Kościół św. Elżbiety przy ulicy Grabiszyńskiej we Wrocławiu
51°06′04″N 17°00′23″E/51,101111 17,006389 nr rej. A/2489/356/Wm z dnia 4.08.1977[1]
| |||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||
 Kościół św. Elżbiety przy ul. Grabiszyńskiej | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Adres |
Grabiszyńska 103 | ||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||
| 51°06′04″N 17°00′23″E/51,101111 17,006389
| |||||||||||||
Kościół św. Elżbiety we Wrocławiu – katolicka świątynia przy ul. Grabiszyńskiej wzniesiona pod koniec XIX w. wg projektu wrocławskiego architekta Josepha Ebersa w stylu neogotyckim.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Kościół św. Elżbiety powstał w latach 1893–1896 jako kościół katolicki, łącznie z sąsiadującym kompleksem szpitalno-klasztornym zbudowanym na potrzeby zakonu sióstr elżbietanek, które opiekowały się chorymi. Budowę kościoła w pełni sfinansował ówczesny biskup wrocławski, kardynał Georg von Kopp. W 1899 kościół stał się parafialnym, po utworzeniu nowej parafii[2]. Biskup Kopp dokonał konsekracji świątyni 19 listopada 1907, w 700-lecie urodzin św. Elżbiety Węgierskiej[3]. Podczas oblężenia Wrocławia, w połowie marca 1945 wojsko niemieckie wysadziło wieżę kościoła w ramach przygotowywania w tym rejonie pozycji obronnych[4]. W efekcie upadku wieży doszło do zniszczeń w obrębie samego kościoła, zwłaszcza części dachu i sklepień. Żołnierze zniszczyli też wówczas znaczną część wyposażenia kościoła[5][6]. Wraz z drobniejszymi uszkodzeniami budowli w pozostałym okresie walk o miasto szacuje się, że świątynia została zniszczona w 30–50%[7]. Tym niemniej nabożeństwa wznowiono tu już 3 VI 1945 r., a pierwsze prace porządkowe i zabezpieczające rozpoczęto wkrótce po kapitulacji garnizonu niemieckiego[8], kontynuując je w 1946[9]. W większym zakresie przeprowadzono prace remontowe dachu w drugiej połowie 1948[10]. Zasadniczą fazę odbudowy kościoła przeprowadził proboszcz Roman Karapczyński. W roku 1952, oprócz kolejnego etapu naprawy dachu, odbudowano zniszczone sklepienia, zamurowane pęknięcia i ubytki w murach ścian, położono brakujące posadzki, oszklono okna[11]. W 1965 r. wyremontowano fasadę przednią (zachodnią, z głównym wejściem), odbudowując jej szczyt z nowych materiałów: luksferu i betonu i zastępując zniszczoną rozetę witrażem[12][13]. Staraniem kolejnego proboszcza, ks. Franciszka Głoda, od 1979 r. prowadzono prace przygotowawcze do odbudowy wieży, której montaż przeprowadzono 21 X 1981 r. (w literaturze funkcjonuje też błędna data roczna 1980)[14]. Ta charakterystyczna, ażurowa stalowa wieża projektu prof. Tadeusza Zipsera i Marka Dobrowolskiego nawiązująca do form gotyckich, odróżnia kościół od innych świątyń wrocławskich[potrzebny przypis]. W 1983 kościół otrzymał trzy dzwony z ludwisarni Felczyńskiego (700 kg – „św. Elżbieta”, 300 kg – „Jan Paweł II” i 150 kg – „św. Franciszek z Asyżu”)[15]. Od 1990 r. do 1999 r. stopniowo montowano w oknach witraże, w sumie piętnaście autorstwa Haliny Cieślińskiej-Brzeskiej, a w 1995 organy Józefa Cynara mające 23 głosy (kupiony prospekt organowy jest znacznie starszy)[16]. W 1998 dokonano kompletnej wymiany dachówek i więźby dachowej[17].
Na początku stanu wojennego, od 17 XII 1981 r. przez kilka dni proboszcz Franciszek Głód ukrywał w wieży kościelnej działaczy opozycji, w tym Frasyniuka, Piniora i Barbarę Labudę[18].
Architektura i wyposażenie
[edytuj | edytuj kod]Kościół św. Elżbiety jest trójnawową, siedmioprzęsłową halą z dwoma pseudotranseptami i pojedynczą wieżą umieszczoną osiowo w przedniej fasadzie. Nawy i prezbiterium mają sklepienia krzyżowo-żebrowe. Gmach zbudowano z cegły klinkierowej i glazurowanej, generalnie w stylu neogotyckim, zawiera jednak też elementy neoromańskie. W porównaniu do stanu współczesnego oryginalny kościół miał dużą rozetę w fasadzie przedniej oraz murowaną, a nie stalową wieżę[19]. W podziemiach znajduje się krypta, przeznaczona pierwotnie na miejsce pochówku Elżbietanek[20].
Choć w trakcie oblężenia Wrocławia spalono część wyposażenia[5][6], zniszczone też zostały witraże[21], we wnętrzu pozostało wiele oryginalnych i ciekawych detali architektonicznych lub elementów ruchomego wyposażenia[22]. Przedwojenne wyposażenie świątyni utrzymane było w stylistyce neogotyckiej. Przetrwały z niego kamienne zworniki, ołtarze, w tym ołtarz główny zdobiony figurami św. Klary i Urszuli oraz aniołów, ołtarz drewniany, zespół drewnianych dzieł Brunona Tschötschela: tympanon z 1937 r. i sześć płaskorzeźb świętych, obecnie na filarach nawy głównej, a także neogotyckie ramy obrazów, wśród których są dwa dzieła Juliana Wałdowskiego z początku XX w. (tryptyk maryjny i Nauczanie Marii przez św. Annę). W kościele znajdują się również pochodzące sprzed wojny posadzki (przetrwała tylko część), stacje drogi krzyżowej i szereg anonimowych obrazów i fabrycznie wytwarzanych z mas gipsopodobnych posągów świętych i elementów dekoracyjnych[23]. Sprzed 1945 pochodzą także konfesjonały i ławki w nawie, jednak zostały one przeniesione z innych świątyń, gdyż oryginalne nie przetrwały działań wojennych[24].
Kościół św. Elżbiety był tematem kilku pocztówek wydanych w XX w., przed pierwszą wojną światową, w tym jedną rysowaną przez Georga Rasela[25].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Kościół św. Elżbiety (garnizonowy) przy ul. św. Elżbiety
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego, s. 201. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ Błaszczyk T.: Dzieje Parafii Świętej Elżbiety do końca II wojny światowej. W: Dzieje Parafii Świętej Elżbiety przy ul. Grabiszyńskiej we Wrocławiu, red. Rościsław Żerelik, Jarosław Maliniak, Wyd. Gajt, Wrocław 2008 s. 15, 16.
- ↑ Historia parafii na jej oficjalnej stronie [1].
- ↑ Głowiński T.: Kościół i parafia św. Elżbiety w czasie II wojny światowej i podczas oblężenia Festung Breslau (1939–1945) s. 29, 30, w: Żerelik & Maliniak.
- ↑ a b Głowiński s. 31.
- ↑ a b Maliniak J.: Dzieje parafii św. Elżbiety po II wojnie światowej, w: Żerelik & Maliniak, s. 38.
- ↑ Maliniak s. 38, w: Żerelik & Maliniak.
- ↑ Głowiński s. 33, w: Żerelik & Maliniak.
- ↑ Głowiński s. 38, w: Żerelik & Maliniak.
- ↑ Maliniak s. 51, w: Żerelik & Maliniak.
- ↑ Maliniak s. 56, w: Żerelik & Maliniak.
- ↑ Maliniak s. 59.
- ↑ Gabiś A.: Kościół, klasztor i szpital sióstr elżbietanek w zbiorach Archiwum Budowlanego we Wrocławiu, w: Żerelik & Maliniak s. 216–218.
- ↑ Maliniak s. 84–85, w: Żerelik & Maliniak.
- ↑ Zygmunt Antkowiak, Kościoły Wrocławia. Wyd. Muzeum Archidiecezjalne, 1991, strona 200, ISBN 83-900018-1-1.
- ↑ Maliniak s. 93, 94, w: Żerelik & Maliniak.
- ↑ Maliniak s. 94, w: Żerelik & Maliniak.
- ↑ Zlat M.: Sekrety kościelnej wieży, w: Żerelik i Maliniak, s. 283–285.
- ↑ Brzezicki S.: Architekt i kościół (wokół architektury kościoła św. Elżbiety), w: Żerelik i Maliniak s. 191–195.
- ↑ Gabiś s. 215, 219.
- ↑ Lubos-Kozieł J.: Wystrój i wyposażenie kościoła św. Elżbiety sprzed 1945 roku, w: Żerelik & Maliniak s. 213.
- ↑ Lubos-Kozieł s. 203.
- ↑ Lubos-Kozieł s. 204–213.
- ↑ Lubos-Kozieł s. 213.
- ↑ Kraska-Lewalski A.: Wizerunki szpitala, klasztoru i kościoła pw. św. Elżbiety Węgierskiej we wrocławskich zbiorach, w: Żerelik & Maliniak s. 225, 228–230.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dzieje Parafii Świętej Elżbiety przy ul. Grabiszyńskiej we Wrocławiu, red. Rościsław Żerelik, Jarosław Maliniak, Wyd. Gajt, Wrocław 2008.