Różniczka zupełna
Pochodna, różniczka, czasami: różniczka zupełna funkcji w punkcie to przekształcenie liniowe będące najlepszym liniowym przybliżeniem przyrostu funkcji w tym punkcie. Różniczkę zupełną da się przedstawić w postaci
gdzie to pochodne rzutowań na -tą współrzędną względem bazy standardowej tzn. funkcji danych wzorami
Różniczka (tzn. przekształcenie dane wzorem ) jest przykładem -formy różniczkowej.
Definicja
edytujNiech będzie zbiorem otwartym. Niech będzie funkcją różniczkowalną w punkcie Wówczas różniczka zupełna funkcji w punkcie to jej pochodna w punkcie czyli przekształcenie liniowe które w pewnym sensie jest najlepszym liniowym przybliżeniem przyrostu
W szczególności można napisać
dla dowolnego takiego, że
Postać kanoniczna
edytujPochodna ma macierz w bazie standardowej
Wynika z tego, że pochodna jest dana wzorem
W szczególności rzutowania na -tą współrzędną względem bazy standardowej tzn. funkcje dane wzorami
są różniczkowalne i ich pochodne są dane wzorami
dla dowolnego
Widzimy, że różniczkę można zapisać w postaci
(dla prosty oznaczeń piszemy zamiast ), którą nazywamy postacią kanoniczną. Oznaczając pochodne przez można powyższemu wzorowi nadać klasyczną formę
Przykład
edytujRóżniczka funkcji różniczkowalnej w punkcie ma postać kanoniczną
gdzie:
(dla uproszczenia piszemy zamiast itd.).
Przybliżanie przyrostu funkcji za pomocą różniczki
edytujZ definicji różniczki wynika, że za jej pomocą można przybliżać przyrost funkcji. Z własności różniczki wynika, że to przybliżenie ma postać
dla dowolnego takiego, że należy do dziedziny To przybliżenie jest tym lepsze im mniejsze co do normy jest
Trochę nadużywając notacji można we wzorze
interpretować jako przyrosty argumentów funkcji Oznaczenie odzwierciedla wtedy to, że zakłada się, że są one małe. W szczególności, trochę nadużywając notacji, można napisać, że np.
Różniczka zupełna jako 1-forma
edytujNiech będzie zbiorem otrwartym. Różniczkowalna funkcja indukuje odwzorowanie z w tj. w przestrzeń przekształceń liniowych z w dane wzorem
Przekształcenie nazywamy pochodną funkcji albo różniczką funkcji Przekształcenie spełnia definicję -formy. Różniczka jest zatem -formą na zbiorze otwartym Ogólna -forma na zbiorze otwartym ma postać kanoniczną
gdzie współczynniki to dowolne funkcje rzeczywiste i niekonicznie muszą być pochodnymi cząstkowymi innej funkcji. Ogólna -forma na zbiorze otwartym w ma postać kanoniczną
gdzie to iloczyn zewnętrzny. Ogólna -forma na zbiorze otwartym w ma postać
O formie różniczkowej mówi się z definicji, że jest klasy lub klasy jeżeli takimi są funkcje
Pochodną zewnętrzną -formy nazywa się następującą formę
O formie różniczkowej która jest postaci dla pewnej formy mówi się, że jest dokładna. O formie różniczkowej, której pochodna zewnętrzna znika mówi się, że jest zamknięta. Z twierdzenia Schwarza i własności iloczynu zewnętrznego wynika, że
o ile tylko funkcje są klasy co najmniej a zatem każda forma dokładna (i klasy co najmniej ) jest zamknięta. Odwrotna implikacja nie musi być prawdziwa, ale jak wynika z Lematu Poincarégo jest prawdziwa na zbiorach otwartych i gwiaździstych.
W szczególności z definicji pochodnej zewnętrznej wynika, że różniczka (zupełna) jest pochodną zewnętrzną -formy czyli zwykłej funkcji. Wynika stąd, że różniczka (zupełna) jest dokładna i zamknięta.
Całka po krzywej zamkniętej
edytujPonieważ różniczka jest -formą to można rozważać jej całkę jako całkę z formy po -wymiarowej rozmaitości różniczkowej, czyli po krzywej.
Ogólne twierdzenie Stokesa mówi, że całka -formy po brzegu -wymiarowej rozmaitości różniczkowej jest równa (brzeg jest wówczas rozmaitością różniczkową wymiarową)
Krzywa zamknięta jest brzegiem pewnej 2-wymiarowej rozmaitości różniczkowej, czyli powierzchni w Ponieważ różniczka (zupełna) jest zamknięta to z twierdzenia Stokesa dostajemy
a zatem całka z różniczki (zupełnej) po krzywej zamkniętej znika.
Niezależność od drogi całkowania
edytujRozpatrzmy dwa dowolne punkty oraz dwie dowolne krzywe je łączące – krzywą biegnącą z punku do punktu oraz krzywą biegnącą z punktu do punktu Krzywe i tworzą razem 1-wymiarową rozmaitość różniczkową kawałkami gładką dla której prawdziwe jest Ogólne Twierdzenie Stokesa. Z dyskusji w poprzednim rozdziale dostajemy
czyli
Zamieniając parametryzację krzywej na przeciwną, dostajemy
Oznacza to, że całka od punktu do z nie zależy od drogi całkowania.
Twierdzenie o istnieniu różniczki zupełnej
edytujTw. Jeżeli mamy dane wyrażenie Pfaffa postaci
gdzie – dane funkcje zmiennych
to jest ono różniczką zupełną pewnej funkcji jeżeli dla każdego zachodzi:
Dowód:
Wychodząc z wyrażenia na różniczkę zupełną widzimy, że funkcje mają postacie
i powyższy warunek na istnienie różniczki zupełnej funkcji sprowadza się do żądania, by równe były pochodne cząstkowe drugiego rzędu
– wymóg ten jest zawsze spełniony, jeżeli istnieją powyższe pochodne, cnd.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytujBibliografia
edytuj- Michael Spivak: Analiza matematyczna na rozmaitościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.
Linki zewnętrzne
edytuj- 1. Pochodne cząstkowe; 2. Różniczki, 2.1. Różniczka zupełna; Filip A. Wudarski na: www.fizyka.umk.pl (Materiay MMF)