Pałac Saski w Warszawie
Pałac Saski – klasycystyczny pałac, który znajdował się przy dzisiejszym placu marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Został zniszczony przez wojska niemieckie po upadku powstania warszawskiego w grudniu 1944. W 2021 podjęto decyzję o odbudowie pałacu.
nr rej. A-741z 17.05.2007[1] | |
Pałac Saski w Warszawie, 1930 | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Typ budynku | |
Styl architektoniczny | |
Architekt | |
Inwestor | |
Rozpoczęcie budowy |
po 1661 |
Ważniejsze przebudowy |
1713–1724 |
Zniszczono |
1944 |
Pierwszy właściciel |
Jan Andrzej Morsztyn |
Położenie na mapie Warszawy | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |
52°14′28″N 21°00′41″E/52,241111 21,011389 |
Historia
edytujPowstanie pałacu i czasy saskie
edytujPierwotnie na miejscu pałacu stał dwór Tobiasza Morsztyna. Jego spadkobierca Jan Andrzej Morsztyn na miejscu dworu i części Wału Zygmuntowskiego wybudował po 1661 piętrowy barokowy pałac z czterema wieżami. Pałac ten zakupił w 1713 król August II Mocny, który rozpoczął jego przebudowę ukończoną w 1724[2]. Pracami kierowali Carl Friedrich Pöppelmann i Joachim Daniel Jauch. Przebudowany pałac stanowił jedno z założeń urbanistycznych Osi Saskiej ciągnącej się od Krakowskiego Przedmieścia do Koszar Mirowskich. Od 1716 Sala Teatralna pałacu stanowiła wraz z amfiteatrem położonym w Ogrodzie Saskim i Zamkiem Królewskim miejsce organizowania przedstawień teatralnych – Warszawa nie posiadała wówczas specjalnego budynku teatralnego. Autorem dekoracji pałacu był Louis de Silvestre.
W ramach rozbudowy obiektu przyłączono do obszaru kompleksu pałacowego sąsiadujące z nim rezydencje magnackie – w 1721 posiadłość rodu Sanguszków, późniejszy pałac Brühla, a w 1726 dołączono rezydencję biskupa Teodora Potockiego, którą później przekształcono w pałac Błękitny, przeznaczony dla Anny Orzelskiej, córki Augusta II Mocnego. Przebudowa pałacu wraz z kształtowaniem założenia architektonicznego Osi Saskiej przebiegała w trzech etapach: pierwszym – od 1713 do początków lat 20. XVIII w., drugim – do śmierci Augusta II Mocnego w 1733 (z powodów finansowych i politycznych król zmuszony był znacznie spowolnić prace budowlane), i ostatecznie trzecim, kiedy w latach 30. i 40. XVIII w. August III Sas ukończył przebudowę kompleksu.
Druga połowa XVIII i początek XIX wieku
edytujPo śmierci Augusta III Sasa w 1763 pałac utracił status rezydencji królewskiej i podupadł. Wciąż należał jednak do kolejnych elektorów saskich, którzy wynajmowali pomieszczenia w pałacu na biura i mieszkania[3]. 17 kwietnia 1794 podczas insurekcji warszawskiej pod pałacem Saskim od strony wschodniej stoczono z żołnierzami rosyjskimi jedną z dwóch największych bitew w stolicy – powstańcy odparli wtedy atak silnej kolumny wojsk rosyjskich zmierzającej na odsiecz oblężonemu w pałacu na ulicy Miodowej naczelnemu wodzowi armii rosyjskiej Osipowi Igelströmowi.
Od 1804 pałac był siedzibą Liceum Warszawskiego[3]. Jesienią 1810 na drugim piętrze prawego skrzydła pałacu zamieszkali Mikołaj i Justyna Chopinowie wraz z dziećmi: Ludwiką i Fryderykiem. Ojciec przyszłego kompozytora 1 października 1810 rozpoczął pracę w Liceum Warszawskim jako nauczyciel języka francuskiego. Chopinowie mieszkali w pałacu Saskim do 1817[4].
W latach 1808–1816 pałac Saski był nadal własnością królów Saksonii, jednak gdy na kongresie wiedeńskim Fryderyk August I został zmuszony do zrzeczenia się tytułu księcia warszawskiego, pałac sprzedano rządowi Królestwa Polskiego.
W 1817 podjęto próby zmiany charakteru budynku i okołopałacowego założenia krajobrazowego; polski architekt Piotr Aigner przedstawił projekt częściowej przebudowy pałacu i ustawienia alei stu kolumn wzdłuż Osi Saskiej. Do realizacji tej koncepcji jednak nie doszło, gdyż ówczesny namiestnik Józef Zajączek zrezygnował z przebudowy ze względu na jej wysokie koszty finansowe.
Przebudowa po powstaniu listopadowym
edytujW 1837 Adam Idźkowski, magister budownictwa i miernictwa oraz absolwent Oddziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, opracował na zlecenie nowego właściciela pałacu Saskiego, kupca Iwana Skwarcowa, który nabył budynek od rządu za kwotę 115 200 złotych[5], plany jego przebudowy[6]. Oprócz niego w konkursie na przebudowę brali udział m.in. Henryk Marconi i Antonio Corazzi. Zwyciężył projekt Marconiego, ale namiestnik Iwan Paskiewicz odrzucił go bez uzasadnienia i zatwierdził projekt Idźkowskiego. Na podstawie planów Idźkowskiego dokonano w latach 1839–1842 przebudowy gmachu w stylu klasycystycznym, rozbierając część środkową pałacu i dodając w tym miejscu kolumnadę w porządku korynckim. Zmodyfikowano także oba skrzydła boczne pałacu, dodając m.in. nawiązujące do stylu kolumnady pilastry. Przebudowany pałac przejął nazwę wcześniejszego budynku[7].
W listopadzie 1841 przed pałacem odsłonięto pomnik siedmiu polskich oficerów-lojalistów, zabitych 29 listopada 1830 przez powstańców za odmowę przejścia na ich stronę, zaprojektowany przez Antonia Corazziego[8]. W latach 1894–1912 na placu wzniesiono monumentalny sobór św. Aleksandra Newskiego z 70-metrową dzwonnicą od strony ulicy Królewskiej[9]. W związku z budową świątyni pomnik oficerów-lojalistów przeniesiono na plac Zielony[8].
W 1864 spadkobiercy Iwana Skwarcowa sprzedali pałac władzom wojskowym[10]. Do 1915 gmach zajmowała armia Imperium Rosyjskiego – znajdowało się w nim rosyjskie Dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
-
Pałac od strony Ogrodu Saskiego ok. 1895
-
Pałac ok. 1895 roku; widoczny pomnik oficerów-lojalistów poległych w Noc Listopadową
-
Fasada pałacu od strony placu Saskiego przed 1919
-
Zdjęcie lotnicze pałacu i okolic z ok. 1919 roku; widoczny sobór św. Aleksandra Newskiego
-
Pałac w 1934
Okres międzywojenny i II wojna światowa; zniszczenie pałacu
edytujPo odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku w pałacu Saskim ulokowano Sztab Generalny Wojska Polskiego[11]. Działał w nim także zespół pod dowództwem podpułkownika Jana Kowalewskiego, który złamał bolszewickie szyfry, co przyczyniło się do zwycięstwa nad Armią Czerwoną w wojnie z 1920 roku[12]. W 1923 roku przed budynkiem od strony placu Saskiego ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego[13]. Dwa lata później arkady pałacu Saskiego zostały wybrane przez władze Polski jako miejsce lokalizacji Grobu Nieznanego Żołnierza, którego odsłonięcie odbyło się 2 listopada 1925 roku[14]. W latach 1930–1937 pałac Saski był siedzibą Biura Szyfrów – w grudniu 1932 roku trzech współpracujących z nim matematyków: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski dokonało w murach budynku pierwszego złamania kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma[15][16]. W 1938 roku należące do Tadeusza Czosnowskiego Biuro Budowlane T. Czosnowski i Ska dokonało gruntownego remontu elewacji pałacu[17].
Po wybuchu II wojny światowej, w wyniku kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939 pałac zajął Wehrmacht. Po upadku powstania warszawskiego, w dniach 27–29 grudnia 1944 gmach został wysadzony w powietrze przez żołnierzy niemieckich[18]. Ocalał tylko fragment arkad z Grobem Nieznanego Żołnierza[12]. Według niektórych hipotez fragment ten przetrwał dlatego, że biorący udział w akcji wysadzania pałacu niemiecki żołnierz nie włożył dynamitu w przygotowane wcześniej otwory w tej części budowli z szacunku dla spoczywającego w grobie bezimiennego żołnierza polskiego[19].
-
Defilada wojska niemieckiego po kapitulacji miasta we wrześniu 1939
-
Ocalały fragment arkad pałacu Saskiego po wysadzeniu w 1944
Okres powojenny; rozważania i próby odbudowy
edytujPo zakończeniu II wojny światowej władze PRL brały pod uwagę odbudowę zachodniej pierzei placu Saskiego (przemianowanego na plac Zwycięstwa), której część stanowił pałac Saski. W 1946 roku przeprowadzono według projektu architekta Zygmunta Stępińskiego rekonstrukcję ocalałego fragmentu arkad budynku z Grobem Nieznanego Żołnierza, a także rozpisano pierwsze konkursy projektowe uwzględniające zagadnienie odbudowy całego gmachu, które jednak nie zakończyły się podjęciem jakichkolwiek działań w tej sprawie[12]. Do koncepcji odbudowy pałacu Saskiego powrócono w latach 70. XX wieku, kiedy to został rozpisany kolejny konkurs architektoniczny dopuszczający możliwość rekonstrukcji nieistniejących zabytków. Wybrano zwycięski projekt architektów Bohdana Gniewiewskiego i Bolesława Koseckiego, jednak nie doczekał się on realizacji[12].
Po 1989 temat rekonstrukcji pałacu Saskiego był kilkukrotnie poruszany. We wrześniu 1999 została zorganizowana akcja „odbudowy” pałacu z klocków Lego[12]. Idea odbudowy budynku odżyła w latach 2004–2006 za sprawą prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego, który uczynił ją jednym ze sztandarowych projektów swojej prezydentury w stolicy[12]. W lutym 2004 ogłoszono przetarg na odbudowę pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienicy przy ul. Królewskiej[20]. Wybrano projekt i przedsiębiorstwo Budimex Dromex SA, mające odpowiadać za prace przedprojektowe, projektowe i budowlane[21][22]. Na odbudowę miasto wyasygnowało środki w wysokości 200 milionów złotych[23]. Podczas prac archeologicznych, związanych z inwestycją, w okolicach Grobu Nieznanego Żołnierza odnaleziono wybudowany w 1933 tunel łączący skrzydła pałacowe. Odsłonięto również fundamenty pałacu. Najstarszymi odsłoniętymi elementami były piwnice pałacu Morsztyna. Natrafiono także na relikty studni, kanałów ściekowych i latryn[24].
25 listopada 2006 wykopaliska udostępniono publiczności. Zgodnie z odpowiednią ekspertyzą większość fundamentów pałacu Saskiego była zbyt słaba, by na nich budować nową konstrukcję. 17 maja 2007 część piwnic (fundamenty pałaców Morsztyna i Saskiego) została wpisana do rejestru zabytków[1]. W trakcie prac archeologicznych prowadzonych w latach 2006 i 2008 zinwentaryzowano około 45 tysięcy obiektów ruchomych, głównie z XVIII wieku[24].
Pierwotnie zakładano ukończenie odbudowy pałacu do 2010. W zrekonstruowanym budynku swoją siedzibę miał mieć Urząd Miasta Stołecznego Warszawy[25], którego poszczególne instytucje były rozproszone w kilku różnych budynkach na terenie całego miasta. W 2008 prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz zdecydowała o rozwiązaniu umowy z wykonawcą inwestycji, mimo że dotychczas poniesione koszty wynosiły 15,6 miliona złotych[26]. Decyzja ta była argumentowana wpisem odsłoniętych piwnic do rejestru zabytków. We wrześniu 2008 roku odkryte fundamenty zasypano piaskiem i zabezpieczono geowłókniną do czasu ewentualnego wznowienia prac budowlanych[27]. Środki przeznaczone na odbudowę pałacu prezydent miasta przeznaczyła na budowę mostu Północnego[28].
W 2013 powstało stowarzyszenie „Saski 2018”[29]; celem stowarzyszenia była odbudowa pałacu Saskiego do 11 listopada 2018, na setną rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę. Stowarzyszenie zrzesza wielbicieli Warszawy, a także prawników i archeologów. W celach statutowych stowarzyszenia znajdują się m.in. nagłaśnianie kwestii odbudowy Pałacu Saskiego w mediach, poszukiwanie, dla władz Warszawy lub Skarbu Państwa, źródeł finansowania odbudowy pałacu Saskiego i zagospodarowania placu Piłsudskiego wszelkimi sposobami dozwolonymi prawem, czy organizacja dyskusji publicznych dotyczących możliwości zagospodarowania placu Piłsudskiego i jego okolic[30].
We wrześniu 2014 nastąpiła premiera projektu saski360, w ramach którego powstała interaktywna aplikacja multimedialna, pokazująca za pomocą lotniczych panoram oraz wizualizacji nieistniejący pałac Saski, w kontekście współczesnej architektury Warszawy[31]. Wizualizacje zostały wykonane według projektu pracowni architektonicznej PBPA Projekt. Zdjęcia lotnicze wykonano z kilku punktów, dzięki czemu użytkownicy mogą zobaczyć wizualizacje pałacu z kilku perspektyw. Aplikacja zawiera także zdjęcia stacjonarne wzbogacone o wizualizacje. Całość tworzy wirtualną wycieczkę, która daje możliwość zobaczenia, jak w krajobrazie dzisiejszej Warszawy prezentowałyby się zabudowania głównego elementu Osi Saskiej, czyli pałacu Saskiego oraz pałacu Brühla i kamienic przy ulicy Królewskiej.
-
Odkryte fundamenty pałacu Saskiego, maj 2007
-
Relikty pałacu, Grób Nieznanego Żołnierza.
Plany i przygotowania do odbudowy
edytujW 2017, podczas zorganizowanego przez warszawski oddział Wspólnoty Polskiej oraz stowarzyszenie „Saski 2018” spotkania w Domu Polonii w Warszawie, potomkowie polskich matematyków odpowiedzialnych za złamanie szyfru Enigmy: Janina Sylwestrzak – córka Mariana Rejewskiego, Janusz Różycki – syn Jerzego Różyckiego oraz Jerzy Palluth – syn Antoniego Pallutha, wykładowcy tajnych kursów kryptologii wojskowej w Poznaniu, konstruktora urządzeń cyfrowych i współwłaściciela Wytwórni Radiotechnicznej AVA podpisali apel do prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie wznowienia odbudowy pałacu Saskiego[15]. W 2018 Komitet Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej poparł inicjatywę prezydenta Andrzeja Dudy dotyczącą odbudowy gmachu. Zgodnie z tą koncepcją pałac miałby stać się siedzibą Senatu, a pobliski pałac Brühla siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych[32]. 11 listopada 2018 roku podczas obchodów setnej rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę prezydent Andrzej Duda podpisał deklarację o restytucji pałacu Saskiego[33].
W maju 2021 Prawo i Sprawiedliwość ogłosiło rozpoczęcie odbudowy pałacu Saskiego w 2023[34]. W lipcu 2021 prezydent Andrzej Duda wniósł do Sejmu projekt ustawy o odbudowie pałacu Saskiego, pałacu Brühla oraz trzech kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie, którą Sejm uchwalił dwa tygodnie później[35]. Prezydent podpisał ją 15 sierpnia 2021 podczas dnia Święta Wojska Polskiego[36]. Z chwilą wejścia w życie ustawy stowarzyszenie „Saski 2018” uznało swój cel statutowy za zrealizowany, w związku czym przyjęło uchwałę o swoim rozwiązaniu[29]. W grudniu 2021 powołano spółkę celową Pałac Saski[37].
W sierpniu 2022 rozpoczęły się pierwsze prace związane z przygotowaniem terenu do odbudowy pałacu Saskiego, pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej[38]. Spółka poinformowała, że z planową inwestycją koliduje ok. 150 drzew w Ogrodzie Saskim, głównie lip i dębów[39]. Do wycięcia przeznaczono 60 drzew, a 90 do przesadzenia w inne miejsca[39].
We wrześniu 2022 powołano Radę Odbudowy Pałacu Saskiego, w której skład weszli: Izabela Bogucka, Wojciech Fałkowski, Marlena Happach, Michał Laszczkowski, Jadwiga Lesisz, Ewa Malinowska-Grupińska, Małgorzata Omilanowska, Piotr Walkowiak, Michał Wiater i Tadeusz Wolsza[40].
W październiku 2022 otwarto wystawę Okruchy przeszłości, mającą postać rozwieszonych na ogrodzeniu terenu odbudowy pałacu Saskiego i pozostałych budynków wielkoformatowych plansz ze zdjęciami historycznych przedmiotów, wydobytych podczas prac archeologicznych, prowadzonych na obszarze po pałacu Saskim w latach 2006–2008, oraz tekstem dotyczącym historii zabudowań zachodniej pierzei placu Piłsudskiego. Minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński ogłosił, że pałac Saski, pałac Brühla i kamienice przy ul. Królewskiej mają zostać odbudowane „nie tylko w stylu, ale także z autentycznych, historycznych materiałów” oraz dodał, że w pałacu Brühla znajdzie się siedziba Senatu, a w pałacu Saskim reprezentacyjne przestrzenie dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Jan Edmund Kowalski dodał, że we wnętrzach odbudowanego pałacu Saskiego znajdzie się też centrum historyczno-kulturalne, którego koncepcję wspólnie opracowują pod egidą Ministerstwa Kultury przedstawiciele następujących warszawskich instytucji: Muzeum Narodowego, Muzeum Historii Polski, Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki, Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina i Biura Programu „Niepodległa”. Odkopano wówczas ponad 60% zachowanych reliktów dawnego pałacu Saskiego w celu przeprowadzenia prac konserwatorskich i badań archeologicznych[41]. W czasie prac odkryto m.in. zbiornik na wodę oraz pochówek wampiryczny o nieustalonym datowaniu[42].
W listopadzie 2022 spółka Pałac Saski Sp. z o.o. podpisała umowę ze Stowarzyszeniem Architektów Polskich (SARP) na zorganizowanie i przeprowadzenie w kolejnym roku międzynarodowego konkursu architektoniczno-urbanistycznego na opracowanie koncepcji architektonicznej wraz z zagospodarowaniem terenu dla inwestycji w postaci odbudowy pałacu Saskiego, pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej[43]. W październiku 2023 ogłoszono, że jego zwycięzcą został projekt autorstwa warszawskiej pracowni WXCA[44][45][46].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30 czerwca 2023. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 48. [dostęp 2023-07-28].
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 607. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b Maria Wardzyńska. Morsztyn, Sas, Chopin i inni mieszkańcy Pałacu Saskiego. „Stolica”, s. 41, wrzesień−październik 2022.
- ↑ Mariusz Wrona: Fryderyk Chopin. Poeta fortepianu. Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 14–15. ISBN 978-83-247-1831-3.
- ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 154.
- ↑ Franciszek Maksymilian Sobieszczański: Rys historyczno-statystyczny wzrostu i stanu miasta Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 264.
- ↑ Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 133. ISBN 978-83-63842-27-7.
- ↑ a b Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo „PTTK Kraj”, s. 43. ISBN 83-7005-211-8.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 638. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Eugeniusz Szulc: Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie. Zmarli i ich rodziny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989, s. 512. ISBN 83-06-01606-8.
- ↑ Michał Wróblewski: Pałac Saski w Warszawie. Lada dzień ruszy odbudowa. [w:] Wiadomości [on-line]. wiadomosci.wp.pl, 2018-10-20. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Anna Kruszyńska: Wardzyńska: Pałac Saski mógłby być odbudowany w ciągu czterech lat [WYWIAD]. forsal.pl, 2018-10-06. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
- ↑ 50 lat temu pomnik księcia Poniatowskiego został przeniesiony na Krakowskie Przedmieście. dzieje.pl, 2015-10-18. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
- ↑ Stworzenie Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. muzhp.pl. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
- ↑ a b Elżbieta Szczuka: Tajemnice Pałacu Saskiego – złamanie szyfrów Enigmy (foto). [w:] Wydarzenia [on-line]. nowywyszkowiak.pl, 2017-03-21. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
- ↑ 80 lat temu polscy matematycy złamali szyfr „Enigmy”. [w:] Historia i kultura [on-line]. naukawpolsce.pap.pl, 2012-12-31. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
- ↑ Słownik biograficzny techników polskich tom IV s. 31–32, NOT Warszawa 1994.
- ↑ Warszawa Oskarża. Przewodnik po wystawie urządzonej przez Biuro Odbudowy Stolicy wespół z Muzeum Narodowym w Warszawie. Warszawa: maj/czerwiec 1945, s. 20.
- ↑ Warszawa. Miniprzewodnik: Warszawa. Miniprzewodnik. books.google.pl, 2012. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
- ↑ Kronika. Kalendarz warszawski styczeń-marzec 2004. „Kronika Warszawy”. 2 (121), s. 103, 2004.
- ↑ Umowa na odbudowę Pałacu Saskiego podpisana – Warszawa – Naszemiasto.pl.
- ↑ Budimex odbuduje Pałac Saski.
- ↑ 200 mln zł na odbudowę Pałacu Saskiego.
- ↑ a b Agata Wójcik. Badania archeologiczne w Warszawie. „Stolica”, s. 48, styczeń-luty 2016.
- ↑ Tomasz Urzykowski, Pałac Saski w sam raz na ratusz. Gazeta Wyborcza – Stołeczna, środa 23 maja 2007.
- ↑ Przygotowania do odbudowy Pałacu Saskiego kosztowały 15,6 mln zł. pb.pl, 13 listopada 2008. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Kalendarz warszawski lipiec-wrzesień 2008. „Kronika Warszawy”. 140, s. 111, 2009.
- ↑ Pałac Saski w Warszawie zostanie odbudowany?
- ↑ a b Saski 2018.
- ↑ statut stowarzyszenia Saski 2018.
- ↑ Wirtualna panorama Pałacu Saskiego.
- ↑ PiS chce przenieść Senat i MSZ do pałaców. rp.pl. [dostęp 2018-11-14]. (pol.).
- ↑ Prezydent podpisał deklarację o restytucji Pałacu Saskiego. prezydent.pl, 2018-11-11. [dostęp 2018-11-12].
- ↑ Witold Mrozek: "Polski ład". Dawne obietnice: dziedzictwo królów oraz nobliwe gmachy. wyborcza.pl, 16 maja 2016. [dostęp 2021-05-17].
- ↑ Druk nr 1388 Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie. [w:] Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [on-line]. sejm.gov.pl, 7 lipca 2021. [dostęp 2021-07-10].
- ↑ Prezydent zatwierdził odbudowę Pałacu Saskiego. "Aby podnieść Polskę z ruin". [w:] naTemat [on-line]. naTemat.pl. [dostęp 2021-08-15].
- ↑ Otwieramy kolejny etap procesu odbudowy Pałacu Saskiego. Powołanie spółki celowej. gov.pl, 2021-12-01. [dostęp 2021-12-01].
- ↑ ODBUDOWA PAŁACU SASKIEGO: RUSZAJĄ PIERWSZE PRACE NA PL. PIŁSUDSKIEGO. nowawarszawa.pl, 2022-08-18. [dostęp 2022-11-09]. (pol.).
- ↑ a b Tomasz Urzykowski. Ropucha zatrzyma odbudowę Pałacu Saskiego?. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 12 grudnia 2023.
- ↑ Powołanie Rady Odbudowy Pałacu Saskiego. gov.pl, 9 września 2022. [dostęp 2022-09-10].
- ↑ „Okruchy przeszłości” – wystawa o znaleziskach archeologicznych pod dawnym Pałacem Saskim. [w:] Aktualności [on-line]. rdc.pl, 2022-10-18. [dostęp 2022-11-09]. (pol.).
- ↑ Aleksandra Stefaniak. Odbudowa na placu Saskim: pałac czy kamienica?. „Skarpa Warszawska”, s. 75, kwiecień 2024.
- ↑ Stowarzyszenie Architektów Polskich operatorem konkursu architektonicznego. [w:] Aktualności [on-line]. palacsaski.pl. [dostęp 2024-03-03]. (pol.).
- ↑ Wyniki konkursu na odbudowę Pałacu Saskiego. [w:] Aktualności [on-line]. palacsaski.pl. [dostęp 2024-03-03]. (pol.).
- ↑ Znamy wyniki konkursu architektoniczno-urbanistycznego na opracowanie koncepcji odbudowy Pałacu Saskiego. [w:] Aktualności [on-line]. gov.pl, 2023-10-12. [dostęp 2024-03-03]. (pol.).
- ↑ Tomasz Urzykowski. Grób Nieznanego Żołnierza zagrożony?. „Gazeta Stołeczna (Tygodnik Warszawa)”, s. 8, 13 października 2023.
Bibliografia
edytuj- M.M. Drozdowski, A. Zahorski, Historia Warszawy, PWN, Warszawa 1975.
Linki zewnętrzne
edytuj- Historia Pałacu Saskiego i Osi Saskiej – Archiwum Państwowe miasta stołecznego Warszawy
- Stowarzyszenie Saski 2018
- Widok tylnej fasady pałacu
- Widok Stanu pałacu z okresu okupacji niemieckiej zamieszczony w propagandowej książce niemieckiej, „Warschau” Buchverlagverlag Deutscher Osten G.M.B.H. Krakau. 1944. Wydrukowanej, ale nie oprawionej i nigdy nie wprowadzonej do sprzedaży.
- Historia Pałacu Saskiego na portalu historia.org.pl
- Archiwalne widoki pałacu w bibliotece Polona
- Strona spółki celowej Pałac Saski