Przejdź do zawartości

Brazylia

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: dzielnica Starachowic o tej nazwie.
Federacyjna Republika Brazylii
República Federativa do Brasil
Godło Flaga
Godło Flaga
Dewiza: Ordem e Progresso
(Ład i postęp)
Hymn: Hino Nacional Brasileiro
Ustrój polityczny

republika federalna

Konstytucja

Konstytucja Brazylii

Stolica

Brasília

Data powstania

7 września 1822

Prezydent

Luiz Inácio Lula da Silva

Powierzchnia

8 515 767 km²[1]

Populacja (2022)
• liczba ludności


217 240 060[2]

• gęstość

26 os./km²

Kod ISO 3166

BR/BRA/076

Waluta

real brazylijski (BRL)

Telefoniczny nr kierunkowy

+55

Domena internetowa

.br

Kod samochodowy

BR

Kod samolotowy

PP, PR, PS, PT, PU

Strefa czasowa

UTC -2 do -5[3]

Język urzędowy

portugalski, polski w gminie Áurea

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


2 081,24 mld[4] USD
9 673[4] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


4 020,38 mld[4] dolarów międzynar.
18 686[4] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Mapa administracyjna Brazylii

Brazylia (port. Brasil, ⓘ [bɾaˈziw]), oficjalnie Federacyjna Republika Brazylii (port. República Federativa do Brasil, ⓘ) – państwo w Ameryce Południowej, położone we wschodniej części kontynentu, nad Oceanem Atlantyckim. Największe i najludniejsze państwo tego kontynentu, a jednocześnie jedno z największych i najludniejszych państw świata. Zajmuje obszar 8 515 767 km²[1] (5. pod względem powierzchni na świecie), a zamieszkane jest przez 217 240 060 ludzi (szac. 2022, 7. na świecie)[2]. Stolicą kraju jest Brasília[5].

Brazylia przeważająco znajduje się w strefie klimatów tropikalnych, w południowej części kraju występuje klimat umiarkowany ciepły[2]. Jest to kraj o zróżnicowanym krajobrazie, z przewagą formacji leśnych i sawann[6][5]. Na północy kraju znajduje się dorzecze Amazonki, najrozleglejszy system rzeczny świata, a w jego obrębie jeden z największych obszarów równikowych lasów deszczowych[5].

Dawna kolonia portugalska, Brazylia uzyskała niepodległość w 1822 roku. Jest to kraj wieloetniczny; w 2010 roku 48% populacji stanowiła ludność biała (głównie potomkowie portugalskich osadników oraz późniejszych imigrantów z innych krajów europejskich), 43% Mulaci i Metysi, a 8% ludność czarna (w większości potomkowie sprowadzonych w epoce kolonialnej niewolników z Afryki)[5]. Ludność w dużej mierze rozmieszczona jest wzdłuż wybrzeża, w szczególności w jego południowo-wschodniej części, gdzie mieszczą się dwie największe metropolie kraju – Rio de Janeiro i São Paulo[2]. Językiem urzędowym i ojczystym dla zdecydowanej większości mieszkańców jest portugalski. Dominującym wyznaniem jest katolicyzm (65% społeczeństwa w 2010 r.), znaczną liczbę wyznawców mają także kościoły protestanckie (22%)[5].

W 2020 roku Brazylia była 8. pod względem wielkości gospodarką świata[2]. Gospodarka kraju jest zdywersyfikowana; istotną rolę odgrywają rolnictwo, górnictwo, przemysł, jak i sektor usługowy[5]. Jest to republika federalna z systemem prezydenckim. Walutą jest real brazylijski[2].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
Wodospady Iguaçu
Amazonia
Chapada Diamantina, Bahia
 Osobne artykuły: geografia Brazylii i miasta Brazylii.

Terytorium Brazylii zajmuje prawie połowę powierzchni Ameryki Południowej i rozciąga się w centrum i na wschodzie kontynentu, państwo położone jest nad Oceanem Atlantyckim.

Brazylia jest jedynym krajem na świecie, przez który równocześnie przebiegają równik i zwrotnik Koziorożca[7].

Długość wybrzeża Brazylii wynosi 7491 km. Kraj graniczy z dziesięcioma innymi państwami: Argentyną, Boliwią, Francją (Gujaną Francuską), Gujaną, Kolumbią, Paragwajem, Peru, Surinamem, Urugwajem oraz Wenezuelą.

 Osobny artykuł: granice Brazylii.

Na terytorium Brazylii można wyróżnić trzy duże krainy geograficzne: część Wyżyny Gujańskiej na północy, Wyżynę Brazylijską na południowym wschodzie, oraz Nizinę Amazonki nazywaną Amazonią, na północy i północnym zachodzie. Poza tym na południowym zachodzie leży także część Niziny La Platy.

Najwyższym szczytem Brazylii jest Pico da Neblina – 2994 m n.p.m. – na Wyżynie Gujańskiej.

Największą rzeką Brazylii jest Amazonka, inne ważniejsze z rzek to:

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: historia Brazylii.

Tereny dzisiejszej Brazylii były zasiedlone przez półkoczownicze plemiona Indian już przynajmniej 6 tys. lat przed odkryciem ich przez Portugalczyków w roku 1500. Przez następne 300 lat Brazylia została skolonizowana przez Portugalię. W kraju kolonizatorzy wprowadzili system oparty na pracy niewolniczej. W kraju powszechne były rebelie niewolników, a część zbiegów tworzyła na odległych od kolonialnej cywilizacji terenach własne osiedla zwane quilombos. Przeciw nim były organizowane wyprawy zbrojne. W roku 1808 książę Jan (późniejszy król Portugalii Jan VI) wraz z rodziną schronił się w Brazylii przed najazdem Napoleona Bonaparte na Portugalię. Na początku XIX wieku narastały tendencje separatystyczne i w roku 1822 książę-regent Pedro I ogłosił utworzenie samodzielnego Cesarstwa Brazylii. W roku 1889 jego następca Pedro II został obalony i została utworzona republika federacyjna.

Pod koniec XIX i w 1. połowie XX wieku do Brazylii napłynęło ponad 5 milionów imigrantów z Europy i Azji. W tym okresie dynamicznie postępowały industrializacja kraju i ekspansja w głąb interioru. Rządy demokratyczne były zastępowane przez dyktatury: w latach 1930–1945 w praktyce rządził Getúlio Vargas. Vargas do władzy doszedł na skutek wojskowego puczu, który następnie określono mianem rewolucji[8][9]. Początkowo nowy rząd zobowiązał się do szybkiego oddania władzy, lecz zamiast tego zlikwidował kongres, zawiesił konstytucję, a gubernatorów zastąpił własnymi zwolennikami[10]. W latach 30. doszło do trzech prób obalenia wojskowego rządu[11][12][13]. W 1932 roku odbyło się powstanie konstytucjonalistów, w 1935 roku odbyła się antyrządowa rebelia zorganizowana przez komunistów, która wykorzystana została do wprowadzenia przez Vargasa pełnej dyktatury i cenzury prasy. Ostatnią próbą zbrojnego obalenia rządu był pucz faszystowski w 1938 roku[14]. Mimo faszyzacji kraju Brazylia w okresie hiszpańskiej wojny domowej wsparła stronę republikańską walczącą z nacjonalistami[15]. W okresie II wojny światowej Brazylia początkowo pozostała neutralna, a wojnę Niemcom i Włochom wypowiedziała w sierpniu 1942 roku[16]. Pod wpływem wojny Vargas odrzucił wzorce faszyzujące i przyjął bardziej liberalną politykę. Po zwycięstwie aliantów w wojnie światowej, stał się kłopotliwy jako niedawny sojusznik światowych potęg i szybko został obalony w wojskowym puczu. Vargas na krótko powrócił do władzy w 1950 roku w wyniku wyborczego zwycięstwa utworzonej przez niego Brazylijskiej Partii Pracy. W pierwszej fazie prezydentury wprowadził szereg postępowych reform, a swoje rządy oparł na środowiskach lewicy. Pod naciskiem narodowców i lewicy prowadził politykę uprzemysłowienia kraju, rozwiązał problem państwowego monopolu naftowego „Petrobras”, ograniczył inwestycje obcego kapitału, wprowadził szereg prorobotniczych praw, zakończył działania rządu polegające na ingerencji w działanie związków zawodowych oraz przeprowadził rewizję płacy minimalnej. W 1952 roku zawarł układ militarny ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, jednak zachował się neutralnie, odmawiając wysłania wojsk brazylijskich do Korei. W ciągu drugiej kadencji kontynuował represje przeciwko ruchowi komunistycznemu[17][18]. Stopniowo odchodził od postępowych reform, tracąc poparcie społeczeństwa i lewicy zmuszony został do walki o wpływy w konserwatywnie nastawionym wojsku. Jego rządy napotkały na silną opozycję, pomimo starań Vargasa największą opozycję stanowiły kręgi wojskowe. Była to reakcja na szereg skandali, które wiązały się z członkami jego administracji. Trzy lata po objęciu władzy na skutek kryzysu politycznego i zmuszeniu go przez wojsko do oddania władzy popełnił samobójstwo[19].

 Osobny artykuł: Zamach stanu w Brazylii (1964).

Po samobójstwie Vargasa powstało kilka krótkotrwałych rządów. W 1956 roku prezydentem został kandydat socjaldemokratów Juscelino Kubitschek de Oliveira[20]. Kubitschek przyjął łagodną postawę wobec opozycji politycznej, dzięki czemu mógł rządzić bez poważniejszych kryzysów[21]. W okresie jego rządów sektory gospodarki i przemysłu znacznie wzrosły[22]. Największym sukcesem rządu socjaldemokratów okazała się budowa nowej stolicy kraju, Brasílii oddanej do użytku w 1960 roku[23]. Następcą Kubitscheka został Jânio Quadros, który jednak podał się do dymisji w 1961 roku[24]. Prezydenturę wówczas objął wiceprezydent João Goulart, który jako kandydat lewicy zobowiązał się do przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Zapowiedział przeprowadzenie reformy rolnej i nacjonalizację zagranicznych koncernów naftowych[25]. Prezydent został obalony w wyniku zamachu stanu w kwietniu 1964 roku. Zamach zapoczątkował okres istnienia w Brazylii reżimu wojskowego[26].

Nowy system miał być przejściowy[27], jednak szybko zmienił się w dyktaturę[28]. Reżim szeroko zastosował represje polityczne względem swoich przeciwników politycznych, w tym artystów i dziennikarzy. W opozycji przeciw rządom wojskowym doszło do powstania zbrojnych ruchów partyzanckich[29][30]. Rząd Brazylii postanowił w ramach operacji Kondor wyeliminować także opozycję na emigracji[31]. Pomimo brutalności i metod zbliżonych do totalitaryzmu, system na początku lat 70. zdobył poparcie sporego grona Brazylijczyków ze względu na ówczesny boom gospodarczy[32]. Lata dyktatorskiej władzy skutecznie jednak zniechęciły społeczeństwo. Mimo rozbicia wojsk partyzanckich, rząd kontynuował politykę represji (która wcześniej była argumentowana walką z rebelią)[33]. W obliczu narastającego kryzysu społecznego i serii porażek gospodarczych rządu generał Ernesto Geisel zgodził się na pewną liberalizację życia publicznego[34], w 1979 roku wprowadził on ustawę o amnestii, która zapoczątkowała mozolny powrót do demokracji w okresie dekady lat 80.

Po dojściu do władzy lewicy i prezydenta Luli w 2003 roku Brazylia zaczęła wychodzić z głębokiego kryzysu ekonomiczno-społecznego, który był wynikiem olbrzymiego długu publicznego. Powodowało to pochłanianie znacznej części jej dochodu narodowego. Dało się zauważyć napływ inwestycji oraz znaczący rozwój gospodarczy. Pod rządami kolejnej prezydent, Dilmy Rousseff, kraj zbliżał się do socjalizmu, podobnie jak jego sąsiedzi Wenezuela i Argentyna.

Ustrój polityczny

[edytuj | edytuj kod]
Budynek parlamentu – Kongresu Narodowego projektu Niemeyera
 Osobny artykuł: ustrój polityczny Brazylii.

Brazylia jest republiką związkową podzieloną na 26 stanów i 1 dystrykt federalny. Konstytucja Brazylii została uchwalona w 1988. Głową państwa i szefem rządu jest wybierany w głosowaniu powszechnym na 4 lata prezydent. Obecnym prezydentem jest Luiz Inácio Lula da Silva.

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: podział administracyjny Brazylii.

Brazylia dzieli się na 26 stanów (port. estado) i 1 dystrykt federalny (port. Distrito Federal):

Stan Stolica Ludność (mln) Powierzchnia [km²] os./km²
1 Acre Rio Branco 0,557 152 522 3,6
2 Alagoas Maceió 2,82 27 819 101
3 Amapá Macapá 0,477 142 816 3,3
4 Amazonas Manaus 2,81 1 570 947 1,7
5 Bahia Salvador 13,1 564 273 23
6 Ceará Fortaleza 7,43 145 712 51
7 Dystrykt Federalny Brasília 2,05 5802 353
8 Espírito Santo Vitória 3,1 46 047 67
9 Goiás Goiânia 5 340 118 14,7
10 Maranhão São Luís 5,65 331 918 17
11 Mato Grosso Cuiabá 2,5 903 386 2,7
12 Mato Grosso do Sul Campo Grande 2,08 357 140 7,8
13 Minas Gerais Belo Horizonte 17,9 586 552 30,5
14 Pará Belém 6,19 1 247 703 4,9
15 Paraíba João Pessoa 3,44 56 341 61
16 Parana Kurytyba (Curitiba) 9,56 199 282 48
17 Pernambuco Recife 7,92 98 527 80
18 Piauí Teresina 2,84 251 312 11
19 Rio de Janeiro Rio de Janeiro 14,4 43 797 328,7
20 Rio Grande do Norte Natal 2,78 53 077 52
21 Rio Grande do Sul Porto Alegre 11 281 734 39
22 Rondônia Porto Velho 1,38 237 565 5,8
23 Roraima Boa Vista 0,324 224 118 1,4
24 Santa Catarina Florianópolis 5,36 95 285 56
25 São Paulo São Paulo 37 248 177 149
26 Sergipe Aracaju 1,78 21 962 81
27 Tocantins Palmas 1,16 277 298 4
Stan na 2000

Demografia[35]

[edytuj | edytuj kod]
São Paulo
Rio de Janeiro
Recife
Ouro Preto, Minas Gerais
Metropolie
Główne
miasto
 Stan Ludność
(mln)
São Paulo São Paulo 21,3
Rio de Janeiro Rio de Janeiro 12,4
Belo Horizonte Minas Gerais 5,1
Recife Pernambuco 4,0
Brasília Dystrykt Federalny 4,0
Porto Alegre Rio Grande do Sul 3,9
Salvador Bahia 3,9
Fortaleza Ceará 3,6
Kurytyba Parana 3,4
Goiânia Goiás 2,3
Belém Pará 2,2
Manaus Amazonas 2,1
Campinas São Paulo 2,1
Vitória Espírito Santo 1,8
Santos São Paulo 1,7
São José dos Campos São Paulo 1,7
São Luís Maranhão 1,4
Natal Rio Grande do Norte 1,3
Maceió Alagoas 1,2

Współczesny skład etniczny Brazylii jest odzwierciedleniem jej historii. 47,7% mieszkańców Brazylii stanowią ludzie rasy białej, pardo (czyli ludzie mający białych, indiańskich i czarnych przodków, do pardo zaliczają się bowiem Mulat, Zambo i Metys) 43,1%, ludzie rasy czarnej 7,6%, Indianie 0,4%; Azjaci stanowią 1,1%[36].

Językiem urzędowym w Brazylii jest język portugalski, który jednak różni się znacznie od używanego w Portugalii. Przede wszystkim brazylijski jest bardziej miękki i melodyjny, jest też wzbogacony szeregiem słów i zwrotów z języków brazylijskich Indian i byłych niewolników z Afryki. Różni się także pisownią. W gminie São Gabriel da Cachoeira językami urzędowymi są dodatkowo języki indiańskie: nheengatu, tukano i baniwa. Poza tym w użyciu są także języki włoski, hiszpański, niemiecki oraz polski[37].

Statystyki demograficzne

[edytuj | edytuj kod]
Członkowie izolowanego plemienia spotkani w Brazylii
Biali Brazylijczycy
(2015)
Liczba ludności 207 848 000
Ludność według wieku
0–14 lat 26,2% (mężczyźni 27 219 651/kobiety 26 180 040)
15–64 lat 67% (mężczyźni 67 524,642/kobiety 68 809 357)
ponad 64 lata 6,7% (mężczyźni 5 796 433/kobiety 7 899 650)
Wiek (mediana)
W całej populacji 29,3 lat
Mężczyzn 28,3 lat
Kobiet 30,1 lat
Przyrost naturalny 1,134%
Współczynnik urodzeń 17,79 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 6,36 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji –0,09 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
poniżej 15 lat 1,04 mężczyzn/kobiet
15–64 lat 0,98 mężczyzna/kobietę
powyżej 64 lat 0,73 mężczyzn/kobiet
w całej populacji 0,98 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji 21,17 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 24,63 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 17,53 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 72,53 lat
Mężczyzn 68,97 lat
Kobiet 76,27 lat
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS 0,7% (2003)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS 660 000 (2003)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS 15 000 (2003)

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: gospodarka Brazylii.
Kawa w São João do Manhuaçu, Minas Gerais
Kopalnia żelaza w Itabira
Braskem, największy przemysł chemiczny w Brazylii

Gospodarka kraju opiera się na eksploatacji bogatych zasobów naturalnych, rolnictwie (największa na świecie ilość upraw kawy) i szybko rozwijającym się przemyśle.

W roku 2008 PKB wyniósł 1665 mld USD (10 326 USD na jednego mieszkańca). Pewien problem stanowi wysokie zadłużenie zagraniczne przekraczające 179 mld USD, jednak cały dług nie przekracza bezpiecznego poziomu 50% PKB.

W 2019 roku Brazylia była największym na świecie producentem trzciny cukrowej[38], soi[39], kawy[40] i pomarańczy[41], drugim producentem papai[42], trzecim producentem kukurydzy[39], tytoniu[43][44] i ananasa[45][46], czwartym producentem bawełny[47][48] i manioka[49], piątym producentem kokosa[50] i cytryny[51], szóstym producentem kakao[52] i awokado, dziewiątym producentem ryżu[40], dziesiątym producentem pomidorów[53] i jedenastym producentem winogron[54] i jabłek[55][56]. Kraj jest również dużym producentem bananów[57][58], ale prawie cała produkcja przeznaczona jest na konsumpcję krajową. Brazylia produkuje również duże ilości fasoli[59][60], orzeszków ziemnych[61], ziemniaków[62][63], marchwi[64], nerkowca[65], mandarynek[66], persimmon[67], truskawek[68], guarany[69], gujawy, açaí[70], orzecha brazylijskiego[71][72], oraz yerba mate[73]. Trzcina cukrowa jest wykorzystywana do produkcji cukru, ale także do produkcji etanolu, który jest używany do obsługi floty pojazdów (sektor etanolu to biopaliwa).

W produkcji białek zwierzęcych Brazylia jest dziś jednym z największych krajów na świecie. W 2019 roku kraj był największym na świecie eksporterem mięsa kurczaka[74][75]. Był także drugim co do wielkości producentem mięsa wołowego[76], trzecim co do wielkości producentem mleka na świecie[77], czwartym co do wielkości producentem mięsa wieprzowego[78] na świecie i siódmym co do wielkości producentem jaj[79].

W sektorze wydobywczym Brazylia wyróżnia się wydobyciem rudy żelaza (gdzie jest eksporterem do państw drugiego świata), miedzi, złota, boksytu (jeden z 5 największych producentów na świecie), manganu (jeden z 5 największych producentów na świecie), cyny (jeden z największych producentów na świecie), niobu (skupia 98% światowych rezerw) i niklu. W odniesieniu do kamieni szlachetnych Brazylia jest największym na świecie producentem ametystu, topazu, agatu i jednym z głównych producentów turmaliny, szmaragdów, akwamaryny i granatu[80][81][82][83][84][85].

Sektor wtórny jest oparty na gałęziach przemysłu. Brazylia jest liderem przemysłowym w Ameryce Łacińskiej. W przemyśle spożywczym w 2019 r. Brazylia była drugim co do wielkości eksporterem przetworzonej żywności na świecie[86][87][88]. W 2016 roku kraj był drugim co do wielkości producentem celulozy na świecie i ósmym producentem papieru[89][90][91]. W przemyśle obuwniczym w 2019 r. Brazylia zajęła 4. miejsce wśród światowych producentów[92][93][94][95][96]. W 2019 roku kraj był ósmym producentem pojazdów i dziewiątym producentem stali na świecie[97][98][99]. W 2018 r. przemysł chemiczny Brazylii zajmowała 8. miejsce na świecie[100][101][102]. Pod względem przemysłu tekstylnego Brazylia należała do 5 największych światowych producentów w 2013 r., jest jednak bardzo słabo zintegrowana z handlem światowym[103]. W branży lotniczej Brazylia ma Embraer, trzeciego największego producenta samolotów na świecie, ustępując jedynie Boeingowi i Airbusowi.

Energia

[edytuj | edytuj kod]
Zapora wodna Itaipu
Energia wiatru w Parnaíba
Kompleks solarny Pirapora, największy w Brazylii i Ameryce Łacińskiej o mocy 321 MW

Przez dziesięciolecia rząd brazylijski podejmował ambitny program zmniejszenia zależności od importowanej ropy. Wcześniej import stanowił ponad 70% zapotrzebowania kraju na ropę, ale Brazylia stała się samowystarczalna w zakresie ropy w latach 2006–2007. Brazylia była dziesiątym co do wielkości producentem ropy naftowej na świecie w 2019 roku, z 2,8 mln baryłek dziennie. Produkcja zaspokaja zapotrzebowanie kraju. Na początku 2020 roku przy wydobyciu ropy i gazu ziemnego kraj po raz pierwszy przekroczył 4 mln baryłek ekwiwalentu ropy dziennie. W styczniu 2021 roku wydobywano dziennie 3,168 mln baryłek ropy oraz 138 753 mln m³ gazu ziemnego. W 2019 r. Rio de Janeiro było największym producentem ropy naftowej i gazu ziemnego w Brazylii, wytwarzając 71% całkowitego wolumenu. São Paulo zajmuje drugie miejsce z udziałem 11,5% w całkowitej produkcji[104][105][106].

Brazylia jest jednym z czołowych światowych producentów energii hydroelektrycznej. W 2019 roku Brazylia miała czynnych 217 hydroelektrowni o mocy zainstalowanej 98 581 MW, co stanowi 60,16% krajowej produkcji energii. W sumie produkcja energii elektrycznej w Brazylii osiągnęła w 2019 r. 170 000 megawatów mocy zainstalowanej, z czego ponad 75% pochodziło ze źródeł odnawialnych (w większości z hydroelektrowni)[107][108][109]. Na koniec 2021 r. Brazylia była drugim krajem na świecie pod względem zainstalowanej mocy hydroelektrycznej (109,4 GW)[110].

W 2013 r. Region Południowo-Wschodni wykorzystywał około 50% obciążenia Krajowego Systemu Zintegrowanego (SIN), będącego głównym regionem zużywającym energię w kraju. Zainstalowana moc wytwórcza energii elektrycznej w regionie wyniosła prawie 42 500 MW, co stanowi około jednej trzeciej mocy wytwórczej Brazylii. Produkcja hydroenergetyczna stanowiła 58% mocy zainstalowanej w regionie, a pozostałe 42% zasadniczo odpowiadało wytwarzaniu energii cieplnej. São Paulo reprezentowało 40% tej zdolności; Minas Gerais o około 25%; Rio de Janeiro – 13,3%; a Espírito Santo reprezentował resztę. Region Południowy jest właścicielem zapory wodnej Itaipu, która przez kilka lat była największą elektrownią wodną na świecie, aż do inauguracji Tamy Trzech Przełomów w Chinach. Pozostaje drugą co do wielkości działającą elektrownią wodną na świecie. Brazylia jest współwłaścicielem zakładu Itaipú wraz z Paragwajem: tama znajduje się na rzece Paraná, położonej na granicy między państwami. Posiada zainstalowaną moc wytwórczą 14 GW dla 20 jednostek wytwórczych o mocy 700 MW każda. Region Północny posiada duże elektrownie wodne, takie jak Zapora Belo Monte i Zapora Tucuruí, które wytwarzają dużą część krajowej energii. Potencjał hydroenergetyczny Brazylii nie został jeszcze w pełni wykorzystany, więc kraj ten nadal ma możliwość budowy kilku elektrowni odnawialnych na swoim terytorium[111][112][113].

Potencjał brutto zasobów wiatrowych Brazylii oszacowano w 2019 r. na około 500 GW (tylko na lądzie), czyli tyle energii, aby zaspokoić trzykrotnie obecne zapotrzebowanie państwa. Według ONS, od lipca 2022 r. całkowita moc zainstalowana wyniosła 22 GW, przy średnim współczynniku mocy 58%. Chociaż średni światowy współczynnik zdolności wytwarzania energii wiatrowej wynosi 24,7%, istnieją obszary na północy Brazylii, szczególnie w stanie Bahia, gdzie niektóre farmy wiatrowe rejestrują średni współczynnik mocy wyższy niż 60%; średni współczynnik przepustowości w regionie północno-wschodnim wynosi 45% na wybrzeżu i 49% w głębi terytorium. W 2019 roku energia wiatrowa stanowiła 9% energii wytworzonej w państwie[114][115][116][117] W 2021 roku Brazylia była 7. państwem na świecie pod względem zainstalowanej energii wiatrowej (21 GW) i 4. największym producentem energii wiatrowej na świecie (72 TWh), ustępując jedynie Chinom, USA i Niemcom[110][118][119].

Według ONS w październiku 2022 r. całkowita zainstalowana moc fotowoltaicznej energii słonecznej wynosiła 21 GW, przy średnim współczynniku mocy 23%. Niektóre z najbardziej napromieniowanych stanów brazylijskich to MG („Minas Gerais”), BA („Bahia”) i GO (Goiás), które w rzeczywistości mają światowe rekordy pod względem poziomu napromieniowania. W 2019 roku energia słoneczna stanowiła 1,27% energii wytworzonej w państwie[116][120][121]. W 2021 r. Brazylia była 14. państwem na świecie pod względem zainstalowanej energii słonecznej (13 GW) i 11. największym producentem energii słonecznej na świecie (16,8 TWh)[110][122].

W 2021 r. Brazylia była również drugim co do wielkości państwem na świecie pod względem produkcji energii przez Biomasę (produkcja energii z biopaliw stałych i odpadów odnawialnych), z wynikiem 15,8 GW.[110]

Transport

[edytuj | edytuj kod]
System drogowy w Brazylii z drogami dwujezdniowymi zaznaczonymi na czerwono
Przepływ pasażerów między głównymi portami lotniczymi w Brazylii (2001)

Brazylia ma ponad 1,7 miliona km dróg lądowych, z czego 215 tys. km to drogi utwardzone, a około 14 tys. km to autostrady i inne drogi dwujezdniowe. Dwie najważniejsze autostrady w kraju to BR-101 i BR-116[123].

W Brazylii jest ponad 2000 lotnisk, co daje drugą co do wielkości liczbę lotnisk na świecie, po Stanach Zjednoczonych. Największe z nich to Port lotniczy São Paulo-Guarulhos, Port lotniczy Rio de Janeiro-Galeão, Port lotniczy Brasília, Port lotniczy Belo Horizonte, Port lotniczy Porto Alegre-Salgado Filho, Port lotniczy Florianópolis-Hercílio Luz, Port lotniczy Cuiabá-Marechal Rondon, Port lotniczy Salvador-Magalhães, Port lotniczy Recife, Port lotniczy Fortaleza, Port lotniczy Belém-Val de Cães i Port lotniczy Manaus[124].

Brazylijska sieć kolejowa ma łączną długość ok. 30 tys. km[125].

W Brazylii znajdują się też ruchliwe porty wodne, m.in. w Santos, Rio de Janeiro, Paranaguá, Itajaí, Rio Grande i São Francisco do Sul[126]. Spośród głównych brazylijskich dróg wodnych wyróżniają się dwie: droga wodna Tietê-Paraná (która ma długość 2400 km, 1600 km na rzece Paraná i 800 km na rzece Tietê) i droga wodna Solimões-Amazonas (składa się z dwóch odcinków: Solimões, o długości około 1600 km, i Amazonas, o długości 1650 km). Najważniejsze z ekonomicznego punktu widzenia odcinki dróg wodnych znajdują się na południowym wschodzie i południu kraju[127].

Kultura

[edytuj | edytuj kod]
Karnawał w Olindzie
 Osobny artykuł: Muzyka brazylijska.

Przemieszanie elementów europejskich, afrykańskich i amerykańskich wytworzyło nową oryginalną kulturę. Najsłynniejszym festiwalem rozsławiającym Brazylię na cały świat jest odbywający się przed wielkim postem karnawał w Rio de Janeiro. Zawsze zaczyna się w sobotę przed Środą Popielcową i trwa nieprzerwanie cztery dni i noce. W czasie karnawału mieszkańcy gromadzą się na ulicach, plażach oraz klubach, aby wspólnie śpiewać i tańczyć. Narodowym tańcem jest Samba przywieziona przez niewolników z Angoli. Pod koniec karnawału w Rio odbywa się konkurs szkół Samby. Występują one wtedy na Sambodromie – teatrze pod gołym niebem. Największym rzeźbiarzem okresu kolonialnego był Aleijadinho. Autorem narodowej powieści pod tytułem Os Sertões jest Euclides da Cunha.

Religia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Religia w Brazylii.
Statua Chrystusa Zbawiciela w Rio de Janeiro

Brazylijski Kościół katolicki jest największą narodową wspólnotą wiernych na świecie. Obecnie katolicy stanowią około 62–63% społeczeństwa. W São Paulo jest 54% katolików. Liczbę regularnie praktykujących szacuje się na 19–25%, chociaż w miastach praktykuje nieco mniej niż na prowincji. Widoczny jest odpływ wiernych do takich pochodzących głównie z USA wspólnot, jak Świadkowie Jehowy, mormoni (ok. 1 mln), adwentyści czy różne kościoły ewangelikalne, głównie zielonoświątkowe. Liczbę protestantów szacuje się na ponad 25%. Dodatkowo występują spirytualiści i animiści (1,4%), wyznawcy candomblé i okultyzmu (0,5%), buddyści i szintoiści (0,2%) oraz pozostali (1,7%). Niewierzący stanowią 7,4–10% społeczeństwa.

Według danych za rok 2010 Brazylijczycy należeli do następujących wyznań:

Źródło: IBGE, 2010[128]; Prolades, 2010[129]; Pew Forum, 2010[130]; LDS, 2012[131].

 Osobne artykuły: Diecezja Rio de Janeiro i Olinda-Recife i Parafia Opieki Matki Bożej w Rio de Janeiro.

Sport

[edytuj | edytuj kod]
Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 2014

Najpopularniejszym sportem w Brazylii jest piłka nożna[132]. Za jednego z najlepszych w historii dyscypliny piłkarza na świecie wielu uważa Brazylijczyka Pelé[132]. Reprezentacja Brazylii 5 razy zdobyła mistrzostwo świata[133].

Ogromną popularnością w Brazylii cieszą się wyścigi Formuły 1. Brazylijczycy doczekali się wielu wspaniałych kierowców. Szczególnie wspominają tragicznie zmarłego Ayrtona Sennę, który uważany jest za najlepszego kierowcę w historii F1. W tej serii wyścigowej startował Felipe Massa[134].

Również w siatkówce halowej mężczyzn Brazylia była na początku XXI w. absolutnym dominatorem, wygrała większość ważnych turniejów międzynarodowych. Jednym z sukcesów jest pokonanie reprezentacji Polski w finale MŚ 2006 3:0. Największą gwiazdą reprezentacji Brazylii był Giba. W tej dyscyplinie warto odnotować również sukcesy pochodzących z tego kraju kobiet. Światową dominację Brazylii przerwali dopiero siatkarze z Polski, a Brazylijczycy podczas dwóch Mistrzostw Świata (2014 i 2018) kończyli rozgrywki ze srebrnymi medalami.

Coraz popularniejsza na świecie (i również w Polsce) staje się pochodząca ze stanu Bahia capoeira – tradycyjna brazylijska sztuka walki połączona z elementami tańca i egzotyczną muzyką. Sekcje różnych grup ‘capoeira’ prężnie działają też w wielu miastach Polski. Prócz capoeira Brazylijczycy opracowali kilka innych sztuk walki, takich jak luta livre i BJJ – brazylijską odmianę ju-jitsu.

Brazylia dwa razy organizowała mistrzostwa świata w piłce nożnej: w 1950 i 2014 roku.

W 2016 roku w Rio de Janeiro odbyły się letnie igrzyska olimpijskie.

Siły zbrojne

[edytuj | edytuj kod]
Lotniskowiec „Atlântico”, okręt flagowy brazylijskiej marynarki wojennej

Brazylia w składzie swoich sił zbrojnych posiada siły lądowe (Exército Brasileiro), marynarkę wojenną (Marinha do Brasil), w jej składzie lotnictwo morskie (Aviação Naval Brasileira) i piechotę morską (Corpo de Fuzileiros Navais), oraz siły powietrzne (Força Aérea Brasileira). Brazylia realizowała program nuklearny mający na celu pozyskanie broni jądrowej. Został on jednak anulowany.

Wojska brazylijskie liczą 334,5 tys. żołnierzy zawodowych oraz 1,34 mln rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2021) brazylijskie siły zbrojne stanowią 9. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 29,3 mld dolarów (USD)[135].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko brazylijskie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b IBGE: Área Territorial Brasileira. [dostęp 2015-05-16]. (port.).
  2. ↑ a b c d e f Brazil. [w:] The World Factbook [on-line]. cia.gov. [dostęp 2022-05-19]. (ang.).
  3. ↑ Strefa czasowa Brazylii [online], planalto.gov.br (port.).
  4. ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-21]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f Brazil, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-05-19] (ang.).
  6. ↑ Brazylia. Waunki naturalne, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-19].
  7. ↑ Przeglad-Turystyczny, Top 10 Atrakcje turystyczne Brazylii [online], przeglad-turystyczny.pl [dostęp 2017-04-23] (pol.).
  8. ↑ Levine; Robert M. & Crocitti; John J., The Brazil Reader: History, Culture, Politics, Duke University Press 1999, IV – The Vargas Era.
  9. ↑ Keen, Benjamin / Haynes, Kate, A History of Latin America, Volume 2, Waldsworth Cengage Learning 2004, s. 356–357.
  10. ↑ McCann; Frank D., Soldiers of the Patria: A History of the Brazilian Army, 1889–1937, Stanford University Press 2004, s. 303 2nd paragraph ISBN 0-8047-3222-1.
  11. ↑ E. Bradford Burns, A History of Brazil, wyd. 3rd ed, New York: Columbia University Press, 1993, s. 352, ISBN 978-0-231-07955-6, OCLC 27429348.
  12. ↑ Dulles, John W.F., Anarchists and Communists in Brazil, 1900–1935, University of Texas Press 2012 ISBN 0-292-74076-X.
  13. ↑ Frank M. Colby, Allen L. Churchill, Herbert T. Wade & Frank H. Vizetelly, The New international year book, Dodd, Mead & Co. 1989, s. 102 „The Fascist Revolt”.
  14. ↑ Bourne, Richard, Getulio Vargas of Brazil, 1883–1954, C. Knight 1974, s. 77.
  15. ↑ Beevor, Antony (1982, 2006). The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936–1939. London: Weidenfield and Nicolson. ISBN 0-297-84832-1, s. 139–140. First published as The Spanish Civil War.
  16. ↑ Mónica Hirst & Andrew Hurrell, The United States and Brazil: a long road of unmet expectations, Taylor & Francis Books, 2005, ISBN 0-415-95066-X, s. 4–5.
  17. ↑ Grzegorz Jaszuński, Świat zdaje egzamin. 1945–1965, wyd. Czytelnik, Warszawa 1967, s. 335.
  18. ↑ Pierre Accoce, Pierre Rentchnick, Chorzy, którzy nami rządzą, tłum. Marta Kubiak, Wydawnictwo TEST, Lublin 1992, s. 124–125.
  19. ↑ Roett; Riordan, Brazil; Politics in a Patrimonial Society, GreenWood Publishing Group 1999, s. 106–108 ISBN 0-275-95899-X.
  20. ↑ Skidmore 1974 ↓, s. 201.
  21. ↑ Skidmore 1974 ↓, s. 202–203.
  22. ↑ Skidmore 1974 ↓, s. 204.
  23. ↑ Skidmore 1974 ↓, s. 204–205.
  24. ↑ Skidmore 1974 ↓, s. 210.
  25. ↑ João Goulart library.brown.edu.
  26. ↑ Fausto (2005), s. 397.
  27. ↑ Gaspari, A Ditadura Envergonhada, s. 141–142.
  28. ↑ Gaspari, A Ditadura Envergonhada, s. 35.
  29. ↑ Richard Young, Odile Cisneros, Historical Dictionary of Latin American Literature and Theater, Scare Crow Press 2011, s. 224.
  30. ↑ Brazil Today; an Encyclopedia of Life in the Republic, John J Crocitti, Monique Vallance, Santa Barbara, Calif.: ABC-Clio, 2012, s. 395, ISBN 978-0-313-34672-9, OCLC 773670107.
  31. ↑ Laurence Burgorgue-Larsen, The Inter-American Court of Human Rights: Case Law and Commentary, Amaya Úbeda de Torres, Rosalind Greenstein, Oxford: Oxford University Press, 2011, s. 29, ISBN 978-0-19-958878-7, OCLC 646393943.
  32. ↑ Crocitti 2012, s. 395–397.
  33. ↑ Bradford Burns 1993, s. 457.
  34. ↑ Fausto 1999, rozdział 6, The military government and the transition to democracy (1964-1984).
  35. ↑ IBGE :: Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística [online], ww2.ibge.gov.br [dostęp 2019-02-09] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-13].
  36. ↑ Brazil – The World Factbook.
  37. ↑ Polski został językiem urzędowym w Brazylii. Teraz jest drugi obok portugalskiego [online], RMF FM [dostęp 2022-10-19] (pol.).
  38. ↑ Produção de cana deve ser 1,9% menor na safra 2020/2021, aponta Conab.
  39. ↑ a b Brasil deve colher 131 milhões de toneladas de soja na safra 2020/21, aponta USDA.
  40. ↑ a b IBGE prevê safra recorde de grãos em 2020.
  41. ↑ Produção brasileira de laranja em 2018.
  42. ↑ Produção brasileira de mamão em 2018.
  43. ↑ Região Sul é responsável por 98% da produção de tabaco no Brasil.
  44. ↑ Notícia: Região Sul deverá produzir 760 mil toneladas de fumo em 2008/2009. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-22)].
  45. ↑ Produção brasileira de abacaxi em 2018, Embrapa.
  46. ↑ Abacaxi faz o Pará despontar como o maior produtor nacional do fruto.
  47. ↑ Segundo maior produtor de algodão do país, Bahia tem previsão de 15% de crescimento da safra.
  48. ↑ MT segue como líder isolado na produção de algodão e safra sobe para 65% em 2017/18.
  49. ↑ Produção brasileira de mandioca em 2018.
  50. ↑ PRODUÇÃO DE COCO: O NORDESTE É DESTAQUE NACIONAL.
  51. ↑ Produção brasileira de limão em 2018.
  52. ↑ Pará retoma liderança na produção brasileira de cacau, com a união de agricultores.
  53. ↑ Safra de tomate deve vir 12% menor este ano em Goiás.
  54. ↑ Região Sul é responsável por mais de 90% das uvas produzidas para processamento no Brasil. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-09)].
  55. ↑ Safra da maçã deve render 600 mil toneladas em Santa Catarina.
  56. ↑ Qualidade da fruta marca abertura da colheita da maçã e da uva no RS.
  57. ↑ Produção brasileira de banana em 2018.
  58. ↑ Custo de produção de banana no sudeste paraense.
  59. ↑ Feijão – Análise da Conjuntura Agropecuária.
  60. ↑ Paraná é líder na produção de feijão no País.
  61. ↑ Estudo mapeia áreas de produção de amendoim do Brasil para prevenir doença do carvão.
  62. ↑ Produtores de batata vivem realidades distintas em Minas Gerais.
  63. ↑ Aumento da demanda elevará a colheita de batata em Minas.
  64. ↑ CENOURA:Produção, mercado e preços. ceasa.pr.gov.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-15)].
  65. ↑ CAJUCULTURA NORDESTINA EM RECUPERAÇÃO.
  66. ↑ Produção brasileira de tangerina em 2018.
  67. ↑ Caqui – Panorama nacional da produção.
  68. ↑ Qual o panorama da produção de morango no Brasil?
  69. ↑ Incentivos mantêm guaraná na Amazônia.
  70. ↑ Caminhos do açaí: Pará produz 95% da produção do Brasil, fruto movimenta US$ 1,5 bi e São Paulo é o principal destino no país.
  71. ↑ Produção comercial de castanhas na Amazônia ajuda na recuperação de florestas e movimenta economia local.
  72. ↑ Pesquisa aponta queda de 70% na produção de castanha-da-amazônia.
  73. ↑ Mercado internacional está sedento por erva-mate brasileira.
  74. ↑ Conheça os 3 países que desafiam o Brasil nas exportações de frango.
  75. ↑ maiores exportadores de carne de frango entre os anos de 2015 e 2019.
  76. ↑ IBGE: rebanho de bovinos tinha 218,23 milhões de cabeças em 2016.
  77. ↑ Brasil é o 3º maior produtor de leite do mundo, superando o padrão Europeu em alguns municípios. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-17)].
  78. ↑ principais países produtores de carne suína entre 2017 e a estimativa para 2019.
  79. ↑ Brasil é sétimo maior produtor mundial de ovos.
  80. ↑ Anuário Mineral Brasileiro 2018.
  81. ↑ Brasil extrai cerca de 2 gramas de ouro por habitante em 5 anos.
  82. ↑ Votorantim Metais adquire reservas de zinco da Masa.
  83. ↑ Nióbio: G1 visita em MG complexo industrial do maior produtor do mundo.
  84. ↑ Algumas Gemas Clássicas.
  85. ↑ Rio Grande do Sul: o maior exportador de pedras preciosas do Brasil.
  86. ↑ A indústria de alimentos e bebidas na sociedade brasileira atual.
  87. ↑ Faturamento da indústria de alimentos cresceu 6,7% em 2019.
  88. ↑ https://agenciabrasil.ebc.com.br/economia/noticia/2020-02/industria-de-alimentos-e-bebidas-faturaram-r-6999-bi-em-2019.
  89. ↑ Produção nacional de celulose cai 6,6% em 2019, aponta Ibá.
  90. ↑ Sabe qual é o estado brasileiro que mais produz Madeira? Não é São Paulo.
  91. ↑ São Mateus é o 6º maior produtor de madeira em tora para papel e celulose no país, diz IBGE.
  92. ↑ Saiba quais são os principais polos calçadistas do Brasil.
  93. ↑ Industrias calcadistas em Franca SP registram queda de 40% nas vagas de trabalho em 6 anos.
  94. ↑ Produção de calçados deve crescer 3% em 2019.
  95. ↑ Abicalçados apresenta Relatório Setorial 2019.
  96. ↑ Exportação de Calçados: Saiba mais.
  97. ↑ Minas Gerais produz 32,3% do aço nacional em 2019.
  98. ↑ O novo mapa das montadoras.
  99. ↑ Indústria automobilística do Sul do Rio impulsiona superavit na economia.
  100. ↑ Indústria Química no Brasil.
  101. ↑ Estudo de 2018.
  102. ↑ Produção nacional da indústria de químicos cai 5,7% em 2019, diz Abiquim.
  103. ↑ Industria Textil no Brasil.
  104. ↑ Production of Crude Oil including Lease Condensate 2019.
  105. ↑ Produção de petróleo e gás no Brasil ultrapassa 4 milhões de boe/d pela primeira vez.
  106. ↑ Rio aumenta sua participação na produção nacional de petróleo e gás. anp.gov.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-27)].
  107. ↑ How many power plants do we have in Brazil?
  108. ↑ Brasil alcança 170 mil megawatts de capacidade instalada em 2019.
  109. ↑ IEMA (Instituto de Energia e Meio Ambiente),2016.Série TERMOELETRICIDADE EM FOCO: Uso de água em termoelétricas. energiaeambiente.org.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-01)].
  110. ↑ a b c d RENEWABLE CAPACITY STATISTICS 2022.
  111. ↑ O BNDES e a questão energética e logística da Região Sudeste.
  112. ↑ Power: World’s biggest hydroelectric facility. ga.water.usgs.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-19)].
  113. ↑ Key World Energy Statistics -- 2006 Edition. iea.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-09)].
  114. ↑ Ventos promissores a caminho.
  115. ↑ Brazilian onshore wind potential could be 880 GW, study indicates. www2.ctee.com.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-14)].
  116. ↑ a b Quantas usinas geradoras de energia temos no Brasil?
  117. ↑ Eólica supera 22 GW em operação no Brasil.
  118. ↑ Hannah Ritchie, Max Roser: Wind Power generation.
  119. ↑ RENEWABLE CAPACITY STATISTICS 2021.
  120. ↑ Boletim Mensal de Geração Solar Fotovoltaica Setembro/2020.
  121. ↑ Solar atinge 21 GW e R$ 108,6 bi em investimentos no Brasil.
  122. ↑ Hannah Ritchie, Max Roser: Solar Power Generation.
  123. ↑ Anuário CNT do transporte 2018.
  124. ↑ Brasil tem 9 dos maiores aeroportos da América Latina.
  125. ↑ The World Factbook – Central Intelligence.
  126. ↑ Port Activity of Latin America and the Caribbean 2018.
  127. ↑ Transporte hidroviário.
  128. ↑ População residente, por situação do domicílio e sexo, segundo os grupos de religião – Brasil – 2010. IBGE. [dostęp 2013-11-20].
  129. ↑ Conela: Resumen estadistico de la iglesia latina global. Prolades.com, 2011.
  130. ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-05-22].
  131. ↑ Facts and Statistics. An Official WEBSITE of The Church of JESUS CHRIST of LATTER-DAY SAINTS. [dostęp 2014-05-22].
  132. ↑ a b Brazil – Sports and recreation, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
  133. ↑ Fifa/Coca-Cola world ranking. fifa.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-12)].
  134. ↑ Przemysław Kempiński, Formuła 1 – Dziel Pasję – Serwis F1 [online], f1.dziel-pasje.pl [dostęp 2017-02-07] (pol.).
  135. ↑ 2021 Brazil Military Strength [online], globalfirepower.com [dostęp 2021-01-26].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Alves, Maria Helena Moreira (1985). State and Opposition in Military Brazil. Austin, TX: University of Texas Press.
  • Amann, Edmund (1990). The Illusion of Stability: The Brazilian Economy under Cardoso. World Development (s. 1805–1819).
  • Bellos, Alex (2003). Futebol: The Brazilian Way of Life. London: Bloomsbury Publishing plc.
  • Bethell, Leslie (1991). Colonial Brazil. Cambridge: CUP.
  • Costa, João Cruz (1964). A History of Ideas in Brazil. Los Angeles, CA: University of California Press.
  • Fausto, Boris (1999). A Concise History of Brazil. Cambridge: CUP.
  • Furtado, Celso. The Economic Growth of Brazil: A Survey from Colonial to Modern Times. Berkeley, CA: University of California Press.
  • Leal, Victor Nunes (1977). Coronelismo: The Municipality and Representative Government in Brazil. Cambridge: CUP.
  • Malathronas, John (2003). Brazil: Life, Blood, Soul. Chichester: Summersdale.
  • Martinez-Lara, Javier (1995). Building Democracy in Brazil: The Politics of Constitutional Change. Macmillan.
  • Prado Júnior, Caio (1967). The Colonial Background of Modern Brazil. Los Angeles, CA: University of California Press.
  • Schneider, Ronald (1995). Brazil: Culture and Politics in a New Economic Powerhouse. Boulder Westview.
  • Thomas E. Skidmore: Black Into White: Race and Nationality in Brazilian Thought. New York Oxford University Press, 1974. OCLC 976821765.
  • Wagley, Charles (1963). An Introduction to Brazil. New York, New York: Columbia University Press.
  • The World Almanac and Book of Facts: Brazil. New York, NY: World Almanac Books. 2006.
Państwa Ameryki Południowej
Państwa
Terytoria zależne

Dawne kolonie Portugalii
Afryka
Ameryka
Azja

Członkostwo w organizacjach międzynarodowych
Organizacja Państw Amerykańskich (OPA)
Unia Łacińska
Język francuski
Język hiszpański
Język kataloński
Język portugalski
Język rumuński
Język włoski

Państwa należące do Unii Łacińskiej

Światowa Organizacja Handlu (WTO)

Mapa członków WTO

Grupa 20 najważniejszych gospodarek światowych
Państwa G4

Flaga ONZ

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Brazylia&oldid=75176442”