Gilgameš

Njuolânjunečaalâ njajâtaavlust. Čäcitulve maainâs, mii lii Gilgameš-eepos uássin.

Gilgameš lii maailm puárásumos eepos, mii šoodâi tovláá Mesopotamiast paijeel 4000 ihheed tassaaš. Tot lii čallum akkadkielân njajâtavluid.

Versioh

Gilgameš-eeposist láá maaŋgâlágáneh versioh sumer-, hurri-, elamiitti- já akkadkielân. Puárásuboin versioin láá uáli távjá siäilum tuše uccâ uássááh. Pyeremusávt siäilum versio lii nuuvt kočodum standardversio, mon čällee lii Sin-liqe-unninni. Standardversio kaavnâi assyriologi Hormuzd Rassam kunâgâs Ašurbanipal kirjeráájust Ninivest. Standardversio lii njuolânjunečaalâ, mii lii 12 njajâtaavlust.

Nommâ

Eepos algâalgâlâš nommâ láá eepos vuossâmuuh säänih Shutur eli sharri (Stuárráb ko nubeh kunâgâsah). Nuuvt kočodum standardversio nommân láá meiddei ton vuossâmuuh säänih Sha naqba imuru (Tot, kii ooinij kieŋŋâlvuođâid).

Siskáldâs

Puáris assyrialâš pääcis, máhđulávt Gilgamesh pääcis.

Uáivifigureh

Eepos uáivifigureh lává kunâgâs Gilgameš já vildâsalmai Enkidu. Suoi lává pyeremuuh usteveh já maŋeláá meiddei viiljah. Gilgameš persovnist láá kyehti uási immeel já ohtâ uási olmooš. Suu enni lii immeel Ninsun já suu eeči lii kunâgâs Lugalbanda, kote lii tuše olmooš. Gilgameš lâi Uruk kaavpug kunâgâs. Enkidu šoodâi nuuvt, et imeleh rahtii ulmuu, kote ličij Gilgameš vajalâš, mut suoi šoodáin pyeremus ustevin.

Vuosmuš tavlu

Uruk kunâgâs Gilgameš lii koorâs kaavpug ässeid. Uruk ässeeh ruhâdâleh iše imelijn. Imeleh Anu já Aruru rähtiv vievsâs almaa, kiän nommâ lii Enkidu. Taan ulme lii, et sun taistâl Gilgamešáin, vâi Uruk viehâ uážuččij leđe ráávhust. Aalgâst Enkidu iälá váráduvvâst elleiguin. Sun meiddei iššeed elleid nuuvt, et sun cyevkkee pivdei kielâid, vâi pivdeeh iä kodáččii maiden. Mottoom pivdee suttá já mana Gilgameš kuuvl já muštâl sunjin vildâsalmai Enkidust. Gilgameš ávžoo, et makkuutteijee nissoon Šamhat viettâl Enkidu, te sun ij innig cuovkkii kielâid. Šamhat luhostuvá tast. Ton maŋa elleeh iä innig haalijd leđe usteveh Enkiduin, ko toh paleh sust.

Nubbe tavlu

Šamhat tuálvu Enkidu kuáđutteijei siijdân, kost sun posâdât já uáppá puurrâđ ulmui purrâmušâid já juuhâđ ulmui juhâmušâid. Siijdâ lappâd vázzá almai, kote lii monâmin heejáid. Sun muštâl et kunâgâs Gilgameš áigu kevttiđ vuossâmuu iijâ vuoigâdvuođâ. Enkidu suttá tast já haalijd taistâliđ Gilgamešáin. Enkidu já Šamhat väzzilává Urukan, kost Enkidu já Gilgameš taistâlává. Loopâst Enkidu tuubdâst, et Gilgameš lii vievsâb, já sunnust šaddeh usteveh.

Kuálmád tavlu

Gilgameš haalijd vyelgiđ taistâliđ jietânâs Humbaba vuástá. Enkidu ij vistig haalijd, mut te sun miätá toos. Kaavpug puárásumoseh adeleh Gilgamešân ravvuid já sivnedeh suu. Te Gilgameš já Enkidu moonnâv Gilgameš eeni Ninsun kuuvl, já sun váldá Enkidu jieijâs párnážin. Nuuvt Gilgameš já Enkidu šoddâv viljâžin.

Niäljád tavlu

Gilgameš já Enkidu vyelgiv Uruk kaavpugist. Suoi mađhâšává uáli jotelávt já uáđđiv ain váráduvvâst. Vuossâmuš várádâh lii Libanon várádâh, nubeh váráduvah iä lah innig uáppáseh taan ääigi ulmuid. Ovdil uáđđáástâllâm sunnust lii ain suojâlemrituaal. Gilgameš jyehi iijâ niävdá já muštâl Enkidun jieijâs naharijn. Enkidu ain analysist naharijd nuuvt, et toh merhâšeh pyere luho.

Viiđâd tavlu

Gilgameš já Enkidu puáttiv jietânâs Humbaba miäcán. Sij taistâleh, tot lii vaigâdis tuáru, mut loopâst Gilgameš já Enkidu vyeittiv. Ovdil ko Humbaba jáámá, sun vala kiergân uskiđ sunnuu já iätá et suoi iävá ele puárisin. Te Gilgameš já Enkidu virâttává muorâid Humbaba meecist já vyelgiv pááikán.

Kuuđâd tavlu

Gilgameš posâdât já kárvudât muččâdávt. Immeel Ištar uáiná suu mielâstuu sunjin. Sun iävtut, et Gilgameš šodâččij suu kälisin. Gilgameš kiäldádât já muštoot suu, maht sun lam kohtâlâm suu ovdebijd kálláid já tot ij lah muččâd. Ištar suttá já luáštá Alme vuávsá Uruk kaavpugân. Alme vuáksá vahâgit maaŋgâid ulmuid já kaavpug, mut loopâst Gilgameš já Enkidu koddev tom.

Čiččâd tavlu

Enkidu niävdá, et imeleh halijdeh, et juo-uv Gilgameš teikkâ Enkidu jáámá, ko suoi kuddijn Alme vuávsá. Sij rijdâleh já loopâst merideh, et Enkidu jáámá. Enkidu morán, čiäru já karrood. Te sun puosâškuát já viälláá seeŋgâst kyehtlov peivid. Sun iätá Gilgamešin, et sun káátá, ko sun ij uážu jäämmiđ tuárust. Talle sun jáámá.

Káávcád tavlu

Gilgameš muurâšt, ko suu viljâ já pyeremus ustev jaamij. Sun lávlu sunnuu fiäránijn já ávžoo meid Uruk kaavpug ulmuid murâštiđ Enkidu jäämmim.

Oovcád tavlu

Gilgameš mana várádâhân, kost Enkidu šoodâi. Sun muurâšt Enkidu jäämmim já te hoksáá, et sun motomin meiddei jáámá. Sun meerrid vyelgiđ Utnapištim kuuvl, ko sun tiätá eellim já jäämmim syeligâsvuođâid. Gilgameš puátá maailm piälán, Mašu váárán. Väärist lii porttâ, maid vähtejeh skorpionulmuuh. Sij tobdeh et Gilgameš lii uásist immeel já sij lyeštih suu moonnâđ poortâ čoođâ. Gilgameš vázzá sevŋis tunnelist nuuvt kuhháá, et sun ij innig osko, et tot nohá. Mut loopâst sun piäsá tunnelist olgos.

Gilgameš musiikist

The Epic of Gilgamesh, 1955 tšeekikielâlâš kuorolaavlâ, nyettejeijee Bohuslav Martinů

Gilgamesh, 1962–64 tuurkikielâlâš ooppera, nyettejeijee Nevit Kodallı

Gilgamesh, 1964–70 tuurkikielâlâš ooppera, nyettejeijee Ahmet Adnan Saygun

Gilgamesh, 1971–72 tanskakielâlâš ooppera, nyettejeijee Per Nørgård

Gilgamesh, 1986 serbiakielâlâš ooppera, nyettejeijee Rudolf Brucci

Gilgamesh, 1992 italiakielâlâš ooppera, nyettejeijee Franco Battiato

Bilgamesh, 2009-12 summeri- já akkadikielâlâš ooppera-balet, nyettejeijee Ashot Ariyan

ABUBU - The Great Flood, 2023 oratorio, nyettejeijee Enjott Schneider

Girugamesh, jaapaanlâš muusikjuávkku

He Who Saw the Deep, muusikjuávhu iLiKETRAiNS skiärru

Gilgamesh, räppejeijee Baba Brinkman laavlâ, mii muštâl eepos tábáhtuumijd

Gilgamesh, 2010 pop-duo Gypsy & The Cat skiärru

Gilgamesh, 2015 iraklii muusikjuávhu Acrassicauda skiärru

Gilgameš, muusikjuávkku Rotting Christ laavlâ skiärust Κατά τον δαίμονα εαυτού

Fáádást eres soojijn

• Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Gilgameš.

Käldeeh

• Jaakko Hämeen-Anttila (suom.): Gilgamesh: Kertomus ikuisen elämän etsimisestä. Helsinki: Basam Books, 2000. ISBN 952-9842-34-1