Przejdź do zawartości

Sarneński Rejon Umocniony

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest najnowsza wersja artykułu Sarneński Rejon Umocniony edytowana 16:03, 28 gru 2023 przez Mix321 (dyskusja | edycje).
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)

Sarneński Rejon Umocniony, Odcinek Umocniony Sarny – polska umocniona pozycja obronna przecinająca obszar Polesia i Wołynia, stanowiąca pasmo warowne, broniące wschodnich terenów II RP przed agresją ZSRS.

Planowanie

[edytuj | edytuj kod]

Studia nad budową umocnień obronnych na wschodzie państwa podjęto w 1926 roku, kiedy ruszyły prace nad Planem Operacyjnym „Wschód”[1]. Przyszły wschodni front został podzielony na sześć rejonów operacyjnych „Wilno”, „Lida”, „Baranowicze”, „Polesie”, „Wołyń” i „Podole”[2]. W październiku 1935 r. Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych zatwierdził program rozbudowy poniemieckich i poaustriackich fortyfikacji z I wojny światowej oraz stawiania nowych umocnień i urządzeń hydrotechnicznych na Polesiu[3].

Ze względu na ukształtowanie terenu, Polesie traktowane było jako naturalna przeszkoda terenowa[2]. Wiosną 1936 r. zakończono szczegółowe planowanie umocnień na Polesiu. Rejon operacyjny Polesie liczył 430 kilometrów i miało na nim powstać łącznie 660 zbrojonych betonowych schronów bojowych[4] dla Armii Polesie[5]. Umocnienia na Polesiu dzieliły się na trzy odcinki Hancewicze (120 km), Łuniniec (140 km)[4] i Sarny (170 km)[1]. Odcinek Sarny, położony na wschód i południe od Sarn, ciągnął się od jeziora Somino przez stację Straszów i wieś Czudel, a następnie wzdłuż Słuczy do Tyszycy i dalej przez wieś Polany i stację Mokwin do ujścia Zameczku do Horynia[6] i dzielił się na pododcinki Czudel, Bereźne i Horyń, te zaś na sektory[5]. Ta pozycja obronna miała służyć do odparcia pierwszych akcji napierającego napastnika i osłaniać koncentrację jednostek Wojska Polskiego[1] w rejonie Brześcia nad Bugiem[2].

Wznoszone co ok. 200 m[7] po obu stronach rzeki Słucz[8] schrony miały być uzbrojone w ciężkie i ręczne karabiny maszynowe[5] (prowadzące ogień w tym samym kierunku)[9], a w niektórych przypadkach moździerze, granatniki[8] oraz działa polowe 75 mm[5] i przeciwpancerne 37 mm Boforsa[8]. Planowano budowle chronione przez kopuły pancerne schronów o trzech do sześciu strzelnicach i pancerzu o grubości 160–240 mm[8] oraz system zapór inżynieryjnych, m.in. od trzech do sześciu rzędów drutu kolczastego. Obiekty umocnione dysponowały agregatami prądotwórczymi i studniami z ręcznymi pompami oraz zapasem żywności na sześć dni[8]. Ponadto zamierzano wykorzystać przeszkody wodne, w tym powstałe w wyniku zalania określonych terenów[5] jazy, kanały i tamy[2]. Głębokość strefy ufortyfikowanej miała wynosić od trzech do jednego kilometra[8].

Żelbetowe fortyfikacje nad Słuczem nazywane były też Linią Sosnkowskiego[10].

Budowa

[edytuj | edytuj kod]

Prace nad budową fortyfikacji Sarneńskiego Rejonu Umocnionego podjęto w 1936 roku[11]. Początkowo zdecydowano się ufortyfikować centralną część odcinka poleskiego w rejonie Sarn oraz Horynia[2]. Łącznie w odległości ponad 40 km od granicy[12] zamierzano wybudować system umocnień w postaci 358 obiektów rozmieszczonych na odcinku długości 170 kilometrów, w tym schrony bojowe[5]. Umocnienia ukończono na pododcinkach Czudel, i Bereźne[1], a odcinka od Polan do Horynia nie zdołano zrealizować[6] – umocnienia stałe miały być gotowe i całkowicie uzbrojone oraz obsadzone przez załogi nie wcześniej niż wiosną 1940 r.[2] W chwili wybuchu wojny brakowało dzwonów obserwacyjnych i kopuł ckm, podstaw ckm z pancerzami, pancerzy uszczelniających do strzelnic, instalacji wentylacyjnych i okablowania telefonicznego[3]. Prace kontynuowano tylko do marca 1939 r., po czym latem 1939 r. pozostałe odcinki uzupełniono w systemie fortyfikacji polowych[1]. Do wybuchu wojny powstało ponad 220 schronów bojowych i 20 amunicyjnych[8]. Dodatkowo nie wszystkie zbudowane bunkry zostały wyposażone w urządzenia elektryczne oraz ciężkie uzbrojenie[13].

Budowa Sarneńskiego Rejonu Umocnionego objęta była ochroną kontrwywiadowczą Placówki Wywiadowczej Nr 7 KOP w Sarnach, ale mimo podjętych środków ostrożności Sowieci odnotowali budowę umocnień w tym rejonie, m.in. za sprawą aktywności lotnictwa zwiadowczego[2], w związku z czym podczas budowy rejonu umocnionego od wiosny 1937 r., na lądowisku Orłówka rozlokowano klucz trzech myśliwców PZL P-11c, wydzielonych ze 162. Eskadry[14]. To podczas służby w Sarnach Witold Urbanowicz odnotował w sierpniu 1936 r. swoje pierwsze zestrzelenie. Mimo że liczba funkcjonariuszy kontrwywiadu KOP przydzielonych do ochrony prac była niewystarczająca[2], w styczniu 1937 roku zlikwidowana została siatka szpiegowska, której zadaniem było meldowanie o rozpoznanych pracach przy budowie umocnień[2].

Wykorzystanie

[edytuj | edytuj kod]

Latem 1939 r. rozpoczęto demontowanie części wyposażenia pancernego i przeciwgazowego oraz central i aparatów telefonicznych, które wraz z bronią i amunicją wywożono do schronów w Obszarze Warownym „Śląsk” i do fortyfikacji w rejonie Łomży[3]. 13 września pułk KOP „Sarny” otrzymał rozkaz wycofać uzbrojenie i żołnierzy oraz ewakuować na przedmoście rumuńskie. 16 września transporty kolejowe pułku były gotowe do odjazdu, ale bombardowania Luftwaffe unieruchomiły ruch kolejowy z Sarn, zatem po agresji na Polskę 17 września 1939 roku dowódca pułku ppłk Nikodem Sulik nakazał ponownie obsadzić umocnienia[8].

Pułk KOP „Sarny” znalazł się w pasie natarcia 60 Dywizji Strzeleckiej 15 Korpusu Strzeleckiego 5 Armii Frontu Ukraińskiego na OlewskRokitnoSarny. Jednostka ta otrzymała rozkaz wiązania załogi polskich umocnień, a w sprzyjających warunkach podjęcie próby ich przerwania. Sowieci skierowali natarcie na Tynne, obsadzone przez 4 Kompanię Batalionu Fortecznego KOP „Sarny”, i 18 września zgrupowali się w lasach na wschód od Tynnego[8].

Schron w Tynnem, w którym zginął ppor. Jan Bołbott

Pomimo faktu, że w sierpniu na zachód Polski wyjechała większość żołnierzy pułku, a pod Sarnami pozostały jedynie załogi szkieletowe[5], na które składało się 4000 żołnierzy z 4 batalionów KOP[12], walki pod Tynnem toczyły się w dniach od 18 do 21 września[3]. W efekcie polskiego oporu 19 września ok. południa sowieckie wojska musiały przejściowo odstąpić od polskich fortyfikacji[8]. Wojsko sowieckie, żeby pokonać polskie załogi, organizowało grupy saperskie, wysadzając poszczególne schrony[7]. Bardzo skutecznie walczyła m.in. załoga schronu ppor. Jana Bołbotta, która zginęła wysadzona przez sowieckich saperów[8] 20 września[10]. Obronę Tynnego uważa się za najcięższe w całej kampanii wrześniowej 1939 r. walki przeciw sowietom[15].

Z uwagi na ogólne położenie pułku, 19 września wieczorem rozpoczął on wycofanie, skutecznie ewakuując się na Lubelszczyznę[8]. Jednocześnie trwające jeszcze walki pod Tynnem umożliwiły wyjście z oskrzydlenia zasadniczym siłom pułku[3]. Siły 4. kompanii Batalionu Fortecznego zadały znaczne straty Sowietom, dzięki czemu zdecydowanie opóźnił się marsz sił sowieckich w stronę pozycji Wehrmachtu. Straty kompanii fortecznej sięgnęły 80%[3]. W efekcie stoczonych walk Sowieci zaatakowali Sarny dopiero 19 września i opanowali je dopiero 21 września[5].

Większość bunkrów została wysadzona przez wojska sowieckie w latach 1939–1941[13], ale ich resztki schronów wciąż można znaleźć na wschód od Sarn[5]. Ocalałe schrony UPA wykorzystywała na kryjówki[16].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e Czesław Grzelak, Sytuacja polityczno-militarna Polski i jej Kresy Wschodnie w przededniu sowieckiej agresji, „Niepodległość i Pamięć”, 6/2 (15), 1999, s. 67-78 [dostęp 2023-11-24] (pol.).
  2. a b c d e f g h i Jacek Biernacki i Bogusław Kubisz, KONTRWYWIAD II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. VI, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 2019 [dostęp 2023-11-24] (pol.).
  3. a b c d e f Waldemar Bocheński, Hekatomba na Polesiu. Losy 4. kompanii Batalionu Fortecznego KOP „Sarny” i poszukiwania szczątków żołnierzy [online], Przystanek Historia, 18 września 2020 [dostęp 2023-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-09] (pol.).
  4. a b Ihar Melnikau, Polska przygotowywała się do obrony Polesia. Wojna przyszła za szybko [online], www.onet.pl, 3 września 2022 [dostęp 2023-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-26] (pol.).
  5. a b c d e f g h i Polskie schrony przeciw Sowietom – kresy1939.pl [online], 17 sierpnia 2018 [dostęp 2023-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-26] (pol.).
  6. a b Grzegorz Rąkowski, Wołyń, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2005, s. 122, ISBN 978-83-89188-32-8 [dostęp 2023-11-24] (pol.).
  7. a b Natalia Denysiuk, W Tynnem uczczono pamięć żołnierzy KOP, „Monitor Wołyński” (18 (242)), 26 września 2019 [dostęp 2023-11-26] (pol.).
  8. a b c d e f g h i j k l Wojciech Włodarkiewicz, STRAŻ WSCHODNIEJ GRANICY [online], 17 września 2017 [dostęp 2023-11-25] (pol.).
  9. Franz Aufmann, O tym, co wszystkim jest znane – „Zadania ogniowe schronu broni maszynowej” – Hauba [online] [dostęp 2023-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-26] (pol.).
  10. a b Waldemar Bocheński, PODRÓŻ HISTORYCZNA NA DAWNE KRESY II RZECZPOSPOLITEJ [online], muzeumsg.strazgraniczna.pl, s. 69 [dostęp 2023-11-26] (pol.).
  11. Historia polskich formacji granicznych - Korpus Ochrony Pogranicza [online], www.emeryci-sg.org.pl [dostęp 2023-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-26] (pol.).
  12. a b Tomasz Greniuch, 17 września – to nie była wojna według znanych zasad europejskich. "Ze względu na potworne barbarzyństwo najeźdźców" [online], wpolityce.pl, 17 września 2011 [dostęp 2023-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-26] (pol.).
  13. a b Artur WĄSOWSKI, Krzysztof CZUCHRYTA, ODCINEK UMOCNIONY „SARNY” [online], Straż Graniczna [dostęp 2023-11-24] (pol.).
  14. WOJCIECH GROBELSKI, FORMACJE GRANICZNE II RZECZYPOSPOLITEJ, „ROCZNIKI WYDZIAŁU NAUK PRAWNYCH I EKONOMICZNYCH KUL”, VIII−IX (1), 2012–2013, s. 277 [dostęp 2023-11-24] (pol.).
  15. Kajaki Słucz i Korczyk. Spływy kajakowe Ukraina. | kajaki.lublin.pl [online] [dostęp 2023-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-26] (pol.).
  16. Grzegorz Rąkowski, Wołyń, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2005, s. 123, ISBN 978-83-89188-32-8 [dostęp 2023-11-24] (pol.).