Sobótka (miasto)
50°53′55″N 16°44′40″E/50,898611 16,744444| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Pałac w Sobótce-Górce | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie |
1221 | ||||
| Burmistrz |
Mirosław Jarosz | ||||
| Powierzchnia |
32,19[1] km² | ||||
| Wysokość |
149 – 718[potrzebny przypis] m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
71 | ||||
| Kod pocztowy |
55-050 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DWR | ||||
Położenie na mapie gminy Sobótka  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego  | |||||
| 50°53′55″N 16°44′40″E/50,898611 16,744444
| |||||
| TERC (TERYT) |
0223074 | ||||
| SIMC |
0987294 | ||||
Urząd miejski Rynek 155-050 Sobótka | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Sobótka (niem. Zobten lub Zobten am Berge) – miasto położone u podnóża góry Ślęży w woj. dolnośląskim, w powiecie wrocławskim, miasto nad Czarną Wodą, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sobótka. Prawa miejskie uzyskała w 1399 roku. Jest jedną z najstarszych osad targowych w Polsce.
Wraz z sąsiednimi miejscowościami (Sulistrowice, Sulistrowiczki, Będkowice) stanowi zaplecze turystyczne pobliskiego Wrocławia. Znajdują się tutaj: Dom Turysty PTTK im. Bogusza Zygmunta Stęczyńskiego „Pod Wieżycą”, odkrywkowe kopalnie granitu i skalenia (w zachodniej części Sobótki) oraz plastyczna mapa Masywu Ślęży (na rynku).
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Leży u stóp Masywu Ślęży. Miasteczko jest podzielone na części: Centrum, Górka, Zachodnia – Strzeblów.
1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 32,19 km²[2] (168. miejsce w kraju).
Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy wzmiankowana w 1148 w bulli Eugeniusza III jako osada targowa (Sabath). Przywilej odbywania targów nadał osadzie książę Bolesław I Wysoki w 1193 roku. Od 1128 do 1134 fundacja Piotra Włosta dla zakonu kanoników regularnych, którzy – aby wykorzenić wciąż żywe kulty pogańskie – na krótko utworzyli na szczycie Ślęży klasztor, bardzo szybko przeniesiony do wsi Górka, a potem do Wrocławia.
W 1221 Henryk Brodaty na prośbę opata Witosława nadał jej prawa miejskie na prawie średzkim. Początkowo osada należała do księstwa wrocławskiego, w 1296 przeszła do księstwa świdnickiego[3]. W 1353 jako wiano księżniczki śląskiej przeszła w ręce królów czeskich. W 1399 król czeski Wacław IV ponownie lokował miasto na prawie magdeburskim. Podobnie jak większość Śląska splądrowana przez husytów w 1428.
Wykupiona przez zakon w 1494. Przeżywała rozkwit w czasie habsburskich rządów w Czechach od 1526 roku. Poważnie zniszczona i wyludniona w czasie wojny trzydziestoletniej (1618–1648) – z 1000 mieszkańców pozostało 200. Dawna zabudowa gotycka i renesansowa spłonęła w wielkim pożarze 1730.
Od 1745 wraz z większością Śląska w granicach Prus. Od 1808 własny samorząd. Do 1810 roku (sekularyzacja dóbr kościelnych w Prusach) pozostawała własnością klasztorną. Od 1885 stacja na linii kolejowej Wrocław – Świdnica – zlikwidowanej w ruchu pasażerskim latem 2000.
1 czerwca 1934 na fali germanizacji dawnych nazw słowiańskich na Śląsku organizacje Landesamt für vorgeschichtliche Denkmalpflege oraz Zobtengebirgsverein zaproponowały nadprezydentowi prowincji śląskiej zmianę nazwy miasta na Siling a góry Ślęży (niem. Zobtenberg) na Silingberg, aby utrwalić w nazwach żyjące na Śląsku w starożytności wschodniogermańskie plemię Silingów. Władze odmówiły ze względów ekonomicznych i praktycznych. Swoją nazwę zmieniła za to druga z postulujących organizacji – nazywając się Silingverein.
Zdobyta przez Armię Czerwoną 7 maja 1945. W trakcie walk została zniszczona w 50%, odbudowana w latach 50.-60. W latach 70. przyłączono do Sobótki wieś Strzeblów.
Nazwa miasta
[edytuj | edytuj kod]- 1148 – Sabath
- 1193 – Sobath
- 1200 – Sobat
- 1256 – Czobotha
- 1329 – Zobota
- 1336 – Zobotka
- 1343 – Czoboten
- 1399 – Czobothen
- 1404 – Czobotaw
- 1561 – Zobten
- 1847 – polską nazwę Sobótka w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[4].
- 1938 – Zobten am Berge
Nazwa Sobótka pochodzi od zdrobnienia polskiej nazwy szóstego dnia tygodnia soboty i odbywających się tutaj w ten dzień targów[5][6]. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia Sobota podając jej znaczenie „Sonnabenmarkt”, czyli w języku polskim „Targi sobotnie”[6]. Nazwa miejscowości została później fonetycznie zgermanizowana na Zobten[6] i utraciła swoje pierwotne znaczenie.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]_ID_599793.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[7]:
- miasto, ośrodek historyczny
- kościół – sanktuarium św. Anny Samotrzeciej, z XIV w., 1500 r., 1725 r.; (od 2005 dodatkowo Diecezjalne Sanktuarium Matki Boskiej Nowej Ewangelizacji). Legenda głosi, że figura św. Anny Samotrzeciej prawdopodobnie została przywieziona z Kijowa przez żonę Piotra Włosta w XII w. Historycy sztuki określają powstanie figury na przełom XIII/XIV w. rzeźbiona w drzewie lipowym w stylu romańskim z elementami gotyckimi. Dla niej zbudowano kaplicę obecnie prezbiterium. W 1511 r. dobudowano do tylnej ściany kaplicy kościół gotycki, prawdopodobnie w tym samym czasie dobudowano do ściany wschodniej prezbiterium kapliczkę św. Anny. Od 2005 roku w ołtarzu głównym znajduje się XIX-wieczny obraz Matki Boskiej namalowany przez nieznanego artystę otrzymany z Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu. Przez cały okres kościół pełnił funkcję kościoła odpustowego i pogrzebowego. W czasie kulturkampfu w 1875 r. władze pruskie odebrały katolikom kościół, w 1893 r. oddały. Wewnątrz kościoła ołtarz główny z 1720 r. w prezbiterium 5 figur św. Janów, przy filarach 4 gotyckie rzeźby (każda 2,5 m wys.): Matka Boska z Dzieciątkiem, św. Anna Samotrzecia, św. Augustyn (lub św. Mikołaj), św. Jadwiga Śląska. Na końcu nawy lewej ołtarz 14 św. Wspomożycieli z 1720 r. ambona z 1726 r.
Obok sanktuarium znajduje się granitowa rzeźba „grzyba” (fragment postaci ludzkiej) datowana na okres przedchrześcijański, wg niektórych badaczy celtycki (VI-IV w. p.n.e.)[8] oraz średniowieczny „lew romański”.
- kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła w stylu barokowym z fragmentami gotyckimi wybudowany w 1739 roku. Badania archeologiczne w kościele przeprowadzone w latach 50. XX w. wykazały, że obecny kościół jest trzecim kościołem wybudowanym w tym samym miejscu. Obraz św. Jakuba w ołtarzu głównym z ok. 1770 r., w prezbiterium figury św. Augustyna i św. Norberta z ok. 1725 r., ołtarze boczne NMP, w stylu barokowym, św. Jana Nepomucena również w stylu barokowym, ołtarz ukrzyżowania z 1739 r. ambona z ok. 1650 r. w stylu manierystycznym. Przy głównym wejściu po prawej stronie znajduje się lew romański. W 1945 r. podczas zdobywania miasta kościół został spalony w następnych latach dewastowany i rozkradany. Od 1957 r. rozpoczęto odbudowę. Kościół został erygowany, oddany do użytku w listopadzie 1960 r.
- na południowej i północnej ścianach kościoła znajduje się kilka płyt nagrobnych z XIX w. (pozostałości po cmentarzu przykościelnym).
- ratusz, z XIX w. Urząd Miasta i Gminy (budynek po dawnym hotelu)
- plebania, ul. św. Jakuba 10, z XVII/XVIII w.
- otoczenie plebanii
- dom, ob. znajduje się tu Muzeum Ślężańskie z lapidarium, ul. św. Jakuba 18, z 1568 r., najstarszy – dawnej własności zakonu kanoników regularnych
- dom, ul. Mickiewicza 25, z połowy XIX w.
- Zespół Szkolno-Wychowawczy dla dziewcząt, ul. Słoneczna – budynek po dawnym domu rekolekcyjnym jezuitów pod wezwaniem św. Ignacego.
.jpg)
- zespół rezydencjonalny kanoników regularnych, z drugiej połowy XIX w.:
- pałac, tzw. „zamek” z pozostałościami klasztoru i kaplicą, z połowy XIII w., czwartej ćwiartki. XIX w.; do kasaty w 1810 r., w którym obecnie znajduje się hotel
- budynek bramny
- oficyna
- wozownia
- browar, nieczynny, z połowy XIX w.
- zespół budynków po Zespole Szkolno – Opiekuńczym, przy ul. Zamkowej z 1930 r.
- park
Sobótka – Góra Ślęża
- kościół fil. pw. Nawiedzenia NMP, wybudowany w latach 1698–1702, odbudowany po pożarze w latach 1851–1852
- ogrodzenie z murem oporowym
- schronisko im. R. Zmorskiego, z 1908 r.
inne zabytki:
- kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa wybudowany w latach 30. XX w.
- w centrum wiele domów z drugiej poł. XIX w.
- rezerwat archeologiczny w Będkowicach.
Komunikacja
[edytuj | edytuj kod]
Dojazd z Wrocławia zapewniają autobusy linii 512 (Przełęcz Tąpadła) i 522 (Sobótka Zachodnia) z przedsiębiorstwa Polbus-PKS Wrocław. Po 22 latach przerwy 12 czerwca 2022 otwarto linię kolejową Wrocław Główny – Sobótka – Sobótka Zachodnia – Świdnica Miasto[9].
Oświata
[edytuj | edytuj kod]W Sobótce znajdują się dwa publiczne przedszkola (Przedszkole nr 1 w Sobótce Centrum i Przedszkole nr 2 w Sobótce Górce) oraz dwie publiczne szkoły podstawowe: Szkoła Podstawowa nr 1 im. Janusza Korczaka (Sobótka Centrum) oraz Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Skłodowskiej-Curie (Sobótka Zachodnia). Funkcjonuje Powiatowy Zespół Szkół, w ramach którego działa liceum oraz technikum. Na terenie miasta jest także Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy i punkt przedszkolny „Misiowa Chatka”. Działają również kluby dziecięce „Mali Odkrywcy” i „Bajkolandia”. W 2020 uruchomiono żłobek „Misie Tulisie”, należący do ogólnopolskiej sieci żłobków.
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]- Kościół rzymskokatolicki:
- parafia pw. Świętego Jakuba
- parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
- Sanktuarium św. Anny Samotrzeciej
- Kościół Zielonoświątkowy:
- Zbór w Sobótce, ul. Słoneczna 13[10]
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Sobótka (Sala Królestwa ul. Rubinowa 2)[11][12]
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
Piramida wieku mieszkańców Sobótki w 2014 roku[13].
Burmistrzowie Sobótki
[edytuj | edytuj kod]- Eugeniusz Cieleń (2002–2006)
- Zenon Gali (2006–2010)
- Stanisław Dobrowolski (2010–2018)
- Mirosław Jarosz (od 2018)
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]Miasta i gminy partnerskie:
Ludzie związani z Sobótką
[edytuj | edytuj kod]Honorowi obywatele miasta
[edytuj | edytuj kod]Honorowe obywatelstwo miasta otrzymali[19]
- ks. kardynał Henryk Gulbinowicz 24.06.2003
- Antoni Baranowski 24.06.2003
- Catherine i Cornelis van Doorn 24.06.2004
- ks. bp Józef Pazdur 26.10.2006
- Alojzy Mega 27.05.2010
- Henryk Pietrowicz 27.05.2011
- Wacław Żebrowski 28.06.2011
- Anna Krzywańska 30.09.2011
- Stanisław Dunajewski 21.10.2011
- Władysław Kabat 25.11.2011
- ks. Józef Bełch 28.12.2011
- Józef Śliz 21.01.2012
- Karol Modzelewski 06.07.2012
- Paulina Brzeźna-Bentkowska 27.09.2012
- Sławomir Chrzanowski 27.09.2012
- Marian Turowski 27.09.2012
- Zdzisław Wrona 27.09.2012
- Roman Ręgorowicz 27.09.2012
- Zdzisław Szrejter 26.02.2016
- Halina Licowa 28.12.2016
- Eugeniusz Cieleń 24.02.2022
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]
Strzelin – Szańcowa – Gościęcice Średnie – Skrzyżowanie pod Dębem – Gromnik – Dobroszów – Kalinka – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Źródło Cyryla – Ziębice – Lipa – Rososznica – Stolec – Cierniowa Kopa – Kolonia Bobolice – Kobyla Głowa – Karczowice – Podlesie – Ostra Góra – Starzec – Księginice Wielkie – Sienice – Łagiewniki – Oleszna – Przełęcz Słupicka – Sulistrowiczki – Ślęża – Sobótka[20]
Sobótka – Wieżyca – Ślęża – Przełęcz Tąpadła – Świdnica
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 191.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 21.
- ↑ Mapa: Masyw Ślęży. Ślężański Park Krajobrazowy. Wydawnictwo Plan 2004 rok. Tekst: Kazimierz Dura.
- ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 88, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 235,236. [dostęp 2012-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Woźniak Z., 2004: PROBLEM ISTNIENIA CELTYCKIEGO NEM ETO NU NA ŚLĘŻY. Przegląd Archeologiczny, 52, str. 138, 139, 157
- ↑ Bartosz Senderek: Inauguracyjny przejazd na trasie Wrocław – Sobótka – Świdnica. Entuzjastyczne powitanie pociągów po 22 latach przerwy. WrocLife, 22–06–06. [dostęp 2022-06-13].
- ↑ Zbór w Sobótce. kz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-14)]. kz.pl.
- ↑ Świadkowie Jehowy budują pod Wrocławiem modlitewny dom spotkań.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
- ↑ Sobótka w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Partnerzy zagraniczni-Berga (www.sobotka.pl).
- ↑ Partnerzy zagraniczni-Gauchy (www.sobotka.pl).
- ↑ Partnerzy zagraniczni-Sobotka (www.sobotka.pl).
- ↑ Partnerzy zagraniczni-Munster (www.sobotka.pl).
- ↑ Partnerzy zagraniczni- Nový Malín(www.sobotka.pl).
- ↑ Honorowi Obywatele Miasta Sobótki.
- ↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2014-02-26.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona Urzędu Miasta i Gminy Sobótka
- Muzeum Ślężańskie im. Stanisława Dunajewskiego w Sobótce
- Muzeum Ślężańskie – galeria zdjęć
- Sobótka, niem. Zobten am Berg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 956.
