Latynizm: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Wycofano edycje użytkownika 89.64.149.121 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to 185.172.240.27. Znacznik: Wycofanie zmian |
Zob, też: Latynizmy w j. niem |
||
| (Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 13 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Latynizm''' (od {{w języku|la|latinus}} „łaciński”{{odn|Polański|1999|s=329–330}}) – [[Zapożyczenie językowe|zapożyczenie]] z [[łacina|łaciny]], zwykle w postaci [[wyraz]]u, [[Fraza (językoznawstwo)|frazy]] lub konstrukcji [[Syntaktyka (językoznawstwo)|składniowej]]{{odn|Polański|1999|s=329–330}}{{odn|Pisarek|Reczek|1991|s=179}}, rzadziej innego elementu (np. przyrostków typu ''-acja'', ''-tor''){{odn|Pisarek|Reczek|1991|s=179}}. |
|||
'''Latynizm''' – zwrot, [[wyraz]] lub [[Syntaktyka (językoznawstwo)|składnia]] [[zdanie|zdania]] wywodzące się z [[łacina|łaciny]]. W literaturze staropolskiej latynizmy występowały jako tzw. [[makaronizm]]y. |
|||
W językach współczesnych latynizmy i pseudolatynizmy (czyli wyrazy tworzone obecnie z wykorzystaniem [[morfem]]ów łacińskich) są bardzo liczne i cechują się dużą produktywnością w międzynarodowej terminologii naukowej i technicznej{{odn|Pisarek|Reczek|1991|s=179}}. |
|||
== Latynizmy w języku polskim == |
|||
Najwcześniejsze latynizmy polskie odnosiły się do terminologii kościelnej. Zapożyczenia spoza tego obszaru pojawiają się dopiero w XIV i XV wieku i są to przede wszystkim określenia lekarskie i botaniczne (np. ''kryształ'', ''migdały''), jak również związane ze szkołą i pracą umysłową (np. ''atrament'', ''rejestr''){{odn|Pisarek|Reczek|1991|s=179}}. |
|||
W XV i XVI wieku pojawiają się latynizmy z zakresu ustroju państwowego (np. ''akt''), sądownictwa (np. ''apelacja''), architektury (np. ''kolumna''){{odn|Pisarek|Reczek|1991|s=179}}. Liczne nowe zapożyczenia tego typu – zarówno wyrazowe, jak i składniowe – zaobserwować można w XVII i XVIII wieku, co ma związek z rozpowszechnieniem się nauki szkolnej wśród młodzieży szlacheckiej{{odn|Pisarek|Reczek|1991|s=179}}. Mimo późniejszych prób usuwania latynizmów z języka polskiego ich liczbę ocenia się na wiele setek{{odn|Pisarek|Reczek|1991|s=179}}. |
|||
Przykładowe latynizmy występujące we współczesnym języku polskim{{odn|Polański|1999|s=329–330}}: |
|||
* '''wyrazy:''' ''akcja'', ''edukacja'', ''mandat'' |
|||
* '''frazy:''' ''(warunek) sine qua non'' |
|||
* '''konstrukcje składniowe:''' ''wydaje się odgrywać ważną rolę'' (zamiast: ''wydaje się, że odgrywa ważną rolę''), pod wpływem łacińskiej konstrukcji [[nominativus cum infinitivo]]. |
|||
== Zobacz też == |
|||
{{wikisłownik|latynizm}} |
{{wikisłownik|latynizm}} |
||
* [[makaronizm]] |
|||
* [[latynizmy w języku niemieckim]] |
|||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy}} |
|||
== Bibliografia == |
|||
* {{Polański1999|autor=Kazimierz Polański|tytuł=Latynizm|odn=tak}} |
|||
* {{Cytuj |tytuł = Encyklopedia języka polskiego |wydawca = [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich]] |miejsce = Wrocław – Warszawa – Kraków |data = 1991 |wydanie = drugie, poprawione i uzupełnione |isbn = 83-04-029-94-4 |redaktor = [[Stanisław Urbańczyk]] |odn = tak |rozdział = Latynizm |autor r = [[Walery Pisarek]], Józef Reczek}} |
|||
{{kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Język łaciński]] |
[[Kategoria:Język łaciński]] |
||
[[Kategoria:Zapożyczenia językowe]] |
[[Kategoria:Zapożyczenia językowe]] |
||
[[Kategoria:Kontakty językowe]] |
|||
[[Kategoria:Język polski]] |
|||
Aktualna wersja na dzień 18:38, 8 lip 2024
Latynizm (od łac. latinus „łaciński”[1]) – zapożyczenie z łaciny, zwykle w postaci wyrazu, frazy lub konstrukcji składniowej[1][2], rzadziej innego elementu (np. przyrostków typu -acja, -tor)[2].
W językach współczesnych latynizmy i pseudolatynizmy (czyli wyrazy tworzone obecnie z wykorzystaniem morfemów łacińskich) są bardzo liczne i cechują się dużą produktywnością w międzynarodowej terminologii naukowej i technicznej[2].
Latynizmy w języku polskim
[edytuj | edytuj kod]Najwcześniejsze latynizmy polskie odnosiły się do terminologii kościelnej. Zapożyczenia spoza tego obszaru pojawiają się dopiero w XIV i XV wieku i są to przede wszystkim określenia lekarskie i botaniczne (np. kryształ, migdały), jak również związane ze szkołą i pracą umysłową (np. atrament, rejestr)[2].
W XV i XVI wieku pojawiają się latynizmy z zakresu ustroju państwowego (np. akt), sądownictwa (np. apelacja), architektury (np. kolumna)[2]. Liczne nowe zapożyczenia tego typu – zarówno wyrazowe, jak i składniowe – zaobserwować można w XVII i XVIII wieku, co ma związek z rozpowszechnieniem się nauki szkolnej wśród młodzieży szlacheckiej[2]. Mimo późniejszych prób usuwania latynizmów z języka polskiego ich liczbę ocenia się na wiele setek[2].
Przykładowe latynizmy występujące we współczesnym języku polskim[1]:
- wyrazy: akcja, edukacja, mandat
- frazy: (warunek) sine qua non
- konstrukcje składniowe: wydaje się odgrywać ważną rolę (zamiast: wydaje się, że odgrywa ważną rolę), pod wpływem łacińskiej konstrukcji nominativus cum infinitivo.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kazimierz Polański, Latynizm, [w:] Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
- Walery Pisarek, Józef Reczek, Latynizm, [w:] Stanisław Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, wyd. drugie, poprawione i uzupełnione, Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, ISBN 83-04-029-94-4.