Przejdź do zawartości

Leipzig (1929)

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy lekkiego krążownika z 1931 roku. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Leipzig
Ilustracja
„Leipzig” około 1936 roku
Klasa

krążownik lekki

Historia
Stocznia

Marinewerft, Wilhelmshaven

Położenie stępki

18 kwietnia 1928[a]

Wodowanie

18 października 1929

 Reichsmarine
Wejście do służby

8 października 1931

 Kriegsmarine
Wycofanie ze służby

7 maja 1945 (formalnie 20 grudnia 1945)

Los okrętu

samozatopiony 11 lub 20 lipca 1946

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 6614 t
pełna: 8427 t

Długość

177,1 m

Szerokość

16,3 m

Zanurzenie

5,69 m

Napęd
6 kotłów parowych, 2 turbiny parowe o mocy 60 000 KM oraz 4 silniki wysokoprężne o mocy 12 400 KM, 3 śruby
Prędkość

32 węzły

Zasięg

3780 Mm przy 15 w.,
2220 Mm / 27 w.

Uzbrojenie
9 dział 149 mm (3 × III)
6 dział 88 mm plot. (3 × II)
8 działek 37 mm plot. (4 × II)
8 działek 20 mm plot. (8 × I)
12 wt 533 mm (4 × III), 24 torpedy
120 min (opcja)
• stan na 1939, szczegóły w tekście
Opancerzenie
burty do 50 mm
pokład 20–25 mm
wieże do 30 mm
wieża dowodzenia(inne języki) do 100 mm
Wyposażenie lotnicze
do 2 wodnosamolotów, katapulta
Załoga

850[1]

Multimedia w Wikimedia Commons

Leipzig – niemiecki krążownik lekki z okresu międzywojennego i II wojny światowej, w służbie w latach 1931–1945, jedyny okręt swojego typu. Nazwany od miasta Lipska, był trzecim krążownikiem noszącym tę nazwę. Stanowił rozwinięcie krążowników poprzedniego typu K, a dalszym ulepszeniem jego konstrukcji był ostatni niemiecki krążownik lekki „Nürnberg”.

Służył podczas wojny na wodach Morza Północnego i Bałtyckiego. W grudniu 1939 roku został storpedowany przez brytyjski okręt podwodny, po remoncie powrócił do służby jako okręt szkolny, niezbyt intensywnie używany bojowo. Brał udział w ataku na ZSRR w 1941 roku i walkach na Pomorzu Gdańskim w 1945 roku. Po wojnie został samozatopiony przez aliantów w 1946 roku (według większości źródeł z bronią chemiczną na pokładzie, lecz jest to sporne).

Uzbrojenie główne stanowiło dziewięć dział kalibru 15 cm (149 mm) w trzydziałowych wieżach. Wyporność pełna krążownika wynosiła 8427 ton, a długość 177 m. Okręt miał unikatowy dla niemieckich krążowników mieszany napęd turbinowo-dieslowski, który pozwalał na osiągnięcie prędkości maksymalnej 32 węzły.

Projektowanie i budowa

[edytuj | edytuj kod]

„Leipzig” był piątym i przedostatnim zbudowanym w Niemczech w okresie międzywojennym krążownikiem lekkim. Jego projekt, opracowany w 1927 roku, stanowił rozwinięcie krążowników poprzedniego typu K (Königsberg)[2]. W czasie jego projektowania budowa poprzedników dopiero się kończyła i nie można było jeszcze wyciągnąć wniosków z ich eksploatacji, lecz głównym ulepszeniem był całkiem inny układ siłowni i mechanizmów napędowych oraz zmieniony schemat opancerzenia i rozplanowanie wnętrza[2]. Przy jedynie nieco zwiększonej wyporności i poszerzonym o metr kadłubie, zachowano takie same proporcje okrętu i układ uzbrojenia, jedynie ustawiając obie rufowe wieże w osi symetrii okrętu, odstępując od ich rozsunięcia ku burtom[2]. Najbardziej widoczną różnicę stanowiło zastąpienie dwóch kominów przez jeden szerszy, przez co był to pierwszy niemiecki jednokominowy krążownik lekki[3]. Zachowano nowatorski system kombinowanego napędu turbinowo-dieslowskiego, lecz zastosowano znacznie mocniejsze silniki Diesla, które napędzały teraz trzecią śrubę, pozwalając na rozwijanie wyższej prędkości ekonomicznej, gdy nie pracowały turbiny, napędzające pozostałe dwie śruby[2]. Za projekt odpowiadał Marineoberbaurat (starszy radca budowy okrętów) Blechschmidt[4]. Budowę zlecono stoczni Marynarki (Marinewerft) w Wilhelmshaven, w której na ukończeniu znajdował się kadłub krążownika „Köln”, w celu zachowania miejsc pracy[4].

Stępkę pod budowę krążownika położono 18 kwietnia 1928 roku (spotykane też są inne daty dzienne w kwietniu)[a]. Budowę prowadzono pod numerem stoczniowym 117 i tymczasowym oznaczeniem: krążownik „E” (Kreuzer E) lub Ersatz Amazone (zamiennik „Amazone”(inne języki), dla zastąpienia starego, pozostawionego Niemcom przez traktat wersalski krążownika o tej nazwie)[b]. Uroczyste wodowanie i nadanie nazwy nastąpiło 18 października 1929 roku[5][c]. Odbyło się to w rocznicę bitwy pod Lipskiem, od którego okręt otrzymał nazwę „Leipzig”, jako czwarty okręt niemiecki, a trzeci krążownik po pierwszym SMS „Leipzig”, utraconym podczas I wojny światowej, i drugim, nieukończonym przed końcem wojny[6][7]. Matką chrzestną została wdowa po poległym w bitwie koło Falklandów dowódcy pierwszego krążownika „Leipzig” Susanne Haun[6]. Okręt wszedł do służby 8 października 1931 roku[4]. Budowa kosztowała 38 milionów marek[4]. Dalszym ulepszeniem projektu „Leipziga” był „Nürnberg” – ostatni niemiecki krążownik lekki, zbudowany po kilkuletniej przerwie[8].

Opis

[edytuj | edytuj kod]

Architektura i konstrukcja kadłuba

[edytuj | edytuj kod]
Szkic krążownika „Leipzig” według danych amerykańskiego wywiadu, ze schematem opancerzenia i kątów ostrzału artylerii

„Leipzig” zachował architekturę krążowników poprzedniego typu K, a główną różnicą było zastąpienie dwóch kominów przez jeden szerszy. Podobnie jak poprzedniki, okręt miał nietypowe dla krążowników rozmieszczenie artylerii, z jedną wieżą na pokładzie dziobowym i dwoma na rufie w superpozycji (układ defensywny, optymalizowany dla krążowników pełniących samotnie zadania rajderskie i zwiadowcze, ostrzeliwujących się podczas odwrotu)[9][d]. Skutkowało to charakterystyczną sylwetką z niską nadbudówką przesuniętą w kierunku dziobu, umieszczoną tuż za wieżą. Jedynie zrezygnowano z unikatowego rozsunięcia wież rufowych w kierunku burt, ustawiając je klasycznie – w osi symetrii okrętu[10]. Kadłub miał podniesiony pokład dziobowy, przechodzący na śródokręciu w pokład nadbudówki, na którego końcu na rufie była ustawiona druga wieża. Zmianie uległ kształt rufy, która stała się krążownicza z dużym nawisem zamiast pawężowej, co było korzystniejszym kształtem przy układzie trzyśrubowym[11][3]. Różnicę też stanowiły zaokrąglone krawędzie pokładu górnego w celu zwiększenia wytrzymałości[11]. Nadbudówka dziobowa była podobna do typu K[12]. Nad jej tylną częścią umieszczony był masywny maszt rurowy z platformami i stanowiskiem kierowania ogniem na szczycie, z niewysoką stengą za nim. Na przełomie 1934/1935 roku dodano maszt na tylnej krawędzi komina, zastępując wcześniejsze wysięgniki dla anten po bokach komina[13]. Kadłub miał długość całkowitą 177,1 m, na linii wodnej 165,8 m, a szerokość 16,3 m[14]. Zanurzenie maksymalne wynosiło 5,69 m, a średnie 4,88 m[10]. Wyporność standardowa wynosiła 6614 ts, konstrukcyjna 7385 t, a pełna 8427 ts (podawane też są inne dane)[e]. Przy tym, wyporność standardowa była oficjalnie podawana jako 6000 t z uwagi na ograniczenia traktatu wersalskiego[15].

Pomimo zbliżonych wymiarów i proporcji, kadłub różnił się istotnie od okrętów typu K rozplanowaniem wewnętrznym przedziałów i opancerzenia oraz rozchyleniem burt na zewnątrz, z zastosowaniem wybrzuszeń na dole, w miejsce burt o niewielkim pochyleniu dośrodkowym[16]. Różnicę stanowiło też zgrubienie u podstawy dziobu[3]. Kadłub dzielił się poprzecznymi grodziami na 16 głównych przedziałów wodoszczelnych i miał podwójne dno na 83% długości (dłuższe, niż w typie K)[11][17]. Wykonany był we wzdłużnym systemie naboru[8]. Odstęp między wręgami wynosił 1500 mm[18]. W konstrukcji w jeszcze większym stopniu wykorzystywano spawanie (do 90%)[11]. Podobnie jednak jak u poprzedników, kadłub był stosunkowo lekko skonstruowany z powodu oszczędności wagowych przy chęci skonstruowania silnego okrętu, co negatywnie wpływało na jego wytrzymałość[19]. W odróżnieniu jednak od okrętów typu K, nadbudówki nie były elementem konstrukcyjnym wpływającym na sztywność kadłuba, dzięki czemu nie dochodziło do ich pęknięć[19]. Nowością było zastosowanie systemu niewielkich przedziałów na zewnątrz pasa pancernego pod linią wodną (wybrzuszeń lub bąbli), mieszczących zbiorniki paliwa i wody kotłowej, polepszających stateczność[8]. To rozwiązanie umożliwiło zastosowanie nachylonych burt, co polepszało skuteczność opancerzenia[20]. Zwiększenie szerokości wewnętrznej przedziałów kotłowni skutkowało zaś innym rozmieszczeniem kotłów, dzięki czemu liczba kotłowni zmniejszyła się do trzech, zajmując mniej miejsca na długość[20]. Po obu burtach były stępki przechyłowe oraz aktywne stabilizatory przechyłu, polepszające warunki użycia artylerii[11]. Okręt miał dobre własności morskie, lecz konstrukcja kadłuba okazała się zbyt słaba i podczas działań na Atlantyku przed wojną pojawiały się pęknięcia pokładu, co pociągnęło ograniczenie użycia niemieckich krążowników lekkich od 1938 roku do Morza Północnego i Bałtyckiego oraz opracowanie procedur kolejności opróżniania zbiorników paliwa (w pierwszej kolejności ze skrajnych zbiorników, dla odciążenia końców)[21]. Planowano przebudowę kadłuba w celu zwiększenia jego wytrzymałości, polegającą na dodaniu nowego zewnętrznego poszycia burt ze stali pancernej Wh grubości 10–12 mm, ciągnącego się od zewnętrznej krawędzi wybrzuszeń do krawędzi górnego pokładu, lecz zrezygnowano z tego z uwagi na wybuch wojny (prace pierwotnie były zaplanowane na okres od 1 kwietnia 1940 roku do 1 kwietnia 1941 roku w stoczni Howaldtwerke w Kilonii)[21].

Załoga liczyła w chwili wejścia do służby 534 ludzi (w tym 26 oficerów), a w chwili wybuchu wojny 658 ludzi (30 oficerów)[22]. Maksymalnie załoga sięgnęła 850 ludzi (24 oficerów)[14].

Uzbrojenie

[edytuj | edytuj kod]
„Leipzig” podczas wizyty w Portsmouth w lipcu 1934 roku, jeszcze z pojedynczymi działami 88 mm i bez katapulty i masztu na kominie

Uzbrojenie główne stanowiło dziewięć dział nominalnego kalibru 15 cm – faktycznie 149,1 mm, w trzech trzydziałowych wieżach[23]. Działa te wyróżniały się dużą długością, wynoszącą 60 kalibrów (L/60) – przy tym parametr ten w marynarce niemieckiej oznaczał długość działa (9080 mm), a nie samej lufy (8570 mm) – zapewniającą pociskom przeciwpancernym wysoką prędkość początkową 960 m/s[23]. Strzelały one pociskami o masie 45,5 kg na odległość do 25 700 m, kąt podniesienia luf wynosił od -10° do +40°, a zapas amunicji 120 na działo (1080 ogółem, zwiększony w toku wojny do 1500)[24]. Używano pocisków przeciwpancerno-burzących i burzących[25]. Szybkostrzelność wynosiła 6–8 strzałów na minutę na lufę[23]. Masa wieży wynosiła 137 ton[1]. Wieże były obracane elektrycznie, awaryjnie – ręcznie, a obsadę wieży stanowiło 31 osób[26]. Wieże miały typowe niemieckie oznaczenia, od dziobu: A, B i C, lecz nosiły dodatkowo unikatowe nazwy własne: „Dresden”, „Leipzig” i „Nürnberg” , na cześć krążowników Eskadry Wschodnioazjatyckiej, i miały namalowane herby odpowiednich miast[27]. Podobnie jak poprzedniki typu K, z liczbą dziewięciu dział kalibru typowego dla krążowników lekkich, „Leipzig” dysponował silniejszą salwą burtową od zagranicznych okrętów tej klasy budowanych do połowy lat 30., które miały na ogół osiem dział[28].

Uzbrojenie przeciwlotnicze średniego kalibru stanowiły początkowo tylko dwa stare działa z I wojny światowej kalibru 88 mm C/13 o długości L/45, umieszczone jedno za drugim między nadbudówką rufową a drugą wieżą[29]. W lutym 1934 roku dodano dalsze dwa takie działa na platformach po bokach nadbudówki rufowej[30]. Ich kąt podniesienia wynosił od -10° do +70° i strzelały one pociskami o masie 9–9,5 kg, osiągając maksymalną donośność w poziomie do 14 100 m, a w pionie do ok. 9150 m[31]. W lutym 1935 roku zastąpiono je przez sześć nowych dział 88 mm C/32 na trzech podwójnych podstawach Dop.LC/32 na śródokręciu (jedna centralnie na nadbudówce i dwie na platformach po bokach)[f]. Długość dział wynosiła 6690 mm (L/76), w tym długość lufy 6341 mm[32]. Miały one donośność 19 200 m do celów morskich i 12 400 m do celów powietrznych, kąt podniesienia luf od -10° do +80°, strzelały pociskami o masie 9 kg, a zapas amunicji wynosił 2400 nabojów[1]. Parametry do strzelania przeciwlotniczego wypracowywał centralny przyrząd kierowania ogniem SL-1[33].

Na pokładzie okrętu – widoczne tory minowe

Lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze według projektu składało się z ośmiu półautomatycznych działek 37 mm C/30 w podwójnych stanowiskach C/30 (9600 nabojów) i sześciu do ośmiu pojedynczych działek 20 mm C/30 na podstawach słupkowych, z których jedynie część była zamontowana w czasie pokoju[25]. Zaraz po wejściu do służby okręt nie miał kompletnego uzbrojenia – według M. Cieślaka miał wówczas dwa pojedyncze działka 37 mm C/30 i dwa 20 mm[29]. Docelowe podwójne stanowiska działek 37 mm zainstalowano na początku 1934 roku, po obu stronach komina i pokładówki rufowej[30]. Były one stabilizowane, lecz system ten sprawiał problemy techniczne i nie spełnił pokładanych nadziei w zakresie skuteczności, a z kolei działka automatyczne 20 mm C/30 miały niewielką szybkostrzelność praktyczną[34]. Lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze było podczas wojny wzmacniane w niewielkim stopniu, z uwagi na szkolny status okrętu, a szczegóły tego nie są pewne. Według Whitleya, okręt miał początkowo cztery działka 20 mm[35]. Dopiero w pierwszej połowie 1943 roku zamontowano dwa poczwórnie sprzężone działka 20 mm C/38 Flakvierling nad mostkiem i na nadbudówce rufowej, uzupełniane przez osiem pojedynczych działek tego kalibru[g]. Według innych publikacji, pojedynczych działek 20 mm było w tym okresie tylko sześć, lecz nowszego modelu C/38[36]. W 1944 roku zamierzano wzmocnić uzbrojenie przeciwlotnicze do czterech pojedynczych armat 40 mm FlaK 28 Bofors, czterech dotychczasowych działek 37 mm C/30 i ośmiu działek 20 mm w podwójnych stanowiskach LM 44, ale nie zostało to już zrealizowane[29][36]. Po kolizji zdemontowano część uzbrojenia i pod koniec wojny lekkie uzbrojenie składało się tylko z czterech oryginalnych działek 37 mm C/30 (w dwóch stanowiskach bliższych dziobu) i ośmiu pojedynczych 20 mm (po dwa na dziobie, rufie, platformie na mostku i nadbudówce rufowej)[36][37].

Podsumowanie lekkiego uzbrojenia przeciwlotniczego:

  • 1939: 8 działek 37 mm (4 × II); 4 działka 20 mm (4 × I)
  • 1943: 8 działek 37 mm (4 × II); 16 działek 20 mm (2 × IV, 8 × I)
  • 1945: 4 działka 37 mm (2 × II); 8 działek 20 mm (8 × I)

Broń podwodną stanowiło 12 wyrzutni torpedowych kalibru 500 mm, w 1934 roku zamienionych na 533 mm, w czterech potrójnych aparatach na burtach[1]. Okręt zabierał 24 torpedy, w tym 12 zapasowych[25]. Dwa rufowe aparaty torpedowe zdemontowano w marcu 1941 roku (zamontowano je na pancerniku „Gneisenau”), a dwa pozostałe – na przełomie 1942/1943 roku[37]. Uniwersalność okrętu zwiększała możliwość zabrania na demontowane tory na pokładzie i postawienia aż 120 min, co nie było częstą cechą wśród krążowników innych państw[6][28].

Opancerzenie

[edytuj | edytuj kod]
Schemat poprzeczny opancerzenia kadłuba. Przerywaną linią zaznaczone projektowane wzmocnienie burt

Opancerzenie pionowe było stosunkowo dobre, według charakterystycznego schematu dla krążowników niemieckich od I wojny światowej, który tworzył pas burtowy na linii wodnej obejmujący prawie całą długość okrętu i wewnętrzny pokład pancerny, schodzący skosami do burt i wzmacniający ich ochronę. Pas burtowy wykonany był z niklowej stali Kruppa i miał grubość 50 mm na większości swojej długości, w dziobowej części 18 mm, a w rufowej - 35 mm[20]. W stosunku do krążowników typu K zmieniono jednak znacznie układ opancerzenia, gdyż burtowy pas pancerny był nachylony od pionu na zewnątrz (18°), a pokład pancerny o grubości 20 mm schodził do jego dolnej krawędzi nie skosami, ale łukami o grubości 25 mm[8]. Efektem był konserwatywny układ pancerza chroniącego dolną wewnętrzną część kadłuba w formie przyrównywanej do „skorupy żółwia”, obejmującej około 70% długości linii wodnej[20].

Wieże artylerii były takie same jak w typie K, opancerzone od czoła pancerzem 30 mm, a po bokach, z tyłu i od góry 20 mm[38] (niektóre publikacje podają błędnie grubość pancerza z przodu 80 mm, jak w krążowniku „Nürnberg”)[h]. Opancerzone były również barbety wież, pancerzem o grubości 30 mm[39][h]. Wieża dowodzenia(inne języki) w nadbudówce miała grubość ścian 100 mm i dachu oraz podłogi 30–50 mm, a szyb komunikacyjny pod nią do centrali wewnątrz okrętu miał ściany o grubości 50 mm[20][i]. Ponadto lekko opancerzone było stanowisko kierowania ogniem na maszcie (20 mm ściany, 15 mm pancerz poziomy), przedni dalmierz (20 mm) i stanowisko kierowania ogniem przeciwlotniczym SL-1 (14 mm)[20]. Lekko opancerzone były też wieże dział 88 mm (12 mm z przodu i 10 mm po bokach)[10]. Pancerz w konstrukcji okrętu, bez pancerza wież, miał masę 774 t, a pancerz każdej z wież ważył po 24,8 t[40].

Napęd

[edytuj | edytuj kod]

Okręt miał kombinowaną siłownię turbinowo-dieslowską, napędzającą trzy śruby. Jej konfiguracja była inna, niż na krążownikach typu K. Zasadniczy napęd stanowiły dwie turbiny parowe produkcji zakładów Krupp Germania w Kilonii, z przekładniami redukcyjnymi, o projektowej mocy łącznej 60 000 KM[2]. Każdy zespół składał się z turbiny wysokiego ciśnienia, turbiny niskiego ciśnienia i dwustopniowego koła Curtisa, a turbina biegu wstecznego miała dwustopniowe koło Curtisa i cztery stopnie[41][j]. Turbiny umieszczone były w dwóch osobnych przedziałach za kotłowniami, rozdzielonych przedziałem przekładni, co było nowością w stosunku do okrętów typu K[42]. Nietypowym rozwiązaniem było, że lewa turbina z tylnej maszynowni przenosiła napęd na przekładnię znajdującą się przed nią, która następnie napędzała śrubę wałem przechodzącym pod turbiną, natomiast prawa turbina z przedniej maszynowni miała przekładnię umieszczoną klasycznie za nią[18]. Przekładnie o współczynniku redukcji 1:7,95 napędzały wały skrajnych śrub[41]. Turbiny zasilane były w parę przez sześć kotłów parowych Marynarki, o niewysokim ciśnieniu roboczym 16 atmosfer, rozmieszczonych parami obok siebie w trzech kotłowniach, w sąsiadujących przedziałach VIII–X[41][43]. Łączna powierzchnia grzewcza kotłów wynosiła 3980 m² (istnieją rozbieżności w źródłach)[k]. Podczas prób okręt rozwinął większą moc turbin 65 585 KM, lecz prędkość maksymalną 31,9 węzła, niższą od projektowej 32 węzły[41].

Środkową śrubę napędzały cztery sprzężone nawrotne 7-cylindrowe dwusuwowe silniki wysokoprężne MAN M7 Zu 30/44 o mocy po 3100 KM przy 600 obr./min (łączna moc 12 400 KM)[41]. Silniki ze wspólną przekładnią Vulcan były umieszczone w przedziale IV, za maszynowniami, i miały wylot spalin w niewielkim kominku przed wieżą B[41]. Prędkość marszowa na samych silnikach wynosiła 16,5 węzła i była znacząco wyższa, niż w okrętach typu K[41]. Przy pracy samych silników, zewnętrzne wały były rozłączane i obracane z małą prędkością przez generatory elektryczne dla zmniejszenia oporów stawianych przez śruby[41]. Okręt mógł płynąć także pod samymi turbinami lub z całym pracującym zespołem napędowym[l]. Dzięki takiemu układowi siłowni nie były potrzebne turbiny marszowe, a silniki zapewniały większą ekonomiczność[41]. Początkowo kombinowana siłownia sprawiała jednak problemy eksploatacyjne, rozwiązane przed wybuchem wojny[41].

Trójłopatowe śruby zewnętrzne miały średnicę 425 cm, a wewnętrzna 300 cm[41]. Pierwotnie środkowy wał miał śrubę o zmiennym skoku, której łopaty można było ustawiać w celu wywoływania najmniejszego oporu[10], lecz według S. Breyera nie sprawdziła się i zastąpiono ją następnie przez śrubę o stałym skoku[41]. Zapas paliwa wynosił 1235 m³ mazutu do kotłów i 348 m³ oleju napędowego[14]. Zasięg pływania wynosił 3780 mil morskich przy prędkości 15 węzłów i 2200 mil morskich przy 27 węzłach[14].

Okręt miał ponadto dwa małe kotły wodnorurkowe do zasilania urządzeń pomocniczych, umieszczone w nadbudówce na pokładzie górnym za kominem[43]. Energię elektryczną o napięciu 220 V prądu stałego zapewniały turbogeneratory i generatory spalinowe wysokoprężne, jednakże publikacje podają rozbieżne szczegóły i łączne moce od 720 przez 860 do 1040 kW[m]. Turbogeneratory znajdowały się w przedziale IV (silników) na rufie, w osobnych pomieszczeniach, a generatory spalinowe w przedziale XII w części dziobowej[44].

Wyposażenie

[edytuj | edytuj kod]

Okręt miał trzy główne dalmierze dla artylerii o bazie 6 m: jeden na dachu pomostu bojowego nadbudówki dziobowej, drugi nad opancerzonym stanowiskiem kierowania ogniem na maszcie, a trzeci na nadbudówce rufowej[45]. Działa przeciwlotnicze 88 mm posiadały centralne stabilizowane stanowisko kierowania ogniem SL-1 z dalmierzem 3-metrowym, które zainstalowano na śródokręciu w grudniu 1932 roku („Leipzig” otrzymał je jako pierwszy okręt)[33]. Dwa dalsze dalmierze 3-metrowe były umieszczone na platformach po bokach masztu rurowego i mogły służyć dla lekkiego uzbrojenia przeciwlotniczego lub torpedowego[45]. Ponadto dostępne były przenośne dalmierze metrowe dla lekkich działek przeciwlotniczych[45]. Okręt miał ponadto hydrolokator pasywny GHG (Gruppenhorchgerät) do wykrywania okrętów podwodnych, w formie dwóch linii hydrofonów po obu burtach, oraz hydrolokator nawigacyjny NHG (Navigationhorchgerät)[46].

„Leipzig” w 1937 roku (widoczny pierwszy typ dźwigu i wodnosamolot He 60C)

Zaletą było wyposażenie okrętu w katapultę dla wodnosamolotów zwiadowczych, która po raz pierwszy na niemieckich krążownikach była na nim przewidziana od początku w projekcie, lecz na początku służby okrętu nie była zamontowana na pokładzie z uwagi na ograniczenia traktatu wersalskiego[47]. Katapultę zainstalowano dopiero w grudniu 1934 roku (publikacje podają też daty 1935-1936)[n]. Zastosowano 14-metrową obrotową katapultę na sprężone powietrze Fl-22 firmy Deutsche Werke z Kilonii oraz masywny dźwig do podnoszenia wodnosamolotów na lewej burcie[45]. W marcu 1939 roku wymieniono masywny dźwig blachownicowy z poziomym ramieniem z charakterystycznymi okrągłymi otworami na kratownicowy[37]. Można było zabrać do dwóch wodnosamolotów, które jednak nie były chronione przed wpływami atmosferycznymi i wodą z powodu braku hangaru (drugi samolot musiał być tymczasowo parkowany za kominem)[45]. Stosowano początkowo wodnosamoloty Heinkel He 60C, a od drugiej połowy 1939 roku nowocześniejsze Arado Ar 196[45]. Testowano też w 1936 roku amerykański Vought V-85G Corsair[48]. Katapultę zdemontowano podczas naprawy uszkodzeń między marcem a listopadem 1940 roku, mimo to ponownie ją zamontowano w sierpniu 1942 roku do działań na Bałtyku i ostatecznie zdemontowano na przełomie 1942/1943 roku[37][o].

„Leipzig” był początkowo wyposażony w pięć reflektorów o średnicy 110 cm do walki nocnej: cztery na osobnych słupowych podestach po bokach komina i jeden na platformie z przodu masztu rurowego[49]. W 1941 roku dwa reflektory po bokach komina zostały zdemontowane jako zbędne[36]. Latem 1943 roku okręt otrzymał natomiast w miejsce reflektora na platformie z przodu masztu radar FuMO-25[p] z dużą obrotową anteną materacową[50]. Według innych publikacji, radar zamontowano dopiero w lipcu 1944 roku[37]. Razem z radarem zainstalowano stacje walki radioelektronicznej – wykrywania promieniowania radarowego FuMB 4 Sumatra (dwie po bokach stanowiska kierowania ogniem) i FuMB 6 Palau (z anteną ramową nad radarem)[50]. W skład wyposażenia od początku wchodziły radiostacje długofalowe i krótkofalowe firmy Telefunken[49].

Okręt miał dziewięć łodzi różnych rozmiarów, w tym cztery duże łodzie motorowe, przenoszonych głównie wokół komina[51]. Do ich obsługi służył dźwig lotniczy na lewej burcie i 10-metrowy bom na prawej burcie, a dwie łodzie wiosłowe były spuszczane za pomocą żurawików[51]. Krążownik miał trzy kotwice dziobowe o masie 4 t (dwie na lewej i jedną na prawej burcie) oraz lżejszą kotwicę rufową[51]. Między marcem a listopadem 1940 roku zainstalowano na nim kable demagnetyzacyjne[37].

Służba

[edytuj | edytuj kod]

Przed wojną

[edytuj | edytuj kod]

Jesienią 1931 i przez cały 1932 rok miały miejsce próby i poprawki okrętu, który kilka razy był dokowany, oraz ćwiczenia załogi[7]. W dniach 3-5 września 1932 roku na okręcie gościł nadburmistrz Lipska Carl Friedrich Goerdeler[52]. Następnie, od 6 do 22 września „Leipzig” wziął udział po raz pierwszy w jesiennych manewrach floty, w których od 18 września był na nim zaokrętowany dowódca marynarki adm. Erich Raeder ze sztabem[52]. Między 21 lutego a 15 marca 1933 roku udał się w pierwszy dalszy rejs na Atlantyk, odwiedzając Funchal na Maderze i Wyspy Kanaryjskie[7][6]. Pełnił następnie służbę i uczestniczył w ćwiczeniach na Bałtyku i Morzu Północnym oraz wizytach w położonych tam portach. 22 maja 1933 roku na krążowniku gościł kanclerz Adolf Hitler i inni dostojnicy, w tym Hermann Göring, obserwując nocne ćwiczenia artyleryjskie[7]. W lecie okręt złożył wizytę w Hanko w Finlandii i Aarhus w Danii, gdzie 7 lipca odwiedził go król Chrystian X[7]. W lipcu okręt też spotkał się z eskadrą angielską odwiedzającą Bałtyk, z krążownikiem „Cairo”(inne języki) na czele[7]. 12 lutego 1934 roku ukończono dwumiesięczny remont w Wilhelmshaven, podczas którego uzupełniono uzbrojenie przeciwlotnicze i wymieniono wyrzutnie torped[30]. 26 kwietnia 1934 roku okręt złożył wizytę w Kristiansand w Norwegii, a w dniach 11-15 lipca 1934 roku razem z krążownikiem „Königsberg” wziął udział w pierwszej wizycie okrętów niemieckich w Wielkiej Brytanii po I wojnie światowej, w bazie Portsmouth[52]. Zimą 1934/1935 roku zainstalowano na okręcie katapultę i dźwig lotniczy oraz docelowe działa przeciwlotnicze 88 mm w podwójnych stanowiskach[30][n]. 7 listopada 1935 roku podniesiono na nim nową banderę Kriegsmarine[53]. Między 15 kwietnia a 8 maja 1936 roku popłynął z krążownikami „Köln” i „Nürnberg” na ćwiczenia na zachodnim Atlantyku w rejonie Madery, odwiedzając 23 kwietnia Las Palmas i 29 kwietnia Lagos w Portugalii[48]. W dniach 25-28 czerwca odwiedził Wolne Miasto Gdańsk, entuzjastycznie witany przez mieszkańców[q]. Na wodach polskich witał go wówczas torpedowiec „Mazur”[54].

Między sierpniem 1936 roku a czerwcem 1937 roku „Leipzig” trzykrotnie pełnił służbę patrolową na wodach ogarniętej wojną domową Hiszpanii w ramach Komitetu Nieinterwencji (w rzeczywistości wspomagając blokadę Republiki). Pierwszy raz udał się tam 20 sierpnia 1936 roku, przejmując 23 sierpnia służbę od krążownika „Köln”[48]. Pełnił ją na wodach północnej Hiszpanii od Portugalete do La Coruña do 8 października, zamieniony ponownie przez „Köln”[48]. W trakcie swojej tury okręt między innymi zabierał z portów uchodźców wojennych[48]. Po remoncie w Wilhelmshaven na przełomie roku, 9 marca 1937 roku ponownie wypłynął do Hiszpanii[48]. 11 marca podczas sztormu na Zatoce Biskajskiej okręt doznał niewielkich uszkodzeń, w tym rys na pokładzie, usuniętych siłami załogi[48][r]. 12 marca „Leipzig” przejął obowiązki w Ferrolu od „Kölna” i ponownie patrolował na północy Hiszpanii, po czym 25 marca przeszedł do Algeciras i dalej patrolował na Morzu Śródziemnym na odcinku do Walencji, odwiedzając też Melillę i Algier[55]. 15 maja został zamieniony przez okręt pancerny „Admiral Scheer” i 19 maja powrócił do Kilonii[55]. Po przeglądzie mechanizmów, już 1 czerwca wypłynął na trzeci patrol, docierając 5 czerwca do Algeciras[55]. Ponownie patrolował na Morzu Śródziemnym, zachodząc też do Kadyksu i Tangeru[55]. 15 czerwca 1937 roku „Leipzig” był prawdopodobnie celem nieudanego ataku torpedowego nieznanego okrętu podwodnego koło przylądka Tres Forcas, a zakończył działania na wodach hiszpańskich powrotem do Kilonii 29 czerwca, gdzie został dokowany[55]. 19-23 listopada tego roku złożył wizytę w Tallinnie[56]. 23 marca 1939 roku okręt brał udział w zagarnięciu Okręgu Kłajpedy[57]. Między 18 kwietnia a 17 maja „Leipzig” w składzie zespołu z okrętem pancernym „Admiral Graf Spee”, „Kölnem” i niszczycielami udał się na rejs ćwiczebny na Atlantyk, zachodząc też do Tangeru[57]. Resztę roku 1939 do lata załoga spędziła na intensywnym szkoleniu[57]. Planowano na 1 kwietnia 1940 roku rozpoczęcie trwającej do 1 kwietnia kolejnego roku przebudowy okrętu w stoczni Howaldwerke w Kilonii, polegającej na wzmocnieniu i poszerzeniu kadłuba, lecz odstąpiono od tych planów z powodu wybuchu wojny[21].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

1939: Morze Północne

[edytuj | edytuj kod]
„Leipzig” na początku 1939 roku, nadal z wodnosamolotem He 60C

Podobnie jak inne niemieckie krążowniki lekkie, „Leipzig” był mało intensywnie używany bojowo podczas II wojny światowej, nie miał on również starć z żadnymi większymi okrętami przeciwnika. Był przewidziany do blokady polskiego wybrzeża, lecz w związku z ewakuacją polskich niszczycieli do Wielkiej Brytanii, został wraz z innymi krążownikami 1 września 1939 roku przebazowany z Bałtyku na Morze Północne[58]. Pierwszą operacją bojową okrętu było stawianie obronnych zagród minowych w ramach operacji Westwall, operując z Wilhelmshaven. „Leipzig” uczestniczył w stawianiu min wraz z innymi okrętami w nocy 3, 4/5 i 6/7 września[59]. 4 września uczestniczył też w odpieraniu nalotu brytyjskich bombowców na Wilhelmshaven[60]. Jeszcze raz w nocy 19/20 września postawił z torpedowcami „Seeadler” i „Wolf” zagrodę Martha-4, po czym powrócił do Kilonii i na Bałtyk[60]. 7 listopada przy śluzie w Holtenau na Kanale Kilońskim „Leipzig” miał kolizję ze szkolnym okrętem artyleryjskim „Bremse”, który uderzył go dziobem w rufę, lecz niewielkie uszkodzenia rufy zostały naprawione w stocznie Deutsche Werke ciągu tygodnia[60]. W nocy 17/18 i 18/19 listopada „Leipzig” osłaniał na Morzu Północnym niszczyciele powracające z operacji stawiania zaczepnej zagrody minowej u wybrzeży Wielkiej Brytanii[60]. W dniach 21–23 i 24–25 listopada „Leipzig” dwukrotnie brał udział w wypadach na Skagerrak z ciężkimi okrętami, lecz bez starć z przeciwnikiem[60].

12 grudnia 1939 roku „Leipzig” wyszedł wraz z krążownikami „Köln” i „Nürnberg” (flagowy) na Dogger Bank, w celu osłony niszczycieli powracających z kolejnej operacji minowania u ujścia rzeki Tyne. Podczas tego wypadu, 13 grudnia przed południem, przed dołączeniem niszczycieli, „Leipzig” i „Nürnberg” zostały storpedowane przez brytyjski okręt podwodny HMS „Salmon”. „Leipzig” otrzymał trafienie o godzinie 11:25 jedną torpedą w lewą burtę na śródokręciu, między kotłowniami nr 1 i 2, które uległy zalaniu[61]. Krążownik nabrał około 1700 ton wody do wnętrza i zginęło 14 ludzi[61]. Okręt zachował jednak pływalność i pomimo utraty napędu głównego zdołał powrócić do bazy na silnikach Diesla, rozwijając prędkość do 15 węzłów[61]. W czasie powrotu 14 grudnia o 11:31, „Leipzig” z eskortą stał się koło Helgolandu celem ataku jeszcze jednego brytyjskiego okrętu podwodnego HMS „Ursula”, lecz torpeda przeszła przed płynącym powoli krążownikiem, natomiast zatopiony został eskortowiec F 9[62].

1940–1943: atak na ZSRR i służba szkolna na Bałtyku

[edytuj | edytuj kod]

Po prawie rocznym remoncie „Leipzig” powrócił do służby 1 grudnia 1940 roku, lecz już z przeznaczeniem do pełnienia funkcji okrętu szkolnego artylerii i broni podwodnej[63]. W trakcie remontu usunięto cztery zniszczone kotły, urządzając w byłej kotłowni pomieszczenia dla kadetów, przez co jego prędkość maksymalna spadła do 24 węzłów[64]. Od połowy lutego 1941 roku „Leipzig” bazował na Bałtyku i wchodził w skład eskadry szkolnej[65]. Od 12 czerwca do 7 lipca 1941 roku operował na wodach Oslofiordu, bazując w Oslo i Horten (w tym okresie okręt pomalowany był w kontrastowy kamuflaż belkowy)[63]. „Leipzig” powrócił jedynie na krótko do służby bojowej po ataku na ZSRR, gdy we wrześniu 1941 roku wszedł we wraz z krążownikiem „Emden” w skład południowej grupy Floty Bałtyckiej (Baltenflotte), utworzonej w celu przeciwdziałania ewentualnym próbom przedarcia się okrętów floty radzieckiej z Zatoki Fińskiej[66]. 23 września oba krążowniki opuściły Świnoujście i skierowały się na wschodni Bałtyk, po czym 26 i 27 września ostrzeliwały pozycje lądowe na półwyspie Sworbe na wyspie Sarema nad Zatoką Ryską[66]. „Leipzig” wystrzelił pierwszego dnia 327 pocisków i używał też w akcji swojego wodnosamolotu[66]. 27 września po 9 rano okręty odparły atak czterech radzieckich kutrów torpedowych kapitana marynarki Gumanienki, niszcząc jeden (numer 24, wcześniejszy TKA-83, typu G-5), a następnie kontynuowały bombardowanie[s]. „Leipzig” wystrzelił do kutrów torpedowych 153 pociski głównego kalibru i 320 pocisków do celów brzegowych[66]. Po południu, gdy niemiecki zespół powracał do Libawy, „Leipzig” był atakowany koło Windawy przez radziecki okręt podwodny, lecz wymanewrował torpedę (przyjmuje się na ogół, że atakującym okrętem był Szcz-317, lecz według niektórych autorów bardziej prawdopodobnym jest Szcz-319)[t]. 29 września „Leipzig” przepłynął do Kilonii, gdzie był dokowany do 20 października 1941 roku[65].

Po krótkim epizodzie bojowym, okręt przez kolejny rok pełnił rutynową służbę szkolną na Bałtyku. W kwietniu – maju 1942 roku wymieniono mu w Szczecinie na nowe lufy dział artylerii głównej[37]. W październiku 1942 roku remontowano go w Kilonii, a w styczniu – lutym 1943 roku dokowano i remontowano w Libawie[67]. Mimo remontu, 4 marca 1943 roku „Leipzig” został wycofany w Libawie ze służby, z uwagi na niską wartość, w ramach planu wycofywania niemieckich ciężkich okrętów nawodnych po „bitwie noworocznej” zgodnie z rozkazem Hitlera[68]. Potrzeby szkoleniowe jednak spowodowały przywrócenie go już 1 sierpnia 1943 roku do służby[67]. Otrzymał w tym czasie radar[50]. Zadania szkoleniowe podjął na nowo we wrześniu, bazując głównie w Gotenhafen (niemiecka nazwa Gdyni pod okupacją)[68].

1944–1946: końcowe działania wojny i dalsze losy

[edytuj | edytuj kod]

W 1944 roku „Leipzig” kontynuował służbę szkolną i dopiero w październiku tego roku zdecydowano użyć go do stawiania obronnych zagród minowych w cieśninach duńskich, razem z innymi okrętami. 15 października jednak, wychodząc w nocy i mgle z Gdyni do Świnoujścia, aby pobrać miny, miał w rejonie Helu kolizję z powracającym do Gdyni ciężkim krążownikiem „Prinz Eugen”[69]. „Prinz Eugen” praktycznie staranował „Leipziga”, uderzając go dziobem w lewą burtę między nadbudówką a kominem. Zniszczona i zalana została jedyna czynna kotłownia dziobowa oraz dawna kotłownia nr 2, a okręt nabrał ok. 1600 ton wody[70]. 19 członków załogi zginęło lub zaginęło i 31 odniosło rany (podawane też są inne dane)[u]. Oba okręty udało się rozdzielić z pomocą holowników ratowniczych dopiero po południu następnego dnia, po czym odholowano „Leipzig” do Gdyni[70]. Dziura w jego burcie miała około 10 × 10 metrów[71]. W panującej sytuacji militarnej, wobec zmniejszających się potrzeb posiadania dużych okrętów, prace remontowe prowadzono powoli i w ograniczonym zakresie. 16 listopada krążownik został skreślony z listy bojowych jednostek floty i zakwalifikowany jako hulk szkolny[72]. 31 grudnia okręt opuścił dok pływający, pozostając nadal w Gdyni[72]. 16 lutego 1945 roku przeprowadzono próby artylerii, strzelając do wraku na Zatoce Gdańskiej. „Leipzig” służył następnie jako pływająca bateria artylerii zaktowiczona w porcie, ostrzeliwując od 10 do 24 marca 1945 roku podchodzące pod Gdynię i Sopot wojska radzieckie[73]. Od 20 marca kotwiczył na redzie Gdyni, a od 22 marca koło Helu[73]. Wystrzelił ogółem 1041 pocisków głównego kalibru, ze wszystkich wież[v]. 25 marca „Leipzig” wyszedł z Helu na silnikach Diesla, mając ok. 500 uchodźców i rannych na pokładzie, w składzie małego konwoju[73]. 26 marca atakowany był po drodze nieskutecznie przez radzieckie okręty podwodne i lotnictwo morskie, przy czym zestrzelił dwa z atakujących samolotów A-20 Boston[73]. 29 marca krążownik dotarł do Apenrade na północ od Flensburga, gdzie pozostał do końca wojny[74]. 7 maja okręt skapitulował[73].

Po kapitulacji okręt 30 czerwca przeszedł przez Kanał Kiloński do Wilhelmshaven[68]. 20 grudnia został wycofany ze służby, potem używany jako hulk mieszkalny dla załóg kutrów trałowych 14. Flotylli Trałowej[73]. Na podstawie ustaleń międzyalianckich po konferencji poczdamskiej, krążownik przypadł Wielkiej Brytanii, która zdecydowała go zatopić[68][w]. Kadłub wyholowano 6 lipca i zatopiono ładunkami wybuchowymi na pełnym morzu na południowy zachód od Farsundu (płd. Norwegia) 11 lipca 1946 roku[69][73][75][76]. Według innych źródeł, został natomiast wyholowany 9 lipca i zatopiony 20 lipca[68]. W starszych źródłach spotykana jest też data 16 grudnia 1946 roku[77]. Okręt zatopiono w rejonie pozycji 57°52′N 6°15′E/57,866667 6,250000[73] lub według innych źródeł 57°53′N 6°13′E/57,883333 6,216667[68]. Publikacje podają na ogół, że zatopiono go z zapasami niemieckich gazów bojowych i amunicji chemicznej na pokładzie[78], aczkolwiek niemiecki badacz S. Breyer uznaje to za mało prawdopodobne[68]; zaprzecza też temu M. Cieślak w monografii okrętu[73].

Dowódcy

[edytuj | edytuj kod]

Dowódcy okrętu:[79]

Stopień, nazwisko początek koniec
KzS Hans Herbert Stobwasser 8 października 1931 wrzesień 1933
KzS Otto Hormel październik 1933 wrzesień 1935
KzS Otto Schenk wrzesień 1935 październik 1937
KzS Werner Löwisch październik 1937 kwiecień 1939
KzS Heinz Nordman kwiecień 1939 luty 1940
KzS Werner Stichling 1 grudnia 1940 sierpień 1942
KzS Friedrich Traugott Schmidt sierpień 1942 wrzesień 1942
KzS Waldemar Winther wrzesień 1942 luty 1943
FK Joachim Asmus (p.o.) luty 1943 marzec 1943
KzS Walter Hülsemann sierpień 1943 sierpień 1944
KzS Heinrich Spörel sierpień 1944 listopad 1944
KK Hagen Küster (p.o.) listopad 1944 grudzień 1944
KK Joachim Hinckeldeyn (p.o.) styczeń 1945 styczeń 1945
KK Walter Bach styczeń 1945 grudzień 1945

KzS – Kapitän zur See – komandor, FK – Fregattenkapitän – komandor porucznik, KK – Korvettenkapitän – komandor podporucznik

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Położenie stępki 18 kwietnia 1928 roku według Whitley 1985 ↓, s. 169, Cieślak 2004 ↓, s. 28, Patianin 2007 ↓, s. 125 i Kofman 1996 ↓, s. 54, natomiast Trubicyn 2006 ↓, s. 6 podaje 16 kwietnia lub według innych danych 14 kwietnia 1928 roku. Spotykana jest też data 28 kwietnia (Conway’s... 1980 ↓, s. 231).
  2. ↑ Tak Gröner, Jung i Maass 1982 ↓, s. 150, Cieślak 2004 ↓, s. 28, Patianin 2007 ↓, s. 125, Kofman 1996 ↓, s. 54, natomiast Breyer 1994 ↓, s. 3 podaje Ersatz Nymphe (według tego autora, Ersatz Amazone to „Nürnberg”).
  3. ↑ Odmiennie Breyer 1994 ↓, s. 3 podaje datę 16 października.
  4. ↑ Oprócz pięciu krążowników niemieckich (trzech typu K, „Leipzig” i „Nürnberg”), takie rozmieszczenie wież zastosowano tylko w dwóch późniejszych szwedzkich krążownikach typu Tre Kronor, a nadto w dwóch włoskich nieukończonych typu Taksin (budowanych dla Tajlandii) (na podstawie Patianin 2007 ↓, s. 18-340)
  5. ↑ Tak Cieślak 2004 ↓, s. 28 oraz Breyer 1994 ↓, s. 31 (nie podając rodzaju ton) i Trubicyn 2006 ↓, s. 3 (jako alternatywne). Spotyka się też inne dane, jak wyporność standardowa 6515 ts (6619 t) i pełna 8250 ts (8382 t) (Whitley 1985 ↓, s. 167,Trubicyn 2006 ↓, s. 3, Patianin 2007 ↓, s. 125) lub konstrukcyjna 6820 t i pełna 8100 t (Cieślak 2004 ↓, s. 66).
  6. ↑ Tak monografia Cieślak 2004 ↓, s. 21. Inne publikacje mówią o lutym 1936 roku (Breyer 1994 ↓, s. 9, 29, taki sam rok Patianin 2007 ↓, s. 125-126 i Trubicyn 2006 ↓, s. 4).
  7. ↑ Tak Cieślak 2004 ↓, s. 27. Według Patianin 2007 ↓, s. 125, dwa poczwórne Flakvierlingi zamontowano na początku 1941 roku. Breyer 1994 ↓, s. 29 podaje jeden Flakvierling, ale bez daty, a Kofman 1996 ↓, s. 17-18 i Whitley 1985 ↓, s. 71 dwa Flakvierlingi bez daty.
  8. ↑ a b Breyer 1994 ↓, s. 6 podaje pancerz wież z przodu 80 mm, po bokach 20 mm, od tyłu 32 mm i dach 20–32 mm, oraz pancerz barbet 60 mm. Za nim podaje tak Trubicyn 2006 ↓, s. 3. Mimo to, Breyer (s. 9) podaje masę pancerza wieży 137 t, taką samą jak krążownika typu K (Kofman 1996 ↓, s. 8), w tym pancerz 24,8 t, podczas gdy dla wieży „Nürnberga” podaje masę pancerza 31,5 t. Cieślak 2004 ↓ podaje niekonsekwentnie na s. 7 grubość czoła 80 mm, lecz na s. 10 – 30 mm.
  9. ↑ Odmiennie jedynie Cieślak 2004 ↓, s. 7, według którego stanowisko dowodzenia miało dach grubości 100 mm, ścianę przednią 50 mm i pozostałe ściany 30 mm, co jest sprzeczne z pozostałą literaturą i nie wydaje się logiczne.
  10. ↑ Według Whitley 1985 ↓, s. 25 turbiny miały jeden stopień wysokiego ciśnienia i dwa niskiego ciśnienia; tak samo Kofman 1996 ↓, s. 12 i Cieślak 2004 ↓, s. 7.
  11. ↑ Tak Breyer 1994 ↓, s. 7. Według Whitley 1985 ↓, s. 25, powierzchnia grzewcza kotłów w pierwszej kotłowni wynosiła 926 m², a w tylnych 1054 m² (nie jest jasne czy łączna 3034 m² czy 6068 m²), natomiast Gröner, Jung i Maass 1982 ↓, s. 150 podaje 6700 m².
  12. ↑ Według Breyer 1994 ↓, s. 7-8, możliwość pływania z pracującymi turbinami i silnikami była raczej teoretyczna, a przy tym prędkość maksymalna okrętu (31,9 węzła) jest podawana dla mocy rozwijanej przez same turbiny.
  13. ↑ Według Cieślak 2004 ↓, s. 7, początkowo okręt miał dwa turbogeneratory o mocy po 250 kW i cztery generatory wysokoprężne o mocy po 90 kW (łącznie 860 kW). Breyer 1994 ↓, s. 8 podaje trzy turbogeneratory o mocy 180 kW i jeden generator wysokoprężny o mocy 180 kW (łącznie 720 kW), tak samo Cieślak s. 8 jako stan w chwili wybuchu wojny. Z kolei Whitley 1985 ↓, s. 25 podaje dwa turbogeneratory o mocy po 250 kW i trzy generatory wysokoprężne o mocy po 180 kW (łącznie 1040 kW). Również jednak Cieślak na s. 23 opisuje wymianę na przełomie 1935/36 roku czterech pierwotnych generatorów wysokoprężnych o mocy 90 kW na trzy o mocy 180 kW (tym samym zgadzając się z Whitleyem) i nie opisuje żadnych dalszych zmian elektrowni, a w 1945 roku podaje taki sam stan bez jednego turbogeneratora (s. 28).
  14. ↑ a b Według monografii Cieślak 2004 ↓, s. 21, 34, katapultę zainstalowano w dniach 14-17 grudnia 1934 roku, podobnie grudzień 1934 roku podają Breyer 1994 ↓, s. 10 i Kofman 1996 ↓, s. 42, a ogólnie 1934 rok Gröner, Jung i Maass 1982 ↓, s. 150. Zdaniem Trubicyn 2006 ↓, s. 6, był to grudzień 1935 roku, po oficjalnym odrzuceniu ograniczeń wersalskich. Breyer podaje jednak na s. 35, że pierwsze próby nowo zamontowanej katapulty prowadzono w lutym 1936 roku, a Cieślak nie wspomina o próbach operowania wodnosamolotów przed majem 1936. Publikacje podają też datę zamontowania wyposażenia lotniczego ogólnie jako 1936 rok (Holicki 2019 ↓, s. 64, Patianin 2007 ↓, s. 125).
  15. ↑ Według Breyer 1994 ↓, s. 29 katapultę usunięto w 1941 roku.
  16. ↑ FuMO-25 (określany też jako 24/25) według szczegółowego artykułu Sieche 1997 ↓, s. 36 oraz Gröner, Jung i Maass 1982 ↓, s. 152, natomiast Trubicyn 2006 ↓, s. 5 podaje FuMO 21, a Kofman 1996 ↓, s. 18 i Cieślak 2004 ↓, s. 27 FuMO 22.
  17. ↑ Daty 25-28 czerwca według kalendarium w Cieślak 2004 ↓, s. 38, natomiast 27-29 czerwca według polskiej prasy (Z życia Marynarki Wojennej. „Morze”. Nr 8/1936, s. 34, sierpień 1936. )
  18. ↑ Whitley 1985 ↓, s. 31 pisze o 13 marca 1937 roku i poważniejszych pęknięciach pokładu i podłużnic. Uszkodzenia jednak nie mogły być na tyle poważne, gdyż okręt powrócił z misji dopiero w maju i nie był remontowany przed wypłynięciem na kolejną w czerwcu (Cieślak 2004 ↓, s. 41)
  19. ↑ Tak Cieślak 2004 ↓, s. 55, z korektą nazwiska według Kofman 1996 ↓, s. 45. Publikacje na ogół podają, że w skład zespołu wchodziły kutry TKA-72, TKA-82 (zatopiony), TKA-92 i TKA-102 (Whitley 1985 ↓, s. 129-130, Kofman 1996 ↓, s. 45), jednakże według Cieślaka nie służyły one na Bałtyku. Według Maciej Sobański. Niemiecki krążownik lekki Emden (III). Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 4/2004 (66). s. 26-27. , okręty atakowały kutry torpedowe typu G-5: TKA-67, TKA-83 (zatopiony), TKA-111 i TKA-114.
  20. ↑ Okręt podwodny Szcz-317 podaje m.in. Whitley 1985 ↓, s. 130 i Kofman 1996 ↓, s. 45. Według jednak przypisu 6 w Cieślak 2004 ↓, s. 55, brak jest potwierdzenia ze strony rosyjskiej ataku tego okrętu, natomiast możliwy jest atak Szcz-319, który zaginął na patrolu.
  21. ↑ Tak Cieślak 2004 ↓, s. 60, natomiast Whitley 1985 ↓, s. 157 podaje, że zginęło 11 osób, 6 zaginęło i 31 zostało rannych. Trubicyn 2006 ↓, s. 15 podaje tak jak Whitley, a według innych danych, 27 zabitych.
  22. ↑ Tak Cieślak 2004 ↓, s. 64, ze szczegółowym wykazem dni. Według starszych źródeł, 896 pocisków, tylko z wież A i C (Breyer 1994 ↓, s. 36)
  23. ↑ Whitley 1985 ↓, s. 162 i za nim Kofman 1996 ↓, s. 46 podaje, że na mocy art. 7 porozumienia poczdamskiego okręty zaliczone do kategorii C miały zostać złomowane lub zatopione do 15 sierpnia 1946 roku. Nie udało się jednakże tego zweryfikować, a porozumienie poczdamskie dotyczy marynarki w artykule IV i nie zawiera takiego szczegółowego postanowienia.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Trubicyn 2006 ↓, s. 4.
  2. ↑ a b c d e Kofman 1996 ↓, s. 12.
  3. ↑ a b c Cieślak 2004 ↓, s. 3.
  4. ↑ a b c d Breyer 1994 ↓, s. 3.
  5. ↑ Whitley 1985 ↓, s. 169, Trubicyn 2006 ↓, s. 6, Cieślak 2004 ↓, s. 3,Patianin 2007 ↓, s. 125, Kofman 1996 ↓, s. 54
  6. ↑ a b c d Trubicyn 2006 ↓, s. 6.
  7. ↑ a b c d e f Kofman 1996 ↓, s. 41.
  8. ↑ a b c d Kofman 1996 ↓, s. 12-13.
  9. ↑ Kofman 1996 ↓, s. 5.
  10. ↑ a b c d Trubicyn 2006 ↓, s. 3.
  11. ↑ a b c d e Breyer 1994 ↓, s. 5.
  12. ↑ Conway’s... 1980 ↓, s. 231.
  13. ↑ Breyer 1994 ↓, s. 14.
  14. ↑ a b c d Breyer 1994 ↓, s. 31.
  15. ↑ Breyer 1994 ↓, s. 3, 31.
  16. ↑ Kofman 1996 ↓, s. 7, 12-13.
  17. ↑ Gröner, Jung i Maass 1982 ↓, s. 150.
  18. ↑ a b Whitley 1985 ↓, s. 26.
  19. ↑ a b Whitley 1985 ↓, s. 31.
  20. ↑ a b c d e f Breyer 1994 ↓, s. 6.
  21. ↑ a b c Breyer 1994 ↓, s. 24.
  22. ↑ Cieślak 2004 ↓, s. 17-18.
  23. ↑ a b c Tony DiGiulian: Germany 15 cm/60 (5.9") SK C/25. NavWeaps, 24-06- 2021. [dostęp 2021-09-04]. (ang.).
  24. ↑ Breyer 1994 ↓, s. 8.
  25. ↑ a b c Breyer 1994 ↓, s. 9.
  26. ↑ Cieślak 2004 ↓, s. 9-10.
  27. ↑ Cieślak 2004 ↓, s. 8.
  28. ↑ a b Na podstawie Patianin 2007 ↓, s. całość
  29. ↑ a b c Cieślak 2004 ↓, s. 11-12.
  30. ↑ a b c d Cieślak 2004 ↓, s. 21.
  31. ↑ Tony DiGiulian: Germany 8.8 cm/45 (3.46") SK L/45, 8.8 cm/45 (3.46") Tbts KL/45, 8.8 cm/45 (3.46") Flak L/45. NavWeaps, 6-02-2011. [dostęp 2021-09-23]. (ang.).
  32. ↑ Tony DiGiulian: Germany 8.8 cm/76 (3.46") SK C/32. NavWeaps, 22-05-2012. [dostęp 2021-09-04]. (ang.).
  33. ↑ a b Cieślak 2004 ↓, s. 13, 21.
  34. ↑ Whitley 1985 ↓, s. 62.
  35. ↑ Whitley 1985 ↓, s. 167.
  36. ↑ a b c d Breyer 1994 ↓, s. 29.
  37. ↑ a b c d e f g Cieślak 2004 ↓, s. 24-27.
  38. ↑ Gröner, Jung i Maass 1982 ↓, s. 147, 150, Whitley 1985 ↓, s. 57, Kofman 1996 ↓, s. 13, 55, Cieślak 2004 ↓, s. 10, Patianin 2007 ↓, s. 125
  39. ↑ Gröner, Jung i Maass 1982 ↓, s. 147, 150.
  40. ↑ Breyer 1994 ↓, s. 6, 9.
  41. ↑ a b c d e f g h i j k l Breyer 1994 ↓, s. 7-8.
  42. ↑ Whitley 1985 ↓, s. 26, 32.
  43. ↑ a b Whitley 1985 ↓, s. 25.
  44. ↑ Cieślak 2004 ↓, s. 7.
  45. ↑ a b c d e f Breyer 1994 ↓, s. 10.
  46. ↑ Whitley 1985 ↓, s. 67-68.
  47. ↑ Holicki 2019 ↓, s. 64.
  48. ↑ a b c d e f g Cieślak 2004 ↓, s. 38-39.
  49. ↑ a b Cieślak 2004 ↓, s. 14.
  50. ↑ a b c Sieche 1997 ↓, s. 36
  51. ↑ a b c Breyer 1994 ↓, s. 11.
  52. ↑ a b c Cieślak 2004 ↓, s. 30-33.
  53. ↑ Cieślak 2004 ↓, s. 36.
  54. ↑ Z życia Marynarki Wojennej. „Morze”. Nr 8/1936, s. 34, sierpień 1936. 
  55. ↑ a b c d e Cieślak 2004 ↓, s. 40-42.
  56. ↑ Cieślak 2004 ↓, s. 44.
  57. ↑ a b c Cieślak 2004 ↓, s. 49-50.
  58. ↑ Trubicyn 2006 ↓, s. 25.
  59. ↑ Cieślak 2004 ↓, s. 52.
  60. ↑ a b c d e Cieślak 2004 ↓, s. 52-53.
  61. ↑ a b c Holicki 2019 ↓, s. 66.
  62. ↑ Holicki 2019 ↓, s. 68.
  63. ↑ a b Cieślak 2004 ↓, s. 54.
  64. ↑ Kofman 1996 ↓, s. 44.
  65. ↑ a b Kofman 1996 ↓, s. 45.
  66. ↑ a b c d Whitley 1985 ↓, s. 128-130.
  67. ↑ a b Cieślak 2004 ↓, s. 56.
  68. ↑ a b c d e f g Breyer 1994 ↓, s. 36.
  69. ↑ a b Kofman 1996 ↓, s. 46.
  70. ↑ a b Whitley 1985 ↓, s. 157-158.
  71. ↑ Whitley 1985 ↓, s. 161.
  72. ↑ a b Cieślak 2004 ↓, s. 60-61.
  73. ↑ a b c d e f g h i Cieślak 2004 ↓, s. 63-64.
  74. ↑ Cieślak 2004 ↓, s. 65-66.
  75. ↑ Whitley 1985 ↓, s. 162, 169.
  76. ↑ Trubicyn 2006 ↓, s. 18.
  77. ↑ Gröner, Jung i Maass 1982 ↓, s. 152.
  78. ↑ M.in. Conway’s... 1980 ↓, s. 231, Gröner, Jung i Maass 1982 ↓, s. 152, Whitley 1985 ↓, s. 162, 169, Trubicyn 2006 ↓, s. 18
  79. ↑ Cieślak 2004 ↓, s. 19.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Siegfried Breyer: Die Kreuzer Leipzig und Nürnberg. Wölfersheim-Berstadt: Podzun-Pallas-Verlag, 1994, seria: Marine-Arsenal. Band 28. ISSN 3-7909-0507-0. (niem.).
  • Marek Cieślak: Lekki krążownik Leipzig. Gdańsk: AJ-Press, 2004, seria: Encyklopedia Okrętów Wojennych. 41. ISBN 83-7237-144-X.
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Band 1: Panzerschiffe, Linienschiffe, Schlachtschiffe, Flugzeugträger, Kreuzer, Kanonenboote. Monachium: Bernard & Graefe Verlag, 1982. ISSN 3-7637-4800-8. (niem.).
  • Wojciech Holicki. Krążowniki Leipzig i Nürnberg, czyli dublet Salmona. „Wojsko i Technika – Historia”. Nr specjalny 5/2019. V (24), 2019. Warszawa. ISSN 2450-3495. 
  • Władmir Kofman: Giermanskije logkije kriejsiera Wtoroj Mirowoj wojny [Германские легкие крейсера Второй Мировой войны]. Moskwa: Cytadel, 1996. (ros.).
  • Siergiej Patianin: Giermanija. W: S. Patianin, A. Daszjan, K. Bałakin, M. Barabanow, K. Jegorow: Kriejsiera Wtoroj mirowoj. Ochotniki i zaszczitniki [Крейсера Второй мировой. Охотники и защитники]. Moskwa: Jauza – Kollekcyja – EKSMO, 2007, seria: Arsenał Kollekcyja. ISBN 5-699-19130-5. (ros.).
  • Erwin Sieche. Niemieckie radary morskie do roku 1945. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 18, 1997. ISSN 1231-014X. 
  • Siergiej Trubicyn: Logkije kriejsiera tipa Nurnberg (1928–1945 gg.) [Легкие крейсера типа 'Нюрнберг' (1928–1945 гг.)]. Samara: Istfłot, 2006, seria: Bojewyje Korabli Mira. ISBN 5-98830-010-3. (ros.).
  • Michael Whitley: German cruisers of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press, 1985. ISSN 0-87021-217-6. (ang.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Niemieckie okręty z okresu II wojny światowej
Pancerniki
Typu Bismarck
Typu Scharnhorst
Pancerniki szkolne
Typu Deutschland
Krążowniki ciężkie
Typu Admiral Hipper
Typu Deutschland
Krążowniki lekkie
Typu Emden
Typu Königsberg (K)
Typu Leipzig
Okręty podwodne
Typy
Miniaturowe
Lotniskowce
Niszczyciele
Torpedowce
Typy
Awizo
Kutry torpedowe
Typy
Trałowce
Typy
Eskortowce
Typy
Inne

Kriegsmarine

  1. ↑ a b c Budowa anulowana.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leipzig_(1929)&oldid=74467200”