Szczodrzyk czerniejący
Szczodrzyk czerniejący, szczodrzeniec czerniejący[4] (Cytisus nigricans L.) – gatunek rośliny z rodziny bobowatych (Fabaceae). Występuje w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej[3]. W Polsce rośnie w południowej części kraju, sporadycznie i raczej tylko zawlekany na północy. Zasiedla miejsca widne, zarówno lasy, jak i tereny otwarte. Jest trujący.
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
szczodrzyk czerniejący | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Cytisus nigricans L. Sp. Pl.: 739 (1753)[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Pędy czernieją podczas suszenia (stąd nazwa)[5].
Rozmieszczenie geograficzne
edytujGatunek występuje na obszarze Europy od Niemiec i Szwajcarii na zachodzie po wschodnią, europejską część Rosji, przy czym w Rosji rośnie na rozproszonych i izolowanych obszarach w górnej części dorzecza Wołgi. Północna granica zasięgu biegnie przez Niemcy, Polskę i Białoruś. Na południu gatunek sięga po północne Włochy i północną Grecję[3][6].
W Polsce gatunek znany jest z licznych stanowisk w południowej części kraju. Skupiają się one głównie w południowej części lubuskiego, zachodniej i środkowej dolnośląskiego oraz w pasie wyżyn od Wyżyny Śląskiej po Roztocze. Stanowiska położone na północy – w kujawsko-pomorskim i zachodniopomorskim wskazywane są jako powstałe w wyniku zawleczenia lub wątpliwe[6][7].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Bezbronny krzew o pędach podnoszących się i wyprostowanych, osiągających od 30 do 100[6], rzadko do 200 cm wysokości[8][5]. Młode pędy są srebrzysto, przylegająco owłosione, starsze są nagie. Włoski są charakterystyczne – dwuramienne[6]. Gałązki są delikatnie żeberkowane – prawie obłe[5].
- Liście
- Skrętoległe i trójlistkowe, z listkami eliptycznymi lub odwrotnie jajowatymi, osiągającymi ok. 3 cm długości i 1 cm szerokości. Końce listków są tępe lub zaostrzone, często z wyciągniętym koniuszkiem. Wierzch blaszki jest nagi i ciemnozielony, natomiast spód pokryty przylegającymi włoskami[6][5]. Ogonki liściowe osiągają od 8 do 19 mm długości[5].
- Kwiaty
- Zebrane po 15–60 w prosto wzniesione grona na szczytach pędów tegorocznych[6], osiągające długość do 20 cm[5]. Kwiaty wyrastają na szypułkach długości 3–7 mm, bez przysadek, ale z trwałymi, nitkowatymi podkwiatkami. Kielich jest dzwonkowaty, dwuwargowy, o długości ok. 3–4 mm. Górna warga jest dwuząbkowa i krótka, dolna jest trójząbkowa i wyraźnie dłuższa. Korona kwiatu jest żółta, naga, o długości do 11 mm, o budowie typowej dla kwiatu motylkowego. Blaszka żagielka jest odgięta ku górze, jajowata do okrągłej, o krótkim paznokciu, osiągającym do 2 mm długości. Łódeczka jest krótsza od żagielka, wygięta i ostro zakończona. Skrzydełka są zaś dłuższe od żagielka[6][5].
- Owoce
- Strąki do ok. 3 cm długości i 0,5 cm szerokości, przylegająco owłosione. Zawierają do 8 nasion[5]. Nasiona mają barwę od jasnobrunatnej do czarnej[6] i średnicę ok. 2,5 mm[5].
-
Liść -
Kwiatostan -
Owoce -
Nasiona
.jpg)
Systematyka
edytujGatunek zaliczany jest do rodzaju Cytisus[3][9] jako sekcja Lembotropis[10] lub wyodrębniany w monotypowy rodzaj Lembotropis[4]. Takson jest blisko spokrewniony z resztą gatunków zaliczanych do Cytisus, ale jego pozycja taksonomiczna opisywana jest jako problematyczna. Bliskie pokrewieństwo wskazują badania molekularne, zarówno nad DNA plastydowym, jak i zawartym w jądrze komórkowym oraz białkami zapasowymi nasion. Z kolei wyróżniają go od reszty zaliczanych tu gatunków specyficzne cechy morfologiczne – budowa kielicha, kwiatostanu i dwudzielne włoski[10]. Sytuowany jest w efekcie jako siostrzany gatunek pozostałych zaliczanych do rodzaju Cytisus s.l. lub jako siostrzany, ale już odrębny rodzaj[10]. We współczesnych bazach taksonomicznych dominuje pierwsze ujęcie[3][9][11].
Do rodzaju (lub sekcji) Lembotropis zaliczano także Lembotropis emeriflora[6] (występujący we Włoszech i Szwajcarii), ale gatunek ten okazał się zagnieżdżony w obrębie sekcji Cytisus sect. Cytisus i współcześnie określany jest jako Cytisus emeriflorus[10][12].
W obrębie gatunku obok podgatunku nominatywnego C. nigricans subsp. nigricans wyróżnia się subsp. atratus (Schur) Nyman, występujący w południowo-wschodniej Europie (od Włoch po Grecję i Bułgarię)[3]. Różni się od typu bardziej kseromorficzną budową – mniejszymi rozmiarami i silniejszym owłosieniem[6]. Podgatunek nominatywny jest mało zmienny, nie wyróżnia się w jego obrębie odmian[6].
Biologia i ekologia
edytuj- Nanofanerofit kwitnący w czerwcu i lipcu[8]. Jest rośliną trującą[8].
- Rośnie w zróżnicowanych warunkach siedliskowych – w widnych lasach i to zarówno liściastych, grądowych, jak i w borach, w tym także chrobotkowych, występuje także na skrajach lasów, w zaroślach, na wrzosowiskach, na skarpach, w miejscach otwartych[6][5].
- Liczba chromosomów 2n=46, 48[8].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-09-22] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-09-22] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Cytisus nigricans L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-22].
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 107, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f g h i j W. Szafer, B. Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. VIII. Warszawa: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959, s. 24.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Jerzy Zieliński, Rodzaj Cytisus L. s.l. w Polsce, „Arboretum Kórnickie”, 20, 1975, s. 96-103.
- ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 326, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
- ↑ a b c d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 259-260. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b Taxon: Cytisus nigricans L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-22].
- ↑ a b c d Giovanni Cristofolini, Angelo Troìa. A reassessment of the sections of the genus Cytisus Desf. (Cytiseae, Leguminosae). „Taxon”. 55, 3, s. 733–746, 2006. (ang.).
- ↑ Cytisus nigricans L.. [w:] The World Flora Online [on-line]. [dostęp 2022-09-22].
- ↑ Cytisus emeriflorus Rchb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-22].