Różniczka zupełna

Pochodna, różniczka, czasami: różniczka zupełna funkcji w punkcie to przekształcenie liniowe będące najlepszym liniowym przybliżeniem przyrostu funkcji w tym punkcie. Różniczkę zupełną da się przedstawić w postaci

gdzie to pochodne rzutowań na -tą współrzędną względem bazy standardowej tzn. funkcji danych wzorami

Różniczka (tzn. przekształcenie dane wzorem ) jest przykładem -formy różniczkowej.

Definicja

edytuj

Niech   będzie zbiorem otwartym. Niech   będzie funkcją różniczkowalną w punkcie   Wówczas różniczka zupełna funkcji   w punkcie   to jej pochodna w punkcie   czyli przekształcenie liniowe   które w pewnym sensie jest najlepszym liniowym przybliżeniem przyrostu

 

W szczególności można napisać

 

dla dowolnego   takiego, że  

Postać kanoniczna

edytuj

Pochodna   ma macierz w bazie standardowej  

 

Wynika z tego, że pochodna   jest dana wzorem

 

W szczególności rzutowania   na  -tą współrzędną względem bazy standardowej   tzn. funkcje dane wzorami

 

są różniczkowalne i ich pochodne są dane wzorami

 

dla dowolnego  

Widzimy, że różniczkę można zapisać w postaci

 

(dla prosty oznaczeń piszemy   zamiast  ), którą nazywamy postacią kanoniczną. Oznaczając pochodne   przez   można powyższemu wzorowi nadać klasyczną formę

 

Przykład

edytuj

Różniczka funkcji   różniczkowalnej w punkcie   ma postać kanoniczną

 

gdzie:

 

(dla uproszczenia piszemy   zamiast   itd.).

Przybliżanie przyrostu funkcji za pomocą różniczki

edytuj

Z definicji różniczki wynika, że za jej pomocą można przybliżać przyrost funkcji. Z własności różniczki wynika, że to przybliżenie ma postać

 

dla dowolnego   takiego, że   należy do dziedziny   To przybliżenie jest tym lepsze im mniejsze co do normy jest  

Trochę nadużywając notacji można   we wzorze

 

interpretować jako przyrosty argumentów funkcji   Oznaczenie   odzwierciedla wtedy to, że zakłada się, że są one małe. W szczególności, trochę nadużywając notacji, można napisać, że np.

 

Różniczka zupełna jako 1-forma

edytuj
Zobacz też: Forma różniczkowa.

Niech   będzie zbiorem otrwartym. Różniczkowalna funkcja   indukuje odwzorowanie   z   w   tj. w przestrzeń przekształceń liniowych z   w   dane wzorem

 

Przekształcenie   nazywamy pochodną funkcji   albo różniczką funkcji   Przekształcenie   spełnia definicję  -formy. Różniczka jest zatem  -formą na zbiorze otwartym   Ogólna  -forma na zbiorze otwartym   ma postać kanoniczną

 

gdzie współczynniki   to dowolne funkcje rzeczywiste i niekonicznie muszą być pochodnymi cząstkowymi innej funkcji. Ogólna  -forma na zbiorze otwartym w   ma postać kanoniczną

 

gdzie   to iloczyn zewnętrzny. Ogólna  -forma na zbiorze otwartym w   ma postać

 

O formie różniczkowej mówi się z definicji, że jest klasy   lub klasy   jeżeli takimi są funkcje  

Pochodną zewnętrzną  -formy   nazywa się następującą   formę

 

O formie różniczkowej która jest postaci   dla pewnej formy   mówi się, że jest dokładna. O formie różniczkowej, której pochodna zewnętrzna znika mówi się, że jest zamknięta. Z twierdzenia Schwarza i własności iloczynu zewnętrznego wynika, że

 

o ile tylko funkcje   są klasy co najmniej   a zatem każda forma dokładna (i klasy co najmniej  ) jest zamknięta. Odwrotna implikacja nie musi być prawdziwa, ale jak wynika z Lematu Poincarégo jest prawdziwa na zbiorach otwartych i gwiaździstych.

W szczególności z definicji pochodnej zewnętrznej wynika, że różniczka (zupełna)   jest pochodną zewnętrzną  -formy   czyli zwykłej funkcji. Wynika stąd, że różniczka (zupełna) jest dokładna i zamknięta.

Całka po krzywej zamkniętej

edytuj

Ponieważ różniczka   jest  -formą to można rozważać jej całkę jako całkę z formy po  -wymiarowej rozmaitości różniczkowej, czyli po krzywej.

 

Ogólne twierdzenie Stokesa mówi, że całka  -formy   po brzegu    -wymiarowej rozmaitości różniczkowej   jest równa (brzeg jest wówczas rozmaitością różniczkową   wymiarową)

 

Krzywa zamknięta   jest brzegiem pewnej 2-wymiarowej rozmaitości różniczkowej, czyli powierzchni w   Ponieważ różniczka (zupełna) jest zamknięta to z twierdzenia Stokesa dostajemy

 

a zatem całka z różniczki (zupełnej) po krzywej zamkniętej znika.

Niezależność od drogi całkowania

edytuj

Rozpatrzmy dwa dowolne punkty   oraz dwie dowolne krzywe je łączące – krzywą   biegnącą z punku   do punktu   oraz krzywą   biegnącą z punktu   do punktu   Krzywe   i   tworzą razem 1-wymiarową rozmaitość różniczkową kawałkami gładką dla której prawdziwe jest Ogólne Twierdzenie Stokesa. Z dyskusji w poprzednim rozdziale dostajemy

 

czyli

 

Zamieniając parametryzację krzywej   na przeciwną, dostajemy

 

Oznacza to, że całka od punktu   do   z   nie zależy od drogi całkowania.

Twierdzenie o istnieniu różniczki zupełnej

edytuj

Tw. Jeżeli mamy dane wyrażenie Pfaffa postaci

 

gdzie   – dane funkcje zmiennych  

to jest ono różniczką zupełną   pewnej funkcji   jeżeli dla każdego   zachodzi:

 

Dowód:

Wychodząc z wyrażenia na różniczkę zupełną   widzimy, że funkcje   mają postacie

 

i powyższy warunek na istnienie różniczki zupełnej funkcji   sprowadza się do żądania, by równe były pochodne cząstkowe drugiego rzędu

 

– wymóg ten jest zawsze spełniony, jeżeli istnieją powyższe pochodne, cnd.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Michael Spivak: Analiza matematyczna na rozmaitościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.

Linki zewnętrzne

edytuj