Groszek wschodniokarpacki

Groszek wschodniokarpacki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	bobowate właściwe
Rodzaj	groszek
Gatunek	groszek wschodniokarpacki
	Nazwa systematyczna
	Lathyrus laevigatus (Waldst. & Kit.) Gren
Synonimy
	Orobus laevigatus Waldst. & Kit;
	Orobus laevigatus Waldst. & Kit;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Groszek wschodniokarpacki^[4] (Lathyrus laevigatus (Waldst. & Kit.) Gren) – gatunek rośliny zielnej z rodziny bobowatych (motylkowatych). Zasięg występowania rozciąga się od centrum Europy po środkową Rosję. W Polsce objęty ochroną.

Rozmieszczenie geograficzne

Naturalny obszar jego występowania to góry Europy Południowej i Środkowej (Wschodnie Alpy, Apeniny, góry Półwyspu Bałkańskiego, Południowe i Wschodnie Karpaty) oraz niziny ciągnące się od Karpat przez Białoruś i Litwę po środkową Rosję. W Polsce występuje w Karpatach Wschodnich (w Bieszczadach i Górach Sanocko-Turczańskich), w Górach Świętokrzyskich, na Wyżynie Miechowsko-Sandomierskiej, Wyżynie Lubelskiej i północno-wschodnich nizinach. W Karpatach potwierdzono jego występowanie na 12 stanowiskach w Bieszczadach na wschód od Smereka^[5].

Morfologia

Kwiaty

Owoce

Pokrój: Tworzy niewielkie kępy o wysokości 20–60 cm. Cała roślina jest prawie naga^[6]
Łodyga: Pojedyncza, wzniesiona, kanciasta, nieoskrzydlona (przynajmniej w dolnej części), dość sztywna, ulistniona. Wyrasta z guzowatego kłącza z cienkimi rozłogami^[6].
Liście: Złożone z 3–5 par cienkich, jajowatoeliptycznych, zaostrzonych listków wyrastających na nieoskrzydlonym ogonku. Na spodniej stronie są matowe i szarozielone. Osadka liścia zakończona jest małym kończykiem. Przylistki dość duże, lancetowate lub strzałkowate, o ząbkowanych nasadach^[6].
Kwiaty: Zebrane w 5–20-kwiatowe jednostronne grono zwisające na dość długiej szypułce. Poszczególne kwiaty mają długość 15–25 mm i żółtą koronę z ciemnymi żyłkami. Żagielek ma blaszkę krótszą od paznokcia. Po przekwitnięciu korona brunatnieje. Kielich z bardzo małymi ząbkami, górne często zanikają. Kwiat składa się z 5-działkowego kielicha, 5 płatków korony, 1 słupka, 9 pręcików zrośniętych w rurkę wokół słupka i 1 wolnego pręcika. Wokół właśnie tego wolnego pręcika występują miodniki w rynience jego nitki pręcikowej^[6].
Owoc: Podłużne, brunatne, równowąskie strąki zaopatrzone w długi dzióbek^[7].

Biologia i ekologia

Bylina. Kwitnie od kwietnia do czerwca, jest owadopylny. Po dojrzeniu nasion dwie łupiny strąka skręcają się śrubowato, wyrzucając na pewną odległość nasiona. Siedlisko: na niżu widne i eutroficzne lasy liściaste i zarośla. W Bieszczadach występuje w ziołoroślach. Geofit ryzomowy. Tworzy populacje liczące zwykle od kilku do kilkudziesięciu osobników. Liczba chromosomów 2n = 14^[5].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową^[8]. W latach 1983–2014 gatunek znajdował się pod ochroną ścisłą^[9]. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[10].

Część stanowisk jest chroniona w parkach narodowych i rezerwatach przyrody. Zagrożone są niektóre stanowiska rośliny na niżu, głównie wskutek niewłaściwej gospodarki leśnej^[7]. Jego populację ograniczają również jelenie, które chętnie zjadają jego pędy. W 2007 r. zjadły górną część pędów u 70% osobników tego gatunku na Połoninie Wetlińskiej i w dolinie Niedźwiedziego Potoku, co ogranicza rozmnażanie przez nasiona^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-04].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 106, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-04].

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 106, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[K-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[szafer-6] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[C-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[rozp2014-8] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp1983-9] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]