T3-1043
T3-1043 – przemysłowy parowóz wąskotorowy, zbudowany w 1943 roku w zakładach Budich we Wrocławiu z numerem fabrycznym 931, używany na kolejach PKP, zachowany jako eksponat muzealny. Tendrzak o układzie osi B, na tor o rozstawie szyn 750 mm, w polskiej służbie wyposażony w tender pomocniczy. Po 1961 roku zaliczony do serii PKP T4, lecz pozostał ze starym oznaczeniem. Drugim parowozem takiego samego typu używanym w Polsce był T3-1044 (nr fabryczny 932).
_Travelarz.jpg) T3-1043 w Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie | |
| Producent | |
|---|---|
| Lata budowy |
1943 |
| Układ osi |
B (Bn2t, 0-2-0) |
| Wymiary | |
| Masa pustego parowozu |
15,1 t[1] |
| Masa służbowa |
18,1 t |
| Długość |
6000 mm |
| Szerokość |
1980 mm |
| Wysokość |
2906 mm |
| Rozstaw osi skrajnych |
1600 mm |
| Średnica kół napędnych |
725 mm |
| Napęd | |
| Trakcja |
parowa |
| Ciśnienie w kotle |
13 at |
| Powierzchnia ogrzewalna kotła |
30,1 m² |
| Powierzchnia rusztu |
0,57 m² |
| Średnica cylindra |
260 mm |
| Skok tłoka |
420 mm |
| Pojemność skrzyni węglowej |
0,6 t |
| Pojemność skrzyni wodnej |
2,2 m³ (lub 2,5 m³) |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Moc znamionowa |
90 KM[1] |
| Maksymalna siła pociągowa |
2805 kg[1] (27,5 kN) |
| Prędkość konstrukcyjna | |
| Nacisk osi na szyny |
9,05 t |
| Parametry użytkowe | |
| Rozstaw szyn |
750 mm |
| Minimalny promień łuku |
25 m |
_Travelarz.jpg)
Budowa
edytujLokomotywy te należały do serii małych tendrzaków wyprodukowanych w 1943 roku przez Fabrykę Maszyn i Lokomotyw Budich (dawniej Smoschewer) we Wrocławiu-Kuźnikach (ówcześnie Breslau-Schmiedefeld) dla niemieckich wojskowych kolei polowych i przemysłu[2]. Budowano je w wersjach na tor szerokości 600 mm i 750 mm[2]. Parowóz o numerze fabrycznym 931 początkowo pracował na kolei węglowej (Kohlenbahn AG) w Reichenau (obecnie Bogatynia)[3].
Eksploatacja
edytujPo objęciu przez Polskę Ziem Odzyskanych, parowozy o numerach fabrycznych 931 i 932 zostały w 1945 roku odnalezione w parowozowni w Trzebnicy i przejęte przez Polskie Koleje Państwowe. Parowóz 931 był w dobrym stanie technicznym i wszedł od razu do służby na uruchomionej w lipcu 1945 roku, odbudowywanej ze zniszczeń Wrocławskiej Kolei Dojazdowej[2]. W celu zwiększenia zasięgu przebudowano go, dostosowując do współpracy z tendrem pomocniczym (zastępując skrzynię węglową z tyłu budki drzwiami)[2]. Wyremontowano następnie także drugi parowóz, który pozostał tendrzakiem. Wkrótce jednak zostały skierowane do manewrów stacyjnych i obsługi bocznic na tej kolei, do czego się lepiej nadawały[2]. W 1947 roku otrzymały oznaczenia PKP serii T3: T3-1043 (nr 931) i T3-1044 (nr 932)[2]. W 1949 roku T3-1043, a w 1950 roku T3-1044 przeszły naprawę główną w Warsztatach Kolejowych Wrocław-Nadodrze[2].
Oba parowozy skierowano następnie na otwartą 20 maja 1951 roku Kolej Bogatyńską do parowozowni Bogatynia, jako jej podstawowe lokomotywy, przy tym T3-1044 był tam używany już od 1950 roku, przy budowie nowego odcinka linii, a T3-1043 został tam przesłany z Trzebnicy w 1952 roku[2]. W 1961 roku, w związku ze zmianą przepisów o oznaczeniach, lokomotywy zaliczono do serii PKP T4 i formalnie zmieniono ich numery inwentarzowe na 1062 i 1063, jednakże w praktyce nie doszło do tej zmiany, a jedynie na parowozie T3-1044 przemalowano serię na T4-1044[2]. Ze zdjęć wynika, że drugi parowóz w 1977 roku już po odstawieniu nosił namalowane oznaczenie: T 1043[4].
Po likwidacji Kolei Bogatyńskiej w 1964 roku, parowóz 1043 został przeniesiony na Kujawskie Koleje Dojazdowe do Gniezna, a w 1967 roku do Krośniewic, lecz istnieją w publikacjach rozbieżności co do dat[a]. Służył głównie jako manewrowy i do pociągów gospodarczych, ewentualnie dzięki posiadaniu tendra jeździł z pociągami do Ostrów i obsługiwał bocznicę cukrowni[2]. W 1971 roku został wycofany ze służby i odstawiony w zapasie[a]. Został następnie 22 października 1976 przekazany do dyspozycji Muzeum Kolejnictwa w Warszawie[4]. Przez pewien czas stał na terenie lokomotywowni Warszawa Odolany, po czym został przekazany bez tendra do Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie, gdzie obecnie znajduje się na ekspozycji[4].
Parowóz 1044 został w 1964 roku przeniesiony na Kolej Hrubieszowską, do parowozowni w Werbkowicach, a następnie na Kolej Zwierzyniecką[b]. W 1969 roku został przekazany do Ełku, a 7 lipca 1971 roku został skreślony z inwentarza, po czym złomowany[c].
| Numer fabryczny/rok | oznaczenia: do 1947 | 1947-1960 | od 1961 | los |
|---|---|---|---|---|
| Budich 931/1943 | ? | T3-1043 | T4-1062 (formalnie, faktycznie T3-1043) | wycofany w 1971, eksponat |
| Budich 932/1943 | ? | T3-1044 | T4-1063 (formalnie, faktycznie T4-1044) | skasowany w 1971 |
Konstrukcja
edytujWąskotorowy tendrzak, o układzie osi B, z silnikami bliźniaczymi na parę nasyconą (Bn2t). Budka maszynisty z drzwiami połówkowymi po bokach oraz dorobionymi w polskiej służbie drzwiami w tylnej ścianie i mostkiem do tendra[4]. Zapas wody 2,2 m³ (lub 2,5 m³) mieścił się w zbiorniku w ostoi oraz skrzyniach po bokach kotła, zapas węgla wynosił 0,6 t i mieścił się w tylnej skrzyni i być może skrzyniach bocznych[d].
Kocioł płomieniówkowy ze stalową skrzynią ogniową. Na kotle umieszczony zbieralnik pary i piasecznica. Piasecznica o napędzie ręcznym podawała piasek pod oba zestawy kołowe[4]. W zbieralniku znajdowała się zaworowa przepustnica pary z napędem wewnętrznym[4]. Zawory bezpieczeństwa kotła typu Pop-Coale[4]. Zasilanie w wodę za pomocą inżektorów Friedmanna o wydajności 120 l/min[4]. Parowóz wyposażony w eżektor parowy z elastycznym wężem do uzupełniania wody ze zbiorników zewnętrznych[4].
Ostoja z blach o grubości 10 mm[4]. Czołownice wyposażone w długie zderzaki centralne ze sprzęgiem orczykowym. Odsprężynowanie górne z trzema punktami podparcia[4]. Koła miały średnicę 725 mm, a rozstaw osi wynosił 1600 mm[5]. Parowóz mógł pokonywać łuki o promieniu 25 m[1]. Nacisk osi wynosił 9,5 t[1].
Bliźniacze silniki parowe na parę nasyconą z suwakami płaskimi, umieszczone były horyzontalnie i napędzały drugą oś poprzez jednoprowadnicowe krzyżulce i korbowody[4]. Zastosowano mechanizm parorozdzielczy Heusingera z nawrotnicą dźwigniową[4]. Cylindry silnika były smarowane smarotłocznią Boscha[4]. Hamulec ręczny dźwigniowy, umocowany na tylnej ścianie budki, działał na obie osie[4]. Parowóz posiadał oświetlenie naftowe, następnie zamienione na elektryczne, zasilane z turbozespołu 24V[4].
W polskiej służbie parowóz nr 1043 pracował z czteroosiowym tendrem serii Pt4x pochodzenia austriackiego od parowozu wojskowego, o pojemności 4,8 m³ wody i 1,04 t węgla, o rozstawie osi 2120 mm i masie służbowej 11 ton[6]. Pod koniec eksploatacji pracował z tendrem dwuosiowym[4].
Uwagi
edytuj- ↑ a b Tak Pokropiński 2007 ↓, s. 12. Według starszego źródła Pokropiński 2000 ↓, s. 19, przekazany do Gniezna w 1964 roku, do Krośniewic w 1970 i wycofany do rezerwy w 1973. Z kolei Tomisław Czarnecki: T3-1043. podaje, że parowóz 1043 trafił do Gniezna już w 1963 roku, w 1968 do Krośniewic, w 1969 ponownie do Gniezna i w 1971 znowu do Krośniewic.
- ↑ Pokropiński 2007 ↓, s. 12. Według starszej publikacji Pokropiński 2000 ↓, s. 19, najpierw przekazany do Zwierzyńca, a potem do Werbkowic.
- ↑ Pokropiński 2007 ↓, s. 12. Według Pokropiński 2000 ↓, s. 19, 7 sierpnia 1971 r.
- ↑ Według Pokropiński 2000 ↓, s. 19 zapas wody wynosił 2,5 m³, a węgla 0,6 t, przy tym parowozy miały pierwotnie tylną skrzynię węglową (co potwierdza również fotografia tamże). Według natomiast Pokropiński 2007 ↓, s. 12, 86, zapas wody wynosił 2,2 m³, a zapas węgla 0,6 t, mieszczący się tylko w skrzyniach bocznych (nie ma mowy w tej publikacji o tylnej skrzyni węglowej i jej usunięciu).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Pokropiński 2007 ↓, s. 86.
- ↑ a b c d e f g h i j k Pokropiński 2000 ↓, s. 18–19.
- ↑ Tomisław Czarnecki: T3-1043. Wciąż pod parą… Parowozy w Polsce. [dostęp 2020-07-08].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Pokropiński 2007 ↓, s. 12.
- ↑ Pokropiński 2007 ↓, s. 13.
- ↑ Pokropiński 2007 ↓, s. 12, 86
Bibliografia
edytuj- Bogdan Pokropiński. Parowozy wąskotorowe Budicha. „Świat Kolei”. Nr 1/2000(54), s. 18–19, 2000. Łódź: EMI-Press. ISSN 1234-5962.
- Bogdan Pokropiński: Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 750 mm). Żnin: Muzeum Ziemi Pałuckiej, 2007. ISBN 83-88795-08-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Tomisław Czarnecki: T3-1043. Wciąż pod parą… Parowozy w Polsce.