Latynizm

Latynizm - zwrot, wyraz lub składnia zdania wywodzące się z łaciny. W literaturze staropolskiej latynizmy występowały jako tzw. makaronizmy.

Zapożyczenia łacińskie do języka polskiego

Kiełkujące już w średniowieczu leksykalne wpływy łaciny rozwinęły się na dobre w XVI wieku na fali renesansowego jej uwielbienia, jeszcze szerzej upowszechniły się w wieku XVII i przetrwały poza kres doby średniopolskiej. Zapożyczenia łacińskie dzielą się na trzy główne grupy:

• Grupa pierwsza - to wyrazy oderwane, stanowiące nazwy urządzeń, instytucji, różnych działań ludzkich, wytworów umysłowej działalności. Należa tu także wielkie działy słownictwa specjalnego np. prawniczego, lekarskiego, liturgicznego.

Do wyrazów, których w obrębie potocznych zasobów słownictwa używa także współczesny Polak, albo w tym samym znaczeniu, albo w znaczeniu odmiennym należą: abdykować, absolut, aforyzm, apetyt, aprobować, arest, kolor, kolos, pretensyja, proponowac, okazyja, reguła, relacyja, religija, familija, forma, formuła, koncept, komisyja. Do wyrazów właściwych dobie średniopolskiej, a dziś nie używanych należą: absolwować 'rozgrzeszyć', abrewiacyja 'skrót w piśmie', akomodować się ' dogadzać, przypodobywać się, przymilać się, nadskakiwać, zabiegac o czyją łaskę', alteracyja 'zmartwienie, zgryzota, smutek', delacyja 'oskarżenie, donos', delicyje 'rozkosz'.

• Grupa druga - to nazwy osób od ich zawodu, działalności.

Wyrazy, których w obrębie potocznych zasobów słownictwa używa współczesny Polak: akademik, aktor, architekt, ekonom, fizyk, kapelan, medyk, oficyjał, polityk, profesor. Wyrazy dzis nie używane, a właściwe dobie średniopolskiej to: adwersarz 'przeciwnik', akolit 'kleryk usługujący przy ołtarzu', audytor 'słuchacz', antychryst 'przeciwnik Chrystusa, fałszywy Chrystus'.

• Grupa trzecia - to nazwy konkretnych wytworów.

Do wyrazów, których w obrębie potocznych zasobów słownictwa używa także współczesny Polak, albo w tym samym znaczeniu, albo w znaczeniu odmiennym należą: ampułka, aparat 'ubiór i sprzęt wytworny', biret, cymbał, fosa, kałamarz, kolumna, korona, tron. Do wyrazów właściwych dobie średniopolskiej, a dziś nie używanych należą:cytara, fórta, frukt, insuła, pugilares, wikt. Patrząc na całokształt wpływów łaciny na słownictwo doby średniopolskiej należy zauważyć ich szkodliwość. Wspierały one niedołęstwo lub niechęć podejmowania wysiłku celem zdobycia rodzimego wyrazu dla nowych wytworów umysłowych i materialnych epoki w zgodzie z właściwymi i tradycyjnymi wzorami mowy ojczystej. Zapomniano też o dawnych zasobach słownikowych albo je lekceważono. Wybierano zaś drogę łatwiejszą: doczepiania rodzimego formantu ( np. - ować w czasownikach typu peregrynować, egzagerować) lub końcówki (np. w rzeczownikach żeńskich typu constitutio - konstytucyja, sessio - sesyja) lub zastosowanie derywacji wstecznej ( w rzeczownikach męskich i nijakich typu: pens z pensum, progres z progressus).

Bibliografia

• Klemensiewicz Z., Historia Jezyka Polskiego, Warszawa 1999.

Zobacz też: Zapożyczenia językowe