Złota Bulla Karola IV: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 20:34, 3 gru 2024

Ten artykuł od 2019-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Złota Bulla Karola IV a. Złota Bulla Norymberska (łac. Bulla Aurea, niem. Goldene Bulle, wł. Bolla d’oro) – jeden z głównych aktów prawnych określających ustrój Świętego Cesarstwa Rzymskiego; wydany w randze złotej bulli cesarskiej 10 stycznia 1356 przez Karola IV Luksemburskiego. Bulla została przyjęta na Sejmie Rzeszy w Norymberdze i zatwierdzona w Metz 25 grudnia tegoż roku. Uznawana za akt protokonstytucyjny, który ustalił podstawowe prerogatywy Sejmu Rzeszy oraz ordynację elekcji cesarzy poprzez wprowadzenie siedmiu stałych, dziedzicznych i nieusuwalnych elektorów. Określała też sukcesję w krajach Rzeszy rządzonych przez świeckich elektorów, ustalając primogeniturę męską. Przestała obowiązywać w 1806 w wyniku powołania Związku Reńskiego w miejsce Cesarstwa.

W 2013 została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata^[1].

Elektorzy

Osobny artykuł: Elektorzy Rzeszy.

Bulla wprowadzała mandat elektora Rzeszy. Był on przydzielony siedmiu władcom państw wchodzących w skład Cesarstwa: królowi Czech i po jednym władcy dla każdego z „księstw narodowych” Rzeszy. Odtąd elektorzy sprawowali stałe urzędy dworu monarchy. Akt nadawał dziedziczność urzędów i prawo nieusuwalności tytułów ziemskich ich właścicielom. Ponadto ujednolicono primogenituralną zasadę sukcesji w świeckich państwach elektorskich, przy zasadzie rozdzielności rządów, ograniczając możliwość zawarcia przez elektora unii personalnej przez kraje znajdujące się w różnych „księstwach narodowych”, ale przy zachowaniu niepodzielności ziem elektorskich^{[styl do poprawy]}. Elektorzy uzyskali również prawo majestatu, tj. ceremoniał równy królom. Dla zapewnienia niezależności uzyskali również privilegium de non appellando – najwyższe sądownictwo z zakazem apelowania do króla (cesarza), oskarżenia poddanych przeciw elektorom mógł rozstrzygać tylko Sejm Rzeszy, nie sam król. Elektorzy mieli tworzyć osobną kurię Sejmu Rzeszy, która uzyskała prawo do formułowania projektów ustaw do rozpatrzenia przez Sejm Rzeszy – na równi z królem (cesarzem).

Klasa	Elektor	Urząd dworski	Księstwo kamienne
elektorzy duchowni	Arcybiskup Trewiru	Arcykanclerz Burgundii	pierwszy elektor kościelny
	Arcybiskup Moguncji	Arcykanclerz Niemiec	drugi elektor kościelny
	Arcybiskup Kolonii	Arcykanclerz Włoch	trzeci elektor kościelny
elektorzy świeccy	Król Czech	cześnik Rzeszy	elektor Bawarczyków
	Hrabia palatyn reński	skarbnik Rzeszy	elektor Franków
	Książę Saksonii-Wittenbergi	marszałek Rzeszy	elektor Sasów
	Margrabia Brandenburgii	komornik Rzeszy	elektor Szwabów

Pozostałe postanowienia

Bulla wprowadzała następujące postanowienia:

zobowiązywała kanclerza Rzeszy do zwołania Sejmu Rzeszy do Frankfurtu nad Menem w ciągu miesiąca od śmierci króla (cesarza);
ustanawiała kolegialną regencję w czasie bezkrólewia dla palatyna reńskiego i księcia saskiego jako wikariuszy Cesarstwa;
król elekt uzyskiwał prawo do tytułowania się królem Rzymian, jednak zgodę na koronację na cesarza przez papieża musiał wyrazić Sejm Rzeszy;
ustanawiała formalne stolice w Akwizgranie dla Rzeszy Niemieckiej i w Rzymie dla Świętego Cesarstwa, czyniąc te miasta miejscami koronacji odpowiednio: królów i cesarzy Rzymian.

Przypisy

↑ The “Golden Bull” – All seven originals and the “King Wenceslaus’ luxury manuscript copy” of the Österreichische Nationalbibliothek. unesco.org. [dostęp 2013-11-17]. (ang.).

[1] The “Golden Bull” – All seven originals and the “King Wenceslaus’ luxury manuscript copy” of the Österreichische Nationalbibliothek. unesco.org. [dostęp 2013-11-17]. (ang.).

[1]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{Dopracować|więcej przypisów=2019-06}}
-[[Plik:Goldene-bulle 1c-480x475.jpg|166px|right]]
+[[Plik:Goldene Bulle - Vorderseite.JPG|thumb|upright|Pieczęć przy trewirskiej kopii Złotej Bulli]]
-'''Złota Bulla Karola IV''' – dokument reformujący ustrój [[Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego|Rzeszy Niemieckiej]]. Przyjęta w [[1355]] na sejmie w [[Norymberga|Norymberdze]], wydana przez cesarza rzymsko-niemieckiego [[Karol IV Luksemburski|Karola IV Luksemburskiego]]. Obowiązywała w Rzeszy aż do XIX w.
+[[Plik:Meister der Wenzel-Werkstatt 002.jpg|thumb|upright|Pierwsza karta Złotej Bulli (kopia z 1400 roku)]]
+'''Złota Bulla Karola IV''' a. '''''Złota Bulla Norymberska''''' ({{W języku|la|Bulla Aurea}}, {{W języku|de|Goldene Bulle}}, {{W języku|it|Bolla d’oro}}) – jeden z głównych [[Akt prawny|aktów prawnych]] określających ustrój [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętego Cesarstwa Rzymskiego]]; wydany w randze [[Złota bulla|złotej bulli cesarskiej]] 10 stycznia [[1356 w polityce|1356]] przez [[Karol IV Luksemburski|Karola IV Luksemburskiego]]. Bulla została przyjęta na [[Sejm Rzeszy (Święte Cesarstwo Rzymskie)|Sejmie Rzeszy]] w [[Norymberga|Norymberdze]] i zatwierdzona w [[Sejm Rzeszy w Metz|Metz]] 25 grudnia tegoż roku. Uznawana za akt [[Konstytucja|protokonstytucyjny]], który ustalił podstawowe prerogatywy Sejmu Rzeszy oraz ordynację [[Elekcja cesarska|elekcji cesarzy]] poprzez wprowadzenie siedmiu stałych, dziedzicznych i nieusuwalnych [[Elektorzy Rzeszy|elektorów]]. Określała też [[Sukcesja tronu|sukcesję]] w krajach [[Rzesza|Rzeszy]] rządzonych przez świeckich elektorów, ustalając [[Primogenitura|primogeniturę]] męską. Przestała obowiązywać w [[1806 w polityce|1806]] w wyniku powołania [[Związek Reński|Związku Reńskiego]] w miejsce Cesarstwa.
+W 2013 została wpisana na listę [[UNESCO]] ''[[Pamięć Świata]]''<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-8/the-golden-bull-all-seven-originals-and-the-king-wenceslaus-luxury-manuscript-copy-of-the-oesterreichische-nationalbibliothek/ |tytuł = The “Golden Bull” – All seven originals and the “King Wenceslaus’ luxury manuscript copy” of the Österreichische Nationalbibliothek |opublikowany = unesco.org |język = en |data dostępu = 2013-11-17}}</ref>.
-== Postanowienia ==
-Ogłoszona [[10 stycznia]] [[1356]], sankcjonowała nowy ustrój kraju. Ustalała liczbę siedmiu [[Elektorzy Rzeszy|elektorów]]:
+== Elektorzy ==
-trzech elektorów duchownych:
+{{Osobny artykuł|Elektorzy Rzeszy}}
-* [[arcybiskup]]a [[Moguncja|Moguncji]] – kanclerza Rzeszy
+Bulla wprowadzała mandat elektora Rzeszy. Był on przydzielony siedmiu władcom państw wchodzących w skład Cesarstwa: królowi Czech i po jednym władcy dla każdego z „[[Księstwo narodowe|księstw narodowych]]” Rzeszy. Odtąd elektorzy sprawowali stałe urzędy dworu monarchy. Akt nadawał dziedziczność urzędów i prawo nieusuwalności tytułów ziemskich ich właścicielom. Ponadto ujednolicono primogenituralną zasadę sukcesji w świeckich państwach elektorskich, przy zasadzie rozdzielności rządów, ograniczając możliwość zawarcia przez elektora unii personalnej przez kraje znajdujące się w różnych „księstwach narodowych”, ale przy zachowaniu niepodzielności ziem elektorskich{{Styl}}. Elektorzy uzyskali również ''[[prawo majestatu]]'', tj. ceremoniał równy królom. Dla zapewnienia niezależności uzyskali również ''privilegium de non appellando'' – najwyższe sądownictwo z zakazem apelowania do króla (cesarza), oskarżenia poddanych przeciw elektorom mógł rozstrzygać tylko Sejm Rzeszy, nie sam król. Elektorzy mieli tworzyć osobną kurię Sejmu Rzeszy, która uzyskała prawo do formułowania projektów ustaw do rozpatrzenia przez Sejm Rzeszy – na równi z królem (cesarzem).
-* arcybiskupa [[Trewir]]u – kanclerza [[Burgundia|Burgundii]]
+{| class="wikitable"
-* arcybiskupa [[Kolonia (Niemcy)|Kolonii]] – kanclerza [[Włochy|Włoch]]
+!Klasa
-i czterech elektorów świeckich:
+!Elektor
-* króla [[Czechy|Czech]] – [[cześnik]]a Rzeszy
+!Urząd dworski
-* [[Palatynat|palatyna reńskiego]] – [[stolnik]]a Rzeszy
+!Księstwo kamienne
-* margrabiego [[Brandenburgia|brandenburskiego]] – [[komornik]]a Rzeszy
+|-
-* księcia sasko-wittemberskiego – marszałka Rzeszy
+|rowspan="3"| elektorzy duchowni
+|[[Biskupi i arcybiskupi Trewiru|'''Arcybiskup Trewiru''']]
+|Arcykanclerz Burgundii
+|''pierwszy elektor kościelny''
+|-
+|'''[[Biskupi i arcybiskupi Moguncji|Arcybiskup Moguncji]]'''
+|Arcykanclerz Niemiec
+|''drugi elektor kościelny''
+|-
+|'''[[Biskupi i arcybiskupi Kolonii|Arcybiskup Kolonii]]'''
+|Arcykanclerz Włoch
+|''trzeci elektor kościelny''
+|-
+|rowspan="4"| elektorzy świeccy
+|'''[[Władcy Czech|Król Czech]]'''
+|[[cześnik]] Rzeszy
+|elektor [[Księstwo Bawarii|Bawarczyków]]
+|-
+|[[Władcy Palatynatu|'''Hrabia palatyn reński''']]
+|[[skarbnik]] Rzeszy
+|elektor [[Księstwo Frankonii|Franków]]
+|-
+|'''[[Władcy Saksonii|Książę Saksonii-Wittenbergi]]'''
+|[[Marszałek (urząd dworski)|marszałek]] Rzeszy
+|elektor [[Księstwo Saksonii|Sasów]]
+|-
+|[[Władcy Brandenburgii|'''Margrabia Brandenburgii''']]
+|[[Komornik (urząd dworski)|komornik]] Rzeszy
+|elektor [[Księstwo Szwabii|Szwabów]]
+|}
+== Pozostałe postanowienia ==
-Owych siedmiu elektorów miało [[Elekcja cesarska|wybierać cesarza]]. Reprezentowali dwa stany - świecki i duchowny. Stanowiska miały w przypadku świeckich zawsze przechodzić na najstarszego syna. Po śmierci króla, kanclerz Rzeszy zwoływał w ciągu miesiąca sejm do [[Frankfurt nad Menem|Frankfurtu nad Menem]]. Bulla dawała ogromne prawa elektorom w swoich posiadłościach, w praktyce czyniąc ich niezależnymi.
+Bulla wprowadzała następujące postanowienia:
+* zobowiązywała [[Kanclerz Świętego Cesarstwa Rzymskiego|kanclerza Rzeszy]] do zwołania Sejmu Rzeszy do [[Frankfurt nad Menem|Frankfurtu nad Menem]] w ciągu miesiąca od śmierci króla (cesarza);
-Elekt przez sam wybór otrzymywał jedynie godność króla rzymskiego z prawem do koronacji na cesarza. Przy jego wyborze obowiązywała większość głosów z decydującym głosem arcybiskupa Moguncji. Koronacji na króla, dokonywano w Akwizgranie, na cesarza zaś w Rzymie dokąd organizowaną uroczystą wyprawę koronacyjną.
+* ustanawiała kolegialną regencję w czasie bezkrólewia dla palatyna reńskiego i księcia saskiego jako [[Wikariusz Świętego Cesarstwa Rzymskiego|wikariuszy Cesarstwa]];
+* król elekt uzyskiwał prawo do tytułowania się królem Rzymian, jednak zgodę na koronację na cesarza przez papieża musiał wyrazić [[Sejm Rzeszy (Święte Cesarstwo Rzymskie)|Sejm Rzeszy]];
+* ustanawiała formalne stolice w [[Akwizgran]]ie dla [[Rzesza|Rzeszy Niemieckiej]] i w [[Rzym]]ie dla [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętego Cesarstwa]], czyniąc te miasta miejscami koronacji odpowiednio: królów i cesarzy Rzymian.
+== Przypisy ==
-W okresie bezkrólewia rządy sprawować miał palatyn reński oraz książę saski.
+{{Przypisy}}
-Złota Bulla dawała szereg uprawnień elektorom w celu zabezpieczenia ich przed naciskami oraz przed konfliktami o uprawnienia elektorskie:
-* dziedziczność godności elektora według primogenitury w linii męskiej
-* niepodzielność terytorium elektorskiego
-* prawo majestatu, czyli traktowania na równi z koronowanymi monarchami
-* ''[[privilegium de non appellando]]'' - najwyższe sądownictwo z zakazem apelowania do króla (cesarza), oskarżenia poddanych przeciw elektorom mógł rozstrzygać tylko Sejm Rzeszy, nie sam król
-* elektorowie mieli tworzyć osobną kurię Sejmu Rzeszy, która uzyskała prawo do formułowania projektów ustaw do rozpatrzenia przez Sejm Rzeszy - na równi z królem (cesarzem)
-== Zobacz też ==
-* [[Elektorzy Rzeszy]]
+{{Historia Niemiec}}
+{{Kontrola autorytatywna}}
+[[Kategoria:Historia Niemiec w średniowieczu]]
+[[Kategoria:Historia Kościoła katolickiego w Niemczech]]
 [[Kategoria:Święte Cesarstwo Rzymskie]]
+[[Kategoria:Złote bulle]]
+[[Kategoria:Obiekty z listy Pamięć Świata]]
-[[bg:Златна була (1356)]]
+[[Kategoria:Historia Norymbergi]]
-[[cs:Zlatá bula Karla IV.]]
-[[de:Goldene Bulle]]
-[[et:1356. aasta kuldbulla]]
-[[en:Golden Bull of 1356]]
-[[es:Bula de Oro de 1356]]
-[[fr:Bulle d'or]]
-[[ko:금인칙서 (1356년)]]
-[[id:Piagam Emas 1356]]
-[[ia:Bulla de Auro]]
-[[it:Bolla d'oro]]
-[[hu:Német Aranybulla]]
-[[nl:Gouden Bul]]
-[[no:Den gyldne bulle]]
-[[pt:Bula Dourada de 1356]]
-[[ro:Bula de Aur]]
-[[ru:Золотая булла (1356)]]
-[[sk:Zlatá bula Karola IV.]]
-[[uk:Золота булла (1356)]]