Tekst źródłowy strony Dopamina

{{Związek chemiczny infobox
 |nazwa                      = Dopamina
 |1. grafika                 = Dopamin - Dopamine.svg
 |opis 1. grafiki            = 
 |2. grafika                 = 
 |opis 2. grafiki            = 
 |3. grafika                 = 
 |opis 3. grafiki            = 
 |nazwa systematyczna        = 4-(2-aminoetylo)benzeno-1,2-diol
 |nazwy farmaceutyczne       = ''Dopamini hydrochloridum''
 |inne nazwy                 = prolaktostatyna, 4-(2-aminoetylo)katechol, 3,4-dihydroksyfenyloetyloamina
 |wzór sumaryczny            = C<sub>8</sub>H<sub>11</sub>NO<sub>2</sub>
 |inne wzory                 = 
 |masa molowa                = 153,18
 |wygląd                     = biały proszek<ref name="MSDS">{{Sigma-Aldrich|MSDS=tak|id=H8502|marka=Sigma|nazwa=Dopamina, chlorowodorek}}</ref>
 |SMILES                     = C1=CC(=C(C=C1CCN)O)O
 |numer CAS                  = 51-61-6<br />62-31-7 ([[chlorowodorki|chlorowodorek]])
 |PubChem                    = 681
 |DrugBank                   = DB00988
 |gęstość                    = 
 |gęstość źródło             = 
 |stan skupienia w podanej g = 
 |g warunki niestandardowe   = 
 |rozpuszczalność w wodzie   = 600 g/l
 |rww źródło                 = {{r|DB}}
 |rww warunki niestandardowe = 
 |inne rozpuszczalniki       = '''[[etanol]]''': nierozpuszczalna<br />'''[[aceton]]''': nierozpuszczalna<br />'''[[chloroform]]''': nierozpuszczalna<br />'''[[eter dietylowy]]''': nierozpuszczalna
 |temperatura topnienia      = 128
 |tt źródło                  = {{r|PubChem}}<ref name="CID">{{ChemIDplus|CAS=51-61-6|nazwa=Dopamine|data dostępu=2012-08-03}}</ref>
 |tt warunki niestandardowe  = 
 |temperatura wrzenia        = 227
 |tw źródło                  = {{r|DB}}
 |tw warunki niestandardowe  = 23 mmHg
 |temperatura krytyczna      = 
 |tk źródło                  = 
 |ciśnienie krytyczne        = 
 |ck źródło                  = 
 |logP                       = -0,98{{r|DB}}
 |kwasowość                  = 
 |zasadowość                 = p''K''<sub>BH<sup>+</sup></sub> = 8,93
 |lepkość                    = 
 |l źródło                   = 
 |l warunki niestandardowe   = 
 |napięcie powierzchniowe    = 
 |np źródło                  = 
 |np warunki niestandardowe  = 
 |układ krystalograficzny    = 
 |moment dipolowy            = 
 |moment dipolowy źródło     = 
 |karta charakterystyki      = {{Sigma-Aldrich|link=tak|id= H8502|marka=Sigma}}
 |zagrożenia GHS źródło      = MSDS
 |postać GHS                 = chlorowodorek
 |piktogram GHS              = {{Piktogram GHS|07|09}}
 |hasło GHS                  = Wng
 |zwroty H                   = {{Zwroty H|302|410}}
 |zwroty EUH                 = {{Zwroty EUH|brak}}
 |zwroty P                   = {{Zwroty P|273|501}}
 |zagrożenia UE źródło       = MSDS
 |postać UE                  = chlorowodorek
 |piktogram UE               = {{Piktogram ostrzegawczy|Xi}}
 |zwroty R                   = {{Zwroty R|22|50/53}}
 |zwroty S                   = {{Zwroty S|61}}
 |NFPA 704                   = 
 |NFPA 704 źródło            = 
 |temperatura zapłonu        = 
 |tz źródło                  = 
 |tz warunki niestandardowe  = 
 |temperatura samozapłonu    = 
 |ts źródło                  = 
 |ts warunki niestandardowe  = 
 |numer RTECS                = UX1088000
 |dawka śmiertelna           = LD<sub>50</sub> 59 mg/kg (mysz, dożylnie)
 |pochodne                   = 
 |podobne związki            = 
 |ATC                        = [[ATC (C01)|C01 CA04]]
 |legalność w Polsce         = 
 |stosowanie w ciąży         = 
 |działanie                  = kardiotoniczne
 |procent wchłaniania        = 
 |biodostępność              = 
 |okres półtrwania           = 2 min
 |wiązanie z białkami osocza = 
 |metabolizm                 = 
 |wydalanie                  = z moczem
 |drogi podawania            = dożylnie
 |objętość dystrybucji       = 
 |commons                    = Category:Dopamine
 |wikisłownik                = dopamina
}}
'''Dopamina''' ([[łacina|łac.]] ''dopaminum'') – [[związki organiczne|organiczny związek chemiczny]] z grupy [[katecholaminy|katecholamin]]. Ważny [[neuroprzekaźnik]] syntezowany i uwalniany przez dopaminergiczne neurony [[ośrodkowy układ nerwowy|ośrodkowego układu nerwowego]].

Dopamina działa przez swoiste [[receptor]]y (pięć opisanych podtypów) zlokalizowane w błonach presynaptycznej i postsynaptycznej. Odgrywa odmienną rolę w zależności od miejsca swego działania:
* w [[Układ pozapiramidowy|układzie pozapiramidowym]] jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni – w [[choroba Parkinsona|chorobie Parkinsona]] występuje niedobór dopaminy
* w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, [[procesy poznawcze|wyższe czynności psychiczne]] oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe
* w [[podwzgórze|podwzgórzu]] jest związana głównie z regulacją wydzielania [[hormony zwierzęce|hormonów]], zwłaszcza [[prolaktyna|prolaktyny]] (stąd inną nazwą dopaminy jest '''prolaktostatyna''' ([[język angielski|ang.]] ''prolactin inhibitory hormone'')) i [[gonadotropiny|gonadotropin]].

Dopamina jest syntetyzowana także w tkankach obwodowych (kanaliki nerkowe i nerkowe naczynia krwionośne, pęcherzyki płucne, trzustka oraz naczynia krwionośne płuc i serca) i wykazuje tam aktywność autokrynną.

Przypisuje się dopaminie pełnienie funkcji „przekaźnika przyjemności”, co nie jest jednak poparte wiarygodnymi źródłami<ref name="Kostowski">{{cytuj książkę |nazwisko = Kostowski |imię = Wojciech |nazwisko2 = Herman |imię2 = Zbigniew S. |tytuł = Farmakologia – podstawy farmakoterapii: podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy |rok = 2006 |wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL |miejsce = Warszawa |isbn = 8320033527 |wydanie = 3 poprawione i uzupełnione |strony = 1569}}</ref>.
Cechą większości substancji uzależniających jest bezpośrednie lub pośrednie nasilenie dopaminergicznej impulsacji w [[szlaki dopaminergiczne|układzie mezolimbicznym]], co przejawia się zwiększonym stężeniem dopaminy w jądrze [[Jądro półleżące|półleżącym]] przegrody i kory oczodołowo-czołowej{{r|Kostowski}}. Odstawienie substancji narkotycznej wywołuje patologiczne obniżenie stężenia dopaminy w tej strukturze mózgu, co objawia się [[Dysforia|dysforią]] oraz objawami głodu narkotykowego.

== Struktura ==
Cząsteczka dopaminy zawiera strukturę [[pirokatechina|pirokatechiny]] (pierścień [[benzen]]owy z przyłączonymi dwoma grupami hydroksylowymi w pozycji [[Izomeria orto, meta, para|orto]]) z przyłączoną grupą [[Aminy|aminową]] poprzez łańcuch [[Grupa alkilowa|etylowy]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/dopamine |tytuł = Dopamine |opublikowany = PubChem |język = en}}</ref>. Dopamina jest najprostszą możliwą [[Katecholaminy|katecholaminą]] do których należą również neuromediatory takie jak [[adrenalina]] i [[noradrenalina]]<ref>{{Encyklopedia Britannica |id = science/catecholamine |tytuł = catecholamine |data dostępu = 2022-09-30}}</ref>. Obecność pierścienia benzenowego z przyłączoną grupą aminową grupuje ją także do [[pochodne fenyloetyloaminy|pochodnych fenyloetyloaminy]] – rodziny do której należy wiele [[substancja psychoaktywna|środków psychoaktywnych]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.chemicalland21.com/lifescience/phar/PHENYLETHYLAMINE.htm |tytuł = Phenylethylamine |opublikowany = ChemicalLand21.com |język = en}}</ref>.

Dopamina należy do zasad organicznych<ref name="Carter">{{Cytuj pismo |tytuł = Dopamine Hydrochloride |czasopismo = Analytical Profiles of Drug Substances |wolumin = 11 |strony = 257–272 |rok = 1982 |język = en}}</ref>. W kwaśnym środowisku dochodzi do uprotonowania grupy aminowej cząsteczki<ref name="Carter" />. Forma ta umożliwia wysoką rozpuszczalność w wodzie i względną stabilność, lecz może doprowadzić do utlenienia cząsteczki w przypadku ekspozycji na tlen lub inne [[oksydanty]]<ref name="Carter" />. W zasadowym środowisku nie dochodzi do tworzenia formy protonowanej<ref name="Carter" />. Jest ona słabiej rozpuszczalna i bardziej reaktywna<ref name="Carter" />. Dla celów leczniczych dopamina podawana jest w postaci [[Chlorowodorki|chlorowodorku]] (forma uprotonowana) z powodu jej zwiększonej rozpuszczalności i stabilności<ref name="Carter" />. W formie stałej chlorowodorek dopaminy jest bezbarwnym proszkiem<ref name="Carter" />.
{{Grafika rozwinięta
| opis       =
| położenie  = center

| grafika1   = Dopamine2.svg
| szerokość1 = 250
| alt1       =
| opis1      = Dopamina
| link1      =
| klasa1     = skin-invert-image

| grafika2   = Fenyloetyloamina.svg
| szerokość2 = 256
| alt2       =
| opis2      = Fenyloetyloamina
| link2      =
| klasa2     = skin-invert-image

| grafika3   = Brenzcatechin.svg
| szerokość3 = 117
| alt3       =
| opis3      = Pirokatechina
| klasa3     = skin-invert-image
}}

== Biochemia ==
=== Synteza ===
[[Plik:Catecholamines biosynthesis.svg|mały|upright|Szlak metaboliczny katecholamin]]
Dopamina jest syntetyzowana głównie w [[neuron]]ach i komórkach [[rdzeń nadnercza|rdzenia nadnerczy]]<ref name="Seeman">{{Cytuj książkę |tytuł = The Dopamine Receptors |wydawca = Springer |rok = 2009 |strony = 1–22 |rozdział = Chapter 1: Historical overview: Introduction to the dopamine receptors |isbn = 1-60327-333-6 |język = en}}</ref>. [[Szlak metaboliczny]] syntezy dopaminy to:

L-Fenyloalanina→ L-Tyrozyna → L-DOPA → Dopamina

Bezpośredni prekursor dopaminy, [[Lewodopa|L-DOPA]], może być tworzony pośrednio z aminokwasu [[fenyloalanina|fenyloalaniny]] lub bezpośrednio z [[tyrozyna|tyrozyny]]<ref name="Musacchio">{{Cytuj książkę |tytuł = Biochemistry of Biogenic Amines |wydawca = Springer |rok = 2013 |strony = 1–35 |rozdział = Chapter 1: Enzymes involved in the biosynthesis and degradation of catecholamines |isbn = 1-4684-3171-4 |język = en}}</ref>. Aminokwasy te znajdują się w niemal każdym [[Białka|białku]], więc są łatwo dostępne z pożywienia. Chociaż dopamina również znajduje się w pożywieniu to w przeciwieństwie do aminokwasów nie jest zdolna do przekraczania [[bariera krew-mózg|bariery krew-mózg]]<ref name="Nice-pharma">{{Cytuj książkę |tytuł = Parkinson’s Disease |url = http://guidance.nice.org.uk/CG35/Guidance/pdf/English |wydawca = Royal College of Physicians |miejsce = London |rok = 2006 |strony = 59–100 |rozdział = Symptomatic pharmacological therapy in Parkinson’s disease |isbn = 1-86016-283-5 |język = en}}</ref>. Z tego powodu musi być syntetyzowana w samym mózgu z prekursorów, aby wykazywać działanie [[neuroprzekaźnik]]a<ref name="Nice-pharma" />.

L-fenyloalanina jest przekształcana do L-tyrozyny przez enzym [[hydroksylaza fenyloalaninowa|hydroksylazę fenyloalaninową]] z udziałem cząsteczkowego tlenu i [[Sapropteryna|tetrahydrobiopteryny]] jako kofaktorów. L-tyrozyna przechodzi w L-DOPA przy udziale enzymu [[hydroksylaza tyrozynowa|hydroksylazy tyrozynowej]] wraz z tlenem, tetrahydrobiopteryną oraz [[żelazo|żelazem]] (Fe<sup>2+</sup>) jako [[kofaktory]]<ref name="Musacchio" />. Enzym [[dekarboksylaza aromatycznych L-aminokwasów]] (dekarboksylaza DOPA) przekształca L-DOPA do dopaminy z [[fosforan pirydoksalu|fosforanem pirydoksalu]] jako kofaktorem<ref name="Musacchio" />.

Dopamina jest prekursorem w syntezie [[noradrenalina|noradrenaliny]] i [[adrenalina|adrenaliny]]<ref name="Musacchio" />. Dopamina jest przekształcana do noradrenaliny przy udziale enzymu [[hydroksylaza dopaminowa|hydroksylazy dopaminowej]] przy udziale tlenu i [[kwas askorbinowy|kwasu askorbinowego]] jako kofaktorów<ref name="Musacchio" />. Adrenalina powstaje z noradrenaliny przy udziale [[N-metylotransferaza fenyloetanoloaminowa|N-metylotransferazy fenyloetanoloaminowej]] z [[S-Adenozylometionina|S-adenozylometioniną]] jako kofaktorem<ref name="Musacchio" />.

Brak któregokolwiek aminokwasu lub kofaktora w szlaku może upośledzić syntezę dopaminy, noradrenaliny i adrenaliny<ref name="Musacchio" />.

=== Degradacja ===
[[Plik:Dopamine degradation.svg|mały|upright|Reakcje degradacji dopaminy]]
Dopamina jest rozkładana do nieaktywnych [[metabolit]]ów przez zespół enzymów w kolejności: [[monoaminooksydaza]] (MAO), [[Katecholo-O-metylotransferaza|COMT]] (COMT) i [[dehydrogenaza aldehydowa]]<ref name="Eisenhofer">{{Cytuj |autor = Graeme Eisenhofer, Irwin J. Kopin, David S. Goldstein |tytuł = Catecholamine metabolism: a contemporary view with implications for physiology and medicine |czasopismo = Pharmacological Reviews |data = 2004 |wolumin = 56 |numer = 3 |s = 331–349 |doi = 10.1124/pr.56.3.1 |pmid = 15317907 |język = en |dostęp = o}}</ref>. Oba izoenzymy monoaminoksydazy, MAO-A i MAO-B, mogą skutecznie metabolizować dopaminę<ref name="Musacchio" />. Głównym końcowym produktem rozkładu jest [[kwas homowanilinowy]], który nie ma znanej funkcji biologicznej<ref name="Eisenhofer" />. Z krwiobiegu kwas homowanilinowy jest [[filtracja kłębuszkowa|filtrowany]] przez nerki i wydalany z moczem<ref name="Eisenhofer" />.

W badaniach klinicznych u [[schizofrenia|schizofreników]], pomiar poziomu kwasu homowanilinowego w [[osocze krwi|osoczu]] używany jest do oszacowania poziomu aktywności dopaminy w mózgu. Trudności z wykorzystaniem tej metody są związane z rozkładem norepinefryny również do kwasu homowanilinowego<ref>{{Cytuj |autor = F. Amin, M. Davidson, K.L. Davis |tytuł = Homovanillic acid measurement in clinical research: a review of methodology |czasopismo = Schizophrenia Bulletin |data = 1992 |wolumin = 18 |numer = 1 |s = 123–148 |doi = 10.1093/schbul/18.1.123 |pmid = 1553492 |język = en |dostęp = o}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = F. Amin, M. Davidson, R.S. Kahn, J. Schmeidler, R. Stern |tytuł = Assessment of the Central Dopaminergic Index of Plasma HVA in Schizophrenia |czasopismo = Schizophrenia Bulletin |data = 1995 |wolumin = 21 |numer = 1 |s = 53–66 |doi = 10.1093/schbul/21.1.53 |pmid = 7770741 |język = en |dostęp = o}}</ref>.

Chociaż dopamina jest normalnie rozkładana przez [[oksydoreduktazy]], możliwe jest także jej [[Reakcja redoks|utlenienie]] przez bezpośrednią reakcję z tlenem z wytworzeniem [[chinony|chinonów]] oraz [[rodniki|wolnych rodników]]<ref name="Sulzer">{{Cytuj pismo |tytuł = Intraneuronal dopamine-quinone synthesis: a review |czasopismo = Neurotoxicity Research |wolumin = 1 |wydanie = 3 |strony = 181–195 |rok = 2000 |doi = 10.1007/BF03033289 |pmid = 12835101 |język = en}}</ref>. Prędkość przemiany może być zwiększona przez obecność jonów żelaza w środowisku reakcji. Chinony oraz rodniki wytworzone przez autooksydację dopaminy mogą być neurotoksyczne i badania wykazują, że mogą przyczyniać się do utraty komórek w [[choroba Parkinsona|chorobie Parkinsona]] i innych chorobach<ref>{{Cytuj |autor = Ikuko Miyazaki, Masato Asanuma |tytuł = Dopaminergic neuron-specific oxidative stress caused by dopamine itself |czasopismo = Acta Medica Okayama |data = 2008 |wolumin = 62 |numer = 3 |s = 141–150 |doi = 10.18926/AMO/30942 |pmid = 18596830 |język = en |dostęp = o}}</ref>.

== Działanie i funkcje ==
=== Efekty komórkowe ===
{| class="wikitable" style="float:right; margin-left:10px; text-align:center;"
|+ Receptory przyłączające dopaminę w mózgach ssaków<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.guidetopharmacology.org/GRAC/LigandDisplayForward?tab=biology&ligandId=940 |tytuł = Dopamine: Biological activity |opublikowany = International Union of Basic and Clinical Pharmacology |język = en}}</ref><ref name="Miller+Grandy 2016" />
|-
! Rodzina
! Receptor
! Gen
! Typ białka G
! Mechanizm działania
|-
|rowspan=2| D<sub>1</sub>-podobne
| [[Receptor dopaminowy D1|D<sub>1</sub>]]
| DRD1
|rowspan=2| G<sub>s</sub>
|rowspan=2| Zwiększa poziom wewnątrzkomórkowego [[Cykliczny adenozyno-3′,5′-monofosforan|cAMP]]<br />przez aktywację [[cyklaza adenylowa|cyklazy adenylowej]].
|-
| [[Receptor dopaminowy D5|D<sub>5</sub>]]
| DRD5
|-
|rowspan=3| D<sub>2</sub>-podobne
| [[Receptor dopaminowy D2|D<sub>2</sub>]]
| DRD2
|rowspan=3| G<sub>i</sub>
|rowspan=3| Zmniejsza poziom wewnątrzkomórkowego [[Cykliczny adenozyno-3′,5′-monofosforan|cAMP]]<br />przez hamowanie [[cyklaza adenylowa|cyklazy adenylowej]].
|-
| [[Receptor dopaminowy D3|D<sub>3</sub>]]
| DRD3
|-
| [[Receptor dopaminowy D4|D<sub>4</sub>]]
| DRD4
|-
| TAAR
| [[TAAR1]]
| TAAR1
| G<sub>s</sub><br />G<sub>q</sub>
| Zwiększa poziom wewnątrzkomórkowego [[Cykliczny adenozyno-3′,5′-monofosforan|cAMP]]<br />i wewnątrzkomórkowego stężenia wapnia.
|}
Dopamina wywołuje efekty poprzez przyłączanie się do odpowiednich [[receptor]]ów powierzchniowych komórki<ref name="Seeman" />. U ssaków zidentyfikowano pięć [[receptory dopaminowe|receptorów dopaminowych]] od D<sub>1</sub> do D<sub>5</sub><ref name="Seeman" />. Wszystkie z nich są [[receptory metabotropowe|receptorami metabotropowymi]] [[Receptory sprzężone z białkami G|sprzężonymi z białkiem G]], co oznacza, że działają poprzez system przekaźników drugorzędowych<ref name="Romanelli">{{Cytuj książkę |tytuł = The Dopamine Receptors |wydawca = Springer |rok = 2009 |strony = 137–174 |rozdział = Chapter 6: Dopamine receptor signalling: intracellular pathways to behavior |isbn = 1-60327-333-6 |język = en}}</ref>. Receptory te można podzielić na dwie rodziny: D<sub>1</sub>-podobne i D<sub>2</sub>-podobne<ref name="Seeman" />. Dla receptorów zlokalizowanych na neuronach w układzie nerwowym aktywacja D<sub>1</sub>-podobnych może powodować pobudzenie (przez otwarcie [[kanał sodowy|kanałów sodowych]]) lub inhibicję (przez otwarcie [[kanał potasowy|kanałów potasowych]]); z kolei efekt aktywacji receptorów D<sub>2</sub>-podobnych to z reguły [[inhibicja]] docelowego neuronu<ref name="Romanelli" />. W związku z tym dopamina nie jest przekaźnikiem hamującym, bądź pobudzającym, ponieważ efekt na neuron będzie zależał od typów receptorów obecnych na jego błonie wywołujących wzrost bądź spadek poziomu drugiego przekaźnika ([[Cykliczny adenozyno-3′,5′-monofosforan|cAMP]])<ref name="Romanelli" />. Receptory D<sub>1</sub> są najliczniejszymi receptorami w układzie nerwowym ludzi, następne są receptory D<sub>2</sub>, natomiast pozostałe (D3, D4, D5) występują znacznie rzadziej<ref name="Romanelli" />.

==== Przechowywanie, uwalnianie i wychwyt zwrotny ====
[[Plik:Synapse dopaminergique.png|mały|Obieg dopaminy w synapsie. Po uwolnieniu dopaminy może być ona [[wychwyt zwrotny|wychwycona zwrotnie]] lub rozłożona przez enzymy.<br />TH: [[hydroksylaza tyrozynowa]]<br />DOPA: [[Lewodopa|L-DOPA]]<br />DAT: transporter dopaminy<br />DDC: [[Dekarboksylaza aromatycznych L-aminokwasów]]<br />VMAT: pęcherzykowy transporter monoaminowy<br />MAO: [[Monoaminooksydaza|oksydaza monoaminowa]]<br />COMT: [[katecholo-O-metylotransferaza]]<br />HVA: [[kwas homowanilinowy]]]]
W mózgu dopamina funkcjonuje jako [[neuroprzekaźnik]] i [[neuromodulator]] i jest kontrolowana przez zespół mechanizmów powszechnych dla [[monoaminy|neurotransmiterów monoaminowych]]<ref name="Seeman" />. Po syntezie, dopamina jest transportowana z [[cytozol]]u w [[pęcherzyk]]ach synaptycznych przez białko nośników substancji rozpuszczonych (SLC) – pęcherzykowy transporter monoaminowy, VMAT2<ref name="Eiden">{{Cytuj |autor = Lee E. Eiden, Martin K.-H. Schäfer, Eberhard Weihe, Burkhard Schütz |tytuł = The vesicular amine transporter family (SLC18): amine/proton antiporters required for vesicular accumulation and regulated exocytotic secretion of monoamines and acetylcholine |czasopismo = Pflugers Archiv: European Journal of Physiology |data = 2004 |wolumin = 447 |numer = 5 |s = 636–640 |doi = 10.1007/s00424-003-1100-5 |pmid = 12827358 |język = en}}</ref>. Dopamina jest przechowywana w tych pęcherzykach do momentu wydzielenia do [[synapsa|szczeliny synaptycznej]]. W większości przypadków [[egzocytoza]] przekaźnika jest powodowana przez [[potencjał czynnościowy]], ale może być też spowodowana przez aktywację wewnątrzkomórkowego receptora TAAR1 (ang. trace amine-associated receptor)<ref name="Miller+Grandy 2016">{{Cytuj |autor = David K. Grandy, Gregory M. Miller, Jun-Xu Li |tytuł = „TAARgeting Addiction”--The Alamo Bears Witness to Another Revolution: An Overview of the Plenary Symposium of the 2015 Behavior, Biology and Chemistry Conference |czasopismo = Drug and Alcohol Dependence |data = 2016 |wolumin = 159 |s = 9–16 |doi = 10.1016/j.drugalcdep.2015.11.014 |pmid = 26644139 |pmc = PMC4724540 |język = en}}</ref>. TAAR1 posiada wysokie powinowactwo do dopaminy, agonistów TAAR1 (pochodne 2-fenyloetyloaminy, tryptamina) oraz pochodnych amfetaminy i rozmieszczony jest wzdłuż błony presynaptycznej neuronów<ref name="Miller+Grandy 2016" />. Aktywacja TAAR1 uruchamia przekaźnictwo komórkowe włączając w to aktywację kinazy białkowej A i C, których działanie doprowadza do wypompowania dopaminy z komórki i internalizację transportera dopaminy, co skutkuje zmniejszeniem [[wychwyt zwrotny|wychwytu zwrotnego]]. Równocześnie agonisty receptora TAAR1 zmniejszają liczbę wyrzutów dopaminy z komórki<ref name="Miller+Grandy 2016" /><ref name="Miller">{{Cytuj |autor = Gregory M. Miller |tytuł = The emerging role of trace amine-associated receptor 1 in the functional regulation of monoamine transporters and dopaminergic activity |czasopismo = Journal of Neurochemistry |data = 2011 |wolumin = 116 |numer = 2 |s = 164–176 |doi = 10.1111/j.1471-4159.2010.07109.x |pmid = 21073468 |pmc = PMC3005101 |język = en}}</ref>.

W synapsie dopamina przyłącza się i aktywuje receptory dopaminowe<ref name="D2 Long and short" />. Mogą to być postsynaptyczne receptory zlokalizowane na [[Dendryt (biologia)|dendrytach]] lub autoreceptory zlokalizowane na błonie neuronu presynaptycznego<ref name="Seeman" /><ref name="D2 Long and short">{{Cytuj |autor = Jean-Martin Beaulieu, Raul R. Gainetdinov |tytuł = The physiology, signaling, and pharmacology of dopamine receptors |czasopismo = Pharmacological Reviews |data = 2011 |wolumin = 63 |numer = 1 |s = 182–217 |doi = 10.1124/pr.110.002642 |pmid = 21303898 |język = en}}</ref>. Kiedy w neuronie postsynaptycznym wywołany jest potencjał czynnościowy, cząsteczka dopaminy szybko odłącza się od receptora, następnie jest transportowana z powrotem do neuronu presynaptycznego przez wychwyt zwrotny przy udziale transportera dopaminowego lub przez błonowy transporter monoamin (PMAT)<ref name="Torres">{{Cytuj |autor = Gonzalo E. Torres, Raul R. Gainetdinov, Marc G. Caron |tytuł = Plasma membrane monoamine transporters: structure, regulation and function |czasopismo = Nature Reviews. Neuroscience |data = 2003 |wolumin = 4 |numer = 1 |s = 13–25 |doi = 10.1038/nrn1008 |pmid = 12511858 |język = en}}</ref>. Gdy dopamina jest już w cytozolu, może zostać rozłożona przez [[Monoaminooksydaza|oksydazę monoaminową]] lub ponownie wykorzystana poprzez zapakowanie do pęcherzyków przez białko VMAT2<ref name="Eiden" />.

W mózgu zewnątrzkomórkowy poziom dopaminy jest regulowany przez dwa mechanizmy: toniczną i fazową transmisję<ref name="Rice">{{Cytuj |autor = M.E. Rice, J.C. Patel, S.J. Cragg |tytuł = Dopamine release in the basal ganglia |czasopismo = Neuroscience |data = 2011 |wolumin = 198 |s = 112–137 |doi = 10.1016/j.neuroscience.2011.08.066 |pmid = 21939738 |pmc = PMC3357127 |język = en}}</ref>. Fazowe uwalnianie dopaminy, jak większość transmiterów, jest powodowane potencjałem czynnościowym neuronów produkujących dopaminę<ref name="Rice" />. Toniczna transmisja dopaminy pojawia się, gdy małe jej ilości są wydzielane bez obecności potencjału czynnościowego neuronu presynaptycznego<ref name="Rice" />. Toniczna transmisja jest regulowana przez różne czynniki, włączając w to aktywność innych neuronów i wychwyt zwrotny neuroprzekaźnika<ref name="Rice" />.

=== Układ nerwowy ===
[[Plik:Dopamine pathways.svg|mały|Główne szlaki dopaminergiczne.<br />VTA – [[pole brzuszne nakrywki]]]]
{{Osobny artykuł|Szlaki dopaminergiczne}}

Działając w mózgu, dopamina odgrywa ważną rolę w kontroli motorycznej, układzie nagrody, [[motywacja|motywacji]], czuwaniu, [[Wzmocnienie (behawioryzm)|wzmocnieniu]], procesach poznawczych (uwaga, pamięć, myślenie, rozwiązywanie problemów), a także takich funkcjach jak [[laktacja]], [[orgazm]] oraz [[nudności]].

Neurony dopaminergiczne (produkujące dopaminę) są stosunkowo nieliczne – całkowicie około 400 tysięcy w ludzkim mózgu<ref name="SchultzAnnRev">{{Cytuj |autor = Wolfram Schultz |tytuł = Multiple dopamine functions at different time courses |czasopismo = Annual Review of Neuroscience |data = 2007 |wolumin = 30 |s = 259–288 |doi = 10.1146/annurev.neuro.28.061604.135722 |pmid = 17600522 |język = en}}</ref>, a ich [[perikarion|ciała komórkowe]] są zgrupowane w kilku niewielkich obszarach w mózgu<ref name="Bjorklund" />. Pomimo tego ich [[akson]]y łączą się z wieloma innymi strukturami mózgu wywołując na nie znaczny wpływ<ref name="Bjorklund" />. Grupy neuronów dopaminergicznych zostały po raz pierwszy zobrazowane w 1964 przez Annica Dahlström i Kjell Fuxe, którzy oznakowali je literą „A” („aminergic“)<ref name="DahlstromFuxe">{{Cytuj pismo |autor = A. Dahlström, K. Fuxe |tytuł = Evidence for the existence of monoamine-containing neurons in the central nervous system. I. Demonstration of monoamines in the cell bodies of brain stem neurons |czasopismo = Acta Physiologica Scandinavica |wolumin = 62 |wydanie = Suppl. 232 |strony = 1–55 |rok = 1964 |pmid = 14229500 |język = en}}</ref>. Grupy od A1 do A7 zawierają neurotransmiter [[noradrenalina|noradrenalinę]], natomiast od A8 do A14 dopaminę. Rejony zawierające grupy neuronów dopaminergicznych to [[Istota czarna śródmózgowia|istota czarna]] (A8 i A9), [[pole brzuszne nakrywki]] (A10), tylna część [[podwzgórze|podwzgórza]] (A11), [[jądro łukowate]] (A12), [[warstwa niepewna]] (A13) i [[jądro okołokomorowe]] (A14)<ref name="DahlstromFuxe" />.

[[Istota czarna śródmózgowia|Istota czarna]] to część [[śródmózgowie|śródmózgowia]], która wchodzi w skład [[jądra podstawne|jąder podstawnych]]. Składa się z dwóch części – wewnętrznej (część zbita) i zewnętrznej (część siatkowata). Neurony dopaminergiczne znajdują się głównie w części zbitej (A8) i jej okolicach (A9)<ref name="Bjorklund">{{Cytuj |autor = Anders Björklund, Stephen B. Dunnett |tytuł = Dopamine neuron systems in the brain: an update |czasopismo = Trends in Neurosciences |data = 2007 |wolumin = 30 |numer = 5 |s = 194–202 |doi = 10.1016/j.tins.2007.03.006 |pmid = 17408759 |język = en}}</ref>. U ludzi aksony neuronów dopaminergicznych rzutują się z części zbitej do [[prążkowie|prążkowia]] tworząc [[Nigrostriatalny szlak dopaminergiczny|szlak nigrostriatalny]], który odgrywa znaczną rolę w kontroli funkcji motorycznych i nauki nowych umiejętności manualnych<ref name="Malenka pathways" />. Neurony te są szczególnie narażone na uszkodzenia, a kiedy znaczna ich liczba umrze dochodzi do [[parkinsonizm]]u<ref>{{Cytuj |autor = Chadwick W. Christine, Michael J. Aminoff |tytuł = Clinical differentiation of parkinsonian syndromes: prognostic and therapeutic relevance |czasopismo = The American Journal of Medicine |data = 2004 |wolumin = 117 |numer = 6 |s = 412–419 |doi = 10.1016/j.amjmed.2004.03.032 |pmid = 15380498 |język = en}}</ref>.

[[Pole brzuszne nakrywki]] również znajduje się w śródmózgowiu. Większa część aksonów neuronów rzutuje się do [[kora przedczołowa|kory przedczołowej]] przez [[Mezokortykalny szlak dopaminergiczny|szlak mezokortykalny]] oraz mniejsza część do [[jądro półleżące|jądra półleżącego]] przez [[Szlaki dopaminergiczne|szlak mezolimbiczny]]. Oba te szlaki są razem nazywane rzutowaniem mezokortykolimbicznym<ref name="Bjorklund" /><ref name="Malenka pathways" />. Odgrywają one główną rolę w układzie nagrody i innych aspektach motywacji. Pole brzuszne nakrywki wysyła także połączenia dopaminergiczne do [[ciało migdałowate|ciała migdałowatego]], [[zakręt obręczy|zakrętu obręczy]], [[hipokamp]]a i [[Węchomózgowie#Opuszka węchowa|opuszki węchowej]]<ref name="Bjorklund" /><ref name="Malenka pathways">{{Cytuj książkę |tytuł = Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience |url = https://archive.org/details/molecularneuroph00nest |wydanie = 2nd |wydawca = McGraw-Hill Medical |miejsce = New York |rok = 2009 |strony = [https://archive.org/details/molecularneuroph00nest/page/147 147]–148, 154–157 |rozdział = Chapter 6: Widely Projecting Systems: Monoamines, Acetylcholine, and Orexin |isbn = 0-07-148127-3 |język = en}}</ref>.

Tylna część [[podwzgórze|podwzgórza]] posiada neurony dopaminergiczne rzutujące się do [[rdzeń kręgowy|rdzenia kręgowego]], ale ich funkcja nie jest poznana<ref name="Paulus" />. Istnieją przesłanki, że zaburzenia w tym rejonie odgrywają rolę w [[zespół niespokojnych nóg|zespole niespokojnych nóg]], chorobie w której ludzie mają problemy ze snem z powodu nieodpartej potrzeby poruszania częściami ciała, zwłaszcza nogami<ref name="Paulus">{{Cytuj pismo |tytuł = Dopamine and the spinal cord in restless legs syndrome: does spinal cord physiology reveal a basis for augmentation? |czasopismo = Sleep Medicine Reviews |wolumin = 10 |wydanie = 3 |strony = 185–196 |rok = 2006 |doi = 10.1016/j.smrv.2006.01.004 |pmid = 16762808 |język = en}}</ref>.

[[Jądro łukowate]] i [[jądro okołokomorowe]] podwzgórza posiadają neurony dopaminergiczne, które tworzą [[szlak guzowo-lejkowy]], który biegnie do przysadki i reguluje wydzielanie [[prolaktyna|prolaktyny]]<ref name="BenJonathan" />. Dopamina jest głównym inhibitorem wydzielania prolaktyny z przedniego płata [[przysadka mózgowa|przysadki mózgowej]], w przypadku jej braku prolaktyna jest wydzielana w sposób ciągły<ref name="BenJonathan" />. Dopamina produkowana przez neurony w jądrze łukowatym jest wydzielana do sieci wrotnej przysadki, która ją zaopatruje odżywczo<ref name="BenJonathan" />. Z powodu regulacji wydzielania prolaktyny dopamina jest nazywana także prolaktostatyną<ref name="BenJonathan" />. Zaburzenia upośledzające wydzielanie dopaminy do przysadki jak ucisk lub uszkodzenie lejka przysadki albo stosowanie leków antydopaminergicznych ([[rezerpina]], [[metoklopramid]]) może doprowadzić do [[hiperprolaktynemia|hiperprolaktynemii]]<ref name="BenJonathan">{{Cytuj |autor = N. Ben-Jonathan, R. Hnasko |tytuł = Dopamine as a prolactin (PRL) inhibitor |czasopismo = Endocrine Reviews |data = 2001 |wolumin = 22 |numer = 6 |s = 724–763 |doi = 10.1210/edrv.22.6.0451 |pmid = 11739329 |język = en |dostęp = o}}</ref>.

[[Warstwa niepewna]] znajdująca się w [[niskowzgórze|niskowzgórzu]] rzutuje się do kilku obszarów w podwzgórzu i uczestniczy w kontroli wydzielania [[gonadoliberyna|gonadoliberyny]], koniecznej do rozwoju męskich i żeńskich [[Żeński układ płciowy|narządów rozrodczych]]<ref name="BenJonathan" />.

Dodatkowa grupa neuronów wydzielających dopaminę znajduje się w [[Siatkówka (anatomia)|siatkówce]] oka<ref name="Witkovsky" />. Są to komórki amakrynowe o krótkich wypustkach, szczególnie aktywne podczas dnia, a w nocy tracą aktywność<ref name="Witkovsky" />. Dopamina w siatkówce wzmacnia aktywność [[Czopki (anatomia)|czopków]], natomiast zmniejsza [[Pręcik (anatomia)|pręcików]]<ref name="Witkovsky" />. W rezultacie zwiększa wrażliwość na kolory i ostrość, gdy jest jasno kosztem zmniejszonej wrażliwości przy ograniczonym świetle<ref name="Witkovsky">{{Cytuj |autor = Paul Witkovsky |tytuł = Dopamine and retinal function |czasopismo = Documenta Ophthalmologica. Advances in Ophthalmology |data = 2004 |wolumin = 108 |numer = 1 |s = 17–40 |doi = 10.1023/B:DOOP.0000019487.88486.0a |pmid = 15104164 |język = en}}</ref>.

==== Jądra podstawne ====
[[Plik:Basal ganglia circuits.svg|mały|300px|Główne połączenia w obrębie jąder podstawnych. Szlaki dopaminergiczne z części zbitej [[Istota czarna śródmózgowia|istoty czarnej]] do [[prążkowie|prążkowia]] jest ukazane w kolorze jasnoniebieskim.]]
Największym i najważniejszym źródłem dopaminy w mózgach kręgowców są [[Istota czarna śródmózgowia|istota czarna]] i [[pole brzuszne nakrywki]]<ref name="Bjorklund" />. Obie struktury są blisko ze sobą związane i podobne w funkcjach<ref name="Bjorklund" />. Największą strukturą jąder podstawnych jest [[prążkowie]]<ref name="brs">{{Cytuj książkę |tytuł = Neuroanatomy (Board Review Series) |url = https://archive.org/details/brsneuroanatomyt00fixj |wydanie = 4th |wydawca = Wulters Kluwer & Lippincott Wiliams & Wilkins |miejsce = Baltimore |rok = 2008 |strony = [https://archive.org/details/brsneuroanatomyt00fixj/page/n291 274]–281 |rozdział = Basal Ganglia and the Striatal Motor System |isbn = 0-7817-7245-1 |język = en}}</ref>. Istota czarna wysyła włókna dopaminergiczne do grzbietowego prążkowia, podczas gdy pole brzuszne nakrywki wysyła je do brzusznego prążkowia<ref name="Bjorklund" />.

Najpopularniejsza hipoteza funkcji jąder podstawnych zakłada, że odgrywają one główną rolę w wyborze ruchu<ref name="chakravarthy">{{Cytuj |autor = V.S. Chakravarthy, Denny Joseph, Raju S. Bapi |tytuł = What do the basal ganglia do? A modeling perspective |czasopismo = Biological Cybernetics |data = 2010 |wolumin = 103 |numer = 3 |s = 237–253 |doi = 10.1007/s00422-010-0401-y |pmid = 20644953 |język = en}}</ref>. Oznacza to, że kiedy człowiek lub zwierzę jest w sytuacji, w której kilka różnych zachowań jest możliwych, aktywność w jądrach podstawnych determinuje, która zostanie wykonana poprzez uwolnienie jej spod działania hamującego, podczas gdy konkurencyjny ruch jest dalej hamowany<ref name="Floresco">W ten sposób jądra podstawne są odpowiedzialne za rozpoczęcie ruchu, ale nie determinują w szczegółach jak zostanie on wykonany{{Cytuj |autor = Stan B. Floresco |tytuł = The nucleus accumbens: an interface between cognition, emotion, and action |czasopismo = Annual Review of Psychology |data = 2015 |wolumin = 66 |s = 25–52 |doi = 10.1146/annurev-psych-010213-115159 |pmid = 25251489 |język = en}}</ref>.

Jądra podstawne mogą być podzielone na kilka części, z których każda jest zaangażowana w kontrolowaniu poszczególnych typów akcji<ref name="Balleine">{{Cytuj |autor = Bernard W Balleine, Amir Dezfouli, Makato Ito, Kenji Doya |tytuł = Hierarchical control of goal-directed action in the cortical–basal ganglia network |czasopismo = Current Opinion in Behavioral Sciences |data = 2015 |wolumin = 5 |s = 1–7 |doi = 10.1016/j.cobeha.2015.06.001 |język = en}}</ref>. Brzuszny sektor jąder podstawnych (zawierający brzuszne prążkowie i pole nakrywkowe brzuszne) jest najwyżej w hierarchii wybierając działania na poziomie całego organizmu<ref name="Floresco" />. Sektor grzbietowy (zawierający grzbietowe prążkowie i istotę czarną) działa na niższym poziomie, wybierając konkretne mięśnie i ruchy do realizacji danych zachowań<ref name="Balleine" />.

Dopamina przyczynia się do procesu wyboru ruchu na co najmniej dwa sposoby. Ustala ona próg dla inicjacji ruchu<ref name="chakravarthy" />. Im wyższy poziom aktywności dopaminy tym niższe wymagania do wywołania danego ruchu<ref name="chakravarthy" />. W konsekwencji wysoki poziom dopaminy prowadzi do wysokich poziomów aktywności motorycznych i impulsywnych zachowań; niski poziom prowadzi do [[torpor]]u i spowolnionych reakcji<ref name="chakravarthy" />. W [[Choroba Parkinsona|chorobie Parkinsona]], gdzie poziom dopaminy w istocie czarnej jest znacznie zmniejszony jest związany ze sztywnością i problemem z inicjacją ruchów. Aczkolwiek kiedy ludzie z tą chorobą są wystawieni na silny bodziec jak np. poważne zagrożenie, ich reakcje mogą być równie energiczne co zdrowych osób<ref name="Jankovic">{{Cytuj |autor = J. Jankovic |tytuł = Parkinson’s disease: clinical features and diagnosis |czasopismo = Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry |data = 2008 |wolumin = 79 |numer = 4 |s = 368–376 |doi = 10.1136/jnnp.2007.131045 |pmid = 18344392 |język = en |dostęp = o}}</ref>. Substancje zwiększające stężenie dopaminy, takie jak [[kokaina]] lub [[amfetamina]], mogą powodować [[pobudzenie psychoruchowe]] i [[stereotypia|stereotypię]]<ref name="Patti">{{Cytuj |autor = Tommy Pattij, Louk J.M.J. Vanderschuren |tytuł = The neuropharmacology of impulsive behaviour |czasopismo = Trends in Pharmacological Sciences |data = 2008 |wolumin = 29 |numer = 4 |s = 192–199 |doi = 10.1016/j.tips.2008.01.002 |pmid = 18304658}}</ref>.

Drugą ważną funkcją dopaminy jest udział w utrwalaniu sygnału<ref name="chakravarthy" />. Kiedy akcja jest związana ze wzrostem poziomu dopaminy, jądra podstawne są modyfikowane w ten sposób, że podobny bodziec w przyszłości jest łatwiej wyzwalany<ref name="chakravarthy" />. Jest to przykład [[warunkowanie instrumentalne|warunkowania instrumentalnego]], gdzie dopamina pełni rolę sygnału związanego z nagrodą<ref name="Floresco" />.

==== Układ nagrody ====
[[Plik:Overview of reward structures in the human brain.jpg|mały|Ilustracja przedstawiająca struktury układu nagrody]]
{{Osobny artykuł|Układ nagrody}}
Nagroda jest to atrakcyjna właściwość źródła bodźca nagradzającego<ref name="Schultz" />. Bodziec nagradzający to taki, który wywołuje [[zachowanie apetytywne]] (poszukujące, zmierzające do zaspokojenia danej potrzeby) i decyzję czy należy użyć lub wykorzystać daną nagrodę<ref name="Schultz" />. [[Przyjemność]], [[uczenie się|nauka]] ([[warunkowanie klasyczne]] i [[warunkowanie instrumentalne|instrumentalne]]) oraz zachowanie apetytywne są trzema głównymi funkcjami nagrody<ref name="Schultz" />. Przyjemność zawiera w sobie definicję nagrody; jakkolwiek, podczas gdy wszystkie przyjemne bodźce są nagradzające to nie wszystkie bodźce nagradzające są przyjemne (np. nagrody zewnętrzne jak pieniądze)<ref name="Schultz" /><ref name="Robinson">{{Cytuj |autor = T.E. Robinson, K.C. Berridge |tytuł = The neural basis of drug craving: an incentive-sensitization theory of addiction |czasopismo = Brain Research. Brain Research Reviews |data = 1993 |wolumin = 18 |numer = 3 |s = 247–291 |doi = 10.1016/0165-0173(93)90013-p |pmid = 8401595 |język = en |dostęp = o}}</ref>. [[Motywacja]] i [[pożądanie]] wywoływane przez bodziec nagradzający powodują zachowanie apetytywne, podczas gdy przyjemny element nagród pochodzi od [[zachowanie konsumacyjne|zachowania konsumacyjnego]], które odzwierciedla wykorzystanie nagrody<ref name="Schultz" />. Neuropsychologiczny model, który rozróżnia te dwa składniki nagradzającego bodźca to model „przypisywania bodźcom wartości zachęcającej” (ang. incentive salience)<ref name="Wright">{{Cytuj |autor = Jason S. Wright, Jaak Panksepp |tytuł = An Evolutionary Framework to Understand Foraging, Wanting, and Desire: The Neuropsychology of the SEEKING System |czasopismo = Neuropsychoanalysis |data = 2012 |wolumin = 14 |numer = 1 |s = 5–39 |doi = 10.1080/15294145.2012.10773683 |język = en}}</ref>, gdzie „chcenie”, pożądanie, poszukiwanie odpowiada zachowaniu apetetywnemu, podczas gdy lubienie lub przyjemność odpowiada zachowaniu konsumacyjnemu<ref name="Schultz" /><ref name="NAcc function" /><ref name="Berridge2">{{Cytuj |autor = Kent C. Berridge, Terry E. Robinson, J. Wayne Aldridge |tytuł = Dissecting components of reward: ‘liking’, ‘wanting’, and learning |czasopismo = Current Opinion in Pharmacology |data = 2009 |wolumin = 9 |numer = 1 |s = 65–73 |doi = 10.1016/j.coph.2008.12.014 |pmid = 19162544 |pmc = PMC2756052 |cytat = Conversely, amplification of ‘wanting’ without ‘liking’ has been produced by the activation of dopamine systems by amphetamine or similar catecholamine-activating drugs given systemically or microinjected directly into the nucleus accumbens, or by genetic mutation that raises extracellular levels of dopamine (via knockdown of dopamine transporters in the synapse) in mesocorticolimbic circuits, and by the near-permanent sensitization of mesocorticolimbic-dopamine-related systems by repeated administration of high-doses of addictive drugs (Figure 3–Figure 5) [39•,40•,61•,66]. We have proposed that in susceptible individuals the neural sensitization of incentive salience by drugs of abuse may generate compulsive ‘wanting’ to take more drugs, whether or not the same drugs are correspondingly ‘liked’, and thus contribute to addiction [39•,40•,42] (Figure 5). |język = en}}</ref>. U ludzi uzależnionych „chcenie” staje się rozłączne z „lubieniem”; pragnienie zażycia uzależniającej substancji wzrasta, podczas gdy przyjemność otrzymywana z jej spożycia spada<ref name="NAcc function" />.

W mózgu dopamina pełni częściowo funkcję „ogólnego sygnału nagrody”, gdzie wstępna faza odpowiedzi dopaminowej na bodziec nagradzający koduje informacje o wartości i kontekście nagrody<ref name="Schultz" />. Dopamina pełni funkcję sygnału „przewidywania nagrody”, który określa stopień w którym wartość nagrody jest niespodziewana<ref name="Schultz" />. Nawiązując do hipotezy Wolframa Schultza, nagrody, które są spodziewane nie powodują drugiej fazy odpowiedzi dopaminowej w konkretnych neuronach dopaminergicznych<ref name="Schultz" />. Jednakże nagrody, które są niespodziewane lub większe niż oczekiwano, powodują krótkotrwały wzrost dopaminy w synapsach, natomiast utrata spodziewanej nagrody powoduje spadek uwalniania dopaminy poniżej wyjściowego poziomu<ref name="Schultz" />.

Badania mózgów zwierząt z użyciem mikroelektrod pokazują, że neurony dopaminergiczne w polu brzusznym nakrywki i istocie czarnej są silnie aktywowane przez różne wydarzenia nagradzające<ref name="Schultz">{{Cytuj |autor = Wolfram Schultz |tytuł = Neuronal Reward and Decision Signals: From Theories to Data |czasopismo = Physiological Reviews |data = 2015 |wolumin = 95 |numer = 3 |s = 853–951 |doi = 10.1152/physrev.00023.2014 |pmid = 26109341 |pmc = PMC4491543 |cytat = Rewards are crucial objects that induce learning, approach behavior, choices, and emotions. Whereas emotions are difficult to investigate in animals, the learning function is mediated by neuronal reward prediction error signals which implement basic constructs of reinforcement learning theory. These signals are found in dopamine neurons, which emit a global reward signal to striatum and frontal cortex, and in specific neurons in triatum, amygdala, and frontal cortex projecting to select neuronal populations&nbsp;... FIGURE 12. Reward components inducing the two phasic dopamine response components. The initial component (blue) detects the event before having identified its value. It increases with sensory impact (physical salience), novelty (novelty/surprise salience), generalization to rewarded stimuli, and reward context. This component is coded as temporal event prediction error (389). The second component (red) codes reward value (as reward prediction error)&nbsp;... The salience of rewards derives from three principal factors, namely, their physical intensity and impact (physical salience), their novelty and surprise (novelty/surprise salience), and their general motivational impact shared with punishers (motivational salience). A separate form not included in this scheme, incentive salience, primarily addresses dopamine function in addiction and refers only to approach behavior (as opposed to learning) |język = en |data dostępu = 24 września 2015}}</ref>. Te neurony czułe na nagrodę pełnią kluczową rolę w rozpoznaniu nagrody i służą jako główny składnik układu nagrody<ref name="NAcc function">{{Cytuj książkę |tytuł = Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience |url = https://archive.org/details/molecularneuroph00nest |wydanie = 2nd |wydawca = McGraw-Hill Medical |miejsce = New York |rok = 2009 |strony = [https://archive.org/details/molecularneuroph00nest/page/147 147]–148, 366–367, 375–376 |isbn = 978-0-07-148127-4 |cytat = VTA DA neurons play a critical role in motivation, reward-related behavior (Chapter 15), attention, and multiple forms of memory. This organization of the DA system, wide projection from a limited number of cell bodies, permits coordinated responses to potent new rewards. Thus, acting in diverse terminal fields, dopamine confers motivational salience (“wanting”) on the reward itself or associated cues (nucleus accumbens shell region), updates the value placed on different goals in light of this new experience (orbital prefrontal cortex), helps consolidate multiple forms of memory (amygdala and hippocampus), and encodes new motor programs that will facilitate obtaining this reward in the future (nucleus accumbens core region and dorsal striatum). In this example, dopamine modulates the processing of sensorimotor information in diverse neural circuits to maximize the ability of the organism to obtain future rewards.&nbsp;...<br />The brain reward circuitry that is targeted by addictive drugs normally mediates the pleasure and strengthening of behaviors associated with natural reinforcers, such as food, water, and sexual contact. Dopamine neurons in the VTA are activated by food and water, and dopamine release in the NAc is stimulated by the presence of natural reinforcers, such as food, water, or a sexual partner.&nbsp;...<br />The NAc and VTA are central components of the circuitry underlying reward and memory of reward. As previously mentioned, the activity of dopaminergic neurons in the VTA appears to be linked to reward prediction. The NAc is involved in learning associated with reinforcement and the modulation of motoric responses to stimuli that satisfy internal homeostatic needs. The shell of the NAc appears to be particularly important to initial drug actions within reward circuitry; addictive drugs appear to have a greater effect on dopamine release in the shell than in the core of the NAc.&nbsp;... If motivational drive is described in terms of wanting, and hedonic evaluation in terms of liking, it appears that wanting can be dissociated from liking and that dopamine may influence these phenomena differently. Differences between wanting and liking are confirmed in reports by human addicts, who state that their desire for drugs (wanting) increases with continued use even when pleasure (liking) decreases because of tolerance.<!--&nbsp;... Addictive drugs are rewarding and reinforcing because they act in brain reward pathways to enhance either dopamine release or the effects of dopamine in the NAc or related structures, or because they produce effects similar to dopamine. --> |język = en}}</ref><ref name="Hikosaka">{{Cytuj |autor = Ethan S. Bromberg-Martin, Masayuki Matsumoto, Okihide Hikosaka |tytuł = Dopamine in motivational control: rewarding, aversive, and alerting |czasopismo = Neuron |data = 2010 |wolumin = 68 |numer = 5 |s = 815–834 |doi = 10.1016/j.neuron.2010.11.022 |pmid = 21144997 |pmc = PMC3032992 |język = en}}</ref><ref name="Striatum">{{Cytuj |autor = L.M. Yager, A.F. Garcia, A.M. Wunsch, S.M. Ferguson |tytuł = The ins and outs of the striatum: role in drug addiction |czasopismo = Neuroscience |data = 2015 |wolumin = 301 |s = 529–541 |doi = 10.1016/j.neuroscience.2015.06.033 |pmid = 26116518 |pmc = PMC4523218 |język = en}}</ref>. Funkcja dopaminy różni się w zależności od połączeń aksonalnych z pola brzusznego nakrywki (VTA) i istocie czarnej; na przykład, połączenie VTA-część zewnętrzna [[jądro półleżące|jądra półleżącego]] przypisuje bodźcom wartość zachęcającą; połączenie VTA-[[kora oczodołowo-czołowa]] aktualizuje wartości różnych celów zgodnie z nadaną im wartością; połączenie VTA-[[ciało migdałowate]] i VTA-[[hipokamp]] uczestniczy w utrwalaniu wspomnień związanych z nagrodą, a połączenia VTA-część wewnętrzna jądro półleżącego i istota czarna-grzbietowe [[prążkowie]] są zaangażowane w nauce odpowiedzi ruchowych ułatwiających wykorzystanie bodźców nagradzających<ref name="NAcc function" /><ref name="NAcc core and shell">{{Cytuj |autor = Michael P. Saddoris, Fabio Cacciapaglia, R. Mark Wightman, Regina M. Carelli |tytuł = Differential Dopamine Release Dynamics in the Nucleus Accumbens Core and Shell Reveal Complementary Signals for Error Prediction and Incentive Motivation |czasopismo = The Journal of Neuroscience: The Official Journal of the Society for Neuroscience |data = 2015 |wolumin = 35 |numer = 33 |s = 11572–11582 |doi = 10.1523/JNEUROSCI.2344-15.2015 |pmid = 26290234 |pmc = PMC4540796 |cytat = Here, we have found that real-time dopamine release within the nucleus accumbens (a primary target of midbrain dopamine neurons) strikingly varies between core and shell subregions. In the core, dopamine dynamics are consistent with learning-based theories (such as reward prediction error) whereas in the shell, dopamine is consistent with motivation-based theories (e.g., incentive salience). |język = en}}</ref>. Niektóre aktywności połączeń VTA są także związane z przewidywaniem nagrody<ref name="NAcc function" /><ref name="NAcc core and shell" />.

Dopamina pełni główną rolę w pożądaniu związanym z zachowaniem apetytywnym w odpowiedzi na bodziec nagradzający, jednakże nie jest w prosty sposób związana ze zjawiskiem przyjemności podczas zachowania konsumacyjnego<ref name="Robinson" />. Przekaźnictwo dopaminy jest związane z niektórymi, ale nie wszystkimi aspektami przyjemności, ponieważ ośrodki przyjemności znajdują się zarówno w układzie dopaminowym (np. [[jądro półleżące]]), jak i poza nim (np. [[gałka blada brzuszna]] i [[jądro okołoramieniowe]])<ref name="Robinson" /><ref name="Berridge2" /><ref name="Pleasure system">{{Cytuj |autor = Kent C. Berridge, Morten L. Kringelbach |tytuł = Pleasure systems in the brain |czasopismo = Neuron |data = 2015 |wolumin = 86 |numer = 3 |s = 646–664 |doi = 10.1016/j.neuron.2015.02.018 |pmid = 25950633 |pmc = PMC4425246 |język = en}}</ref>. Bezpośrednia elektrostymulacja [[szlaki dopaminergiczne|szlaków dopaminergicznych]] za pomocą elektrod umieszczonych w mózgu jest odbierana jako przyjemna i wiele typów zwierząt wykazuje chęć do jej doświadczenia<ref name="Wise">{{Cytuj |autor = R.A. Wise |tytuł = Addictive drugs and brain stimulation reward |czasopismo = Annual Review of Neuroscience |data = 1996 |wolumin = 19 |s = 319–340 |doi = 10.1146/annurev.ne.19.030196.001535 |pmid = 8833446 |język = en}}</ref>. [[Leki przeciwpsychotyczne]] używane do leczenia [[psychoza|psychozy]] obniżają poziom dopaminy i często wywołują anhedonię<ref name="Wise2">{{Cytuj |autor = Roy A. Wise |tytuł = Dopamine and reward: the anhedonia hypothesis 30 years on |czasopismo = Neurotoxicity Research |data = 2008 |wolumin = 14 |numer = 2–3 |s = 169–183 |doi = 10.1007/BF03033808 |pmid = 19073424 |pmc = PMC3155128 |język = en}}</ref>. Wiele czynności związanych z przyjemnością (seks, jedzenie) wywołuje wzrost uwalniania dopaminy<ref name="fn5">{{Cytuj |autor = Oscar Arias-Carrión, Ernst Pŏppel |tytuł = Dopamine, learning, and reward-seeking behavior |czasopismo = Acta Neurobiologiae Experimentalis |data = 2007 |wolumin = 67 |numer = 4 |s = 481–488 |pmid = 18320725 |język = en}}</ref>. Wszystkie substancje uzależniające bezpośrednio lub pośrednio wpływają na przekaźnictwo dopaminy w jądrze półleżącym powodując wzrost pożądania substancji uzależniającej<ref name="NAcc function" /><ref name="Wise" />. Zwierzęta u których układ dopaminowy w polu brzusznym nakrywki został inaktywowany nie szukają jedzenia i zostawione same sobie głodują aż do śmierci, ale jeśli jedzenie zostanie umieszczone w ich ustach zjedzą je i wykazują ekspresję wskazującą na odczuwaną przyjemność<ref name="Salamone">{{Cytuj |autor = J.D. Salamone, M. Correa, S. Mingote, S.M. Weber |tytuł = Nucleus accumbens dopamine and the regulation of effort in food-seeking behavior: implications for studies of natural motivation, psychiatry, and drug abuse |czasopismo = The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics |data = 2003 |wolumin = 305 |numer = 1 |s = 1–8 |doi = 10.1124/jpet.102.035063 |pmid = 12649346 |język = en |dostęp = o}}</ref>.

=== Poza układem nerwowym ===
Dopamina nie przekracza [[bariera krew-mózg|bariery krew-mózg]], więc jej synteza i funkcje w obszarach peryferyjnych są w znacznym stopniu niezależne od syntezy i działania w mózgu<ref name="Nice-pharma" />. Znaczna ilość dopaminy krąży we krwi, ale jej funkcje nie są do końca znane<ref name="Eisenhofer" />. Poziom dopaminy w osoczu krwi jest porównywalny do poziomu [[adrenalina|adrenaliny]], ale u ludzi ponad 95% dopaminy w osoczu jest w formie siarczanu dopaminy, połączenia tworzonego przez sulfotransferazę 1A3/A4<ref name="Eisenhofer" />. Znaczna część siarczanu dopaminy jest produkowana w [[krezka|krezce]] otaczającej części [[Układ pokarmowy|układu trawiennego]]<ref name="Eisenhofer" />. Jej produkcja jest uważana za mechanizm detoksykujący dopaminę spożytą z jedzenia lub wytworzoną w procesach trawiennych – poziom w osoczu zwykle rośnie ponad pięćdziesięciokrotnie po posiłku<ref name="Eisenhofer" />. Siarczan dopaminy nie posiada żadnej znanej funkcji biologicznej i jest wydalany z moczem<ref name="Eisenhofer" />.

Małe ilości wolnej dopaminy we krwi mogą być wytworzone przez [[układ współczulny|współczulny układ nerwowy]], układ trawienny lub możliwie inne narządy<ref name="Eisenhofer" />. Może ona działać na receptory dopaminowe w tkankach peryferyjnych, być metabolizowana lub przekształcana do [[noradrenalina|noradrenaliny]] przez enzym [[hydroksylaza dopaminowa|hydroksylazę dopaminową]], który jest uwalniany do krwi przez [[Rdzeń nadnercza|rdzeń nadnerczy]]<ref name="Eisenhofer" />. Niektóre receptory dopaminowe są umieszczone w ścianie tętnic, gdzie działają [[wazodylatacja|wazodylatacyjnie]] i jako inhibitory wydzielania noradrenaliny<ref name="Missale">{{Cytuj |autor = C. Missale, S.R. Nash, S.W. Robinson, M. Jaber, M.G. Caron |tytuł = Dopamine receptors: from structure to function |czasopismo = Physiological Reviews |data = 1998 |wolumin = 78 |numer = 1 |s = 189–225 |doi = 10.1152/physrev.1998.78.1.189 |pmid = 9457173 |język = en |dostęp = o}}</ref>. Te odpowiedzi mogą być aktywowane przez dopaminę uwalnianą z [[kłębek szyjny|kłębka szyjnego]] w odpowiedzi na niski poziom tlenu. Nie wiadomo czy receptory dopaminowe w tętnicach pełnią inne funkcje biologiczne<ref name="Missale" />.

W układzie immunologicznym dopamina działa poprzez receptory obecne na komórkach odpornościowych, zwłaszcza [[limfocyty|limfocytach]]<ref name="Buttarelli">{{Cytuj |autor = Francesca R. Buttarelli, Alessandra Fanciulli, Clelia Pellicano, Francesco E. Pontieri |tytuł = The dopaminergic system in peripheral blood lymphocytes: from physiology to pharmacology and potential applications to neuropsychiatric disorders |czasopismo = Current Neuropharmacology |data = 2011 |wolumin = 9 |numer = 2 |s = 278–288 |doi = 10.2174/157015911795596612 |pmid = 22131937 |pmc = PMC3131719 |język = en}}</ref>. Dodatkowo, dopamina może być syntezowana i uwalniana w samych komórkach immunologicznych<ref name="Buttarelli" />. Główny jej efekt na limfocyty polega na zmniejszeniu ich aktywności. Znaczenie tej funkcji nie jest do końca znane, ale podejrzewa się możliwe interakcje pomiędzy układem nerwowym, a immunologicznym, co może być przyczyną niektórych [[choroby autoimmunologiczne|chorób autoimmunologicznych]]<ref name="pmid19896530">{{Cytuj |autor = Chandrani Sarkar, Biswarup Basu, Debanjan Chakroborty, Partha Sarthi Dasgupta, Sujit Basu |tytuł = The immunoregulatory role of dopamine: an update |czasopismo = Brain, Behavior, and Immunity |data = 2010 |wolumin = 24 |numer = 4 |s = 525–528 |doi = 10.1016/j.bbi.2009.10.015 |pmid = 19896530 |pmc = PMC2856781 |język = en}}</ref>.

Nerkowy układ dopaminergiczny zlokalizowany jest w komórkach [[nefron]]ów w nerce, gdzie obecne są wszystkie podtypy receptorów dopaminowych<ref>{{Cytuj |autor = Tahir Hussain, Mustafa F. Lokhandwala |tytuł = Renal dopamine receptors and hypertension |czasopismo = Experimental Biology and Medicine |data = 2003 |wolumin = 228 |numer = 2 |s = 134–142 |pmid = 12563019 |doi = 10.1177/153537020322800202 |język = en}}</ref>. Dopamina jest syntetyzowana w komórkach kanalików i wydzielana do [[mocz pierwotny|moczu pierwotnego]]. Jej działanie obejmuje zwiększenie ukrwienia nerek, zwiększając [[filtracja kłębuszkowa|filtrację kłębuszkową]] i wydzielanie sodu do moczu. Stąd upośledzenie działania tego systemu może doprowadzić do retencji sodu i rozwoju [[Nadciśnienie tętnicze|nadciśnienia]]. Zaburzenia wydzielania dopaminy mogą też skutkować [[obrzęk]]ami i powstaniem [[stres oksydacyjny|stresu oksydacyjnego]]<ref>{{Cytuj |autor = Marcelo Roberto Choi, Nicolás Martín Kouyoumdzian, Natalia Lucía Rukavina Mikusic, María Cecilia Kravetz, María Inés Rosón |tytuł = Renal dopaminergic system: Pathophysiological implications and clinical perspectives |czasopismo = World Journal of Nephrology |data = 2015 |wolumin = 4 |numer = 2 |s = 196–212 |doi = 10.5527/wjn.v4.i2.196 |pmid = 25949933 |pmc = PMC4419129 |język = en |data dostępu = 15 stycznia 2016}}</ref>. Przyczyną zaburzeń działania tego systemu mogą być czynniki genetyczne lub wysokie ciśnienie krwi<ref name="pmid11566894">{{Cytuj |autor = R.M. Carey |tytuł = Theodore Cooper Lecture: Renal dopamine system: paracrine regulator of sodium homeostasis and blood pressure |czasopismo = Hypertension |data = 2001 |wolumin = 38 |numer = 3 |s = 297–302 |doi = 10.1161/hy0901.096422 |pmid = 11566894 |język = en}}</ref>.

W [[trzustka|trzustce]], jej egzokrynowa część wydziela do [[dwunastnica|dwunastnicy]] enzymy trawienne, a także inne substancje włączając w to dopaminę<ref name="Rubi" />. Przypuszcza się, że jej funkcja polega na ochronie błony śluzowej jelit od uszkodzeń, a także na zmniejszeniu motoryki przewodu pokarmowego<ref name="Rubi">{{Cytuj |autor = Blanca Rubí, Pierre Maechler |tytuł = Minireview: new roles for peripheral dopamine on metabolic control and tumor growth: let’s seek the balance |czasopismo = Endocrinology |data = 2010 |wolumin = 151 |numer = 12 |s = 5570–5581 |doi = 10.1210/en.2010-0745 |pmid = 21047943 |język = en |dostęp = o}}</ref>.

[[Wysepki Langerhansa|Wyspy trzustkowe]] stanowią endokrynową część trzustki, które syntetyzują i wydzielają hormony do krwiobiegu<ref name="Rubi" />. [[Komórki beta]] w wyspach syntetyzujące [[insulina|insulinę]] zawierają receptory dopaminowe, których aktywacja zmniejsza ilość wydzielanej insuliny<ref name="Rubi" />. Źródło dopaminy w trzustce nie jest znane – może pochodzić z przepływającej krwi albo może być syntetyzowana miejscowo przez inne typy komórek trzustki<ref name="Rubi" />.

== Użycie medyczne ==
Dopamina jest także stosowana jako lek, w postaci kroplówek, w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek (zwiększa perfuzję nerkową), a w większych dawkach podwyższa ciśnienie tętnicze i działa dodatnio na siłę skurczu mięśnia sercowego i z tego względu jest stosowana we [[wstrząs septyczny|wstrząsie septycznym]], [[wstrząs kardiogenny|kardiogennym]], [[wstrząs pourazowy|pourazowym]], po operacjach kardiochirurgicznych oraz w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia. Na układ krążenia działa w sposób złożony. Przez swoiste receptory D<sub>1</sub> już w małych dawkach rozszerza naczynia (głównie nerkowe – korzystny efekt w leczeniu wstrząsu hipowolemicznego i kardiogennego). W większych dawkach działa przez receptory β<sub>1</sub>-adrenergiczne na czynność serca. Największe dawki (powyżej 10&nbsp;μg/kg&nbsp;m.c./min.) pobudzają receptory α<sub>1</sub>-adrenergiczne prowadząc do skurczu naczyń krwionośnych i zwiększenia oporów obwodowych. Dożylnie najczęściej stosuje się dopaminę w leczeniu niektórych postaci i faz wstrząsów w dawce 2–5&nbsp;μg/kg&nbsp;m.c./min. Nie przekracza [[bariera krew-mózg|bariery krew-mózg]], dlatego nie można wywołać uczucia euforii poprzez bezpośrednie podanie dopaminy (głównie dlatego w [[parkinsonizm]]ie stosuje się [[lewodopa|lewodopę]]).

== Patofizjologia ==
Dopamina pełni ważną rolę w przebiegu niektórych chorób, między innymi choroby Parkinsona, schizofrenii, oraz w uzależnieniach i ADHD.

=== Choroba Parkinsona ===
[[Choroba Parkinsona]] to zaburzenie charakteryzujące się między innymi sztywnością mięśni, spowolnieniem ruchów i drżeniem kończyn w stanie spoczynku. W późniejszym stadium prowadzi do [[otępienie|demencji]] i ostatecznie śmierci. Główne objawy są spowodowane niedoborem dopaminy. Przyczyną jej braku jest obumarcie komórek ją wydzielających w [[istota czarna śródmózgowia|istocie czarnej śródmózgowia]]. Są one szczególnie podatne na uszkodzenia. Czynnikami ich zniszczenia mogą być częste [[wstrząśnienie mózgu|wstrząśnienia mózgu]], [[zapalenie mózgu]] lub zatrucia niektórymi substancjami. Prowadzi to do parkinsonizmu, czyli zespołu objawów choroby Parkinsona. W istocie jednak większość przypadków choroby Parkinsona jest [[idiopatyczny|idiopatyczna]], co oznacza, że nie jest znana przyczyna śmierci komórek.

Najbardziej powszechnym leczeniem parkinsonizmu jest podawanie lewodopy, będącej metabolicznym [[prolek|prekursorem]] dopaminy. Nie powoduje to odzyskania utraconych komórek, ale pobudza pozostałe do produkcji większej ilości dopaminy, dzięki czemu rekompensuje to ich ubytek. W zaawansowanym stadium rozwoju choroby leczenie przestaje działać, ponieważ utrata komórek jest na tyle duża, że pozostałe komórki nie nadążają z produkcją dopaminy pomimo podawania lewodopy. Na tym etapie mechanizmy regulujące [[metabolizm]] w tych komórkach pracując ponad normę stają się nieregularne prowadząc do [[zespół dysregulacji dopaminowej|zespołu dysregulacji dopaminowej]], który powoduje naprzemienne stany hiperaktywności i [[porażenie|paraliżu]]<ref>{{cytuj pismo |autor = Merims D, Giladi N |tytuł = Dopamine dysregulation syndrome, addiction and behavioral changes in Parkinson’s disease |czasopismo = Parkinsonism & Related Disorders |wolumin = 14 |wydanie = 4 |strony = 273–280 |rok = 2008 |doi = 10.1016/j.parkreldis.2007.09.007 |pmid = 17988927}}</ref>.

=== ADHD ===
Jedną z przyczyn [[ADHD]] są zaburzenia w układzie dopaminergicznym i nieprawidłowe działanie receptorów i transporterów dopaminy<ref>{{Cytuj |autor = Jing Wu, Haifan Xiao, Hongjuan Sun, Li Zou, Ling-Qiang Zhu |tytuł = Role of dopamine receptors in ADHD: a systematic meta-analysis |czasopismo = Molecular Neurobiology |data = 2012 |wolumin = 45 |numer = 3 |s = 605–620 |doi = 10.1007/s12035-012-8278-5 |pmid = 22610946}}</ref> Najbardziej efektywne środki do leczenia ADHD to [[stymulanty]] (np. [[metylofenidat]], [[amfetamina]]), których działanie opiera się na podniesieniu poziomu dopaminy w mózgu<ref>{{Cytuj |autor = Craig W. Berridge, David M. Devilbiss |tytuł = Psychostimulants as cognitive enhancers: the prefrontal cortex, catecholamines, and attention-deficit/hyperactivity disorder |czasopismo = Biological Psychiatry |data = 2011 |wolumin = 69 |numer = 12 |s = e101–111 |doi = 10.1016/j.biopsych.2010.06.023 |pmid = 20875636 |pmc = PMC3012746}}</ref>.

=== Uzależnienia ===
Różne środki uzależniające powodują wzrost aktywności układu dopaminergicznego. Przy kokainie, [[metamfetamina|metamfetaminie]] i podobnych stymulantach zwiększenie aktywności układu dopaminergicznego wydaje się być głównym powodem uzależnienia. Kiedy wzrasta poziom dopaminy na jakiś czas, zmniejsza się wrażliwość receptorów dopaminowych. W konsekwencji potrzebna jest zwiększona dawka substancji, aby osiągnąć ten sam efekt, a [[układ nagrody]] w mózgu jest mniej aktywny niż zazwyczaj w przypadku odstąpienia od zażywania tej substancji. Mechanizm ten powoduje u osób uzależnionych stałe zwiększanie dawek, aby zaspokoić potrzeby organizmu.

Potencjał [[uzależnienie|uzależniający]] stymulantów silnie zależy od wzrostu poziomu dopaminy, jaki powodują, a szczególnie od szybkości, z jaką działają. Najbardziej uzależniające substancje, w tym [[kokaina]] w formie ''crack'', podnoszą poziom dopaminy w ciągu kilku sekund od zażycia. W ich przypadku wystarczy tylko kilka dawek, aby wystąpiły objawy uzależnienia u niektórych ludzi.

Leczenie uzależnienia od stymulantów jest ciężkie, ponieważ nawet w przypadku niezażywania substancji potrzeba długiego czasu, aby zmalała chęć do jej zażycia – a nawet jeśli już zniknęła, to może niespodziewanie powrócić, gdy dana osoba znajdzie się w sytuacji związanej z braniem substancji psychoaktywnych.

=== Ból ===
Dopamina odgrywa rolę w przetwarzaniu bólu na wielu poziomach ośrodkowego układu nerwowego, do których zalicza się: [[rdzeń kręgowy]], [[istota szara okołowodociągowa]], [[wzgórze (anatomia)|wzgórze]], [[jądra podstawne]], [[zakręt obręczy]]. Anomalie w neurotransmisji dopaminy wykazane zostały w bolesnych chorobach takich jak [[fibromialgia]], [[zespół niespokojnych nóg]] i [[zespół piekących ust]]<ref>{{Cytuj |autor = S.K. Jääskeläinen, J.O. Rinne, H. Forssell, O. Tenovuo, V. Kaasinen |tytuł = Role of the dopaminergic system in chronic pain – a fluorodopa-PET study |czasopismo = Pain |data = 2001 |wolumin = 90 |numer = 3 |s = 257–260 |pmid = 11207397 |doi = 10.1016/S0304-3959(00)00409-7}}</ref>. Przeciwbólowe właściwości dopaminy są wynikiem aktywacji receptora dopaminowego D<sub>2</sub>; wyjątkiem od tego jest istota szara okołowodociągowa, w której aktywacja receptora dopaminowego D<sub>1</sub> osłabia ból prawdopodobnie poprzez aktywację [[neuron]]ów odpowiedzialnych za inhibicję przekazywania impulsów bólu<ref>{{Cytuj |autor = Patrick B. Wood |tytuł = Role of central dopamine in pain and analgesia |czasopismo = Expert Review of Neurotherapeutics |data = 2008 |wolumin = 8 |numer = 5 |s = 781–797 |doi = 10.1586/14737175.8.5.781 |pmid = 18457535}}</ref>.

=== Nudności ===
Nudności i wymioty są związane z aktywacją strefy chemoreceptorowej w [[pień mózgu|pniu mózgu]]. W miejscu tym znajduje się duża ilość receptorów dopaminowych D<sub>2</sub>. W związku z tym substancje aktywujące receptory D<sub>2</sub> często powodują nudności. Wliczają się do nich leki na chorobę Parkinsona i inne [[agonista|agonisty]] receptorów dopaminowych, na przykład [[apomorfina]]. W wielu przypadkach [[antagonista (farmakologia)|antagonisty]] receptorów D<sub>2</sub>, między innymi [[metoklopramid]], są używane jako [[leki przeciwwymiotne]].

=== Psychoza ===
Anormalnie wysoka neurotransmisja dopaminy związana jest z [[psychoza|psychozą]] i [[schizofrenia|schizofrenią]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.innovations-report.com/html/reports/life_sciences/report-52499.html |tytuł = Disruption of gene interaction linked to schizophrenia |opublikowany = St. Jude Children’s Research Hospital |język = en |data dostępu = 2006-07-06}}</ref>. Jakkolwiek badania wiążące schizofrenię z metabolizmem dopaminy w mózgu wahały się od kontrowersyjnych do negatywnych ze względu na ten sam poziom [[kwas homowanilinowy|kwasu homowanilinowego]] (metabolit dopaminy) w [[płyn mózgowo-rdzeniowy|płynie mózgowo-rdzeniowym]] zarówno dla schizofreników, jak i grupy kontrolnej<ref>{{Cytuj |autor = J.W. Maas, C.L. Bowden, A.L. Miller, M.A. Javors, L.G. Funderburg |tytuł = Schizophrenia, Psychosis, and Cerebral Spinal Fluid Homovanillic Acid Concentrations |czasopismo = Schizophrenia Bulletin |data = 1997 |wolumin = 23 |numer = 1 |s = 147–154 |doi = 10.1093/schbul/23.1.147 |pmid = 9050120 |język = en |dostęp = o}}</ref>. U niektórych schizofreników odkryta została zwiększona aktywność [[szlaki dopaminergiczne|układu dopaminergicznego]], zwłaszcza szlaku mezolimbicznego, a u niektórych zmniejszona szlaku mezokortykalnego.

[[Leki przeciwpsychotyczne]] są zwykle antagonistami receptorów dopaminowych, zmniejszając ilość dopaminy w receptorach, a przez to znosząc efekty jej wysokiej ilości. Leki przeciwpsychotyczne pierwszej generacji działają zazwyczaj na receptory D<sub>2</sub><ref>{{Cytuj |url = http://www.williams.edu/imput/synapse/pages/IIIB5.htm |tytuł = Dopamine Receptor Blockade: Antipsychotic Drugs |opublikowany = www.williams.edu |data dostępu = 2017-11-22}}</ref>, podczas gdy leki drugiej generacji działają także na receptory D<sub>1</sub>, D<sub>3</sub> i D<sub>4</sub> chociaż ogólnie mają niższe powinowactwo do receptorów dopaminowych<ref>{{Cytuj |url = http://bjp.rcpsych.org/cgi/content/full/181/4/271 |tytuł = Dopamine and antipsychotic drug action revisited &#124; The British Journal of Psychiatry |opublikowany = bjp.rcpsych.org |język = en |data dostępu = 2017-11-22}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = M.J. Durcan, G.C. Rigdon, M.H. Norman, P.F. Morgan |tytuł = Is clozapine selective for the dopamine D4 receptor? |czasopismo = Life Sciences |data = 1995 |wolumin = 57 |numer = 18 |s = PL275–283 |doi = 10.1016/0024-3205(95)02151-8 |pmid = 7475902 |język = en}}</ref>. Kokaina, amfetamina, metamfetamina i podobne substancje, które zwiększają poziom dopaminy ponad dziesięciokrotnie<ref>[http://74.125.153.132/search?q=cache:b3pkrTPLeT0J:www.stopmethinflorida.org/documents/Methamphetamine101.ppt+www.stopmethinflorida.org/documents/Methamphetamine101.ppt&cd=1&hl=en&ct=clnk&gl ''Methamphetamine 101''].</ref>, mogą chwilowo spowodować psychozę, co wspiera jej związek z dopaminą<ref>{{Cytuj |autor = J.A. Lieberman, J.M. Kane, J. Alvir |tytuł = Provocative tests with psychostimulant drugs in schizophrenia |czasopismo = Psychopharmacology |data = 1987 |wolumin = 91 |numer = 4 |s = 415–433 |doi = 10.1007/BF00216006 |pmid = 2884687 |język = en}}</ref> – aczkolwiek wiele substancji niewpływających na poziom dopaminy również może wywołać ostrą i chroniczną psychozę.

=== Depresja ===
Dysregulacja układu dopaminergicznego związana jest też z [[zaburzenia depresyjne|zaburzeniami depresyjnymi]]<ref>{{Cytuj |autor = Varsha J. Galani, Digvijay G. Rana |tytuł = Depression and antidepressants with dopamine hypothesis-A review |czasopismo = International Journal of Pharmaceutical Frontier Research |wolumin = 1 |numer = 2 |s = 45–60 |data = 2011 |język = en |url = https://web.archive.org/web/20111226063111if_/http://ijpfr.com:80/Dacuments/2011-1/06.pdf}}</ref>. U osób z depresją badania wykazały zmniejszoną ilość [[tyrozyna|tyrozyny]] – prekursoru dopaminy w [[osocze krwi|osoczu krwi]] i [[płyn mózgowo-rdzeniowy|płynie mózgowo-rdzeniowym]]<ref>{{Cytuj |autor = O. Benkert, A. Renz, C. Marano, N. Matussek |tytuł = Altered tyrosine daytime plasma levels in endogenous depressive patients |czasopismo = Archives of General Psychiatry |data = 1971 |wolumin = 25 |numer = 4 |s = 359–363 |pmid = 5116991 |doi = 10.1001/archpsyc.1971.01750160071013 |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Birkmayer |imię = W |autor2 = Linauer W, Storung D |tytuł = Tyrosin and tryptophan- metabolisms in depression patients |czasopismo = Arch Psychiar Nervenkr |wolumin = 213 |strony = 377–387 |rok = 1970 |język = en}}</ref>. W innych badaniach u osób z depresją odkryto zmniejszoną ilość [[kwas homowanilinowy|kwasu homowanilinowego]] będącym głównym metabolitem dopaminy w płynie mózgowo-rdzeniowym<ref>{{Cytuj |autor = M.B. Bowers, G.R. Heninger, F. Gerbode |tytuł = Cerebrospinal fluid 5-hydroxyindoleacetic acid and homovanillic acid in psychiatric patients |czasopismo = International Journal of Neuropharmacology |data = 1969 |wolumin = 8 |numer = 3 |s = 255–262 |doi = 10.1016/0028-3908(69)90046-x |język = en}}</ref>. Wykazano, że wiele [[leki przeciwdepresyjne|leków przeciwdepresyjnych]] zwiększa stężenie dopaminy w [[kora przedczołowa|korze przedczołowej]] u szczurów<ref>{{Cytuj |autor = Jeffrey N. Carlson, Kathleen E. Visker, Darci M. Nielsen, Richard W. Keller, Stanley D. Glick |tytuł = Chronic antidepressant drug treatment reduces turning behavior and increases dopamine levels in the medial prefrontal cortex |czasopismo = Brain Research |data = 1996 |wolumin = 707 |numer = 1 |s = 122–126 |doi = 10.1016/0006-8993(95)01341-5 |język = en}}</ref>. Podobnie [[terapia elektrowstrząsowa]] zwiększyła poziom dopaminy w [[prążkowie|prążkowiu]] u badanych szczurów<ref>{{Cytuj |autor = G.G. Nomikos, G. Damsma, D. Wenkstern, H.C. Fibiger |tytuł = Acute effects of bupropion on extracellular dopamine concentrations in rat striatum and nucleus accumbens studied by in vivo microdialysis |czasopismo = Neuropsychopharmacology |data = 1989 |wolumin = 2 |numer = 4 |s = 273–279 |pmid = 2482026 |język = en}}</ref>.

Wykazano niski potencjał przyłączania się dopaminy do receptorów D<sub>2</sub> u osób cierpiących na [[fobia społeczna|fobię społeczną]]. Uczeni spekulują na temat prawdopodobnej patologicznie niższej aktywności układu dopaminergicznego wobec aktywności układu współczulnego u socjofobów<ref>Artykuł grupy psychiatrów amerykańskich na temat potencjału przyłączania się dopaminy do receptorów D<sub>2</sub> https://ajp.psychiatryonline.org/doi/full/10.1176/appi.ajp.157.3.457</ref><ref name="pmid10698826">{{Cytuj |autor = F.R. Schneier, M.R. Liebowitz, A. Abi-Dargham, Y. Zea-Ponce, S.H. Lin |tytuł = Low dopamine D(2) receptor binding potential in social phobia |czasopismo = The American Journal of Psychiatry |data = 2000 |wolumin = 157 |numer = 3 |s = 457–459 |doi = 10.1176/appi.ajp.157.3.457 |pmid = 10698826}}</ref>.

Jedną z przyczyn [[Zespół Tourette’a|zespołu Tourette’a]] jest zaburzenie dozowania ilości dopaminy.

== Zobacz też ==
* [[2-Fenyloetyloamina#Psychoaktywne pochodne 2-fenyloetyloaminy|pochodne 2-fenyloetyloaminy]]

== Przypisy ==
<references responsive>
* <ref name="DB">{{DrugBank|id=DB00988|nazwa=Dopamine|data dostępu=}}</ref>
* <ref name="PubChem">{{PubChem|cid=681|nazwa=Dopamine|data dostępu=}}</ref>
</references>

== Linki zewnętrzne ==
* [http://shorterlink.co.uk/12310 ''Biochemistry of Parkinson’s Disease''] {{lang|en}}

{{Zastrzeżenia|Medycyna}}
{{Klasyfikacja ATC|C01}}
{{Hormony osi podwzgórze-przysadka-tkanka docelowa}}
{{stymulanty}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Katecholaminy]]
[[Kategoria:Neuroprzekaźniki]]
[[Kategoria:Leki z listy leków podstawowych Światowej Organizacji Zdrowia]]