Projekt Venona

Projekt Venona (ang. Venona project) – kryptonim amerykańsko-brytyjskiej operacji kryptoanalizy, która doprowadziła do odszyfrowania części depesz wymienianych w latach czterdziestych między Moskwą a placówkami sowieckiego wywiadu zagranicznego (INO i GRU) w innych państwach. Większość depesz dotyczyła szpiegostwa na terytorium Stanów Zjednoczonych, w tym szpiegostwa atomowego. W depeszach znajdowały się kryptonimy m.in. takich szpiegów jak Alger Hiss, Harry Dexter White, Whittaker Chambers, Klaus Fuchs, Donald Maclean, Julius Rosenberg.

Geneza

Pod koniec 1943 roku amerykańskim kryptoanalitykom udało się odczytać niewielkie fragmenty depesz wymienianych między radzieckimi przedstawicielstwami handlowymi i dyplomatycznymi a Moskwą. Po analizie odczytanych depesz Amerykanie zorientowali się, że część z nich była szyfrowana przy użyciu tych samych jednorazowych bloczków szyfrowych. Z nieznanych przyczyn w 1942 roku około 70000 stron zawierających kody będące podstawą do szyfrowania depesz zostało powielonych i rozesłanych do radzieckich placówek zagranicznych. Jak się okazało – również do rezydentur NKWD i GRU. Był to błąd, który zupełnie zniweczył podstawową zaletę szyfru jednorazowego – jego prawie zupełną odporność na złamanie.

Odkrycie to pozwoliło na odczytywanie na podstawie powtarzających się słów lub zwrotów fragmentów innych przechwyconych radzieckich radiogramów, dotychczas niezrozumiałych. Opracowywanie radzieckich depesz w ramach projektu Venona trwało do 1980 roku. Łącznie udało się odczytać (w całości lub częściowo) prawie 3000 depesz wysłanych z i do Moskwy w latach 1940-48.

Kryptonimy^[1]

Wśród rozszyfrowanych kryptonimów, pseudonimów i kolokwialnych określeń szpiegowskich w depeszach Venony, znajdowały się m.in.:
Pseudonim lub nazwa	Prawdziwa tożsamość	Rola/spełniane zadania
Anton	Leonid Kwasnikow	Kierujący z Nowego Jorku tzw. siatką szpiegów atomowych
Arsenał	Departament Wojny Stanów Zjednoczonych
Babilon	San Francisco	obok Nowego Jorku i Waszyngtonu, jedno z głównych miast działalności agentów NKWD/NKGB i GRU w latach czterdziestych
Bank	Departament Stanu Stanów Zjednoczonych
Charles	Klaus Fuchs	niemiecki fizyk, pracował nad projektem Manhattan, informując o postępach prac nad bombą atomową wywiad sowiecki
Dom lub Duży dom	moskiewska centrala	Łubianka, centrala NKWD/KGB przy placu Dzierżyńskiego (Łubiańskim) w Moskwie
Enormoz	Projekt Manhattan lub bomba atomowa	kryptonim projektu budowy przez Stany Zjednoczone pierwszej bomby atomowej
Homer	Donald Maclean	jeden z członków tzw. siatki szpiegowskiej Cambridge
Kapitan	Franklin Delano Roosevelt	prezydent Stanów Zjednoczonych 1933–1945
Konspiracja	rzemiosło wywiadowcze i bezpieczeństwo operacyjne	szpiegostwo itd.
Leslie	Lona Cohen	kurier tzw. siatki szpiegów atomowych
Linia	określona długofalowa operacja	np. linia zbierania informacji o bombie atomowej lub linia pracy z rodakami, tj. członkami KPUSA
Maj	Stiepan Apresian	rezydent wywiadu sowieckiego w Nowym Jorku
Maksim	Wasilij Zarubin	major Bezpieczeństwa Państwowego lub generał major; szef rezydentury INO KGB w Nowym Jorku
Nowicjusze	agenci wywiadu sowieckiego	–
Pietrow	1.Ławrientij Beria lub 2.Wsiewołod Mierkułow	1.szef NKWD 2.szef NKGB
Posłuszna dziewczynka lub Myrna	Elizabeth Bentley	amerykańska komunistka, współpracowniczka wywiadu sowieckiego, przeszła na stronę amerykańską
Robert vel Pel	Greg Silvermaster	oficer wywiadu sowieckiego z amerykańskim obywatelstwem
Rodak	członek KPUSA/CPUSA	(pl. Komunistyczna Partia Stanów Zjednoczonych) – (ang. Communist Party of the United States of America)
Sąsiedzi	dla NKWD (wywiad cywilny) rezydentura GRU (wywiad wojskowy) lub vice versa	NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych, GRU – Główny Zarząd Wywiadowczy
Vardo	Jelizawieta Rosenzweig vel Liza Gorska	pracowniczka wywiadu sowieckiego, żona Wasilija Zarubina
Wiktor	Paweł Fitin	w latach 1939–1946 szef cywilnego wywiadu zagranicznego ZSRR, kolejno – V Departamentu GUGB NKWD, I Zarządu NKGB i I Zarządu NKWD.
Wyspa, wyspiarze	Wielka Brytania, Brytyjczycy	–
Zamrozić lub włożyć do lodówki	wstrzymać działalność aktywnego agenta	–
Zwuk	Jakow Gołos	oficer wywiadu sowieckiego

Przypisy

↑ Za: Venona w: Norman Polmar, Thomas B. Allen, Księga szpiegów. Encyklopedia, Warszawa 2000, Wyd. Magnum, ISBN 83-85852-27-1 s. 601–605.

Bibliografia, literatura, linki

Christopher Andrew, Oleg Gordijewski, KGB, Warszawa 1997, Wydawnictwo Bellona, ISBN 83-11-08667-2
Christopher Andrew, Wasilij Mitrochin Archiwum Mitrochina, t.I KGB w Europie i na Zachodzie Poznań 2009 Wyd. Rebis Wyd. II poprawione,ISBN 978-83-7510-348-9
Venona w: Norman Polmar, Thomas B. Allen, Księga szpiegów. Encyklopedia, Warszawa 2000, Wyd. Magnum, ISBN 83-85852-27-1 s. 601-605.
Venona The Greatest Secret of the Cold War – Nigel West, Londyn (1999)
Nigel West: Venona. Największa Tajemnica Zimnej Wojny. Warszawa: Bellona, 2006. ISBN 83-11-10561-8.
Klejnoty Koronne: Brytyjskie Tajemnice z archiwów KGB – Nigel West i Oleg Tsarev (opracowanie polskie 1998)
Materiały źródłowe Projektu Venona (NSA). nsa.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-04-30)].
raport komisji Moynihana na temat ochrony tajemnicy państwowej (1997)
z akt MI5. mi5.gov.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-02-16)].
Chronologia projektu Venona 1939-1996
wywiad z Cecilem Philipsem. pbs.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)].

[1] Za: Venona w: Norman Polmar, Thomas B. Allen, Księga szpiegów. Encyklopedia, Warszawa 2000, Wyd. Magnum, ISBN 83-85852-27-1 s. 601–605.

[1]

Obecne	National Security Agency Defense Intelligence Agency Bureau of Intelligence and Research Centralna Agencja Wywiadowcza Departament Bezpieczeństwa Krajowego Federalne Biuro Śledcze National Reconnaissance Office United States Secret Service Army Intelligence United States Navy Intelligence Intelligence Community United States Marshals Service Agencja do Walki z Narkotykami Bureau of Alcohol, Tobacco, Firearms and Explosives
Historyczne	Army Security Agency Armed Forces Security Agency Air Force Intelligence, Surveillance and Reconnaissance Agency Office of Strategic Services Office of Naval Intelligence Grupa Centrali Wywiadu National Intelligence Authority Allied Intelligence Bureau
Tematy wspólne	Dyrektor Centrali Wywiadu Fort Holabird Fort Meade Oficer Wywiadu Departamentu Obrony Operacja Gold Projekt Venona

Lata 40.	Konferencja kairska Konferencja teherańska Rewolucja gwatemalska Konferencja jałtańska Operacja Unthinkable Konferencja poczdamska Indonezyjska Rewolucja Narodowa Zdrada Guzenki Operacja Keelhaul Konferencja moskiewska Projekt Venona Operacja Blacklist Forty Kryzys irański Incydent w cieśninie Korfu Chińska wojna domowa Wojna domowa w Grecji Działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce Walki polsko-ukraińskie Mowa nadziei UNRRA Praski zamach stanu 1948 I wojna izraelsko-arabska Zerwanie stosunków Tito-Stalin Blokada Berlina Zdrada jałtańska Żelazna kurtyna Powstanie malajskie
Lata 50.	Wojna koreańska I wojna indochińska Zamach stanu w Iranie Powstanie czerwcowe Wojna w Laosie Zamach stanu w Gwatemali Pierwszy kryzys w Cieśninie Tajwańskiej Konferencja genewska (1955) Protesty w Gruzji Poznański Czerwiec '56 Powstanie węgierskie Kryzys sueski Kryzys satelitarny Drugi kryzys w Cieśninie Tajwańskiej Kryzys libański Rewolucja kubańska Debata kuchenna Konferencja w Bandungu Poprawka Brickera Makkartyzm Operacja Gladio Operacja Gladius Doktryna Hallsteina
Lata 60.	Kryzys kongijski Wojna domowa w Gwatemali Zestrzelenie Lockheed U-2 Rozłam radziecko-albański Rozłam radziecko-chiński Kryzys berliński Mur Berliński Powstanie w Brunei Konflikt marokańsko-algierski Konflikt adeński Powstanie w Sarawaku Wojna o niepodległość Erytrei Inwazja na Indie Portugalskie Konflikt o Holenderską Nową Gwineę Konfrontacja indonezyjsko-malezyjska Wojna o niepodległość Angoli Wojna w Zufarze Inwazja w Zatoce Świń Operacja Northwoods Projekt Kuba Kryzys kubański Wojna wietnamska Wojna o niepodległość Gwinei Bissau Wojna rodezyjska Zamach stanu w Brazylii Wojna o niepodległość Mozambiku Intifada marcowa Operacja Power Pack Południowoafrykańska wojna graniczna Indonezyjski zamach stanu Wojna o niepodległość Namibii Konflikt w Koreańskiej Strefie Zdemilitaryzowanej Deklaracja ASEAN Junta czarnych pułkowników Rewolucja kulturalna Wojna chińsko-indyjska Marzec 1968 Maj 1968 Praska Wiosna Inwazja na Czechosłowację Gulaszowy komunizm Drugie powstanie malajskie Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) Konflikt nad Ussuri
Lata 70.	Lata ołowiu Détente Grudzień 1970 Powstanie organizacji „Czarny Wrzesień” Wojna domowa w Kambodży Demokratyczna Kampucza Dyplomacja pingpongowa Traktat czterech mocarstw o statusie Berlina Zachodniego Wizyta Nixona w Chinach SALT I Pucz w Chile Wojna Jom Kipur Rewolucja goździków Incydent Mayaguez Wojna domowa w Angoli Wojna w Ogadenie Wojna kambodżańsko-wietnamska Wojna chińsko-wietnamska Irańska rewolucja islamska Wojna domowa w Mozambiku Wojna domowa w Etiopii Wojna w Saharze Zachodniej Operacja Kondor Wojna o niepodległość Bangladeszu Lot 902 „Korean Air” SALT II Rewolucja nikaraguańska Rozłam chińsko-albański Rewolucja kwietniowa Sztorm-333
Lata 80.	Radziecka interwencja w Afganistanie Wojna domowa w Salwadorze Bojkot olimpiady w Moskwie Powstanie NSZZ „Solidarność” Sierpień 1980 Wojna iracko-irańska Stan wojenny w Polsce Contras Kryzys w Ameryce Środkowej RJAN Zestrzelenie KAL 007 Able Archer 83 Strategic Defense Initiative Inwazja na Grenadę Incydent na Morzu Czarnym Protesty na placu Niebiańskiego Spokoju w 1989 Śpiewająca rewolucja Inwazja Stanów Zjednoczonych na Panamę Upadek Muru Berlińskiego Jesień Ludów III Rzeczpospolita Głasnost Pieriestrojka Uskorienije
Lata 90.	Rozpad Jugosławii Rozpad ZSRR
Epilog	I wojna w Zatoce Perskiej Wojna dziesięciodniowa Aksamitna rewolucja Aksamitny rozwód Wojna w Chorwacji Wojna w Bośni i Hercegowinie Wojna chorwacko-bośniacka Masakra w Srebrenicy Wojna w Kosowie
Organizacje	Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej Wspólnota Europejska CIA MI6 KGB UB SB Stasi AVH StB Securitate KDS Sigurimi
Wyścig zbrojeń	Amerykańskie i radzieckie morskie systemy balistyczne Wyścig nuklearny Wyścig kosmiczny
Ideologie	Kapitalizm Liberalizm Demokracja socjalistyczna Komunizm Stalinizm Fidelizm Maoizm Dżucze Titoizm Hodżyzm Antykomunizm
Propaganda	Prawda (dziennik) Radio Wolna Europa Głos Ameryki Radio Martí Radio Moskwa RIAS
Polityka międzynarodowa	Doktryna Trumana Plan Marshalla Doktryna powstrzymywania Doktryna Eisenhowera Teoria domina Doktryna Kennedy’ego Pokojowe współistnienie Polityka wschodnia Doktryna Johnsona Doktryna Breżniewa Doktryna Nixona Doktryna Ulbrichta Doktryna Cartera Doktryna Reagana Polityka „odwrotu” Finlandyzacja Blok wschodni
Zobacz też	Szpiegostwo Stosunki międzynarodowe Jan Paweł II Karta 77

Geneza

Kryptonimy[1]

Przypisy

Bibliografia, literatura, linki

Kryptonimy^[1]