlık=Social determinants of health|erişimtarihi=25 Mayıs 2023|dil=İngilizce|website=www.who.int|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221101201612/https://www.who.int/health-topics/social-determinants-of-health|arşivtarihi=1 Kasım 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Sağlığın sosyal belirleyicileri, Kanada Halk Sağlığı Kurumu ve Dünya Sağlık Örgütü gibi çeşitli sağlık kuruluşları tarafından kolektif ve kişisel refahı büyük ölçüde etkilediği kabul edilmiştir. Dünya Sağlık Örgütünün Sosyal Belirleyiciler Konseyi de [[yoksullukta sağlığın sosyal belirleyicileri]]ni tanımaktadır.
Bir hastalığın nedeni tam olarak anlaşılamadığında, toplumlar hastalığı mitleştirme ya da o kültürün kötü olarak gördüğü şeylerin bir [[Mecaz|metaforu]] veya sembolü olarak kullanma eğilimindedir. Örneğin, 1882'de tüberkülozun bakteriyel nedeni keşfedilene kadar, uzmanlar hastalığı çeşitli şekillerde kalıtıma, hareketsiz bir yaşam tarzına, depresif ruh haline ve sekse, zengin yiyeceklere veya alkole aşırı düşkünlüğe bağladılar; bunların hepsi o zamanlar [[toplumsal sorun]]lardı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/bathshebasbreast00olso/page/168|başlık=Bathsheba's breast: women, cancer & history|sayfalar=[https://archive.org/details/bathshebasbreast00olso/page/168 168-70]|yer=Baltimore|yayıncı=The Johns Hopkins University Press|yıl=2002|author=Olson, James Stuart|isbn=978-0-8018-6936-5}}</ref>
Bir hastalığa patojen bir organizma neden olduğunda (örneğin, [[sıtma]]ya ''[[Plasmodium]]'' neden olduğunda), patojen (hastalığın nedeni) ile hastalığın kendisi karıştırılmamalıdır. Örneğin, [[Batı Nil virüsü]] (patojen) [[Batı Nil ateşi]]ne (hastalığa) neden olur. [[Epidemiyoloji]]deki temel tanımların yanlış kullanımı bilimsel yayınlarda sıkça görülmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.cell.com/trends/parasitology/abstract/S1471-4922(16)30188-X|başlık=Sometimes Scientists Get the Flu. Wrong…!|tarih=January 2017|sayı=1|sayfalar=7-9|dergi=Trends in Parasitology|cilt=33|pmid=27856180|doi=10.1016/j.pt.2016.10.005|ad2=Emily|ad3=Frederic|soyadı2=Pascoe|soyadı3=Baldacchino|ad1=Matteo|soyadı1=Marcantonio}}</ref>
=== Neden türleri ===
[[Dosya:Walking_the_dog_7th_Brigade_Park_Chermside_P1040698.jpg|alt=A child rides a bicycle. An adult and a child walk a dog along a path in a green park..|küçükresim| Bisiklete binmek veya yürümek gibi düzenli fiziksel aktivite, yaşam tarzı hastalıkları riskini azaltır.]]
; Hava yolu
: [[Hava yoluyla bulaşma|Hava yoluyla bulaşan]] bir hastalık, patojenlerin neden olduğu ve hava yoluyla bulaşan herhangi bir hastalıktır.
; Gıda kaynaklı
: Gıda kaynaklı hastalık veya [[gıda zehirlenmesi]], patojenik bakteriler, toksinler, virüsler, prionlar veya parazitlerle kontamine olmuş gıdaların tüketiminden kaynaklanan herhangi bir hastalıktır.
; Bulaşıcı
: [[Bulaşıcı hastalık]]lar olarak da bilinen enfeksiyon hastalıkları, patojenik biyolojik ajanların bireysel bir konakçı organizmada enfeksiyonu, varlığı ve büyümesinden kaynaklanan klinik olarak belirgin hastalıklardan (yani, hastalığın karakteristik tıbbi belirtileri veya semptomları) oluşur.
; Yaşam tarzı
: [[Yaşam tarzı hastalığı]], ülkeler sanayileştikçe ve insanlar daha uzun yaşadıkça sıklığı artan, özellikle de risk faktörleri arasında hareketsiz bir yaşam tarzı veya rafine karbonhidratlar, trans yağlar veya alkollü içecekler gibi sağlıksız gıdalarla beslenme gibi davranışsal tercihler varsa görülen herhangi bir hastalıktır.
; Bulaşıcı olmayan
: [[Bulaşıcı olmayan hastalık|Bulaşıcı olmayan bir hastalık]], bulaşıcı olmayan tıbbi bir durum veya hastalıktır. Bulaşıcı olmayan hastalıklar doğrudan bir kişiden diğerine yayılamaz. Kalp hastalığı ve kanser, insanlarda bulaşıcı olmayan hastalıklara örnektir.
== Önleme ==
{{Ana|Profilaksi}}
Birçok hastalık ve rahatsızlık çeşitli yollarla önlenebilir. Bunlar arasında [[sanitasyon]], doğru [[beslenme]], yeterli [[Fiziksel egzersiz|egzersiz]], [[Aşı (tıp)|aşılar]] ve [[Kumaş maske|yüz maskesi]] zorunluluğu gibi diğer [[Kişisel bakım|öz bakım]] ve [[halk sağlığı]] önlemleri yer almaktadır.{{Kaynak belirt}}
== Tedaviler ==
{{Ana|Tedavi}}
[[Dosya:Polio physical therapy.jpg|küçükresim|1950'lerde 20.000'i aşan çocuk felci vakası, aşıyla 1960'ta 3.000'e indi.]]
Tıbbi terapiler veya terapiler, bir hastalığı veya diğer sağlık sorunlarını iyileştirme çabalarıdır. Tıp alanında ''terapi'', tedavi kelimesiyle eş anlamlıdır. [[Psikoloji|Psikologlar]] arasında bu terim özellikle [[psikoterapi]] veya "konuşma terapisi" anlamına gelebilir. Yaygın tedaviler arasında [[İlaç tedavisi|ilaçlar]], [[Cerrahi|ameliyat]], [[tıbbi cihaz]]lar ve [[kişisel bakım]] yer alır. Tedaviler organize bir sağlık sistemi tarafından veya gayri resmi olarak hasta veya aile üyeleri tarafından sağlanabilir.
[[Profilaksi|Önleyici sağlık hizmetleri]], bir yaralanma, hastalık veya rahatsızlığı ilk etapta önlemenin bir yoludur. Tedavi veya iyileştirme, tıbbi bir sorun başladıktan sonra uygulanır. Bir tedavi bir sorunu iyileştirmeye veya ortadan kaldırmaya çalışır, ancak tedaviler, özellikle [[kronik]] hastalıklarda kalıcı kürler üretmeyebilir. [[Kür]]ler, hastalıkları tamamen tersine çeviren veya tıbbi sorunları kalıcı olarak sona erdiren tedavilerin bir alt kümesidir. Tamamen iyileştirilemeyen birçok hastalık hala tedavi edilebilir. [[Ağrı tedavisi|Ağrı yönetimi]] (ağrı tıbbı olarak da adlandırılır), ağrının giderilmesi ve ağrıyla yaşayanların yaşam kalitesinin iyileştirilmesi için disiplinler arası bir yaklaşım kullanan tıp dalıdır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=EtZ-4eb_aDUC&pg=PA10|başlık=Chronic Pain Management: The Essentials|arşivtarihi=3 Ekim 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20151003091442/https://books.google.com/books?id=EtZ-4eb_aDUC&pg=PA10|sayfa=10|yayıncı=Cambridge University Press|yıl=1997|isbn=978-1-900151-85-6|oclc=36881282|yazar1=Hardy, Paul A.|yazar2=Hardy, Paul A. J.|ölüurl=hayır}}</ref>
[[Tıbbi acil durum]]lar için tedavi, genellikle bir [[acil servis]] veya daha az kritik durumlarda bir [[Acil bakım merkezi|acil bakım tesisi]] aracılığıyla derhal sağlanmalıdır.
== Epidemiyoloji ==
{{Ana|Epidemiyoloji}}
[[Epidemiyoloji]], hastalıklara neden olan veya teşvik eden faktörlerin incelenmesidir. Bazı hastalıklar belirli coğrafi bölgelerde, belirli genetik veya sosyoekonomik özelliklere sahip kişiler arasında veya yılın farklı zamanlarında daha yaygındır.
Epidemiyoloji, halk sağlığı araştırmalarının temel taşı olan bir [[metodoloji]] olarak kabul edilir ve hastalıklar için [[Risk faktörü|risk faktörlerini]] belirlemek için [[kanıta dayalı tıp]]ta oldukça saygındır. Bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan hastalıkların incelenmesinde epidemiyologların çalışmaları, [[salgın]] araştırmasından çalışma tasarımına, veri toplamaya ve [[hipotez]]leri test etmek için istatistiksel modellerin geliştirilmesi ve sonuçların [[Akran denetimi|hakemli dergilere]] sunulmak üzere belgelenmesi de dahil olmak üzere analize kadar uzanmaktadır. Epidemiyologlar aynı zamanda bir popülasyondaki hastalıkların etkileşimini de incelerler, bu durum [[sindemik]] olarak bilinir. Epidemiyologlar [[biyoloji]] (hastalık süreçlerini daha iyi anlamak için), [[biyoistatistik]] (mevcut ham bilgiler), [[coğrafi bilgi bilimi]] (verileri depolamak ve hastalık modellerini haritalamak için) ve [[Sosyal bilimler|sosyal bilim]] disiplinleri (yakın ve uzak risk faktörlerini daha iyi anlamak için) gibi bir dizi başka bilimsel disipline güvenirler. Epidemiyoloji, önleme çabalarına rehberlik etmenin yanı sıra nedenlerin belirlenmesine de yardımcı olabilir.
Hastalıkları incelerken, epidemiyoloji onları tanımlama zorluğuyla karşı karşıya kalır. Özellikle tam olarak anlaşılmamış hastalıklar için farklı gruplar önemli ölçüde farklı tanımlar kullanabilir. Üzerinde uzlaşılmış bir tanım olmadan, farklı araştırmacılar farklı sayıda vaka ve hastalığın özelliklerini rapor edebilirler.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/2011/03/08/health/research/08fatigue.html|başlık=Defining an illness is fodder for debate|arşivtarihi=3 Ocak 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170103054656/http://www.nytimes.com/2011/03/08/health/research/08fatigue.html|tarih=4 Mart 2011|gazete=The New York Times|author=Tuller, David|ölüurl=hayır}}</ref>
Bazı morbidite veritabanları, ulusal düzeyde<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.aihw.gov.au/national-hospital-morbidity-database/|başlık=National Hospital Morbidity Database|erişimtarihi=11 Temmuz 2013|arşivtarihi=13 Ağustos 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130813000437/http://aihw.gov.au/national-hospital-morbidity-database/|website=aihw.gov.au|yayıncı=[[Australian Institute of Health and Welfare]]|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www23.statcan.gc.ca/imdb/p2SV.pl?Function=getSurvey&SDDS=3203&Item_Id=1724|başlık=Hospital Morbidity Database (HMDB)|erişimtarihi=21 Eylül 2015|arşivtarihi=30 Haziran 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160630153315/http://www23.statcan.gc.ca/imdb/p2SV.pl?Function=getSurvey&SDDS=3203&Item_Id=1724|tarih=24 Ekim 2007|iş=statcan.gc.ca|yayıncı=Statistics Canada|ölüurl=hayır}}</ref> veya daha büyük ölçekte (Avrupa Hastane Morbidite Veritabanı (HMDB) gibi)<ref>{{Web kaynağı|url=http://data.euro.who.int/hmdb/|başlık=European Hospital Morbidity Database|arşivtarihi=2 Eylül 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130902224516/http://data.euro.who.int/hmdb/|website=who.int|yayıncı=World Health Organization}}</ref> devlet ve bölge sağlık otoriteleri tarafından sağlanan verilerle derlenir ve ayrıntılı tanı, yaş ve cinsiyete göre hastane taburcu verilerini içerebilir. Avrupa HMDB verileri Avrupa ülkeleri tarafından Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisine sunulmuştur.
=== Hastalık yükleri ===
[[Hastalık yükü]], bir bölgedeki sağlık sorununun maliyet, ölüm oranı, morbidite veya diğer göstergelerle ölçülen etkisidir.
Hastalıkların insanlar üzerindeki yükünü ölçmek için kullanılan çeşitli ölçütler vardır. [[Kaybedilen potansiyel yaşam yılı]] (YPLL), bir hastalık nedeniyle bir kişinin yaşamının kısaldığı yıl sayısının basit bir tahminidir. Örneğin, bir kişi 65 yaşında bir hastalıktan ölürse ve bu hastalık olmasaydı muhtemelen 80 yaşına kadar yaşayabilseydi o zaman bu hastalık 15 yıllık potansiyel yaşam kaybına neden olur. YPLL ölçümleri, bir kişinin ölmeden önce ne kadar engelli olduğunu hesaba katmaz, bu nedenle ölçüm, aniden ölen bir kişi ile onlarca yıl süren bir hastalıktan sonra aynı yaşta ölen bir kişiyi eşdeğer olarak ele alır. 2004 yılında [[Dünya Sağlık Örgütü]] 932 milyon yıllık potansiyel yaşamın erken ölüm nedeniyle kaybedildiğini hesaplamıştır.<ref name="WHODALY">{{Web kaynağı|url=https://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/estimates_regional/en/index.html|başlık=Disease and injury regional estimates for 2004|arşivtarihi=24 Aralık 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20101224055121/http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/estimates_regional/en/index.html|website=who.int|yayıncı=World Health Organization|ölüurl=evet}} Standard DALYs (3% discounting, age weights). Also [https://www.who.int/entity/healthinfo/global_burden_disease/DALY14_2004.xls DALY spreadsheet] and [https://www.who.int/entity/healthinfo/global_burden_disease/YLL14_2004.xls YLL spreadsheet].</ref>
[[Kaliteye göre ayarlanmış yaşam yılı]] (QALY) ve [[engelliliğe göre ayarlanmış yaşam yılı]] (DALY) ölçümleri benzerdir ancak kişinin tanıdan sonra sağlıklı olup olmadığını dikkate alır. Erken ölüm nedeniyle kaybedilen yılların sayısına ek olarak, bu ölçümler hasta olmak nedeniyle kaybedilen yılların bir kısmını da ekler. YPLL'den farklı olarak, bu ölçümler çok hasta olan ancak normal bir yaşam süren insanlara yüklenen yükü gösterir. Morbiditesi yüksek ancak mortalitesi düşük olan bir hastalığın DALY'si yüksek, YPLL'si ise düşüktür. Dünya Sağlık Örgütü 2004 yılında 1,5 milyar engelliliğe göre ayarlanmış yaşam yılının hastalık ve yaralanma nedeniyle kaybedildiğini hesaplamıştır.<ref name="WHODALY"/> Gelişmiş dünyada, kalp hastalıkları ve inme en fazla yaşam kaybına neden olurken, majör depresif bozukluk gibi [[Ruhsal bozukluk|nöropsikiyatrik durumlar]] hasta olmaktan dolayı en fazla yıl kaybına neden olmaktadır.
{| class="wikitable sortable"
!Hastalık kategorisi
! scope="col" style="width:10%;" | Dünya çapında kaybedilen tüm YPLL'lerin yüzdesi<ref name="WHODALY"/>
! scope="col" style="width:10%;" | Dünya çapında kaybedilen tüm DALY'lerin yüzdesi<ref name="WHODALY" />
! scope="col" style="width:10%;" | Kaybedilen tüm YPLL'lerin yüzdesi, Avrupa<ref name="WHODALY" />
! scope="col" style="width:10%;" | Kayıp tüm DALY'lerin yüzdesi, Avrupa<ref name="WHODALY" />
! scope="col" style="width:10%;" | Kaybedilen tüm YPLL'lerin yüzdesi, ABD ve Kanada<ref name="WHODALY" />
! scope="col" style="width:10%;" | Kayıp tüm DALY'lerin yüzdesi, ABD ve Kanada<ref name="WHODALY" />
|-
|Bulaşıcı ve paraziter hastalıklar, özellikle [[Alt solunum yolu enfeksiyonu|alt solunum yolu enfeksiyonları]], [[ishal]], [[HIV/AIDS|AIDS]], [[Verem|tüberküloz]] ve [[sıtma]]
| %37
| %26
| %9
| %6
| %5
| %3
|-
| [[Ruhsal bozukluk|Nöropsikiyatrik durumlar]], örneğin [[Majör depresif bozukluk|depresyon]]
| %2
| %13
| %3
| %19
| %5
| %28
|-
| [[Travma (tıp)|Yaralanmalar]], özellikle [[Trafik kazası|motorlu taşıt kazaları]]
| %14
| %12
| %18
| %13
| %18
| %10
|-
| [[Kardiyovasküler hastalıklar]], özellikle [[kalp krizi]] ve [[İnme|felç]]
| %14
| %10
| %35
| %23
| %26
| %14
|-
| [[Erken doğum]] ve diğer [[Doğum öncesi gelişim|perinatal]] ölümler
| %11
| %8
| %4
| %2
| %3
| %2
|-
| [[Kanser]]
| %8
| %5
| %19
| %11
| %25
| %13
|}
== Toplum ve kültür ==
[[Dosya:Charles_Mellin_(attributed)_-_Portrait_of_a_Gentleman_-_Google_Art_Project.jpg|küçükresim| [[Obezite]], [[Rönesans]] kültüründe bir statü sembolüydü: [[Andrea Sacchi]]'ye atfedilen "Toskana Generali [[Alessandro del Borro]]"nun tablosu, 1645.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.cab.u-szeged.hu/cgfa/m/m-12.htm|başlık=The Tuscan General Alessandro del Borro|arşivtarihi=2 Mayıs 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090502012818/http://www.cab.u-szeged.hu/cgfa/m/m-12.htm|ad=Carol|soyadı=Gerten-Jackson|ölüurl=evet}}</ref> Artık genel olarak bir hastalık olarak kabul edilmektedir.]]
Bir toplumun hastalıklara nasıl tepki verdiği [[Sağlık sosyolojisi|tıbbi sosyolojinin]] konusudur.
Bir durum bazı [[kültür]]lerde veya çağlarda hastalık olarak kabul edilirken diğerlerinde edilmeyebilir. Örneğin, [[obezite]] zenginlik ve bereketi temsil edebilir ve kıtlığa eğilimli bölgelerde ve [[HIV/AIDS]]'in kötü etkilediği bazı yerlerde bir statü sembolüdür.<ref name="HaslamJames">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Obesity|sayı=9492|sayfalar=1197-209|dergi=Lancet|yıl=2005|cilt=366|pmid=16198769|doi=10.1016/S0140-6736(05)67483-1|vauthors=Haslam DW, James WP|s2cid=208791491}}</ref> [[Epilepsi]], [[Hmonglar|Hmong halkı]] arasında ruhani yeteneklerin bir işareti olarak kabul edilir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/spiritcatchesyou00fadi|başlık=The spirit catches you and you fall down: a Hmong child, her American doctors, and the collision of two cultures|yer=New York|yayıncı=Farrar, Straus, and Giroux|yıl=1997|ad=Anne|soyadı=Fadiman|isbn=978-0-374-52564-4}}</ref>
Hastalık; hastalık yardımları, işten kaçınma ve başkaları tarafından bakılma gibi belirli faydaların sosyal olarak meşrulaştırılmasını sağlar. Hasta olan kişi, [[hasta rolü]] adı verilen sosyal bir rol üstlenir. Kanser gibi korkunç bir hastalığa kültürel olarak kabul edilebilir bir şekilde yanıt veren bir kişi, kamusal ve özel olarak daha yüksek [[sosyal statü]] ile onurlandırılabilir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Pink Ribbon Blues: How Breast Cancer Culture Undermines Women's Health|url=https://archive.org/details/pinkribbonbluesh0000suli|yer=New York|yayıncı=Oxford University Press|yıl=2010|author=Sulik, Gayle|isbn=978-0-19-974045-1}}</ref> Bu faydalar karşılığında hasta kişi tedavi görmek ve yeniden iyi olmak için çalışmakla yükümlüdür.
Çoğu [[din]], hasta olan kişilere dini görevlerden istisna tanır. Örneğin, [[Yom Kippur]]'da ya da [[ramazan]] ayında [[oruç]] tutması halinde hayatı tehlikeye girecek olan bir kişi bu yükümlülükten muaf tutulur, hatta oruç tutması yasaklanır. Hasta olan kişiler de sosyal görevlerden muaf tutulur. Örneğin, bir Amerikalının [[Beyaz Saray]]'a davet edilmeyi reddetmesinin sosyal açıdan kabul edilebilir tek nedeni sağlık durumudur.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Miss Manners' Guide to Excruciatingly Correct Behavior|url=https://archive.org/details/missmannersguide0000mart_n3x0|sayfa=[https://archive.org/details/missmannersguide0000mart_n3x0/page/703 703]|yer=New York|yayıncı=W.W. Norton & Co|yıl=2005|author=Martin, Judith|isbn=978-0-393-05874-1|oclc=57549405}}</ref>
Bir durumun sadece insan yapısı veya işlevinin bir varyasyonu olarak değil de bir hastalık olarak tanımlanmasının önemli sosyal veya ekonomik sonuçları olabilir. [[Tekrar eden eklem incinmesi]] (RSI) ve [[travma sonrası stres bozukluğu]] (PTSD) gibi hastalıkların tartışmalı bir şekilde tanınmasının, hükûmetlerin, şirketlerin ve kurumların bireylere karşı mali ve diğer sorumluluklarının yanı sıra bireylerin kendileri üzerinde de bir dizi olumlu ve olumsuz etkisi olmuştur. Yaşlanmayı bir hastalık olarak görmenin sosyal sonuçları derin olabilir, ancak bu sınıflandırma henüz yaygın değildir.
[[Cüzzam]]lılar, bulaşıcı bir hastalığa sahip oldukları için tarihsel olarak dışlanan insanlardı ve "cüzzamlı" terimi hala [[sosyal damgalama]]yı çağrıştırmaktadır. Hastalık korkusu hala yaygın bir sosyal fenomen olabilir, ancak tüm hastalıklar aşırı sosyal damgalamaya neden olmaz
Sosyal konum ve ekonomik statü sağlığı etkiler. [[Yoksulluk hastalıkları]] [[yoksulluk]] ve düşük sosyal statü ile ilişkili hastalıklardır; [[refah hastalıkları]] ise yüksek sosyal ve ekonomik statü ile ilişkili hastalıklardır. Hangi hastalıkların hangi durumlarla ilişkili olduğu zamana, yere ve teknolojiye göre değişmektedir. [[Diabetes mellitus]] gibi bazı hastalıklar, farklı mekanizmalar aracılığıyla hem yoksullukla (kötü gıda seçimleri) hem de refahla (uzun yaşam süreleri ve hareketsiz yaşam tarzları) ilişkilendirilebilir. ''Yaşam tarzı hastalıkları'' terimi, uzun ömürlülükle ilişkili ve yaşlı insanlar arasında daha yaygın olan hastalıkları tanımlamaktadır. Örneğin kanser, üyelerinin çoğunun 80 yaşına kadar yaşadığı toplumlarda, üyelerinin çoğunun 50 yaşına gelmeden öldüğü toplumlara kıyasla çok daha yaygındır.
=== Hastalığın dili ===
Bir hastalık [[anlatı]]sı, tıbbi bir deneyimi, hasta bireyin kişisel deneyimini gösteren tutarlı bir hikâye halinde organize etmenin bir yoludur.
İnsanlar hastalıkla ilgili deneyimlerini anlamlandırmak için [[Mecaz|metaforlar]] kullanırlar. Metaforlar hastalığı var olan nesnel bir şeyden [[Duygulanım|duygusal]] bir deneyime taşır. En popüler metaforlar askeri kavramlardan yararlanır: Hastalık; korkulması, savaşılması, mücadele edilmesi ve bozguna uğratılması gereken bir düşmandır. Hasta ya da sağlık hizmeti sağlayıcısı pasif bir kurban ya da seyirci olmaktan ziyade bir [[savaşçı]]dır. Bulaşıcı hastalıkların etkenleri [[istila]]cılardır; bulaşıcı olmayan hastalıklar ise [[İsyan (toplumsal)|isyan]] ya da [[iç savaş]] teşkil eder. Tehdit acil, belki de bir ölüm kalım meselesi olduğu için, düşünülemeyecek kadar radikal, hatta baskıcı önlemler toplumun ve hastanın yıkıma karşı mücadele etmek için cesaretle seferber olurken ahlaki görevidir. [[Kansere karşı savaş]], dilin bu metaforik kullanımına bir örnektir.<ref name="Gwyn">{{Kitap kaynağı|başlık=Researching and applying metaphor|bölüm=10|yer=Cambridge, England|yayıncı=Cambridge University Press|yıl=1999|author=Gwyn, Richard|isbn=978-0-521-64964-3|oclc=40881885|editör1=Cameron, Lynne|editör2=Low, Graham}}</ref> Bu dil bazı hastalara güç verirken diğerlerinin kendilerini başarısız hissetmelerine yol açmaktadır.<ref name=":0">{{Haber kaynağı|url=http://newoldage.blogs.nytimes.com/2014/04/22/fighting-words-are-rare-among-british-doctors|başlık=Fighting Words Are Rarer Among British Doctors|arşivtarihi=2 Temmuz 2014|arşivurl=https://archive.today/20140702025715/http://newoldage.blogs.nytimes.com/2014/04/22/fighting-words-are-rare-among-british-doctors|tarih=22 Nisan 2014|gazete=The New York Times|author=Span, Paula|ölüurl=hayır}}</ref>
Bir başka metafor sınıfı ise hastalık deneyimini bir yolculuk olarak tanımlar: Kişi hastalıklı bir yere gider veya hastalıklı bir yerden gelir ve yol boyunca kendini değiştirir, yeni bilgiler keşfeder veya deneyimini arttırır. "İyileşme yolunda" seyahat edebilir veya "doğru yola girmek" için değişiklikler yapabilir veya "patikaları" seçebilir.<ref name="Gwyn" /><ref name=":0" /> Bazıları açıkça göçmenlik temalıdır: hasta, sağlıklı olduğu topraklardan hasta olduğu topraklara sürgün edilmiştir ve bu süreçte kimliğini ve ilişkilerini değiştirmiştir.<ref name="Diedrich">{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/treatmentslangua00died|başlık=Treatments: language, politics, and the culture of illness|sayfalar=[https://archive.org/details/treatmentslangua00died/page/n32 8], 29|yer=Minneapolis|yayıncı=University of Minnesota Press|yıl=2007|author=Diedrich, Lisa|isbn=978-0-8166-4697-5|oclc=601862594}}</ref> Bu dil, İngiliz sağlık çalışanları arasında fiziksel saldırganlık dilinden daha yaygındır.<ref name=":0" />
Bazı metaforlar hastalığa özgüdür. [[Kölelik]], [[bağımlılık]]lar için yaygın bir metafordur: [[Alkolizm|Alkolik]] içkinin, sigara tiryakisi ise [[nikotin]]in esiri olmuştur. Bazı kanser hastaları [[kemoterapi]] nedeniyle saçlarının dökülmesini, hastalığın neden olduğu tüm kayıplar için bir [[metonimi]] veya metafor olarak ele alır.<ref name="Gwyn" />
Bazı hastalıklar, toplumsal hastalıklar için metafor olarak kullanılır: "Kanser", [[yoksulluk]], [[adaletsizlik]] veya [[ırkçılık]] gibi toplumda endemik ve yıkıcı olan her şey için yaygın bir tanımlamadır. AIDS, ahlaki çöküş için ilahi bir hüküm olarak görülüyordu ve ancak "istilacı"nın "kirliliğinden" arınarak toplum yeniden sağlıklı hale gelebilirdi.<ref name="Gwyn" /> Daha yakın zamanlarda, AIDS daha az tehdit edici göründüğünde, bu tür duygusal dil [[Kuş gribinin küresel yayılımı|kuş gribi]] ve [[Tip 2 diyabet|tip 2 diabetes mellitus]]'a uygulandı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Metaphors for illness in contemporary media|tarih=December 2007|sayı=2|sayfalar=93-99|dergi=Med Humanit|cilt=33|pmid=23674429|doi=10.1136/jmh.2006.000253|vauthors=Hanne M, Hawken SJ|s2cid=207000141}}</ref> 19. yüzyılda yazarlar tüberkülozu genellikle bir sembol ve aşkınlık metaforu olarak kullanmışlardır. Hastalığa yakalanan kişiler edebiyatta günlük yaşamın üzerine çıkarak ruhani ya da sanatsal başarıların geçici nesneleri haline gelmiş olarak tasvir edilmiştir. 20. yüzyılda, nedeni daha iyi anlaşıldıktan sonra, aynı hastalık yoksulluğun, sefaletin ve diğer sosyal sorunların simgesi haline geldi.<ref name="Diedrich" />
== Kaynakça ==
{{Kaynakça|colwidth=30em}}
== Dış bağlantılar ==
{{Kardeş proje bağlantıları|collapsible=true|d=Q12136|commons=Category:Diseases and disorders|wikt=hastalık}}
{{Hastalık grupları}}
{{Hastalık durumlarını tanımlamak için kullanılan tıbbi terimler}}
{{Otorite kontrolü}}
[[Kategori:
[[Kategori:Tıp terimleri]]
[[Kategori:Aktüerlik]]
[[Kategori:Hastalıklar ve bozukluklar| ]]
| |||