Przejdź do zawartości

Zbigniew Brzeziński: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Julo (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
52 241 edycji
drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Znacznik: Link do ujednoznacznienia
Julo (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
52 241 edycji
Linia 40: Linia 40:
}}
}}
[[Plik:Begin Brzezinski Camp David Chess.jpg|thumb|[[Menachem Begin]] i Zbigniew Brzeziński podczas partii szachów w przerwie rokowań w Camp David w 1978]]
[[Plik:Begin Brzezinski Camp David Chess.jpg|thumb|[[Menachem Begin]] i Zbigniew Brzeziński podczas partii szachów w przerwie rokowań w Camp David w 1978]]
'''Zbigniew Kazimierz Brzeziński''' (ur. [[28 marca]] [[1928]] w [[Warszawa|Warszawie]], zm. [[26 maja]] [[2017]] w [[Falls Church]]) – [[Polonia w Stanach Zjednoczonych|polsko-amerykański]] [[politolog]], [[sowietologia|sowietolog]], [[profesor]] [[Politologia|nauk politycznych]] na [[Uniwersytet Columbia|Uniwersytecie Columbia]] oraz [[Uniwersytet Johnsa Hopkinsa|Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa]], [[Geostrategia|geostrateg]] i [[dyplomata]]; [[Doradca ds. bezpieczeństwa narodowego (Stany Zjednoczone)|doradca ds. bezpieczeństwa narodowego USA]] w czasie prezydentury [[Jimmy Carter|Jimmy’ego Cartera]] (1977–1981), wcześniej doradca prezydentów [[Lyndon B. Johnson|Lyndona Johnsona]] oraz [[John F. Kennedy|Johna F. Kennedy’ego]]. Kawaler [[Order Orła Białego|Orderu Orła Białego]] i [[Prezydencki Medal Wolności|Prezydenckiego Medalu Wolności]].
'''Zbigniew Kazimierz Brzeziński''' (ur. [[28 marca]] [[1928]] w [[Warszawa|Warszawie]], zm. [[26 maja]] [[2017]] w [[Falls Church]]) – [[Polonia w Stanach Zjednoczonych|polsko-amerykański]] [[politolog]], [[sowietologia|sowietolog]], [[profesor]] [[Politologia|nauk politycznych]] na [[Uniwersytet Columbia|Uniwersytecie Columbia]] oraz [[Uniwersytet Johnsa Hopkinsa|Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa]], [[Geostrategia|geostrateg]] i [[dyplomata]]; [[Doradca ds. bezpieczeństwa narodowego (Stany Zjednoczone)|doradca ds. bezpieczeństwa narodowego USA]] w czasie prezydentury [[Jimmy Carter|Jimmy’ego Cartera]] (1977–1981), wcześniej doradca prezydentów [[Lyndon B. Johnson|Lyndona Johnsona]] oraz [[John F. Kennedy|Johna F. Kennedy’ego]]. Kawaler [[Order Orła Białego|Orderu Orła Białego]] i [[Prezydencki Medal Wolności|Prezydenckiego Medalu Wolności]].


Odegrał znaczącą rolę w procesie normalizacji stosunków z [[Chińska Republika Ludowa|Chińską Republiką Ludową]], a także przy zawarciu układu [[Strategic Arms Limitation Treaty (II)|SALT II]] z [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] oraz [[Porozumienie z Camp David|porozumienia z Camp David]] regulującego pokojowe [[Proces pokojowy w konflikcie izraelsko-egipskim|relacje egipsko-izraelskie]]. Działał również na rzecz wsparcia opozycji antykomunistycznej, w tym [[Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”|„Solidarności”]] w Polsce i [[mudżahedin]]ów w [[Afganistan]]ie. W czasie jego urzędowania na stanowisku doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego wybuchła [[irańska rewolucja islamska]] oraz miała miejsce [[radziecka interwencja w Afganistanie]].
Odegrał znaczącą rolę w procesie normalizacji stosunków z [[Chińska Republika Ludowa|Chińską Republiką Ludową]], a także przy zawarciu układu [[Strategic Arms Limitation Treaty (II)|SALT II]] z [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] oraz [[Porozumienie z Camp David|porozumienia z Camp David]] regulującego pokojowe [[Proces pokojowy w konflikcie izraelsko-egipskim|relacje egipsko-izraelskie]]. Działał również na rzecz wsparcia opozycji antykomunistycznej, w tym [[Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”|„Solidarności”]] w Polsce i [[mudżahedin]]ów w [[Afganistan]]ie. W czasie jego urzędowania na stanowisku doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego wybuchła [[irańska rewolucja islamska]] oraz miała miejsce [[radziecka interwencja w Afganistanie]].
Linia 46: Linia 46:
== Życiorys ==
== Życiorys ==
=== Młodość ===
=== Młodość ===
Wywodził się ze szlacheckiej rodziny herbu [[Trąby (herb szlachecki)|Trąby]] z Brzezin<ref name=wielcy>{{cytuj stronę | url = http://wielcy.pl/niesiecki/b/brzezinski/590.php| tytuł = Brzeziński herbu Trąby | autor = Kasper Niesiecki| opublikowany = wielcy.pl| język = pl| data dostępu = 2017-05-27}}</ref>. Urodził się 28 marca 1928 w Warszawie jako syn dyplomaty [[Tadeusz Brzeziński (dyplomata)|Tadeusza Brzezińskiego]] i Leonii, z d. Roman{{odn|Vaughan|2010|s=7–8}}, w latach 1928–1931 mieszkał w [[Lille]], w latach 1931–1935 w [[Lipsk]]u, gdzie jego ojciec pracował jako konsul{{odn|Vaughan|2010|s=8–9}}. W latach 1936–1938 mieszkał z matką w Warszawie (ojciec objął placówkę konsularną w [[Charków|Charkowie]]), w październiku 1938 wyjechał z rodzicami do Kanady, gdzie Tadeusz Brzeziński został konsulem generalnym w [[Montreal]]u, tam rozpoczął naukę w Newman House School, następnie uczył się w St. Leon’s High School w Montrealu{{odn|Vaughan|2010|s=10–11, 18}}. Dopiero po 15 roku życia nauczył się płynnie mówić po angielsku{{r|pap22}}. Chorował na polio, musiał poruszać się o kulach{{r|pap22}}.
Wywodził się ze szlacheckiej rodziny herbu [[Trąby (herb szlachecki)|Trąby]] z Brzezin<ref name="wielcy" />. Urodził się 28 marca 1928 w Warszawie jako syn dyplomaty [[Tadeusz Brzeziński (dyplomata)|Tadeusza Brzezińskiego]] i Leonii, z d. Roman{{odn|Vaughan|2010|s=7–8}}, w latach 1928–1931 mieszkał w [[Lille]], w latach 1931–1935 w [[Lipsk]]u, gdzie jego ojciec pracował jako konsul{{odn|Vaughan|2010|s=8–9}}. W latach 1936–1938 mieszkał z matką w Warszawie (ojciec objął placówkę konsularną w [[Charków|Charkowie]]), w październiku 1938 wyjechał z rodzicami do Kanady, gdzie Tadeusz Brzeziński został konsulem generalnym w [[Montreal]]u, tam rozpoczął naukę w Newman House School, następnie uczył się w St. Leon’s High School w Montrealu{{odn|Vaughan|2010|s=10–11, 18}}. Dopiero po 15 roku życia nauczył się płynnie mówić po angielsku<ref name="pap22" />. Chorował na polio, musiał poruszać się o kulach<ref name="pap22" /><ref name="wprost" />.


=== Wykształcenie ===
=== Wykształcenie ===
Linia 54: Linia 54:
W 1953 został wykładowcą w katedrze nauki o państwie Uniwersytetu Harvarda{{odn|Vaughan|2010|s=45}}, razem z [[Carl Friedrich|Carlem Friedrichem]] podjął także badania nad zagadnieniem totalitaryzmu, uwieńczone wydaną w 1956 pracą ''Totalitarian Dictatorship and Autocracy'', w której postawiono szeroko dyskutowaną tezę, iż ustrój radziecki i nazistowski są „zasadniczo podobne”{{odn|Vaughan|2010|s=46–48}}. Po dojściu do władzy w ZSRR [[Nikita Chruszczow|Nikity Chruszczowa]] wskazywał na odrębności poszczególnych krajów bloku sowieckiego oraz sugerował aktywną politykę amerykańską zmierzającą do „demokratycznej neutralizacji” Europy Wschodniej{{odn|Vaughan|2010|s=60–61}}. Od 1957 zajmował się badaniem tzw. „narodowego komunizmu”, w 1960 wydał poświęconą temu zagadnieniu książkę ''Soviet bloc. Unity and conflict'', która w kolejnych latach została uznana za jedną z ważniejszych prac poświęconych Europie Wschodniej. Sformułował wówczas strategię tzw. pokojowego zaangażowania (jako alternatywę dla nieskutecznej jego zdaniem tzw. doktryny wyzwalania), w ramach której proponował wciągnięcie do współpracy z USA niektórych bardziej niezależnych państw komunistycznych, tak, aby z jednej strony doprowadzić do podziałów wewnątrz bloku sowieckiego, z drugiej wykorzystać niektóre z tych państw jako „pas transmisyjny” wpływający także na zbliżenie ZSRR do Europy Zachodniej{{odn|Vaughan|2010|s=64–66, 94–95}}. Zaowocowało to m.in. okazjonalną współpracą z ówczesnym senatorem [[John F. Kennedy|Johnem F. Kennedym]], który w 1957 zaproponował ustawę znosząca niektóre restrykcje w stosunkach USA z niektórymi krajami bloku wschodniego{{odn|Vaughan|2010|s=70–72}}. Od 1958 roku Zbigniew Brzeziński posiadał obywatelstwo amerykańskie{{odn|Vaughan|2010|s=65}}.
W 1953 został wykładowcą w katedrze nauki o państwie Uniwersytetu Harvarda{{odn|Vaughan|2010|s=45}}, razem z [[Carl Friedrich|Carlem Friedrichem]] podjął także badania nad zagadnieniem totalitaryzmu, uwieńczone wydaną w 1956 pracą ''Totalitarian Dictatorship and Autocracy'', w której postawiono szeroko dyskutowaną tezę, iż ustrój radziecki i nazistowski są „zasadniczo podobne”{{odn|Vaughan|2010|s=46–48}}. Po dojściu do władzy w ZSRR [[Nikita Chruszczow|Nikity Chruszczowa]] wskazywał na odrębności poszczególnych krajów bloku sowieckiego oraz sugerował aktywną politykę amerykańską zmierzającą do „demokratycznej neutralizacji” Europy Wschodniej{{odn|Vaughan|2010|s=60–61}}. Od 1957 zajmował się badaniem tzw. „narodowego komunizmu”, w 1960 wydał poświęconą temu zagadnieniu książkę ''Soviet bloc. Unity and conflict'', która w kolejnych latach została uznana za jedną z ważniejszych prac poświęconych Europie Wschodniej. Sformułował wówczas strategię tzw. pokojowego zaangażowania (jako alternatywę dla nieskutecznej jego zdaniem tzw. doktryny wyzwalania), w ramach której proponował wciągnięcie do współpracy z USA niektórych bardziej niezależnych państw komunistycznych, tak, aby z jednej strony doprowadzić do podziałów wewnątrz bloku sowieckiego, z drugiej wykorzystać niektóre z tych państw jako „pas transmisyjny” wpływający także na zbliżenie ZSRR do Europy Zachodniej{{odn|Vaughan|2010|s=64–66, 94–95}}. Zaowocowało to m.in. okazjonalną współpracą z ówczesnym senatorem [[John F. Kennedy|Johnem F. Kennedym]], który w 1957 zaproponował ustawę znosząca niektóre restrykcje w stosunkach USA z niektórymi krajami bloku wschodniego{{odn|Vaughan|2010|s=70–72}}. Od 1958 roku Zbigniew Brzeziński posiadał obywatelstwo amerykańskie{{odn|Vaughan|2010|s=65}}.


W 1959 Uniwersytet Harvarda przyznał profesurę późniejszemu sekretarzowi stanu [[Henry Kissinger|Henry'emu Kissingerowi]] zamiast Brzezińskiemu<ref name=DL>{{Cytuj|autor=Daniel Lewis|tytuł=Zbigniew Brzezinski, National Security Adviser to Jimmy Carter, Dies at 89|czasopismo=The New York Times|data=2017-05-26|data dostępu=2017-08-26|issn=0362-4331|url=https://www.nytimes.com/2017/05/26/us/zbigniew-brzezinski-dead-national-security-adviser-to-carter.html|język=en}}</ref>, w związku z czym w drugiej połowie tego roku rozpoczął pracę jako profesor na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych na [[Uniwersytet Columbia|Uniwersytecie Columbia]]{{odn|Vaughan|2010|s=93, 97}}. W 1960 został członkiem [[Council on Foreign Relations]]{{odn|Vaughan|2010|s=97–98}}. Latem 1960 zaangażował się w kampanię prezydencką [[John F. Kennedy|Johna F. Kennedy’ego]], w zespole zajmującym się sformułowaniem celów polityki zagranicznej{{odn|Vaughan|2010|s=99–100}}. Latem 1961 razem z [[William Griffith|Williamem Griffithem]] opublikował w ''[[Foreign Affairs]]'' artykuł ''Peaceful Engagement in Eastern Europe'', w którym kolejny raz przedstawił swoją strategię stopniowego przekształcania krajów Europy Wschodniej w państwa neutralne i demokratyczne, a przy tym niezależne od ZSRR{{odn|Vaughan|2010|s=110–111}}. W październiku 1961 został natomiast dyrektorem nowo utworzonego na Columbii Instytutu Badań nad Komunizmem{{odn|Vaughan|2010|s=109–110}}. Jego asystentami byli m.in. [[Charles Gati]] i [[Toby Gati]], a wśród studentów [[Madeleine Albright]] oraz [[William Odom]] (który w administracji J. Cartera zostanie asystentem Brzezińskiego ds. militarnych){{odn|Vaughan|2010|s=115–117}}.
W 1959 Uniwersytet Harvarda przyznał profesurę późniejszemu sekretarzowi stanu [[Henry Kissinger|Henry’emu Kissingerowi]] zamiast Brzezińskiemu<ref name="DL" />, w związku z czym w drugiej połowie tego roku rozpoczął pracę jako profesor na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych na [[Uniwersytet Columbia|Uniwersytecie Columbia]]{{odn|Vaughan|2010|s=93, 97}}. W 1960 został członkiem [[Council on Foreign Relations]]{{odn|Vaughan|2010|s=97–98}}. Latem 1960 zaangażował się w kampanię prezydencką [[John F. Kennedy|Johna F. Kennedy’ego]], w zespole zajmującym się sformułowaniem celów polityki zagranicznej{{odn|Vaughan|2010|s=99–100}}. Latem 1961 razem z [[William Griffith|Williamem Griffithem]] opublikował w ''[[Foreign Affairs]]'' artykuł ''Peaceful Engagement in Eastern Europe'', w którym kolejny raz przedstawił swoją strategię stopniowego przekształcania krajów Europy Wschodniej w państwa neutralne i demokratyczne, a przy tym niezależne od ZSRR{{odn|Vaughan|2010|s=110–111}}. W październiku 1961 został natomiast dyrektorem nowo utworzonego na Columbii Instytutu Badań nad Komunizmem{{odn|Vaughan|2010|s=109–110}}. Jego asystentami byli m.in. [[Charles Gati]] i [[Toby Gati]], a wśród studentów [[Madeleine Albright]] oraz [[William Odom]] (który w administracji J. Cartera zostanie asystentem Brzezińskiego ds. militarnych){{odn|Vaughan|2010|s=115–117}}.


W 1964 opublikował razem z [[Samuel P. Huntington|Samuelem Huntingtonem]] książkę ''Political Power: USA/USSR'', w której odrzucił popularne na lewicy tezy o potencjalnym zbliżeniu się Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego jako państw „uprzemysłowionych”{{odn|Vaughan|2010|s=132}}. Sam uważał wówczas, że ZSRR wchodzi w epokę stagnacji i upadku, a także jest za słaby, aby podjąć działania w celu dominacji nad światem{{odn|Vaughan|2010|s=132–133}}. Od połowy lat 60. występował często jako komentator w dyskusjach telewizyjnych, w tym charakterze bronił m.in. decyzji o zaangażowaniu w [[wojna wietnamska|wojnę wietnamską]]{{odn|Vaughan|2010|s=119, 151–52}}. W 1965 opublikował pracę ''Alternative to Partition. For a broader Conception of America’s Role in Europe'', w której postulował sformułowanie ogólnoeuropejskiego planu gospodarczego, który zmniejszyłby nierówności w sztucznie podzielonej Europie{{odn|Vaughan|2010|s=153}}. W 1966 skorzystał z urlopu na uczelni i po semestrze wiosennym podjął pracę w Biurze Planowania Politycznego Departamentu Stanu, gdzie zajmował się polityką amerykańską wobec Europy Wschodniej{{odn|Vaughan|2010|s=155}}, jego wpływy zostały dostrzeżone m.in. przez ''[[Newsweek]]'', który w listopadzie 1966 poświęcił mu artykuł ''The Thinker'', w którym nazwano go „prawdziwą kopalnią nowych idei” oraz „jedną z najszybciej wschodzących gwiazd administracji Johnsona”{{odn|Vaughan|2010|s=164}}. Politycy republikańscy uważali jednak koncepcję pokojowego zaangażowania za zbyt miękką wobec bloku sowieckiego{{odn|Vaughan|2010|s=164}}. W grudniu 1967 odszedł z Departamentu Stanu i powrócił na Columbię{{odn|Vaughan|2010|s=178–181}}.
W 1964 opublikował razem z [[Samuel P. Huntington|Samuelem Huntingtonem]] książkę ''Political Power: USA/USSR'', w której odrzucił popularne na lewicy tezy o potencjalnym zbliżeniu się Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego jako państw „uprzemysłowionych”{{odn|Vaughan|2010|s=132}}. Sam uważał wówczas, że ZSRR wchodzi w epokę stagnacji i upadku, a także jest za słaby, aby podjąć działania w celu dominacji nad światem{{odn|Vaughan|2010|s=132–133}}. Od połowy lat 60. występował często jako komentator w dyskusjach telewizyjnych, w tym charakterze bronił m.in. decyzji o zaangażowaniu w [[wojna wietnamska|wojnę wietnamską]]{{odn|Vaughan|2010|s=119, 151–52}}. W 1965 opublikował pracę ''Alternative to Partition. For a broader Conception of America’s Role in Europe'', w której postulował sformułowanie ogólnoeuropejskiego planu gospodarczego, który zmniejszyłby nierówności w sztucznie podzielonej Europie{{odn|Vaughan|2010|s=153}}. W 1966 skorzystał z urlopu na uczelni i po semestrze wiosennym podjął pracę w Biurze Planowania Politycznego Departamentu Stanu, gdzie zajmował się polityką amerykańską wobec Europy Wschodniej{{odn|Vaughan|2010|s=155}}, jego wpływy zostały dostrzeżone m.in. przez ''[[Newsweek]]'', który w listopadzie 1966 poświęcił mu artykuł ''The Thinker'', w którym nazwano go „prawdziwą kopalnią nowych idei” oraz „jedną z najszybciej wschodzących gwiazd administracji Johnsona”{{odn|Vaughan|2010|s=164}}. Politycy republikańscy uważali jednak koncepcję pokojowego zaangażowania za zbyt miękką wobec bloku sowieckiego{{odn|Vaughan|2010|s=164}}. W grudniu 1967 odszedł z Departamentu Stanu i powrócił na Columbię{{odn|Vaughan|2010|s=178–181}}.
Linia 70: Linia 70:
Politykę [[Ronald Reagan|Ronalda Reagana]] oceniał częściowo krytycznie, domagał się zróżnicowania polityki wobec ZSRR i innych krajów bloku sowieckiego, w tym przede wszystkim Polski, postulował nawiązanie rozmów z [[Organizacja Wyzwolenia Palestyny|Organizacją Wyzwolenia Palestyny]]{{odn|Vaughan|2010|s=520–524}}. Z drugiej strony wbrew stanowisku [[Partia Demokratyczna (Stany Zjednoczone)|Partii Demokratycznej]] popierał niektóre posunięcia w zakresie polityki obronnej, w tym [[Strategic Defense Initiative]] i [[Inwazja na Grenadę|inwazję na Grenadę]]{{odn|Vaughan|2010|s=527}}, a także bombardowanie Libii w 1986{{odn|Vaughan|2010|s=530}}. Był ostrożny wobec perspektyw związanych z wyborem [[Michaił Gorbaczow|Michaiła Gorbaczowa]] na stanowisko I Sekretarza [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|KPZR]]{{odn|Vaughan|2010|s=528}}. W 1987 opublikował książkę ''Game Plan. How to Conduct the U.S.-Soviet Contest'', w której stwierdził, że zachodni model cywilizacji prezentowany przez USA, Europę Zachodnią i Japonię wygrał ostatecznie walkę ideologiczną i filozoficzną z modelem radzieckim{{odn|Vaughan|2010|s=529}}. Wbrew stanowisku Departamentu Stanu zachęcał wiceprezydenta [[George H.W. Bush|George’a H.W. Busha]] do wizyty w Polsce{{odn|Vaughan|2010|s=532}}. Następnie został członkiem zespołu ds. bezpieczeństwa narodowego w sztabie wyborczym Busha w kampanii prezydenckiej{{odn|Vaughan|2010|s=534}}. W 1989 wydał książkę ''Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twienteth Century'', jednoznacznie krytyczną wobec systemu sowieckiego i sugerującą implozję ZSRR z przyczyn narodowościowych{{odn|Vaughan|2010|s=535}}. Był przeciwny militarnemu atakowi na [[I wojna w Zatoce Perskiej|Irak]], sugerując jako skuteczniejsze rozmowy dyplomatyczne{{odn|Vaughan|2010|s=547–548}}. W wyborach prezydenckich w 1992 poparł [[Bill Clinton|Billa Clintona]], uważając politykę zagraniczną Busha za nieskuteczną{{odn|Vaughan|2010|s=551}}. W czasie [[Rozpad Jugosławii|konfliktu w byłej Jugosławii]] domagał się użycia przez USA siły w celu przeciwdziałania ludobójstwu{{odn|Vaughan|2010|s=552–553}}. W 1993 opublikował książkę ''Out of Control. Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century'', w której krytykował konsumpcjonizm społeczeństw Zachodu połączony z brakiem zainteresowania sprawami świata{{odn|Vaughan|2010|s=556}}. W 1994 wysunięto w Polsce jego kandydaturę na urząd Prezydenta, propozycję tę jednak odrzucił{{odn|Vaughan|2010|s=558}}. Zaangażował się natomiast w lobbing za rozszerzeniem [[NATO]] i przyjęciem do sojuszu Polski, Czech i Węgier{{odn|Vaughan|2010|s=559–560}}. Kolejną książkę, wydaną w 1997 ''Grand Chessboard. American primacy and its geostrategic imperatives'' poświęcił roli USA w rozwiązywaniu potencjalnych kryzysów światowych, szczególną uwagę zwracając na Afganistan{{odn|Vaughan|2010|s=561}}. Sprzeciwiał się jednak zaangażowaniu w wewnętrzną [[Wojna w Afganistanie (2001–2021)|wojnę w Afganistanie]], uważając, że celem USA powinno być jedynie zniszczenie [[Al-Ka’ida|Al-Ka’idy]]{{odn|Vaughan|2010|s=571–572}}. Pozostawał także sceptyczny wobec [[II wojna w Zatoce Perskiej|II wojny w Zatoce Perskiej]], uważając, że świat uzna tę wojnę za agresywną, co podważy amerykańskie przywództwo w świecie{{odn|Vaughan|2010|s=577}}. Wydaną w 2004 książkę ''The Choice. Global Domination or Global Leadership'' poświęcił realnej alternatywie wobec polityki zagranicznej [[George W. Bush|George’a W. Busha]]{{odn|Vaughan|2010|s=580}}, natomiast opublikowaną w 2007 ''Second chance'' analizie polityki zagranicznej trzech ostatnich prezydentów USA. W tej drugiej książce apelował, aby kraje Zachodu połączyły siły i środki, w celu zapobieżenia wybuchom społecznym w świecie postkolonialnym{{odn|Vaughan|2010|s=582–58}}. W 2008 zaangażował się kampanię prezydencką [[Barack Obama|Baracka Obamy]]{{odn|Vaughan|2010|s=584–585}}.
Politykę [[Ronald Reagan|Ronalda Reagana]] oceniał częściowo krytycznie, domagał się zróżnicowania polityki wobec ZSRR i innych krajów bloku sowieckiego, w tym przede wszystkim Polski, postulował nawiązanie rozmów z [[Organizacja Wyzwolenia Palestyny|Organizacją Wyzwolenia Palestyny]]{{odn|Vaughan|2010|s=520–524}}. Z drugiej strony wbrew stanowisku [[Partia Demokratyczna (Stany Zjednoczone)|Partii Demokratycznej]] popierał niektóre posunięcia w zakresie polityki obronnej, w tym [[Strategic Defense Initiative]] i [[Inwazja na Grenadę|inwazję na Grenadę]]{{odn|Vaughan|2010|s=527}}, a także bombardowanie Libii w 1986{{odn|Vaughan|2010|s=530}}. Był ostrożny wobec perspektyw związanych z wyborem [[Michaił Gorbaczow|Michaiła Gorbaczowa]] na stanowisko I Sekretarza [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|KPZR]]{{odn|Vaughan|2010|s=528}}. W 1987 opublikował książkę ''Game Plan. How to Conduct the U.S.-Soviet Contest'', w której stwierdził, że zachodni model cywilizacji prezentowany przez USA, Europę Zachodnią i Japonię wygrał ostatecznie walkę ideologiczną i filozoficzną z modelem radzieckim{{odn|Vaughan|2010|s=529}}. Wbrew stanowisku Departamentu Stanu zachęcał wiceprezydenta [[George H.W. Bush|George’a H.W. Busha]] do wizyty w Polsce{{odn|Vaughan|2010|s=532}}. Następnie został członkiem zespołu ds. bezpieczeństwa narodowego w sztabie wyborczym Busha w kampanii prezydenckiej{{odn|Vaughan|2010|s=534}}. W 1989 wydał książkę ''Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twienteth Century'', jednoznacznie krytyczną wobec systemu sowieckiego i sugerującą implozję ZSRR z przyczyn narodowościowych{{odn|Vaughan|2010|s=535}}. Był przeciwny militarnemu atakowi na [[I wojna w Zatoce Perskiej|Irak]], sugerując jako skuteczniejsze rozmowy dyplomatyczne{{odn|Vaughan|2010|s=547–548}}. W wyborach prezydenckich w 1992 poparł [[Bill Clinton|Billa Clintona]], uważając politykę zagraniczną Busha za nieskuteczną{{odn|Vaughan|2010|s=551}}. W czasie [[Rozpad Jugosławii|konfliktu w byłej Jugosławii]] domagał się użycia przez USA siły w celu przeciwdziałania ludobójstwu{{odn|Vaughan|2010|s=552–553}}. W 1993 opublikował książkę ''Out of Control. Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century'', w której krytykował konsumpcjonizm społeczeństw Zachodu połączony z brakiem zainteresowania sprawami świata{{odn|Vaughan|2010|s=556}}. W 1994 wysunięto w Polsce jego kandydaturę na urząd Prezydenta, propozycję tę jednak odrzucił{{odn|Vaughan|2010|s=558}}. Zaangażował się natomiast w lobbing za rozszerzeniem [[NATO]] i przyjęciem do sojuszu Polski, Czech i Węgier{{odn|Vaughan|2010|s=559–560}}. Kolejną książkę, wydaną w 1997 ''Grand Chessboard. American primacy and its geostrategic imperatives'' poświęcił roli USA w rozwiązywaniu potencjalnych kryzysów światowych, szczególną uwagę zwracając na Afganistan{{odn|Vaughan|2010|s=561}}. Sprzeciwiał się jednak zaangażowaniu w wewnętrzną [[Wojna w Afganistanie (2001–2021)|wojnę w Afganistanie]], uważając, że celem USA powinno być jedynie zniszczenie [[Al-Ka’ida|Al-Ka’idy]]{{odn|Vaughan|2010|s=571–572}}. Pozostawał także sceptyczny wobec [[II wojna w Zatoce Perskiej|II wojny w Zatoce Perskiej]], uważając, że świat uzna tę wojnę za agresywną, co podważy amerykańskie przywództwo w świecie{{odn|Vaughan|2010|s=577}}. Wydaną w 2004 książkę ''The Choice. Global Domination or Global Leadership'' poświęcił realnej alternatywie wobec polityki zagranicznej [[George W. Bush|George’a W. Busha]]{{odn|Vaughan|2010|s=580}}, natomiast opublikowaną w 2007 ''Second chance'' analizie polityki zagranicznej trzech ostatnich prezydentów USA. W tej drugiej książce apelował, aby kraje Zachodu połączyły siły i środki, w celu zapobieżenia wybuchom społecznym w świecie postkolonialnym{{odn|Vaughan|2010|s=582–58}}. W 2008 zaangażował się kampanię prezydencką [[Barack Obama|Baracka Obamy]]{{odn|Vaughan|2010|s=584–585}}.


Był zwolennikiem budowy w Polsce elementów tzw. [[Ballistic Missile Defense|tarczy antyrakietowej]], czyli bazy antyrakiet stwierdzając, że: ''„umieszczenie amerykańskiej tarczy w Polsce wzmacnia jej sojusz z USA”''<ref name=rwoj>[https://web.archive.org/web/20150924085357/http://www.redakcjawojskowa.pl/gazeta/index.php?option=com_content&task=view&id=2362&Itemid=69%2FUSA%2F ''Brzeziński: Tarcza antyrakietowa wymaga poważnych rozmów''].</ref>. Krytykował administrację [[George W. Bush|George’a Busha]] za uległość w sprawie tarczy wobec [[Rosja|Rosji]]. Wyrazem tej krytyki było twierdzenie, że „[[Władimir Putin|Putin]] od roku pluje w twarz Stanom Zjednoczonym, a w odpowiedzi dostaje zaproszenie na rodzinne spotkanie”<ref name=tvn24-P>[http://www.tvn24.pl/-1,7750,1509175,raport_wiadomosc.html/Brzeziński: ''Putin pluje w twarz USA''].</ref>.
Był zwolennikiem budowy w Polsce elementów tzw. [[Ballistic Missile Defense|tarczy antyrakietowej]], czyli bazy antyrakiet stwierdzając, że: ''„umieszczenie amerykańskiej tarczy w Polsce wzmacnia jej sojusz z USA”''<ref name="rwoj" />. Krytykował administrację [[George W. Bush|George’a Busha]] za uległość w sprawie tarczy wobec [[Rosja|Rosji]]. Wyrazem tej krytyki było twierdzenie, że „[[Władimir Putin|Putin]] od roku pluje w twarz Stanom Zjednoczonym, a w odpowiedzi dostaje zaproszenie na rodzinne spotkanie”<ref name="tvn24-P" />.


Zmarł 26 maja 2017 w szpitalu w [[Falls Church]], w [[Wirginia|stanie Wirginia]]<ref name=NYT>[https://www.nytimes.com/2017/05/26/us/zbigniew-brzezinski-dead-national-security-adviser-to-carter.html ''Zbigniew Brzezinski, National Security Adviser to Jimmy Carter, Dies at 89''], New York Times, 26 maja 2017.</ref><ref name=onet>{{Cytuj stronę | url = http://wiadomosci.onet.pl/swiat/zmarl-zbigniew-brzezinski-byly-doradca-prezydenta-stanow-zjednoczonych/43myy7f | tytuł = Zmarł Zbigniew Brzeziński, były doradca prezydenta Stanów Zjednoczonych | opublikowany = [[onet.pl]] | data = 27 maja 2017 | data dostępu = 2017-05-27}}</ref><ref name=tvn24-zm>{{Cytuj stronę | url = http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/profesor-zbigniew-brzezinski-nie-zyje,743496.html | tytuł = Nie żyje profesor Zbigniew Brzeziński | opublikowany = tvn24.pl | data dostępu = 2017-05-27}}</ref>. Ceremonia pogrzebowa odbyła się 9 czerwca w katedrze św. Mateusza Apostoła w Waszyngtonie; mowę pożegnalną wygłosił były prezydent Stanów Zjednoczonych [[Jimmy Carter]]<ref name=fakty>{{Cytuj stronę | url = http://fakty.interia.pl/swiat/news-pogrzeb-zbigniewa-brzezinskiego,nId,2404567 | tytuł = Pogrzeb Zbigniewa Brzezińskiego | opublikowany = [[interia.pl]] | data dostępu = 2017-06-10 | autor = Tadeusz Zachurski}}</ref>.
Zmarł 26 maja 2017 w szpitalu w [[Falls Church]], w [[Wirginia|stanie Wirginia]]<ref name="NYT" /><ref name="onet" /><ref name="tvn24-zm" />. Ceremonia pogrzebowa odbyła się 9 czerwca w katedrze św. Mateusza Apostoła w Waszyngtonie; mowę pożegnalną wygłosił były prezydent Stanów Zjednoczonych [[Jimmy Carter]]<ref name="fakty" />.


=== Rodzina ===
=== Rodzina ===
Linia 80: Linia 80:
=== Odznaczenia państwowe ===
=== Odznaczenia państwowe ===
* [[Prezydencki Medal Wolności]] (Stany Zjednoczone, 1981)
* [[Prezydencki Medal Wolności]] (Stany Zjednoczone, 1981)
* [[Order Orła Białego]] (1995)<ref name=MP>{{Monitor Polski|1996|13|162}}</ref>
* [[Order Orła Białego]] (1995)<ref name="MP" />
* [[Order Stara Płanina]] (Bułgaria, 2001)
* [[Order Stara Płanina]] (Bułgaria, 2001)
* [[Order Tomáša Garrigue Masaryka]] I klasy (Czechy, 1998)<ref name=hrad>[http://www.hrad.cz/cs/ceska-republika/statni-vyznamenani/rad-t-g-masaryka/seznam-vyznamenanych.shtml Lista odznaczonych].</ref>
* [[Order Tomáša Garrigue Masaryka]] I klasy (Czechy, 1998)<ref name="hrad" />
* [[Order Wielkiego Księcia Giedymina]] I klasy (Litwa, 1998)
* [[Order Wielkiego Księcia Giedymina]] I klasy (Litwa, 1998)
* [[Order Trzech Gwiazd]] II klasy (Łotwa)
* [[Order Trzech Gwiazd]] II klasy (Łotwa)
* [[Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec|Krzyż Wielki Orderu Zasługi]] (Niemcy, 2009)<ref name=gaz>[http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,6850257,Niemcy_uhonorowali_Brzezinskiego.html Niemcy_uhonorowali_Brzezinskiego ''Niemcy uhonorowali Brzezinskiego'']. gazeta.pl.</ref>
* [[Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec|Krzyż Wielki Orderu Zasługi]] (Niemcy, 2009)<ref name="gaz" />
* [[Order Gwiazdy Rumunii|Wielki Oficer Orderu Gwiazdy Rumunii]] (Rumunia, 2003)<ref name=canord>{{cytuj stronę|url= http://canord.presidency.ro/ro/decorari/cautare|tytuł=Persoane Decorate|opublikowany=canord.presidency.ro|data=|data dostępu=2019-02-18}}</ref>
* [[Order Gwiazdy Rumunii|Wielki Oficer Orderu Gwiazdy Rumunii]] (Rumunia, 2003)<ref name="canord" />
* [[Order „Za zasługi” (Ukraina)|Order Za Zasługi]] I klasy (Ukraina, 1996)
* [[Order „Za zasługi” (Ukraina)|Order Za Zasługi]] I klasy (Ukraina, 1996)
* [[Order Księcia Jarosława Mądrego]] III klasy (Ukraina)
* [[Order Księcia Jarosława Mądrego]] III klasy (Ukraina)
Linia 93: Linia 93:
Kilka uczelni wyróżniło go tytułem ''[[Doktor honoris causa|Doktora honoris causa]]'':
Kilka uczelni wyróżniło go tytułem ''[[Doktor honoris causa|Doktora honoris causa]]'':
* Katolicki Uniwersytet w [[Dublin]]ie
* Katolicki Uniwersytet w [[Dublin]]ie
* [[Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II]] (21 czerwca 1990)<ref name=kul>{{cytuj stronę|url= http://www.kul.pl/doktorzy-honoris-causa-katolickiego-uniwersytetu-lubelskiego-jana-pawla-ii,art_159.html|tytuł=Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II|opublikowany=kul.pl|data=|data dostępu=2011-02-23}}</ref>
* [[Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II]] (21 czerwca 1990)<ref name="kul" />
* [[Uniwersytet Warszawski]] (2 maja 1991)<ref name=uw>{{cytuj stronę|url= http://archive.is/20151217230015/http://arch.uw.edu.pl/o_uw/historia/dhcuw.html|tytuł= Doktoraty HC |opublikowany=uw.edu.pl|data=|data dostępu=2011-02-21}}</ref>
* [[Uniwersytet Warszawski]] (2 maja 1991)<ref name="uw" />
* [[Uniwersytet Jagielloński]] (16 czerwca 2000; uhonorowano go m.in. za zasługi dla zapobieżenia interwencji rosyjskiej w Polsce w latach 1980–1981 oraz zabiegi na rzecz przyjęcia Polski do [[NATO]])
* [[Uniwersytet Jagielloński]] (16 czerwca 2000; uhonorowano go m.in. za zasługi dla zapobieżenia interwencji rosyjskiej w Polsce w latach 1980–1981 oraz zabiegi na rzecz przyjęcia Polski do [[NATO]])
* [[Akademia Obrony Narodowej]] (15 marca 2002)
* [[Akademia Obrony Narodowej]] (15 marca 2002)
Linia 101: Linia 101:
=== Inne wyróżnienia ===
=== Inne wyróżnienia ===
Został honorowym obywatelem:
Został honorowym obywatelem:
* [[Przemyśl]]a (1990)<ref name=przem>[https://web.archive.org/web/20111230115216/http://www.przemysl.pl/nasze_miasto/honorowi_obywatele_przemysla/ Honorowi Obywatele Miasta Przemyśla].</ref>
* [[Przemyśl]]a (1990)<ref name="przem" />
* [[Lwów|Lwowa]] (1998)<ref name=apel>[http://archiwum.rp.pl/artykul/194394_Apel_opojednanie.html Apel o pojednanie].</ref>
* [[Lwów|Lwowa]] (1998)<ref name="apel" />
* [[Honorowi Obywatele Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa|Krakowa]] (2001)<ref name="krak" />
⚫
* [[Honorowi obywatele Krakowa|Krakowa]] (2001)<ref name=krak>{{cytuj stronę|url= http://www.bip.krakow.pl/?sub_dok_id=1083|tytuł=Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa|opublikowany=|data dostępu=2011-02-18}}</ref>
* [[Honorowi obywatele Gdańska|Gdańska]] (2002)<ref name=gda>[https://web.archive.org/web/20100427032927/http://www.gdansk.pl/nasze-miasto,538,1362.html Honorowi Obywatele Gdańska].</ref>
* [[Honorowi obywatele Gdańska|Gdańska]] (2002)<ref name="gda" />
* [[Wilno|Wilna]] (2003)<ref name=wilno>[http://www.e-polityka.pl/a.216.Zbigniew_Brzezinski_honorowym_obywatelem_Wilna.html Zbigniew Brzeziński honorowym obywatelem Wilna].</ref>.
* [[Wilno|Wilna]] (2003)<ref name="wilno" />.


Był członkiem [[Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie|Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie]] oraz członkiem zagranicznym [[Polska Akademia Umiejętności|Polskiej Akademii Umiejętności]] (od 1991<ref name=pau>[http://pau.krakow.pl/Rocznik_PAU/2015_2016/Rocznik_2015_2016.pdf ''Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności. Rok 2015/2016'']</ref>.
Był członkiem [[Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie|Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie]] oraz członkiem zagranicznym [[Polska Akademia Umiejętności|Polskiej Akademii Umiejętności]] (<!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (NIESPAROWANE NAWIASY OKRĄGŁE) -->od 1991<ref name="pau" />.


Pełnił funkcję honorowego przewodniczącego [[Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu|Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego]]<ref name=ln>{{ludzie nauki|76655|osoba=prof. Zbigniew Brzeziński|data dostępu=2017-05-29}}</ref>.
Pełnił funkcję honorowego przewodniczącego [[Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu|Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego]]<ref name="ln" />.


W 2006 „[[Gazeta Wyborcza]]” wyróżniła go tytułem ''[[Człowiek Roku „Gazety Wyborczej”|człowieka roku]]''. Laudację na cześć laureata wygłosił były minister spraw zagranicznych [[Stefan Meller]].
W 2006 „[[Gazeta Wyborcza]]” wyróżniła go tytułem ''[[Człowiek Roku „Gazety Wyborczej”|człowieka roku]]''. Laudację na cześć laureata wygłosił były minister spraw zagranicznych [[Stefan Meller]].


Jest bohaterem filmu dokumentalnego [[Katarzyna Kolenda-Zaleska|Katarzyny Kolendy-Zaleskiej]] pt. ''Strateg'' ([[TVN]], 2013)<ref>{{Filmpolski|film|1233989|Strateg}}. [dostęp 2014-01-21].</ref>.
Jest bohaterem filmu dokumentalnego [[Katarzyna Kolenda-Zaleska|Katarzyny Kolendy-Zaleskiej]] pt. ''Strateg'' ([[TVN]], 2013)<ref name="Filmpolski film 1233989 Strateg" />.


W 2014 został wyróżniony [[Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego|Nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego]].
W 2014 został wyróżniony [[Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego|Nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego]].


Od 4 czerwca 2018 roku Zbigniew Brzeziński jest patronem ulicy na [[wrocław]]skich Strachowicach, łączącej rondo 4 Czerwca 1989 r. z aleją Prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego. W uroczystości odsłonięcia tablicy z nazwą ulicy wzięli udział m.in. [[Mark Brzezinski]], [[Lech Wałęsa]], [[Leszek Balcerowicz]] oraz ówczesny prezydent Wrocławia [[Rafał Dutkiewicz]]<ref name=wro>{{Cytuj |autor = Redakcja |tytuł = Ulica Zbigniewa Brzezińskiego i rondo 4 czerwca 1989 we Wrocławiu |data dostępu = 2019-04-29 |opublikowany = www.wroclaw.pl |url = https://www.wroclaw.pl/ulica-zbigniewa-brzezinskiego-i-rondo-4-czerwca-1989-we-wroclawiu |język = pl}}</ref>.
Od 4 czerwca 2018 roku Zbigniew Brzeziński jest patronem ulicy na [[wrocław]]skich Strachowicach, łączącej rondo 4 Czerwca 1989 r. z aleją Prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego. W uroczystości odsłonięcia tablicy z nazwą ulicy wzięli udział m.in. [[Mark Brzezinski]], [[Lech Wałęsa]], [[Leszek Balcerowicz]] oraz ówczesny prezydent Wrocławia [[Rafał Dutkiewicz]]<ref name="wro" />.


== Publikacje ==
== Publikacje ==
Linia 134: Linia 134:
Postać Zbigniewa Brzezińskiego występuje w polskim thrillerze politycznym ''[[Jack Strong]]'' (2014) w reżyserii [[Władysław Pasikowski|Władysława Pasikowskiego]]. Rolę zagrał [[Krzysztof Pieczyński]].
Postać Zbigniewa Brzezińskiego występuje w polskim thrillerze politycznym ''[[Jack Strong]]'' (2014) w reżyserii [[Władysław Pasikowski|Władysława Pasikowskiego]]. Rolę zagrał [[Krzysztof Pieczyński]].


[[Andrzej Lubowski]] jest autorem biografii Zbigniewa Brzezińskiego, zatytułowanej ''Zbig. Człowiek, który podminował Kreml'' (2011)<ref name=znak>{{Cytuj stronę|url=https://www.znak.com.pl/autor/Andrzej-Lubowski|tytuł=''Andrzej Lubowski''|opublikowany=znak.com.pl|data=|data dostępu=2021-08-05}}</ref>.
[[Andrzej Lubowski]] jest autorem biografii Zbigniewa Brzezińskiego, zatytułowanej ''Zbig. Człowiek, który podminował Kreml'' (2011)<ref name="znak" />.


== Przypisy ==
== Przypisy ==
<references responsive>
{{Przypisy|
<ref name="apel">[http://archiwum.rp.pl/artykul/194394_Apel_opojednanie.html Apel o pojednanie].</ref>
⚫
<ref name="pap22">{{Cytuj stronę | url = https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1088464%2Cambasador-usa-syn-zbigniewa-brzezinskiego-tata-do-15-r-nie-mowil-plynnie | tytuł = Ambasador USA, syn- Zbigniewa Brzezinskiego: tata do 15 r. nie mówił płynnie po angielsku, został doradcą prezydenta. To się może zdarzyć tylko w Ameryce. | data = 2022-02-23 | opublikowany = [[PAP]] | język = pl | data dostępu = 2022-07-04}}</ref>
<ref name="canord">{{cytuj stronę |url = http://canord.presidency.ro/ro/decorari/cautare |tytuł = Persoane Decorate |opublikowany = canord.presidency.ro |data = |data dostępu = 2019-02-18}}</ref>
}}
<ref name="DL">{{cytuj |autor = Daniel Lewis |tytuł = Zbigniew Brzezinski, National Security Adviser to Jimmy Carter, Dies at 89 |czasopismo = The New York Times |data = 2017-05-26 |data dostępu = 2017-08-26 |issn = 0362-4331 |url = https://www.nytimes.com/2017/05/26/us/zbigniew-brzezinski-dead-national-security-adviser-to-carter.html |język = en}}</ref>
<ref name="fakty">{{cytuj stronę |url = http://fakty.interia.pl/swiat/news-pogrzeb-zbigniewa-brzezinskiego,nId,2404567 |tytuł = Pogrzeb Zbigniewa Brzezińskiego |autor = Tadeusz Zachurski |opublikowany = [[interia.pl]] |data dostępu = 2017-06-10}}</ref>
<ref name="Filmpolski film 1233989 Strateg">{{Filmpolski|film|1233989|Strateg}}. [dostęp 2014-01-21].</ref>
<ref name="gaz">[http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,6850257,Niemcy_uhonorowali_Brzezinskiego.html Niemcy_uhonorowali_Brzezinskiego ''Niemcy uhonorowali Brzezinskiego'']. gazeta.pl.</ref>
<ref name="gda">[https://web.archive.org/web/20100427032927/http://www.gdansk.pl/nasze-miasto,538,1362.html Honorowi Obywatele Gdańska].</ref>
<ref name="hrad">[http://www.hrad.cz/cs/ceska-republika/statni-vyznamenani/rad-t-g-masaryka/seznam-vyznamenanych.shtml Lista odznaczonych].</ref>
⚫
<ref name="krak">{{cytuj stronę |url = http://www.bip.krakow.pl/?sub_dok_id=1083 |tytuł = Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa |opublikowany = |data dostępu = 2011-02-18}}</ref>
<ref name="kul">{{cytuj stronę |url = http://www.kul.pl/doktorzy-honoris-causa-katolickiego-uniwersytetu-lubelskiego-jana-pawla-ii,art_159.html |tytuł = Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II |opublikowany = kul.pl |data = |data dostępu = 2011-02-23}}</ref>
<ref name="ln">{{ludzie nauki|76655|osoba=prof. Zbigniew Brzeziński|data dostępu=2017-05-29}}</ref>
<ref name="MP">{{Monitor Polski|1996|13|162}}.</ref>
<ref name="NYT">[https://www.nytimes.com/2017/05/26/us/zbigniew-brzezinski-dead-national-security-adviser-to-carter.html ''Zbigniew Brzezinski, National Security Adviser to Jimmy Carter, Dies at 89''], New York Times, 26 maja 2017.</ref>
<ref name="onet">{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.onet.pl/swiat/zmarl-zbigniew-brzezinski-byly-doradca-prezydenta-stanow-zjednoczonych/43myy7f |tytuł = Zmarł Zbigniew Brzeziński, były doradca prezydenta Stanów Zjednoczonych |opublikowany = [[onet.pl]] |data = 27 maja 2017 |data dostępu = 2017-05-27}}</ref>
⚫
<ref name="pap22">{{cytuj stronę |url = https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1088464%2Cambasador-usa-syn-zbigniewa-brzezinskiego-tata-do-15-r-nie-mowil-plynnie |tytuł = Ambasador USA, syn Zbigniewa Brzezinskiego: tata do 15 r. nie mówił płynnie po angielsku, został doradcą prezydenta. To się może zdarzyć tylko w Ameryce. |data = 2022-02-23 |opublikowany = [[Polska Agencja Prasowa|PAP]] |język = pl |data dostępu = 2022-07-04}}</ref>
<ref name="pau">[http://pau.krakow.pl/Rocznik_PAU/2015_2016/Rocznik_2015_2016.pdf ''Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności. Rok 2015/2016''].</ref>
<ref name="przem">[https://web.archive.org/web/20111230115216/http://www.przemysl.pl/nasze_miasto/honorowi_obywatele_przemysla/ Honorowi Obywatele Miasta Przemyśla].</ref>
<ref name="rwoj">[https://web.archive.org/web/20150924085357/http://www.redakcjawojskowa.pl/gazeta/index.php?option=com_content&task=view&id=2362&Itemid=69%2FUSA%2F ''Brzeziński: Tarcza antyrakietowa wymaga poważnych rozmów''].</ref>
<ref name="tvn24-P">[http://www.tvn24.pl/-1,7750,1509175,raport_wiadomosc.html/Brzeziński: ''Putin pluje w twarz USA''].</ref>
<ref name="tvn24-zm">{{cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/profesor-zbigniew-brzezinski-nie-zyje,743496.html |tytuł = Nie żyje profesor Zbigniew Brzeziński |opublikowany = tvn24.pl |data dostępu = 2017-05-27}}</ref>
<ref name="uw">{{cytuj stronę |url = http://archive.is/20151217230015/http://arch.uw.edu.pl/o_uw/historia/dhcuw.html |tytuł = Doktoraty HC |opublikowany = uw.edu.pl |data = |data dostępu = 2011-02-21}}</ref>
<ref name="wielcy">{{cytuj stronę |url = http://wielcy.pl/niesiecki/b/brzezinski/590.php |tytuł = Brzeziński herbu Trąby |autor = Kasper Niesiecki |opublikowany = wielcy.pl |język = pl |data dostępu = 2017-05-27}}</ref>
<ref name="wilno">[http://www.e-polityka.pl/a.216.Zbigniew_Brzezinski_honorowym_obywatelem_Wilna.html Zbigniew Brzeziński honorowym obywatelem Wilna].</ref>
<ref name="wprost">{{Cytuj stronę | url = https://www.wprost.pl/polityka/10625095/mark-brzezinski-ze-specjalnym-nagraniem-juz-w-roli-ambasadora-usa-w-polsce-wspomina-ojca-i-opowiada-o-bambie.html | tytuł = Mark Brzeziński ze specjalnym nagraniem już w roli ambasadora USA w Polsce. Wspomina ojca i opowiada o „Bambie” | data = 2022-02-15 | opublikowany = wprost | język = pl | data dostępu = 2022-07-04}}</ref>
<ref name="wro">{{cytuj |autor = Redakcja |tytuł = Ulica Zbigniewa Brzezińskiego i rondo 4 czerwca 1989 we Wrocławiu |data dostępu = 2019-04-29 |opublikowany = www.wroclaw.pl |url = https://www.wroclaw.pl/ulica-zbigniewa-brzezinskiego-i-rondo-4-czerwca-1989-we-wroclawiu |język = pl}}</ref>
<ref name="znak">{{cytuj stronę |url = https://www.znak.com.pl/autor/Andrzej-Lubowski |tytuł = ''Andrzej Lubowski'' |opublikowany = znak.com.pl |data = |data dostępu = 2021-08-05}}</ref>
</references>


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę|nazwisko=Vaughan |imię=Patrick |autor link=Patrick Vaughan |tytuł=Zbigniew Brzeziński |wydawca=Świat Książki |data=2010 |miejsce=Warszawa |isbn=978-83-247-0825-3 |odn=tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Vaughan |imię = Patrick |autor link = Patrick Vaughan |tytuł = Zbigniew Brzeziński |wydawca = Świat Książki |data = 2010 |miejsce = Warszawa |isbn = 978-83-247-0825-3 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko=Bernat| imię=Andrzej|autor link= | tytuł= Życie z Polską| inni= Paweł Kozłowski| data= 2004 | wydawca=| miejsce=Warszawa| isbn=83-7386-084-3 | strony=}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Bernat |imię = Andrzej |autor link = |tytuł = Życie z Polską |inni = Paweł Kozłowski |data = 2004 |wydawca = |miejsce = Warszawa |isbn = 83-7386-084-3 |strony =}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko=Frankiewicz| imię=Józef | autor link=Józef Frankiewicz | tytuł= Zbigniew Brzeziński i jego związki z Przemyślem| data= 1999 | wydawca=San-Set| miejsce=Przemyśl| isbn=83-911659-0-6 | strony=}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Frankiewicz |imię = Józef |autor link = Józef Frankiewicz |tytuł = Zbigniew Brzeziński i jego związki z Przemyślem |data = 1999 |wydawca = San-Set |miejsce = Przemyśl |isbn = 83-911659-0-6 |strony =}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko=Lubowski| imię=Andrzej | autor link=Andrzej Lubowski | tytuł= Zbig.Człowiek, który podminował Kreml| data= 2011| wydawca= Agora| miejsce=Warszawa| isbn=978-83-268-0639-1 | strony=304}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Lubowski |imię = Andrzej |autor link = Andrzej Lubowski |tytuł = Zbig.Człowiek, który podminował Kreml |data = 2011 |wydawca = Agora |miejsce = Warszawa |isbn = 978-83-268-0639-1 |strony = 304}}


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==

Wersja z 19:52, 4 lip 2022

Ten artykuł dotyczy politologa. Zobacz też: epidemiolog Zbigniew Brzeziński.
Zbigniew Brzeziński
Ilustracja
Zbigniew Brzeziński (1977)
Data i miejsce urodzenia

28 marca 1928
Warszawa

Data i miejsce śmierci

26 maja 2017
Falls Church

profesor nauk politycznych
Specjalność: stosunki międzynarodowe, nauka o państwie
Alma Mater

Uniwersytet McGilla

Doktorat

1953 – nauki polityczne
Uniwersytet Harvarda

Polska Akademia Umiejętności
Status

członek zagraniczny

Doktor honoris causa
Uniwersytet Warszawski – 1991
Uniwersytet Jagielloński – 2000
Uniwersytet Wileński – 2003
Nauczyciel akademicki, ekspert w dziedzinie polityki zagranicznej
Instytut

Columbia University Institute on Communist Affairs

Okres zatrudn.

1960–1989

Uczelnia

Uniwersytet Harvarda

Okres zatrudn.

1953–1959

Doradca ds. bezpieczeństwa narodowego USA
Okres spraw.

1977–1981

Poprzednik

Brent Scowcroft

Następca

Richard V. Allen

Faksymile
Odznaczenia
Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone) Order Orła Białego Order Stara Płanina (Bułgaria) Order Tomáša Garrigue Masaryka I Klasy Wielki Krzyż Orderu Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa) Order Trzech Gwiazd II klasy (Łotwa) Krzyż Wielki II Klasy Orderu Zasługi RFN Wielki Oficer Orderu Gwiazdy Rumunii (republ.) Order „Za zasługi” I klasy (Ukraina) Order Księcia Jarosława Mądrego III klasy
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Menachem Begin i Zbigniew Brzeziński podczas partii szachów w przerwie rokowań w Camp David w 1978

Zbigniew Kazimierz Brzeziński (ur. 28 marca 1928 w Warszawie, zm. 26 maja 2017 w Falls Church) – polsko-amerykański politolog, sowietolog, profesor nauk politycznych na Uniwersytecie Columbia oraz Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa, geostrateg i dyplomata; doradca ds. bezpieczeństwa narodowego USA w czasie prezydentury Jimmy’ego Cartera (1977–1981), wcześniej doradca prezydentów Lyndona Johnsona oraz Johna F. Kennedy’ego. Kawaler Orderu Orła Białego i Prezydenckiego Medalu Wolności.

Odegrał znaczącą rolę w procesie normalizacji stosunków z Chińską Republiką Ludową, a także przy zawarciu układu SALT II z ZSRR oraz porozumienia z Camp David regulującego pokojowe relacje egipsko-izraelskie. Działał również na rzecz wsparcia opozycji antykomunistycznej, w tym „Solidarności” w Polsce i mudżahedinów w Afganistanie. W czasie jego urzędowania na stanowisku doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego wybuchła irańska rewolucja islamska oraz miała miejsce radziecka interwencja w Afganistanie.

Życiorys

Młodość

Wywodził się ze szlacheckiej rodziny herbu Trąby z Brzezin[1]. Urodził się 28 marca 1928 w Warszawie jako syn dyplomaty Tadeusza Brzezińskiego i Leonii, z d. Roman[2], w latach 1928–1931 mieszkał w Lille, w latach 1931–1935 w Lipsku, gdzie jego ojciec pracował jako konsul[3]. W latach 1936–1938 mieszkał z matką w Warszawie (ojciec objął placówkę konsularną w Charkowie), w październiku 1938 wyjechał z rodzicami do Kanady, gdzie Tadeusz Brzeziński został konsulem generalnym w Montrealu, tam rozpoczął naukę w Newman House School, następnie uczył się w St. Leon’s High School w Montrealu[4]. Dopiero po 15 roku życia nauczył się płynnie mówić po angielsku[5]. Chorował na polio, musiał poruszać się o kulach[5][6].

Wykształcenie

Od 1945 studiował politologię i ekonomię na Uniwersytecie McGilla w Montrealu, tam w 1950 uzyskał tytuł magistra (ang. Master of Arts), na podstawie pracy Russo-Soviet Nationalism[7]. Od 1950 studiował w Ośrodku Badań Rosyjskich (Russian Research Center) Uniwersytetu Harvarda[8], gdzie był asystentem Merle Fainsoda[9]. Tam w 1953 obronił pracę doktorską The Role of the Purge in the Totalitarian State[10].

Praca naukowa i działalność publiczna

W 1953 został wykładowcą w katedrze nauki o państwie Uniwersytetu Harvarda[11], razem z Carlem Friedrichem podjął także badania nad zagadnieniem totalitaryzmu, uwieńczone wydaną w 1956 pracą Totalitarian Dictatorship and Autocracy, w której postawiono szeroko dyskutowaną tezę, iż ustrój radziecki i nazistowski są „zasadniczo podobne”[12]. Po dojściu do władzy w ZSRR Nikity Chruszczowa wskazywał na odrębności poszczególnych krajów bloku sowieckiego oraz sugerował aktywną politykę amerykańską zmierzającą do „demokratycznej neutralizacji” Europy Wschodniej[13]. Od 1957 zajmował się badaniem tzw. „narodowego komunizmu”, w 1960 wydał poświęconą temu zagadnieniu książkę Soviet bloc. Unity and conflict, która w kolejnych latach została uznana za jedną z ważniejszych prac poświęconych Europie Wschodniej. Sformułował wówczas strategię tzw. pokojowego zaangażowania (jako alternatywę dla nieskutecznej jego zdaniem tzw. doktryny wyzwalania), w ramach której proponował wciągnięcie do współpracy z USA niektórych bardziej niezależnych państw komunistycznych, tak, aby z jednej strony doprowadzić do podziałów wewnątrz bloku sowieckiego, z drugiej wykorzystać niektóre z tych państw jako „pas transmisyjny” wpływający także na zbliżenie ZSRR do Europy Zachodniej[14]. Zaowocowało to m.in. okazjonalną współpracą z ówczesnym senatorem Johnem F. Kennedym, który w 1957 zaproponował ustawę znosząca niektóre restrykcje w stosunkach USA z niektórymi krajami bloku wschodniego[15]. Od 1958 roku Zbigniew Brzeziński posiadał obywatelstwo amerykańskie[16].

W 1959 Uniwersytet Harvarda przyznał profesurę późniejszemu sekretarzowi stanu Henry’emu Kissingerowi zamiast Brzezińskiemu[17], w związku z czym w drugiej połowie tego roku rozpoczął pracę jako profesor na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych na Uniwersytecie Columbia[18]. W 1960 został członkiem Council on Foreign Relations[19]. Latem 1960 zaangażował się w kampanię prezydencką Johna F. Kennedy’ego, w zespole zajmującym się sformułowaniem celów polityki zagranicznej[20]. Latem 1961 razem z Williamem Griffithem opublikował w Foreign Affairs artykuł Peaceful Engagement in Eastern Europe, w którym kolejny raz przedstawił swoją strategię stopniowego przekształcania krajów Europy Wschodniej w państwa neutralne i demokratyczne, a przy tym niezależne od ZSRR[21]. W październiku 1961 został natomiast dyrektorem nowo utworzonego na Columbii Instytutu Badań nad Komunizmem[22]. Jego asystentami byli m.in. Charles Gati i Toby Gati, a wśród studentów Madeleine Albright oraz William Odom (który w administracji J. Cartera zostanie asystentem Brzezińskiego ds. militarnych)[23].

W 1964 opublikował razem z Samuelem Huntingtonem książkę Political Power: USA/USSR, w której odrzucił popularne na lewicy tezy o potencjalnym zbliżeniu się Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego jako państw „uprzemysłowionych”[24]. Sam uważał wówczas, że ZSRR wchodzi w epokę stagnacji i upadku, a także jest za słaby, aby podjąć działania w celu dominacji nad światem[25]. Od połowy lat 60. występował często jako komentator w dyskusjach telewizyjnych, w tym charakterze bronił m.in. decyzji o zaangażowaniu w wojnę wietnamską[26]. W 1965 opublikował pracę Alternative to Partition. For a broader Conception of America’s Role in Europe, w której postulował sformułowanie ogólnoeuropejskiego planu gospodarczego, który zmniejszyłby nierówności w sztucznie podzielonej Europie[27]. W 1966 skorzystał z urlopu na uczelni i po semestrze wiosennym podjął pracę w Biurze Planowania Politycznego Departamentu Stanu, gdzie zajmował się polityką amerykańską wobec Europy Wschodniej[28], jego wpływy zostały dostrzeżone m.in. przez Newsweek, który w listopadzie 1966 poświęcił mu artykuł The Thinker, w którym nazwano go „prawdziwą kopalnią nowych idei” oraz „jedną z najszybciej wschodzących gwiazd administracji Johnsona”[29]. Politycy republikańscy uważali jednak koncepcję pokojowego zaangażowania za zbyt miękką wobec bloku sowieckiego[29]. W grudniu 1967 odszedł z Departamentu Stanu i powrócił na Columbię[30].

Pomimo powrotu na uczelnię, nie zerwał kontaktów z administracją L. Johnsona i w lutym 1968 wyjechał z delegacją rządową do Wietnamu, następnie rekomendował wycofanie z tego państwa większości wojska[31], od kwietnia 1968 zaangażował się w kampanię prezydencką Huberta Humphreya[32]. W 1970 opublikował książkę Between Two Ages. America’s Role in Technetronic Era, w której opisywał międzynarodowy układ sił wywołany eksplozją demograficzną i rozwojem techniki. Postulował w niej zwiększenie pomocy dla krajów trzeciego świata i zacieśnienie współpracy krajów demokratycznych[33]. Pod koniec 1970 wyjechał na półroczne stypendium do Japonii, której poświęcił następnie pracę The Fragile Blossom. Crisis and Change in Japan (wyd. 1972)[34]. W 1973 został pierwszym przewodniczącym nowo powstałej Komisji Trójstronnej, której celem było zbudowania płaszczyzny kontaktów USA, krajów europejskich i Japonii[35]. Uważany za „jastrzębia” w polityce zagranicznej, krytykował zbyt dalekie ustępstwa polityki détente[36]. Poparł jednak Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, uważając go szansę promocji idei demokratycznych w krajach bloku sowieckiego[37].

Doradca prezydenta Cartera

Jako przewodniczący Komisji Trójstronnej poznał jej członka, ówczesnego gubernatora stanu Georgia, Jimmy’ego Cartera[38] i wsparł go następnie w kampanii prezydenckiej, formułując podstawowe cele polityki zagranicznej[39]. W 1977 został w administracji Cartera doradcą ds. bezpieczeństwa narodowego[40]. W tej roli postulował wykorzystanie polityki détente do osłabienia i w konsekwencji upadku ZSRR[41], proponował wykorzystanie Aktu końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w ideologicznej konfrontacji z blokiem sowieckim[42]. Już na początku kadencji skłonił prezydenta do wysłania listu do Andrieja Sacharowa, w odpowiedzi na gratulacje otrzymane w związku z wyborem[43], w kolejnych latach wsparł zwiększenie nakładów finansowych na Radio Wolna Europa i Radio Swoboda[44], poszukiwał dróg pomocy nierosyjskim narodom Związku Radzieckiego[45], dążył do pogłębienia relacji z Egiptem i Arabią Saudyjską (by umieścić relacje z Izraelem w bardziej bezstronnym kontekście) oraz Chinami[46]. Prowadził tajne negocjacje celu nawiązania z tym ostatnim krajem stosunków dyplomatycznych, co stało się 1 stycznia 1979[47]. Był sceptyczny wobec militarnego zaangażowania w Iranie, po upadku Mohammada Rezy Pahlawiego, z uwagi na kontekst historyczny, w tym pamięć o niedawnym kolonializmie[48]. Popierał natomiast rozmieszczenie amerykańskich sił zbrojnych w rejonie Bliskiego Wschodu i Oceanu Indyjskiego, przede wszystkim w kontekście groźby sowieckiej interwencji w Afganistanie, oraz pomoc muzułmańskim rebeliantom w tym ostatnim kraju[49]. Po radzieckiej interwencji w Afganistanie domagał się zdecydowanych działań w celu doprowadzenia do wycofania wojsk radzieckich, a co najmniej zmaksymalizowania kosztów obecności ZSRR tamże[50], rekomendował też przeprowadzenie (ostatecznie nieudanej) akcji komandosów w celu uwolnienia amerykańskich zakładników w Iranie[51]. Wewnątrz administracji był częstym adwersarzem sekretarza stanu Cyrusa Vance’a, który uważał stanowisko Brzezińskiego za zbyt radykalne w stosunku do bloku sowieckiego.

W sierpniu 1980 był pomysłodawcą prezydenckiej dyrektywy nr 59, zakładającej zmianę strategii prowadzenia wojny nuklearnej i przewidującej atak na radzieckie instalacje militarne, zamiast skupiska ludności cywilnej[52]. Pod koniec 1980 wsparł działania J. Cartera w celu zapobieżenia groźbie interwencji ZSRR w Polsce. Uważał przy tym, że stanowisko amerykańskie może być „języczkiem u wagi” w przypadku podziałów wewnątrz władz sowieckich[53].

Dalsze lata

W 1981 związał się z waszyngtońskim Centrum Badań Strategicznych i Międzynarodowych Uniwersytetu Georgetown, powrócił także do wykładów na Uniwersytecie Columbia, gdzie prowadził wykłady poświęcone polityce bezpieczeństwa narodowego Stanów Zjednoczonych w latach osiemdziesiątych[54]. W 1983 opublikował wspomnienia Power and Principle. Memoirs of the National Security Adviser. 1977-1981[55].

Zbigniew Brzeziński podczas konferencji (2014)

Politykę Ronalda Reagana oceniał częściowo krytycznie, domagał się zróżnicowania polityki wobec ZSRR i innych krajów bloku sowieckiego, w tym przede wszystkim Polski, postulował nawiązanie rozmów z Organizacją Wyzwolenia Palestyny[56]. Z drugiej strony wbrew stanowisku Partii Demokratycznej popierał niektóre posunięcia w zakresie polityki obronnej, w tym Strategic Defense Initiative i inwazję na Grenadę[57], a także bombardowanie Libii w 1986[58]. Był ostrożny wobec perspektyw związanych z wyborem Michaiła Gorbaczowa na stanowisko I Sekretarza KPZR[59]. W 1987 opublikował książkę Game Plan. How to Conduct the U.S.-Soviet Contest, w której stwierdził, że zachodni model cywilizacji prezentowany przez USA, Europę Zachodnią i Japonię wygrał ostatecznie walkę ideologiczną i filozoficzną z modelem radzieckim[60]. Wbrew stanowisku Departamentu Stanu zachęcał wiceprezydenta George’a H.W. Busha do wizyty w Polsce[61]. Następnie został członkiem zespołu ds. bezpieczeństwa narodowego w sztabie wyborczym Busha w kampanii prezydenckiej[62]. W 1989 wydał książkę Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twienteth Century, jednoznacznie krytyczną wobec systemu sowieckiego i sugerującą implozję ZSRR z przyczyn narodowościowych[63]. Był przeciwny militarnemu atakowi na Irak, sugerując jako skuteczniejsze rozmowy dyplomatyczne[64]. W wyborach prezydenckich w 1992 poparł Billa Clintona, uważając politykę zagraniczną Busha za nieskuteczną[65]. W czasie konfliktu w byłej Jugosławii domagał się użycia przez USA siły w celu przeciwdziałania ludobójstwu[66]. W 1993 opublikował książkę Out of Control. Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century, w której krytykował konsumpcjonizm społeczeństw Zachodu połączony z brakiem zainteresowania sprawami świata[67]. W 1994 wysunięto w Polsce jego kandydaturę na urząd Prezydenta, propozycję tę jednak odrzucił[68]. Zaangażował się natomiast w lobbing za rozszerzeniem NATO i przyjęciem do sojuszu Polski, Czech i Węgier[69]. Kolejną książkę, wydaną w 1997 Grand Chessboard. American primacy and its geostrategic imperatives poświęcił roli USA w rozwiązywaniu potencjalnych kryzysów światowych, szczególną uwagę zwracając na Afganistan[70]. Sprzeciwiał się jednak zaangażowaniu w wewnętrzną wojnę w Afganistanie, uważając, że celem USA powinno być jedynie zniszczenie Al-Ka’idy[71]. Pozostawał także sceptyczny wobec II wojny w Zatoce Perskiej, uważając, że świat uzna tę wojnę za agresywną, co podważy amerykańskie przywództwo w świecie[72]. Wydaną w 2004 książkę The Choice. Global Domination or Global Leadership poświęcił realnej alternatywie wobec polityki zagranicznej George’a W. Busha[73], natomiast opublikowaną w 2007 Second chance analizie polityki zagranicznej trzech ostatnich prezydentów USA. W tej drugiej książce apelował, aby kraje Zachodu połączyły siły i środki, w celu zapobieżenia wybuchom społecznym w świecie postkolonialnym[74]. W 2008 zaangażował się kampanię prezydencką Baracka Obamy[75].

Był zwolennikiem budowy w Polsce elementów tzw. tarczy antyrakietowej, czyli bazy antyrakiet stwierdzając, że: „umieszczenie amerykańskiej tarczy w Polsce wzmacnia jej sojusz z USA”[76]. Krytykował administrację George’a Busha za uległość w sprawie tarczy wobec Rosji. Wyrazem tej krytyki było twierdzenie, że „Putin od roku pluje w twarz Stanom Zjednoczonym, a w odpowiedzi dostaje zaproszenie na rodzinne spotkanie”[77].

Zmarł 26 maja 2017 w szpitalu w Falls Church, w stanie Wirginia[78][79][80]. Ceremonia pogrzebowa odbyła się 9 czerwca w katedrze św. Mateusza Apostoła w Waszyngtonie; mowę pożegnalną wygłosił były prezydent Stanów Zjednoczonych Jimmy Carter[81].

Rodzina

Jego ojcem był Tadeusz Brzeziński, a matką Leonia z d. Roman. Żonaty był z rzeźbiarką Emilie Benes (ur. 1932 w Genewie), Amerykanką czeskiego pochodzenia, stryjeczną wnuczką prezydenta Czechosłowacji Edvarda Beneša. Miał troje dzieci: synów Iana – analityka i politologa i Marka (ur. 1965) – prawnika, ambasadora USA w Polsce oraz córkę Mikę (ur. 1967) – dziennikarkę. Jego dziadkiem był znany w Przemyślu sędzia i społecznik Kazimierz Brzeziński (zm. 1924).

Odznaczenia i wyróżnienia

Odznaczenia państwowe

Doktoraty honorowe

Kilka uczelni wyróżniło go tytułem Doktora honoris causa:

Inne wyróżnienia

Został honorowym obywatelem:

Był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie oraz członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Umiejętności (od 1991[93].

Pełnił funkcję honorowego przewodniczącego Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego[94].

W 2006 „Gazeta Wyborcza” wyróżniła go tytułem człowieka roku. Laudację na cześć laureata wygłosił były minister spraw zagranicznych Stefan Meller.

Jest bohaterem filmu dokumentalnego Katarzyny Kolendy-Zaleskiej pt. Strateg (TVN, 2013)[95].

W 2014 został wyróżniony Nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

Od 4 czerwca 2018 roku Zbigniew Brzeziński jest patronem ulicy na wrocławskich Strachowicach, łączącej rondo 4 Czerwca 1989 r. z aleją Prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego. W uroczystości odsłonięcia tablicy z nazwą ulicy wzięli udział m.in. Mark Brzezinski, Lech Wałęsa, Leszek Balcerowicz oraz ówczesny prezydent Wrocławia Rafał Dutkiewicz[96].

Publikacje

  • Totalitarian Dictatorship and Autocracy (Totalitarne dyktatorstwo i samowładztwo) (1956).
  • Ideology and Power in Soviet Politics (Ideologia i władza w sowieckiej polityce) (1962).
  • Plan gry (1986).
  • Cztery lata w Białym Domu. Wspomnienia doradcy do spraw bezpieczeństwa państwa 1977-1981, Wyd. Agencja Omnipress i Wydawnictwo Spółdzielcze (1990) ISBN 83-85028-50-1 ISBN 83-209-0794-2 (Tytuł oryginału: Power and principle. Memoris of the National Security Adviser 1977-1981).
  • Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twentieth Century (1990); wyd. pol. Wielkie bankructwo. Narodziny i śmierć komunizmu w XX wieku, Paryż, Instytut Literacki, 1990, ISBN 2-7168-0124-X, tłum. Krystyna Tarnowska i Andrzej Konarek.
  • Bezład. Polityka światowa na progu XXI wieku (1993), wyd. Editions Spotkania (1994), ISBN 83-7115-004-0 (Tytuł oryginału: Out Of Control. Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century)
  • The Grand Chessboard. American Primacy and Its Geostrategic Imperatives (1997) Wielka szachownica. Główne cele polityki amerykańskiej, „Świat Książki”, Warszawa 1998, ISBN 83-7129-741-6, tłum. Tomasz Wyżyński.
  • Second Chance. Three Presidents and the Crisis of American Superpower (2007); wyd. pol. Druga szansa. Trzej prezydenci i kryzys amerykańskiego supermocarstwa, Warszawa, Świat Książki – Bertelsmann Media, 2008, ISBN 978-83-247-0804-8, tłum. Małgorzata Szubert.

Obecność w kulturze

W powieści Piąta Międzynarodówka Jacka Kinga, autor sportretował Brzezińskiego w roli jednej z kluczowych postaci jako Zbigniewa Penskiego. Jest również drugoplanową postacią w powieści Ericha Segala Absolwenci (tytuł oryginalny: The Class, 1985).

Postać Zbigniewa Brzezińskiego występuje w polskim thrillerze politycznym Jack Strong (2014) w reżyserii Władysława Pasikowskiego. Rolę zagrał Krzysztof Pieczyński.

Andrzej Lubowski jest autorem biografii Zbigniewa Brzezińskiego, zatytułowanej Zbig. Człowiek, który podminował Kreml (2011)[97].

Przypisy

  1. ↑ Kasper Niesiecki: Brzeziński herbu Trąby. wielcy.pl. [dostęp 2017-05-27]. (pol.).
  2. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 7–8.
  3. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 8–9.
  4. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 10–11, 18.
  5. ↑ a b Ambasador USA, syn Zbigniewa Brzezinskiego: tata do 15 r. nie mówił płynnie po angielsku, został doradcą prezydenta. To się może zdarzyć tylko w Ameryce.. PAP, 2022-02-23. [dostęp 2022-07-04]. (pol.).
  6. ↑ Mark Brzeziński ze specjalnym nagraniem już w roli ambasadora USA w Polsce. Wspomina ojca i opowiada o „Bambie”. wprost, 2022-02-15. [dostęp 2022-07-04]. (pol.).
  7. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 19–21.
  8. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 5.
  9. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 35.
  10. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 34, 43.
  11. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 45.
  12. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 46–48.
  13. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 60–61.
  14. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 64–66, 94–95.
  15. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 70–72.
  16. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 65.
  17. ↑ Daniel Lewis, Zbigniew Brzezinski, National Security Adviser to Jimmy Carter, Dies at 89, „The New York Times”, 26 maja 2017, ISSN 0362-4331 [dostęp 2017-08-26] (ang.).
  18. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 93, 97.
  19. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 97–98.
  20. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 99–100.
  21. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 110–111.
  22. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 109–110.
  23. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 115–117.
  24. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 132.
  25. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 132–133.
  26. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 119, 151–52.
  27. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 153.
  28. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 155.
  29. ↑ a b Vaughan 2010 ↓, s. 164.
  30. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 178–181.
  31. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 187.
  32. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 189–191.
  33. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 513.
  34. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 219–220.
  35. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 221–222.
  36. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 229, 247.
  37. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 276.
  38. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 296.
  39. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 297–300.
  40. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 352–353.
  41. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 356–357.
  42. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 358.
  43. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 358–360.
  44. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 364–365.
  45. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 371–372.
  46. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 406.
  47. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 422.
  48. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 435.
  49. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 446–447, 460.
  50. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 466.
  51. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 474.
  52. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 483.
  53. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 496–497.
  54. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 506, 511.
  55. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 593.
  56. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 520–524.
  57. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 527.
  58. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 530.
  59. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 528.
  60. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 529.
  61. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 532.
  62. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 534.
  63. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 535.
  64. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 547–548.
  65. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 551.
  66. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 552–553.
  67. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 556.
  68. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 558.
  69. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 559–560.
  70. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 561.
  71. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 571–572.
  72. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 577.
  73. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 580.
  74. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 582–58.
  75. ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 584–585.
  76. ↑ Brzeziński: Tarcza antyrakietowa wymaga poważnych rozmów.
  77. ↑ Putin pluje w twarz USA.
  78. ↑ Zbigniew Brzezinski, National Security Adviser to Jimmy Carter, Dies at 89, New York Times, 26 maja 2017.
  79. ↑ Zmarł Zbigniew Brzeziński, były doradca prezydenta Stanów Zjednoczonych. onet.pl, 27 maja 2017. [dostęp 2017-05-27].
  80. ↑ Nie żyje profesor Zbigniew Brzeziński. tvn24.pl. [dostęp 2017-05-27].
  81. ↑ Tadeusz Zachurski: Pogrzeb Zbigniewa Brzezińskiego. interia.pl. [dostęp 2017-06-10].
  82. ↑ M.P. z 1996 r. nr 13, poz. 162.
  83. ↑ Lista odznaczonych.
  84. ↑ Niemcy_uhonorowali_Brzezinskiego Niemcy uhonorowali Brzezinskiego. gazeta.pl.
  85. ↑ Persoane Decorate. canord.presidency.ro. [dostęp 2019-02-18].
  86. ↑ Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 2011-02-23].
  87. ↑ Doktoraty HC. uw.edu.pl. [dostęp 2011-02-21].
  88. ↑ Honorowi Obywatele Miasta Przemyśla.
  89. ↑ Apel o pojednanie.
  90. ↑ Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. [dostęp 2011-02-18].
  91. ↑ Honorowi Obywatele Gdańska.
  92. ↑ Zbigniew Brzeziński honorowym obywatelem Wilna.
  93. ↑ Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności. Rok 2015/2016.
  94. ↑ Prof. Zbigniew Brzeziński, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2017-05-29].
  95. ↑ Strateg w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2014-01-21].
  96. ↑ Redakcja, Ulica Zbigniewa Brzezińskiego i rondo 4 czerwca 1989 we Wrocławiu [online], www.wroclaw.pl [dostęp 2019-04-29] (pol.).
  97. ↑ Andrzej Lubowski. znak.com.pl. [dostęp 2021-08-05].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego (Stany Zjednoczone)
Dwight D. Eisenhower
John F. Kennedy
Lyndon B. Johnson
Richard Nixon
Gerald Ford
Jimmy Carter
Ronald Reagan
George H.W. Bush
Bill Clinton
George W. Bush
Barack Obama
Donald Trump
Joe Biden

Człowiek Roku „Gazety Wyborczej”
Małopolanie Roku
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zbigniew_Brzeziński&oldid=67524966”