Przejdź do zawartości

Unter den Linden

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy ulicy w Berlinie. Zobacz też: inne znaczenia wyrażenia „Unter den Linden”.
Unter den Linden
Mitte, Mitte
Ilustracja
Unter den Linden, widok z Berliner Fernsehturm (2005)
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

 Berlin

Miejscowość

Berlin

Długość

1,5 km

Poprzednie nazwy

  • Erste Straße (1673–1674)
  • Neustädtische Allee (1674–1690)
  • Lindenallee (1690–1723)
  • Lindenstraße (1723–1734)
Przebieg
Schloßbrücke (Spreekanal)
Zakaz wjazdu Schinkelplatz
Am Zeughaus
← Hinter dem Gießhaus, Oberwallstraße →
Bebelplatz
Universitätsstraße Ulica jednokierunkowa
światła Zakaz wjazdu Charlottenstraße Ruch dwukierunkowy
światła Friedrichstraße
światła ← Neustädtische Kirchstraße
Glinkastraße →
Schadowstraße
światła Wilhelmstraße
Pariser Platz
Położenie na mapie Berlina
Mapa konturowa Berlina, w centrum znajduje się punkt z opisem „Unter den Linden”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Unter den Linden”
Ziemia52°31′01,2″N 13°23′22,6″E/52,517010 13,389610
Multimedia w Wikimedia Commons

Unter den Linden (pol. aleja Pod Lipami[1]) – aleja w Berlinie, w okręgu administracyjnym Mitte, w dzielnicy Mitte. Jest uważana za jedną z najpiękniejszych ulic Berlina, ponadto stanowi jego ważną atrakcję turystyczną[1].

Opis i dojazd

[edytuj | edytuj kod]

Aleja Unter den Linden ma 1,5 km długości i 60 m szerokości[2]. Rozciąga się od placu Pariser Platz z Bramą Brandenburską na zachodzie, do łączącego ją z Lustgarten mostu Schloßbrücke na wschodzie[3][4]. Przedłużeniem alei od zachodniej strony jest Straße des 17. Juni, ulica, która w czasie zimnej wojny została odcięta od Unter den Linden przez Mur Berliński. Nazwa Unter den Linden, czyli w dosłownym polskim tłumaczeniu „Pod Lipami”, nawiązuje do porastających aleję drzew lipowych[4]. Pierwsze drzewa posadzono tu w połowie XVII wieku. Z czasem drzewa usunięto ze wschodniej części alei z powodu włączenia tego obszaru w obręb fortyfikacji miejskich Berlina. Stan ten utrzymał się do dziś i lipy spotkać można tylko w zachodniej części ulicy. Niemal cały przedwojenny drzewostan został zniszczony podczas operacji berlińskiej[4]. Dzisiejsze drzewa zostały zasadzone w 1947 roku[5].

Na Unter den Linden można się dostać, wysiadając na obsługiwanym przez linie S1, S2, S25 i S26 kolei S-Bahn przystanku Berlin Brandenburger Tor lub na położonych na linii U5 stacjach metra: Unter den Linden i Brandenburger Tor.[6][5]. Ponadto dojazd na aleję zapewniają linie autobusowe 100, 147, 200, TXL (zatrzymują się na przystanku położonym w pobliżu zarówno stacji kolei S-Bahn, jak i metra) oraz N2 (przystanek Berlin. Behrenstraße/Wilhelmstraße)[6].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Unter den Linden w 1691 roku
Unter den Linden na obrazie Eduarda Gaertnera z 1853 roku
Unter den Linden około 1900 roku
Unter den Linden z lotu ptaka w 1935 roku
Unter den Linden w 1950 roku
Unter den Linden w 1979 roku
Unter den Linden w 2006 roku

Poprzednikiem alei był utworzony w 1573 roku trakt, służący brandenburskiemu elektorowi Janowi Jerzemu do podróży konnych z zamku berlińskiego do położonego w zachodniej części miasta parku Großer Tiergarten(inne języki), stanowiącego wtedy obszar łowiecki[2][5]. W 1647 roku, z inicjatywy Wielkiego Elektora Fryderyka Wilhelma I na długości 942 m trakt został obsadzony lipami zgodnie z holenderskim wzorem[2]. W 1653 roku powstał przy nim dom architekta Johanna Gregora Memhardta(inne języki), w późniejszych latach przeznaczony na siedzibę dowódcy garnizonu berlińskiego – był to pierwszy kamienny budynek zbudowany na obszarze Friedrichswerder(inne języki)[7]. Pięć lat później wycięto lipy ze wschodniej części traktu z powodu decyzji władcy o włączeniu tego obszaru w obręb fortyfikacji miejskich[2]. W 1673 roku trakt otrzymał nazwę Erste Straße, którą rok później zmieniono na Neustädtische Allee[2]. Wraz z prowadzoną w latach 1674-1680 rozbudową miasta w ramach założenia urbanistycznego Dorotheenstadt(inne języki), granice Großer Tiergarten przesuwano coraz bardziej na zachód, do wysokości dzisiejszej ulicy Schadowstraße(inne języki), zaś samą Neustädtische Allee systematycznie przedłużano[2][5]. W 1690 roku jej nazwę zmieniono na Lindenallee[2]. W 1695 roku przy alei rozpoczęto budowę miejskiego arsenału, którą zakończono w 1730 roku[8]. W 1723 roku aleję nazwano Lindenstraße, zaś jedenaście lat później otrzymała ona nazwę Unter den Linden[3][2].

Po 1740 roku w ramach założenia urbanistycznego Forum Fridericianum(inne języki), opracowanego przez króla Prus Fryderyka II Wielkiego przy Unter den Linden wybudowano Opernhaus (obecnie Staatsoper, pol. „Opera Państwowa”) w sąsiedztwie którego utworzono brukowany plac o nazwie Platz am Opernhaus (obecnie Bebelplatz)[3][9]. Z kolei w późniejszych latach w pobliżu tego obszaru zostały wzniesione Katedra św. Jadwigi (pierwszy kościół katolicki w Berlinie), Königliche Bibliothek (pol. „Biblioteka Królewska”) i Prinz Heinrich Palais (pol. „Pałac Księcia Henryka”; obecnie Uniwersytet Humboldtów)[3]. W tamtym czasie przy wschodniej części alei mieściły się głównie reprezentacyjne pruskie rezydencje, z kolei zachodnia część miała typowo burżuazyjny charakter[2][3]. Na początku XIX wieku we wschodniej części wybudowano Nowy Odwach i most Schloßbrücke, zaprojektowane przez Karla Friedricha Schinkla[3].

Po zakończeniu wojen napoleońskich przy Unter den Linden wybudowano nowe, monumentalne budynki, a także posągi zasłużonych pruskich generałów[10]. W dalszej części XIX wieku, po 1871 roku Unter den Linden stała się eleganckim, miejskim bulwarem z hotelami, restauracjami, kawiarniami, bankami i ekskluzywnymi sklepami[2]. Powstały wtedy przy niej luksusowe hotele takie jak Royal, Imperial, Victoria, Grand Hôtel de Rome oraz ukończony w 1906 roku pierwszy Hotel Adlon[11][3].

W latach 1914–1916 zbudowano biegnący pod Unter den Linden tunel tramwajowy(inne języki), którego wlot znajdował się pomiędzy Singakademie (pol. „Akademia Śpiewu”; obecnie Maxim-Gorki-Theater(inne języki)) a Uniwersytetem Humboldtów i który dokładnie pod aleją rozgałęział się na dwie odnogi - jedna wychodziła pomiędzy Staatsoper a Prinzessinnenpalais, zaś druga na środku dzisiejszego placu Bebelplatz[12][13]. Tunel ten powstał wskutek dezaprobaty cesarza Wilhelma II dla przecinającej aleję naziemnej linii tramwajowej[13][12]. Z powodu nieopłacalności w 1926 roku zamknięto odnogę wychodzącą na placu Bebelplatz, a jej wlot zasypano[12].

W 1936 roku wszystkie lipy rosnące przy alei zostały wycięte z powodu choroby wywołanej przez grzyby[5]. W ich miejsce posadzono 370 lip srebrzystych. Z okazji Letnich Igrzysk Olimpijskich odbywających się w tym samym roku, na całej długości alei postawiono wysokie pylony z wieńczącymi je swastykami[5].

W czasie II wojny światowej zabudowa Unter den Linden została w znacznym stopniu zniszczona[2]. Uszkodzeniu uległ też Lindentunnel, który po przeprowadzeniu prac naprawczych został otwarty w 1950 roku, jednak już rok później zamknięto go dla ruchu tramwajowego, a jego wlot południowy zamurowano[12][13]. W późniejszych latach przeprowadzono odbudowę znajdujących się we wschodniej części alei monumentalnych, reprezentacyjnych gmachów, tj. Zeughaus, Staatsoper czy Uniwersytet Humboldtów[5][10]. Nie licząc budynku ambasady ZSRR (obecnie ambasady Rosji), wzniesionego w latach 1949-1952, zagospodarowywanie zachodniej części Unter den Linden rozpoczęto dopiero w latach 60. XX wieku[5][10]. Obok ocalałych kamienic z przełomu XIX i XX wieku zbudowano wtedy budynki reprezentujące ówcześnie modny styl modernistyczny tj. siedziby ambasad zaprzyjaźnionych z NRD państw (np. siedziba ambasady Węgier oddana do użytku w 1965 roku[14]), a także gmachy biurowe i użytkowe, wśród których był m.in. budynek wschodnioniemieckiego Ministerstwa Oświaty Ludowej wybudowany w 1961 roku oraz Hotel Unter den Linden wzniesiony w latach 1964-1966[5][10][15][11].

Po zjednoczeniu Niemiec przeprowadzono restaurację zabytkowych budynków znajdujących się przy alei[4]. Dokonano także wyburzenia budynków z lat 60. XX wieku w zachodniej części ulicy, a na ich miejscu zbudowano nowe budynki nawiązujące swą stylistyką i wykonaniem do dawnej architektury - tak postąpiono np. z dotychczasową siedzibą ambasady Węgier, na miejscu której w latach 1999–2001 zbudowano nową oraz z Hotelem Unter den Linden, który zastąpiono biznesowo-biurowo-mieszkalnym kompleksem Upper Eastside Berlin(inne języki) otwartym w 2008 roku[14][11][16]. Wyjątkiem był budynek Ministerstwa Oświaty Ludowej, który z inicjatywy Bundestagu został w latach 1993−1994 przebudowany pod kątem form zewnętrznych, tak aby nawiązywały one do historycznej stylistyki. Od 2017 roku gmach ten jest znany jako Matthias-Erzberger-Haus(inne języki)[15].

Budynki przy Unter den Linden

[edytuj | edytuj kod]

Strona północna

[edytuj | edytuj kod]

Strona południowa

[edytuj | edytuj kod]

Pomniki przy Unter den Linden

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Unter den Linden - czyli Aleja Lip - najpiękniejsza ulica w Berlinie. [w:] Berlin [on-line]. podrozepoeuropie.pl. [dostęp 2017-01-13]. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Unter den Linden. [w:] Straßenverzeichnis [on-line]. berlin.kauperts.de. [dostęp 2017-01-13]. (niem.).
  3. ↑ a b c d e f g Strassen/Unter den Linden. [w:] Strassen [on-line]. unterdenlinden.de. [dostęp 2017-01-13]. (niem.).
  4. ↑ a b c d Unter den Linden, Najpiękniejszy bulwar Berlina. [w:] Start [on-line]. visitberlin.de. [dostęp 2017-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-16)]. (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g h i Joanna Maria Czupryna: Aleja pod Lipami w Berlinie. [w:] Prace. ulice i dworce [on-line]. przewodnik-po-berlinie.pl, 2017-05-27. [dostęp 2018-12-31]. (pol.).
  6. ↑ a b Unter den Linden. [w:] Sehenswürdigkeiten [on-line]. berlin.de. [dostęp 2018-12-31]. (niem.).
  7. ↑ Brigitte Ferlet: Berlin - Impressionen einer Metropole; Kommandantenhaus. [w:] Berlin [on-line]. berlin-die-hauptstadt.de, 2009. [dostęp 2017-01-13]. (niem.).
  8. ↑ Brigitte Ferlet: Berlin - Impressionen einer Metropole; Zeughaus. [w:] Berlin [on-line]. berlin-die-hauptstadt.de, 2009. [dostęp 2017-01-13]. (niem.).
  9. ↑ Bebelplatz. [w:] Sehenswürdigkeiten [on-line]. metropolen.de. [dostęp 2018-05-10]. (niem.).
  10. ↑ a b c d Unter den Linden. [w:] Denkmale in Berlin [on-line]. stadtentwicklung.berlin.de. [dostęp 2017-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-17)]. (niem.).
  11. ↑ a b c History of the Friedrichstrasse / Unter den Linden intersection. upper-eastside-berlin.com. [dostęp 2019-05-23]. (ang.).
  12. ↑ a b c d Dietmar Arnold: Lindentunnel. [w:] Verkehrsbauwerke [on-line]. berliner-unterwelten.de, 2014-05-30. [dostęp 2019-05-24]. (niem.).
  13. ↑ a b c Aro Kuhrt: Lindentunnel. berlinstreet.de, 2015-0721. [dostęp 2019-05-24]. (niem.).
  14. ↑ a b Gläserne Ecke, Ungarische Botschaft in Berlin eröffnet. [w:] Meldungen [on-line]. baunetz.de, 2001-09-11. [dostęp 2019-05-23]. (niem.).
  15. ↑ a b Unter den Linden 71. [w:] Weitere Bundestagsgebäude [on-line]. bundestag.de. [dostęp 2019-05-23]. (niem.).
  16. ↑ Christian van Lessen: Prominente Ecke: Berlin hat jetzt eine Upper Eastside. [w:] Berlin [on-line]. tagesspiegel.de, 2008-10-22. [dostęp 2019-05-23]. (niem.).
  17. ↑ Deutscher Bundestag - Otto-Wels-Haus (Unter den Linden 50) [online], bundestag.de [dostęp 2024-04-26] (niem.).
  18. ↑ Verbindungsbüro des EP in Deutschland. europarl.europa.eu. [dostęp 2019-05-23]. (niem.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Unter_den_Linden&oldid=74383794”