Kartezjanizm
Kartezjanizm – zespół poglądów i nurt filozoficzny związany z filozofią Kartezjusza.
Pojęcie to używane jest w różnych znaczeniach:
- w ścisłym sensie oznacza filozofię René Descartes’a[1],
- w szerszym sensie również filozofię jego kontynuatorów[1].
- w najszerszym sensie oznacza jakąkolwiek filozofię, która nosi cechy charakterystyczne dla filozofii Kartezjusza.
Filozofia Kartezjusza
[edytuj | edytuj kod]
Kartezjanizm jako nurt filozoficzny
[edytuj | edytuj kod]Kartezjanizm jako wyodrębniony nurt filozoficzny oznaczał nie tylko filozofię w ścisłym tego słowa sensie, lecz również uprawiane na modłę Kartezjusza matematykę i powstające przyrodoznawstwo. Kartezjanizm rozwijał się w XVII i XVIII w. i był szczególnie popularny w Holandii (Henrik van Roy, Balthasar Bekker, Johannes de Raey, Abraham Heidanus) i Francji (Claude Cleseleir, Jacques Rohault, Pierre-Sylvain Régis, Antoine Legrand)[2]. W Niemczech kartezjanistami byli Johannes Clauberg i Elisabeth Simmern van Pallandt, nurt ten nie zdobył tam jednak szerokiego uznania[2]. Kartezjanizm był popularny wśród oratorian i jansenistów (Antoine Arnauld, Pierre Nicole).
Rozwinięciem kartezjanizmu jest okazjonalizm (Arnold Geulincx, Louis de La Forge, Géraud de Cordemoy, Nicolas Malebranche)[3]. Podobnie może być traktowana filozofia Barucha Spinozy[4].
Ku kartezjanizmowi skłaniali się też Marin Mersenne, Blaise Pascal, Pierre Poiret, Ehrenfried Walther von Tschirnhaus.
Dodatnio filozofię kartezjańską oceniał wymieniany pośród ojców współczesnego materializmu[5] Julien Offray de La Mettrie, oświeceniowy lekarz i filozof francuski, który jednak nie uznawał niefizycznego charakteru ośrodka umysłu ludzkiego, odrzucał więc dualizm psychofizyczny. Zdaniem autora Człowieka-maszyny Kartezjusz słusznie spostrzegł podobieństwo organizmów żywych do maszyn[6], choć był niekonsekwentny w swoich poglądach[7].
Kartezjanizm jako typ filozofii
[edytuj | edytuj kod]Jako „kartezjanizm” określa się również te stanowiska filozoficzne, które mają cechy charakterystyczne dla filozofii Kartezjusza, w szczególności przyjmują dualizm psychofizyczny[8], lub też pogląd, że wiedza powinna opierać się na niepodważalnych podstawach (fundacjonalizm)[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Brugger i Schöndorf 2008 ↓.
- ↑ a b Doney 2006 ↓, s. 55-56.
- ↑ Doney 2006 ↓, s. 58-59.
- ↑ Doney 2006 ↓, s. 54.
- ↑ Chwistek ↓, s. 221.
- ↑ Kartezjusz ↓, s. 99-100.
- ↑ Chwistek ↓, s. 21-22.
- ↑ Halder 2010 ↓.
- ↑ Hügli i Lübcke 2003 ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Cartesianismus, [w:] Walter Brugger, Harald Schöndorf, Philosophisches Wörterbuch, Freiburg i. Br.: Herder, 2008.
- Willis Doney, Cartesianism, [w:] Donald M. Borchert (red.), Encyclopedia of Philosophy, t. II, Thomson Gale, 2006, s. 53-60, ISBN 0-02-866072-2.
- Cartesianismus, [w:] Alois Halder, Philosophisches Wörterbuch, München: Verlag Karl Alber, 2010.
- Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, [w:] Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, Rozprawa nad zasadami filozofii, Tadeusz Boy-Żeleński (tłum.), Warszawa 2023.
- Leon Chwistek, Granice nauki, [w:] Leon Chwistek, Pisma logiczne i filozoficzne, t. 2, Warszawa: PWN, 1963.
- Cartesianismus, [w:] Anton Hügli, Poul Lübcke (red.), Philosophielexikon, Reinbek: Rowohlt Taschenbuch, 2003.