Veire la font de Tolosa

{{omon|Tolosa (omonimia)}}
{{Infobox Comuna de França
 | carta         = oc
 | nom           = Tolosa
 | nom2          = ''Toulouse''
 | imatge        = Montage Toulouse 3.jpg
 | descripcion   = De naut en bas e d'esquèrra a drecha: Lo [[pont de Sant Pèire (Tolosa)|pont de Sant Pèire]] {{·}} Ariane 5 (Ciutat de l'Espaci) {{·}} [[Basilica de Sant Sarnin]]  {{·}} [[Plaça del Capitòli (Tolosa)|Plaça del Capitòli]] {{·}} Airbus A380 {{·}} Musèu dels Augustins .
 | lògo          = Logo_mairie_de_Toulouse.svg
 | bandièra      = Flag of Midi-Pyrénées.svg
 | escut         = Blason ville fr Toulouse (Haute-Garonne).svg
 | escais        =La Ciutat Mondina<br />La Vila Ròsa 
 | region        = {{Occitània (Region)}}(Capluòc)
 | departament   = {{Nauta Garona}} (prefectura)
 | arrondiment   = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] (Capluòc)
 | canton        = Capluòc de 15 cantons
 | intercom      = [[Comunautat urbana del Grand Tolosa]]
 | cònsol        = [[Jean-Luc Moudenc]]
 | mandat        = [[2020]]–[[2026]] 
 | ist           = {{Lengadòc}}
 | parçan        = {{Tolosan}}
 | latitud       = 43.604482
 | longitud      = 1.443962
 | km²           = 
 | alt maxi      = 
 | alt mej       =  
 | alt mini      = 
 | gentilici     = tolosenc -a<br />tolosan, -a
 | insee         = 31555
 | cp            = 
 | sit           = [http://www.toulouse.fr/ toulouse.fr]
 | populacion    = 447
 | dens          = 
 }}
{{Patrimòni Mondial de l'Unesco (indicador)}} '''Tolosa'''  {{Àudio|Oc-Lnc-Tolosa.wav}}  (''Toulouse'' en [[francés]]) es la segonda vila d{{'}}[[Occitània]], la quatrena vila de [[França]], capluòc de la [[Occitània (region administrativa)|region d'Occitània]], [[prefectura]] del [[Departament francés|departament]] de la [[Departament de la Nauta Garona|Nauta-Garona]].  

Al sègle {{Romanas|V}}, la vila foguèt la capitala del [[Reialme visigòt|reialme visigòt,]] e una de las capitalas del [[reialme d'Aquitània]] dal sègle {{Romanas|VII}} al sègle {{Romanas|IX}}, puèi la capitala del [[comtat de Tolosa]] e de [[Lengadòc]]  

Tolosa es istòricament situada en Lengadòc, taversada per [[Garona]] e lo [[Canal de las Doas Mars]]. Son escais es la '''Vila Ròsa''' a causa de la color del principal material de construccion tradicional local: la [[Brica (material)|brica]] de tèrra cuèita. Dins le passat se disiá tanben '''La Ciutat Mondina''', per referéncia a la dinastia dels comtes de la vila que se son sovent sonats ''Raimon''.

== Geografia ==
L{{'}}[[altitud]] mejana es de 141&nbsp;mètres. 

La vila es situada sus un coide de [[Garona]] provenent dels [[Pirenèus]], s{{'}}orienta al nòrd-èst vèrs la [[Mediterranèa]], càmbia de direccion a Tolosa e se dirigís al nòrd-oèst vèrs l{{'}}[[Atlantic]]. 

Le relèu es marcat per la convergéncia de las valadas d{{'}}[[afluent]]s de Garona :

* [[Arièja (riu)|Arièja]] al sud dominat pels versants penjaluts del [[Lauragués]] de Tolosa Vièlha que venon dominar la vila sul Puèg Dàvid.
* L{{'}}[[Èrs Mòrt]] que se geta al nòrd de Tolosa en una plana vasta dicha de « Lalande » separat a l{{'}}èst del sit de la vila per una linha feblament accidentada, damb particularament les puèges de Montaudran e de Jolimont. 
* A l{{'}}oèst de la vila, a bèla distància del centre urban (6 a 7&nbsp;km en mejana), tres terrassas s{{'}}estajan per aténher les travèrses de [[Gasconha]].
Sus la riba esquèrra entre le riu de [[Toish]] que s{{'}}escampa al nòrd de Purpan e l{{'}}actuala diga del [[Bazacle]] ga natural agençat, la corba del [[flume]] a evoluit forçant l{{'}}implantacion urbana antica de la vila sus la riba dreta platèu mai naut al recès de las inondacions. 

Le [[canal del Miègjorn]] que repren una corsa artificiala de la Garona vèrs la Mediterranèa remana al sud-èst la valada de l{{'}}Èrs mòrt.

La comuna de Tolosa fa {{unitat|11830|ha}} de superfícia, es a dire un pauc mai que [[París]] : {{unitat|10539|ha}}.


<gallery mode="packed" heights="180px">
Fichièr:Topographie de toulouse.jpg|[[Topografia de Tolosa|Carta topografica de Tolosa]].
Fichièr:Canal du midi toulouse.jpg|[[Canal del Miègjorn]], a proximitat de Tolosa.
</gallery>

{{-}}

== Onomastica ==

* '''[[La Mapa Occitana]]''' e sa cartografia collaborativa : Geoccitania (Institut d'Estudis Occitans)<ref>Toponimia Occitana ([[Institut d'Estudis Occitans]]) : IEO_BdTopoc : http://bdtopoc.org</ref>.
<mapframe text="Mapa occitana de Tolosa (Geoccitania:IEO-BdTopoc)."latitude="43.604573" longitude="1.439037" zoom="12" width="286" height="249" align="right" />

== Administracion ==
{{ElegitDebuta|insee= 31555
|Títol= Lista dels cònsols successius}}
{{Elegit |Debuta= març  [[2014]] |Fin= [[2026]] |Identitat=[[Joan-Luc Moudenc]] |Partit=[[UMP|UMP, LR]] |Qualitat=}}
{{Elegit |Debuta= març  [[2008]] |Fin= 2014 |Identitat= [[Pierre Cohen]]|Partit= [[Partit Socialista (França)|PS]] |Qualitat=  }}
{{Elegit |Debuta= març 2004 |Fin= 2008 |Identitat=[[Joan-Luc Moudenc]] |Partit=UMP |Qualitat= }}
{{Elegit |Debuta= març 2001  |Fin= 2004 |Identitat= [[Philippe Douste-Blazy]]|Partit=UDF-AD, UMP |Qualitat= }}
{{Elegit |Debuta= març 1983 |Fin= 2004 |Identitat=[[Dominique Baudis]] |Partit=UDF-CDS |Qualitat= }}
{{Elegit |Debuta= març 1971 |Fin= 1983 |Identitat=[[Pèire Baudis]] |Partit=CD, UDF-CDS |Qualitat= }}
{{ElegitDonadas}}
{{ElegitFin}}

== Demografia ==
Al recensament de 2004, Tolosa es la quatrena vila de França damb {{formatnum:426700}} abitants (populacion ''intra muros'' – cf. tablèu çai contra), le cinquen airal urban de França damb {{formatnum:1130000}} abitants (recensament de 2007) e la seisena aglomeracion de l{{'}}estat damb {{formatnum:940000}} abitants (recensament de 2010) (aprèp [[París]], [[Lion]], [[Marselha]], [[Lilla-Roubaix-Tourcoing]] e [[Niça-Canas]]). Es tanben le pus grand centre universitari en defòra de la region parisenca damb mai de {{formatnum:120000}} estudiants.

La populacion de la vila aumenta principalament gràcias a un [[salde migratòri]] largament positiu, degut a una posicion geografica interessanta (clima, situacion estrategica entre mai d{{'}}un bacin toristic – [[Pirenèus]], mar [[Mediterranèa]], còstas [[País Basc|basca]] e landesa, terradors miègjorn-pirenencs) e a un imatge fòrtament positiu (qualitat de vida, varietat de las filièras de formacion, posicionament socioeconomic sus d{{'}}industrias e de servicis de fòrta valor ajustada [[aeronautica]], [[espaci (cosmologia)|espaci]], [[biotecnologia]]s, [[sistèmas embarcats]], [[electronica]]).

{{Demografia
|insee= 31555
|1793=47899
|1800=50558
|1806=51689
|1821=52328
|1831=59639
|1836=77372
|1841=90225
|1846=94227
|1851=96564
|1856=103144
|1861=113714
|1866=126936
|1872=124852
|1876=130105
|1881=140289
|1886=147617
|1891=149791
|1896=149963
|1901=149841
|1906=149438
|1911=149576
|1921=175434
|1926=180771
|1931=194564
|1936=213220
|1946=264411
|1954=268863
|1962=323724
|1968=370796
|1975=373796
|1982=347995
|1990=358688
|1999=390350
|2004=
|2005=
|2006=437715
|2007=
|2008=
|2009=440204
|cassini=37818
|senscomptesdobles=1962}}

{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; fan-size: 95%;"
|+ '''Evolucion de la populacion'''
!  !! Aglomeracion !! Airal urban
|-
! 1695  
|  43 000
|-
! 1750 
|   48 000
|-
! 1790 
|   52 863
|-
! 1801  
|  50 171
|-
! 1831 
|   59 630
|-
! 1851 
|   95 277
|-
! 1872 
|  126 936
|-
! 1911 
|  149 000
|-
! 1936 
|  213 220
|-
! 1946  
| 264 411
|-
! 1954 
|  268 865
|-
! 1962 
|  329 044
|-
! 1968 
|  439 764   ||  474 000
|-
! 1975 
|  509 939  ||   585 000
|-
! 1982 
|  541 271 ||  645 000
|-
! 1990 
|  650 336 || 797 373
|-
! 1999 
|  761 090  ||   964 797
|-
! 2007<br />
|  851 945  ||   1 118 472
|-
! 2011
| 892 115 || 1 250 251
|}

font : [[INSEE]]

=== [[Clima]] ===
La vila benefícia, de per sa posicion a l{{'}}interseccion de las influéncias oceanicas e mediterranèas, d{{'}}un clima temperat doç de davalada a la prima e pro caud e sec d{{'}}estiu. Les vents dominants son, per òrdre d{{'}}importància, le vent d{{'}}oèst (que mena generalament l{{'}}umiditat de l{{'}}ocean [[Atlantic]]), le vent de sud-èst (tanben apelat ''[[vent d'autan|vent d{{'}}autan]]'', puslèu caud e sec) e le vent del nòrd, netament mens frequent e generalament freg e sec (que mena l{{'}}aire de las massas anticiclonicas frejas plaçadas sul nòrd d{{'}}[[Euròpa]]).

=== Urbanisme ===
[[Fichièr:Vue aérienne de Toulouse.jpg|thumb|Vista aeriana del centre vila, damb endavant la plaça del Capitòli]]

La vila es organizada en mantuna zòna mai o mens concentrica :

* la vila romana de las carrièras estretas e tòrtas, que garda mai o mens le plan de la ciutat romana;
* S{{'}}i ajusta la ciutat de l{{'}}Edat Mejana (lo borg de Sent Sarnin);
* les quartièrs del [[sègle XVIII]] al [[sègle XIX]] ;
* la banlèga contemporanèa, bastida a l{{'}}entorn d{{'}}ancians vilatges (Sent Simon, La Landa) o de residéncias nòblas (Le Miralh) annexats a la comuna ;

La ciutat se desvolopèc primièr le long de la riba dreta de [[Garona]], al nivèl del ga del Bazacle, le sol mejan natural per passar [[Garona]]. Atanben la riba dreta es plan mai elevada a respècte del flume que non pas la riba esquèrra e se tròba naturalament aparada de las aigadas. La posicion privilegiada d{{'}}aquel punt d{{'}}inflexion del flume (que ven del sud e que vira cap al nòrd-oèst), al contacte de la val d{{'}}Èrs, perlongament de la via naturala cap a la mar [[Mediterranèa]], fasquèc de [[Tolosa]] un caireforc comercial.

A las vias de comunicacions que constituisson les rius naturals se son ajustadas le long dels sègles de vias que ligan la ciutat a sas vesinas : via romana, de la Mediterranèa fins a [[Aquitània]], le [[Canal del Miègjorn]] e le [[Canal lateral]], ligasons rotièras e ferroviàrias cap al nòrd (rota de [[Montalban]]), cap al sud (rota de [[Fois]]), sud-oèst ([[Murèth]] puèi [[Tarba]]), oèst (cap a [[Aush]]) e èst (cap a [[Albi]], [[Rodés]]).
Aquelas vias son totjorn presentas dins le teissut urban e fòrman le rastèl d{{'}}esquina dels Barris, avengudas mercadièras dels ancians quartièrs populars (Avenguda de Murèth, dels [[Minimes (Tolosa)|Minimes]], del barri Bonafé).

Al centre urban, vironat dels Baloards qu{{'}}emplacèron las muralhas ancianas, s{{'}}ajustèron al sègle XVIII les grands jardins (de las plantas, Reial e le [[Grand Redond (jardin)|Redond Grand]]) estructurats per una tièra d{{'}}andanas largas e plantadas (Jules Guesde, Pau Feuga, [[Frederic Mistral]]).

Le [[sègle XIX]] fosquèc le del traucament de tres grandas avengudas Haussmanianas : la carrièra de Metz, l{{'}}avenguda d{{'}}Alsàcia Lorena/del Lengadòc e la carrièra Ozenne. Aquel traucament destrusiguèc de carrièras e d{{'}}ostals dels pus vièlhs de la ciutat. Se dobriguèron al meteis moment les grands axes cap al canal puèi la gara ([[Joan Jaurés]], [[Matabuòu]], [[Raimon IV]]).

Un element emblematic del bastit, un còp èra reservat als ortalans de la periferia, es representat per las tolosencas [http://les-petites-toulousaines.com "tolosencas"], ostalets damb un òrt, sens estatge ne cava mès provesit d{{'}}un trast. 

L{{'}}espandiment urban de Tolosa es de còps qualificat d{{'}}extrèm, damb una densitat de populacion flaca per una ciutat tan granda. Ça que la la crisi de creissença actuala de la ciutat buta a una densificacion del bastit damb la realizacion de mantun programa d{{'}}urbanisme.

===Transpòrts===
{{article detalhat|Transpòrts en comun de Tolosa|Mètro de Tolosa}}

[[Fichièr:Toulouse Reseau Lignes ABCT1oc.svg|thumb|180px|left|Mapa del malhum de mètro]]

Le rastèl d{{'}}esquina de la ret de transpòrts en comun de la ciutat son las duas linhas de [[Mètro de Tolosa|mètro]] inauguradas en junh de 1993, un [[VAL]] e una linha [[SNCF]] cadenciada. En setembre de 2003 la linha C fosquèc completada per quatre estacions intermediàrias en mai de las tres inicialas. En decembre de 2003, la linha A fosquèc alongada de [[Jolimont]] a [[Balmar]] de tres estacions mai, per un nombre de 18 estacions per 12&nbsp;km de linhas. Una segonda linha de [[Mètro de Tolosa|mètro]], la B que corrirà segon un ais nòrd-sud serà normalament mesa en servici al començament de 2007, damb 20 estacions per 15&nbsp;km.

Un malhum de 64 linhas de buses en estèla permet de religar les quartièrs periferics tan coma las comunas de la corona al centre, mai que mai mercé a de plataformas multimodalas (Mètro-Busses-Parcatges) coma [[Arenas (transpòrts en comun de Tolosa)|Arenas]], [[Bassacamba (mètro de Tolosa)|Bassacamba]] o [[Bèlmont (mètro de Tolosa)|Bèlmont]]. 

D{{'}}autras linhas de transpòrts en sit pròpri son previstas o son a s{{'}}acabar per asondar les bacins d{{'}}emplecs de las comunas perifericas ([[Blanhac]], [[Colomèrs]], [[Labeja]] e limitar la congestion automobila suls grands axes (per exemple las linhas E e E{{'}} que desserviràn respectivament Blanhac centre e aeroconstellacion e l{{'}}[[Aeropòrt de Tolosa-Blanhac|aeropòrt internacional de Blanhac]] o la linha F cap a [[Murèth]]).

Les projèctes d{{'}}urbanisme començan atanben d{{'}}estudiar les mejans de demesir l{{'}}empresa automobila pel profièit dels transpòrts en comun o de la bicicleta que Tolosa es una de las ciutats mens avançada sus aquel sicut de l{{'}}estat francés a causa de son urbanisme pauc densificat e plan espandit.

==Istòria==
{{article principal|Istòria de Tolosa}}

===Antiquitat===
[[Fichièr:Toulouse Karte 1631.jpg|thumb|Mapa de Tolosa en l{{'}}an 1631.]]
[[Fichièr:Tolosa_copie.jpg|thumb|La Tolosa antica e medievala.]]

Abans l{{'}}installacion romana, la region de Tolosa èra ocupada per una tribú celtica, les [[Vòlcas Tectosages]] qu{{'}}arribèron al sègle III abans Crist en dominar d{{'}}autoctòns de mal definir, benlèu d{{'}}[[ibèrs]] o d{{'}}[[aquitans]]. 
Les [[cèltas]] s{{'}}èran installats non pas sul sit actual mès sus las sèrras al sud de la ciutat, mai que mai a [[Vièlha Tolosa]] ont les arqueològs trobèron mantun potz que contenon d{{'}}objèctes preromans e romans.

Le territòri dels [[Vòlcas Tectosages]] fosquèc integrat a l{{'}}[[Empèri Roman]] en 118 abans Crist e èra le punt mai a l{{'}}oèst de la novèla Provincia de [[Narbonesa]].

Les romans fondèron Tolosa sus son sit actual e la vila s{{'}}espandissiá del Capitòli als Salins. Le forum se situava a l{{'}}entorn de la [[plaça Esquiròl]] sul ''Cardio Maximus'' (l{{'}}ais actual carrièra Sent Roman/ carrièra dels filatièrs).

Tolosa èra un centre administratiu e intellectual màger de la ''Provincia''.

En 413, les [[visigòts]] envasisson la vila e la causisson per capitala, aquò serà le [[Reialme visigòt de Tolosa|reialme de Tolosa]]. En [[507]] les [[francs]] de [[Clodovèu]] vencisson les visigòts d{{'}}[[Alaric II]] a la [[batalha de Vouillé]]e van ocupar Aquitània tota e prene Tolosa en [[508]].

===Edat Mejana===
A l{{'}}[[Edat Mejana]], la vila fosquèc longtemps independenta. Les [[comtat de Tolosa|comtes de Tolosa]] espandiguèron lor domeni sus la mai granda partida del Miègjorn de França constituissent atal la província de [[Lengadòc]]. Aprèp la [[Crosada dels albigeses|Crosada contra les Albigeses]], Lengadòc es restacat al reialme de França en 1271. Testimoniatge de la preséncia dels comtes de Tolosa, las rèstas de las fondacions del castèl comtal son estadas recentament mesas a jorn prèp de la pòrta sud de la vila medievala a l{{'}}emplaçament de la plaça del salin.

===A la Renaissença===
A la [[Renaissença]] (fin del [[sègle XV]], [[sègle XVI|XVI]], Tolosa conesquèc un periòde de granda prosperitat, gràcias a l{{'}}industria del [[pastèl]]. Dos simbòls de la vila, le Pont Nòu e le [[Canal del Miègjorn]], son realizats respectivament en [[1632]] e en [[1682]].

===A l{{'}}Edat Modèrna===
Le Capitòli es bastit, el, al [[sègle XVIII]]. En 1762 se debana l{{'}}[[Ahar deus Calàs|afar dels Calàs]] : le cas d{{'}}un [[Protestantisme|protestant]] injustament condemnat provòca una intervencion celèbra de [[Voltaire]].

Tolosa èra, coma se deu, de la diocèsi civila de [[Tolosa]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescauciá de Tolosa <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 49 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>.
 
Pendent l'Ancian Regime, las  parròquias ''intra-muros'' son : catedrala de St Estève, Nòstra Dòna de la Dalbada, Nòstra Dòna de la Daurada, Nòstra Dòna del Taur, Sent Agustin, Sent Micolau (o Nicolau), Sent Pèire de las Cosinas, Sent Sarnin. Las parròquias del gardiatge (nom occitan supausat) son Crotz Daurada (vocable de la glèisa : Sent Grapasi), La Landa (vocable de la glèisa : Senta Magdalena), Montaudran (vocable de la glèisa : Sent Estève), Povorvila (vocable de la glèisa : Senta Magdalena, annèxa de [[Sent Anha (Tolosa)|Sent Anhe]], Sent Supèri (vocable de la glèisa : Sent Supèri, ara Sent Miquèl), Sent Martin de Toish (vocable de la glèisa : Sent Martin), Sent Miquèl del Barri (vocable de la glèisa : Sent Miquèl), Sent Miquèl de Toish (vocable de la glèisa : Sent Miquèl) o Sent Miquèl Ferrèri (L'Ardena), Sent Simon (vocable de la glèisa, annèxa de [[Portèth de Garona]] : Sent Simon) <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 49, 13, 23, 30, 37, 41, 43, 44, 45 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Cal ajustar Vilanovèla de Sent Simon, comunautat  non  parròquia  erigida en  comunautat cap a 1780 del territòri de Tolosa, diocèsi civila e senescauciá de Tolosa; en 1790, ven comuna del canton de Tolosa, mès dispareis abans l'an IV 
<ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 52 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>.

===A l'Epòca Contemporanèa===
En 1790, Tolosa èra [[caplòc]] de canton, de districte e de departament; en l'an IX, la comuna fosquèc despartida en 4 cantons (Tolosa nòrd, oèst, centre e sud) ; en 1973, Tolosa fosquèc despartida en 15 cantons <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 49 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>.

En [[1814]], la batalha de Tolosa opausa les angloespanhòls de [[Arthur Wellesley|Wellington]] als franceses del marescal napoleonian [[Nicolas Soult|Soult]], que mentre qu{{'}}aguèsson capitat a resistir son constrents de se retirar.

Dins las [[annadas 1920]], Tolosa fosquèc la vila dels pionièrs de l{{'}}aviacion, jos l{{'}}impulsion de [[Pèire Jòrdi Latecoèra‎|Pierre-Georges Latécoère]], qu{{'}}instaurèc de ligasons dambe [[Casablanca]] e [[Dakar]]. En [[1927]], l{{'}}[[Aeropostala]] fosquèc creada, dambe de figuras coma [[Antoine de Saint-Exupéry]] e [[Jean Mermoz]].

Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], la vila fosquèc estalviada pels combats, mès la Resisténcia s{{'}}i desvolopèc fòrtament. Forquèc abandonada per las tropas d{{'}}ocupacion alemandas pauc aprèp le [[Operacion Neptun (Aliats)|desbarcament de Normandia]].

Aprèp la victòria de [[Francisco Franco|Franco]] en [[1939]] de nombroses refugiats republicans espanhòls venguèron a Tolosa, e al començament de las [[annadas 1960]], fòrça rapatriats d{{'}}[[Argeria]] venguèron tanben s{{'}}installar, çò que modifiquèc sensiblament le païsatge demografic de la vila. Tolosa venguèc prefectura de la region de [[Miègjorn-Pirenèus]].

Le nombre d{{'}}abitants de la comuna aumenta fòrça rapidament, de {{formatnum:269000}} abitants en [[1954]] a {{formatnum:380000}} en [[1968]] puèi {{formatnum:390350}} en 1999 per aténher {{formatnum:426700}} abitants en 2004.

== Lengas ==
[[Fichièr:Rue Pharaon (Toulouse) - Plaque.jpg|thumb|Senhalizacion bilingüa a Tolosa]]La lenga istorica de Tolosa es l{{'}}[[occitan]]. La particularitat de la ciutat es qu{{'}}es situada sus la termièra entre les parlars lengadocians e les gascons. Mai se la legenda vòl que se parle [[gascon]] a [[Sant Çubran]] (riba esquèrra de [[Garona]]) e [[lengadocian]] al centre de la ciutat, les primièrs vilatges gascons son, dins la comuna de Tolosa, [[Sent Martin de Toish]] e [[Sant Simon (Tolosa)|Sent Simon]].

Le parlar lengadocian de Tolosa, le ''[[tolosan]]'', de còps sonat ''mondin'' (de "Raimondin", referéncia a la dinastia comtala), es un parlar sud-lengadocian. Fosquèc mai que mai illustrat per [[Pèire Godolin]].

L{{'}}occitan quitèc d{{'}}èstre regularament ausit per carrièras dins las annadas 1920 fòra cèrts quartièrs populars coma [[La Landa (Tolosa)|la Landa]], [[Sant Çubran]] o [[Bonafé (Barri)|Bonafé]] ont se podiá ausir fins a las annadas 1960.

Le francés penetrèc las classas nautas de la ciutat a la fin de l{{'}}Edat Mejana e le cambiament de lenga (almens a l{{'}}escrit e dins les registres formals) per l{{'}}elèit se passèc entre 1500 e 1530. Le francés parlat a Tolosa aguèc longtemps una marca occitana, que siá dins la pronóncia (l{{'}}accent caracteristic), dins la sintaxi o dins le vocabulari. Aquel francés regional ([[francitan]]) es tanben a se pèrdre.

Cal notar l{{'}}importància qu{{'}}aguèron las comunautats castelhanofòna e catalanofòna dins las annadas 1950 e 60 a causa de l{{'}}immigracion massissa, politica (la retirada) o economica. Tolosa fosquèc un centre de creacion teatrala, mai que mai antifranquista, en [[castelhan]] e [[catalan]] dins aquel periòde.

== Administracion ==
{{veire|lista dels cònsols de Tolosa}}

Les cònsols precedents èran :

* 30 de març de [[2014]]:[[Joan-Luc Moudenc]]
* [[2008]]-[[2014]] : [[Pèire Cohen]] 
* [[2004]]-[[2008]] : [[Joan-Luc Moudenc]]
* [[2001]]-[[2004]] : [[Felip Douste-Blazy]] (UMP), demissionari le [[30 d'abril|30 d{{'}}abril]], aprèp son accession al Govèrn, coma Ministre de la Santat
* [[1983]]-[[2001]] : [[Domenge Baudis]] ([[Union per la democràcia francesa|UDF]])
* [[1971]]-[[1983]] : [[Pèire Baudis]]
* [[1958]]-[[1971]] : [[Loís Bazerque]]
* [[1944]]-[[1958]] : [[Ramon Badiou]]

Tolosa es devesida en 15 ; veire tanben [[cantons de la Nauta Garona]] :
* Le [[Canton de Tolosa-1]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:26342}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-2]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:26890}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-3]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:36207}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-4]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:31016}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-5]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:26686}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-6]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:18578}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-7]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:28578}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-8]] es format d{{'}}una partida de Tolosa e de las comunas de [[Balmar]], [[Bèlpuèg (Tolosan)|Bèlpuèg]], [[Dremil e La Faja]], [[Florenç]], [[Montdosilh]], [[Monts (Tolosan)|Monts]], [[Monrabe]], [[Pin Balmar]] e [[Quint e Fontsagrivas]] ({{formatnum:46383}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-9]] es format d{{'}}una partida de Tolosa e de la comuna de [[Ramonvila e Sant Anha]] ({{formatnum:42467}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-10]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:37298}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-11]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:29456}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-12]] es format d{{'}}una partida de Tolosa ({{formatnum:42892}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-13]] es format d{{'}}una partida de Tolosa e de la comuna de [[Colomièrs]] ({{formatnum:37809}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-14]] es format d{{'}}una partida de Tolosa e de las comunas d{{'}}[[Aucamvila (Nauta Garona)|Aucamvila]], [[Castèlginèst]], [[Fenolhet (Nauta Garona)|Fenolhet]], [[Fontboscat]], [[Ganhac de Garona]], [[Launaguet]] e [[Sant Alban (Nauta Garona)|Sant Alban]] ({{formatnum:41093}} abitants)
* Le [[Canton de Tolosa-15]] es format d{{'}}una partida de Tolosa e de las comunas de [[Castèlmauron]], [[Montberon]], [[Puègbonieu]], [[Rofiac Tolosan]], [[Sant Ginèst]], [[Sant Joan le Vièlh]], [[Sent Lop (e Capmàs)|Sent Lop]] e [[L'Union (Nauta Garona)|L{{'}}Union]] ({{formatnum:51774}} abitants)

== Ensenhament superior e recèrca ==
Les tres pòls universitaris son :

* L{{'}}[[Universitat Tolosa 1 Capitòli]] (UT1 - Tolosa-I) : sciéncias socialas, particularament damb [[l'Institut d'Estudis Politics de Tolosa|l{{'}}Institut d{{'}}Estudis Politics de Tolosa]], le dret e l{{'}}economia.
* L{{'}}[[Universitat de Tolosa-Joan Jaurés]] (UTM - Tolosa-II) : [[sciéncias umanas]], disciplinas artisticas e literàrias.
* L{{'}}[[Universitat Pau Sabatièr]] (UPS - Tolosa-III) : [[medecina]], [[farmacia]] e [[sciéncias duras]].

L{{'}}importància de la vida universitària a Tolosa se manifèsta tanben per la riquesa e la diversitat dels laboratòris de recèrca presents suls campus universitaris e dels centres ospitalo-universitaris.

Las grandas escòlas principalas : 

* L{{'}}[[Institut d'Estudis Politics de Tolosa|Institut d{{'}}Estudis Politics de Tolosa]] (IEP Tolosa)
* L{{'}}[[Escòla Superiora de Comèrci de Tolosa]] (ESC Tolosa)
* L{{'}}[[Escòla nacionala veterinària de Tolosa]]
* L{{'}}[[Escola Superiora d'Agricultura de Purpan|Escòla Superiora d{{'}}Agricultura de Purpan]]
* L{{'}}Escòla d{{'}}Arquitectura de Tolosa
* [[Supaéro]]  ([[Escòla Nacionala Superiora de l'Aeronautica e de l'Espaci|ENSAE]])
* L{{'}}[[École nationale de l'aviation civile|ENAC]]
* L{{'}}[[ENSIACET]]
* L{{'}}[[ENSEEIHT]]
* L{{'}}[[ICAM]]
* L{{'}}[[INPT]]
* L{{'}}[[INSA]]
* L{{'}}[[Institut polytechnique des sciences avancées|IPSA]]
* L{{'}}[[ENSICA]]
* L{{'}}[[ENSAT]].

== Economia ==
=== Agricultura, cultura ortalana ===
Coma la màger part de las grandas vilas situadas en [[plana alluviala]], Tolosa a desvolopat una [[cultura ortalana]] que li permet un aprovesiment regular de produits frescs. Atal, le sud-èst e le nòrd de la vila son de zònas tradicionalament dedicadas a aquel tipe de culturas. Çaquelà, aquesta practica es a desparéisser, las superfícias disponiblas se demesisson a causa de la [[pression fonzièra]].

Tolosa es tanben coneguda per la cultura de la [[violeta]], per sas flors e son perfum.

Le [[domeni de Candie]] es una bòria de mai 300 ectaras qu{{'}}aparten a la comuna e qu{{'}}es espleitada en regia agricòla municipala.

=== Aeronautica e espaci ===
Dempuèi la [[Primièra Guèrra Mondiala]], Tolosa entreten una relacion particulara damb l{{'}}aviacion. Per aquel periòde las industrias aeronauticas mudèron a Tolosa, pr{{'}}amor la vila èra considerada coma pro alunhada de las zònas de combat. Las usinas [[Latécoère]] dispausan aital d{{'}}obradors en plena vila.

D{{'}}autras entrepresas o centre de recercas seguiguèron, que siá dins le domeni de l{{'}}aviacion e de le de l{{'}}espaci: le CNES, MATRA, ALCATEL, la SNPE (carburant de fusèa), e [[AIRBUS]]. Tolosa possedís las cadenas d{{'}}assemblatge dels avions de l{{'}}entrepresa europèa (damb Amborg) mès tanben de centres de recèrcas e d{{'}}ensages. Las usinas del grop se situan a l{{'}}oèst de l{{'}}aglomeracion sus las comunas de Tolosa ([[Sent Martin de Toish]]), [[Blanhac]] e [[Bausèla]]. Las usinas son una de las destinacions màgers dels viatges de caps d{{'}}Estat o de govèrn: [[Joan Carles I d'Espanha|Joan Carles I d{{'}}Espanha]], [[Elisabèt II del Reialme Unit]], le primièr ministre de la Republica Populara de China.

=== Quimia ===
Situat principalament dins la zòna sud de la vila, le pòl quimic compren d{{'}}entrepresas dels sectors de la [[quimia]] pesuga ([[AZF (usina)|AZF]] : fertilizant azotats), de [[carburant]]s, [[explosiu]]s e fuòcs d{{'}}artifici ([[Societat Nacionala de las Podras e Explosius|SNPE]], Ets [[Lacroix]]), de la [[quimia farmaceutica]], de la [[pintura]] (pigments)

Le pòl quimic tolosenc a conegut una importanta activitat fins a la catastròfa del [[21 de setembre]] de [[2001]] : l{{'}}[[explosion de l'usina AZF|explosion de l{{'}}usina AZF]] a fait 30 mòrts e environ 2500 ferits, e mai de degalhs materials considerables ([[Universitat de Tolosa-Le Miralh]], quartièr En Palòt, La Reinariá, Ranguèlh e l{{'}}espital psiquiatric Marchand en particular).

Aquesta activitat tend dempuèi a se reorientar vèrs la [[quimia fina]] e la [[quimia]] farmaceutica, jutjadas mens polluentas e mens menaçantas per la populacion.

=== [[Informatica]] ===
De nombrosas entrepresas del sector son implantadas a Tolosa, beneficiant de la qualitat de la formacion universitària e de las grandas escòlas localas. Especialament las [[Societat de servicis en engenhariá informatica|SSII]] [[Atos Origin]], [[Capgemini]], [[Unilog]], CS, Coframi e [[IBM]].

La comunautat d{{'}}aglomeracion de la [[Comunautat urbana del Grand Tolosa|Grand Tolosa]] s{{'}}es dotada dempuèi la fin de 2001 d{{'}}una excellenta [[infrastructura metropolitana de telecomunicacions]] ([[Infrastructura metropolitana de telecomunicacions|IMT]]). Compausada de cinc boclas totalizant 77&nbsp;km de [[fibra optica]] l{{'}}IMT s{{'}}espandís sus la [[Comunautat urbana del Grand Tolosa|Grand Tolosa]] del nòrd al sud e d{{'}}èst en oèst altorn de Tolosa, de [[Blanhac]] a [[Labeja]] e de [[L'Union (Nauta Garona)|L{{'}}Union]] a [[Tornafuèlha]]. Passant principalament pel [[Mètro de Tolosa|mètro tolosenc]], le [[Periferic de Tolosa|Periferic]] e le [[Canal del Miègjorn]]. Cada cable se compausa de 144 [[fibra optica negra|fibras opticas negras]], cada parelh de fibra ofrís una capacitat de 2,5&nbsp;Gbit/s dins les dus senses.

Vejatz le sit oficial de l{{'}}[[Infrastructura Metropolitana de Telecomunicacions|IMT]] dins les ligams.

=== Meteorologia ===
Le Centre Nacional de Calcul de [[Météo-France]] es installat dempuèi [[1982]] a Tolosa.
Es en particular dins aquel centre que son efectuadas las [[Meteorologia|previsions meteorologicas]] per França tota.

Le "Météopôle" de Tolosa regropa en mai le Centre Nacional de Recèrcas Meteorologicas (CNRM).

=== Mèdias ===
* Unas [[television]]s son installadas a Tolosa :
** [[TLT]] es la television locala de Tolosa. Es installada dins la novèla [[Mediatèca José Cabanis]], a Marengo (a l{{'}}origina son sèti èra a Compans-Cafarelli). Acaba d'emetre en julhet de 2015 per causa de dificultats financièras
** [[Tv Bruits]]  son de televisions associativas qu{{'}}emeton tanben a Tolosa.
** [[OC-TV]] es una [[WebTV|television sus Internet]]
** [[France 3]] Sud es la television regionala del Sud, sos estúdios son situats a la Cepièra.
** [[Métropole Télévision|M6]] a tanben un descrocatge local a Tolosa.

* Tolosa abrita les estúdios de las ràdios :
** [[Ràdio Occitània]]
** [[Sud Radio]]
** [[lo Mouv'|lo Mouv{{'}}]]
** [[Canal sud]]
** [[FMR]], [[Radio-Radio]] (partejan la meteissa frequéncia)
** [[Booster Fm]], [[Radio Plus]] (partejan la meteissa frequéncia)
** [[Radio Présence]]
** [[Radio Campus]]

* Per la premsa escrita jornalièra, se trapa essencialament le sèti social del quotidian regional [[La Dépêche del Miègjorn]].
* Per la premsa escrita setmanièra, se trapa ''Le Journal des Toulousains''.
* Per la premsa satirica, se trapa ''Satiricon'' [http://www.satiricon.net]
* Sèti de las [[Edicions Hubert]] ([[Murèth]])

== Cultura ==
{{Patrimòni Mondial de l'Unesco|nommonument=[[Basilica de Sant Sarnin]]|imatge=[[Fichièr:Abside_et_clocher_de_St_Sernin.jpg|275px]]|Legenda=Lo campanal.|Coordonats={{coor dm|0|2|N|3|3|W}}|Nomestat={{França}}|Subdivision=[[Occitània]]|Tipe=cap|data=1998|Critèris=cap}}
La vida culturala tolosenca es rica :

* d{{'}}apòrts particulars ligats a divèrsas ondas d{{'}}[[immigracion]] (espanhòla pendent la [[Guèrra Civila Espanhòla|Guèrra Civila]], pè-negre dins las [[annadas 1960]], maugrabina dins las [[annadas 1970]]) ;
* de la diversitat e de la joinesa de la populacion dels estudiants;
* dels movements culturals alternatius.

=== [[Teatre]] ===
Tolosa fosquèc le brèç de companhiás de [[teatre de carrièra]] coma [[Royal de Luxe]] e de tot un movement d{{'}}artistas ligats a la scèna urbana.

Divèrsas scènas coma le [[Teatre Nacional de Tolosa|Teatre de la ciutat]], le [[Granier-Teatre - Teatre Daniel Sorano]] o le [[Teatre de la Levada]] aculhisson de pèças cada annada. 

La vida teatrala amatritz coneis tanben una activitat importanta.

=== [[Cinèma]] ===
N{{'}}es Tolosa una de las vilas exagonalas melhor dotada (franc París de segur!!!) per aquò tot que de cinèma de qualitat se tracta damb, bèla primièra:

* la '''[[Cinematèca de Tolosa]]''', carrièra del Taur fondada per en [[Raimond Bòrdas]] (1920-2004) devèrs las annadas [[1950]] e qu{{'}}a un fons unic al mond 

Se ne salvèc per exemple tot un tròç de [[l'Edat d'aur|L{{'}}Edat d{{'}}aur]] d{{'}}en [[Luis Buñuel]] o ne ten una version mai completa qu{{'}}enlòc mai del filme subrecultissim qu{{'}}es [[Freaks]].

Tanben se ne possedís le negatiu original de [[La màger illusion]] d{{'}}en [[Joan Rainoard]].

N{{'}}a tanben una bibliotèca pro rica de libres e revistas (e totes autres documents) subre le 7{{e}} art.

Tot parièr se ne pòt notar un malhum de cinèmas d{{'}}art e ensag pro ric damb

* l{{'}} '''[[ABC]]''', carrièra de Sant Bernat que se ne formèc un santfum de generacions de cinefils dempuèi ara mai de 50 ans d{{'}}existéncia (n{{'}}a tanben una bibliotèca plan rica )

* '''[[American Cosmograph]]'''[http://www.american-cosmograph.fr/] (Contunha l'activitat de l'UTOPIA Tolosa a partir de junh de 2016) 

Tot parièr se n{{'}}organiza ara a la Cinematèca e dins tota la vila dempuèi mai de 20 ans les festenals [[Cinèma d'America Latina|Cinèma d{{'}}America Latina]] e [[Cinespaña]] que pro succès ne rescontran alprèp del public tolosan.

Un molon d{{'}}autras manifestacions mai pontualas a l{{'}}entorn del cinèma se debanan cada an en per tota la ciutat.

=== [[Musica]] ===
Las [[opèra]]s son prepausadas per le [[Teatre del Capitòli de Tolosa]] dins l{{'}}[[Orquèstra Nacionala del Capitòli de Tolosa]] que s{{'}}es fait una reputacion internacionala dins le domeni de la [[musica classica]], jos la direccion de [[Michel Plasson]].

Entre autres, la "Halle aux grains", sala prestigiosa reputada per son acostica, e qu{{'}}abritava un mercat.

Tolosa a tanben una reputacion de vila dinamica dins le domeni de la musica de las annadas 1980 e 1990.

Dins un autre domeni, mantun artistas e grops tolosencs se son fait una reputacion nacionala en [[chanson française]] coma :
* [[Claudi Nogaròu]] damb entre autras sa cançon intitulada ''Tolosa'' ;
* [[Emile e Images]] ;
* [[Zebda]] ;
* [[KDD]]
* [[Projet Factor X]]
* [[Dadoo]]
* [[Sang-Mêlé]]
* [[Fabulous Trobadors]]
* [[Les Capitoligams]]
* [https://web.archive.org/web/20060717175901/http://beautesvulgaires.free.fr/ "Les beautés vulgaires"]
Doblidem pas subretot la celèbra [http://cabinet.auriol.free.fr/Sons/mounpais.mp3 « '''Tolosenca''' »] del compositor [[Louis Deffès]]. (cantata aicí per Benjamin Auriol).

=== Espectacles ===
Salas :
* [[Le Bikini|Le Bikini]], pichona sala mitica de Tolosa, ont de nombroses artistas renomenats se son produits. En 2007, sièis ans après la destruccion de la sala per l'explosion AZF, una sala novèla foguèt bastida a [[Ramonvila e Sant Anha]], a ras del [[Canal de las Doas Mars|canal]]. La sala novèla es estat concebuda per l'arquitècte Didier Joye e ten una capacitat modulabla de 400 a 1500 plaças sus dos nivèls per un empont de 20 mètres e un exterior amb piscina.
* Le [[Zénith de Tolosa]], la sala cobèrta mai granda de França (9000 pers.) aprèp [[Palais omnisports de Paris-Bercy|Bercy]] ({{formatnum:15000}} pers.) ;
* Le [[Palais dels Espòrts de Tolosa]]. Tornèc èstre bastit entièrament, sas estructuras portairas an sofèrt tanben de la catastròfa d{{'}}AZF ;
* La glèisa de [[Sant Pèire de las Cosinas]] es estada recentament dobèrta coma auditòri e sala d{{'}}espectacle.

Festenals :
* [[Piano aux Jacobins]]
* Prima de Setembre 
* Houfastival
* Ça bouge encore
* Festival del cinèma d{{'}}America Latina
* Rio Loco
* Aiguill{{'}}ART
* [[Tolosa les Orgues]]
* Convivéncia
* Le Forum de l{{'}}Imatge
* Festival N7
* Printemps de l{{'}}INP

=== Fotografia ===
[[Fichièr:Chateau d'eau Laganne.jpg|thumb|Galariá del Castèl d{{'}}Aiga.]]

La Galariá del [[Castèl d'aiga de Tolosa|Castèl d{{'}}Aiga]] met en scèna regularament d{{'}}exposicions fotograficas. [[Jean Dieuzaide]] ne fosquèc un actor renomenat e sovent expausat.

D{{'}}eveniments a l{{'}}entorn de la fotografia coma la « prima de setembre » o « le Forum de l{{'}}Imatge » son parièrament organizats jos forma de festenals.

=== Gastronomia ===
Al còr del Sud-Oèst, Tolosa ocupa una plaça estrategica a proximitat de [[Gasconha]]. Les restaurants de la vila servisson donc fòrça especialitats a basa d{{'}}[[anet]] gras. Çaquelà le plat mai conegut es sens dobte le [[caçolet]], a basa de [[Salsissa de Tolosa|salsissa]] de Tolosa e de mongetas, qu{{'}}apaissa atal una brega ancestrala entre les partisans del caçolet de [[Castèlnòu d'Arri|Castèlnòu d{{'}}Arri]] e les del caçolet de Tolosa sus sas originas.

De remarcar tanben le [[Cachou Lajaunie]], inventat en 1880 a Tolosa per Léon Lajaunie, farmacian.

== Monuments e luòcs toristics ==
'''Tolosa''' es classificada [[Vilas e País d'Art e d'Istòria|vila d{{'}}art e d{{'}}istòria]]. Les baloards de cintura determinan le sector salvagardat mai grand de França (220&nbsp;ha).

Fòrça luòcs tolosencs son de descobrir en landrejant. Le patrimòni de bastiments religioses es particularament ric, damb qualques curiositats coma la [[glèisa dels Jacobins]] (qu{{'}}a una nau damb de corondas centralas en palmièrs). Tolosa es la vila francesa que compta le pus grand nombre d{{'}}ostals particulars de la Renaissença, aquò es degut a l{{'}}edat d{{'}}aur del pastèl.

{| align=right
|[[Fichièr:Place_du_capitol.jpg|thumb|200px|none|L{{'}}Ostal de la Comuna, plaça del Capitòli]]
|-
|[[Fichièr:Le pont Neuf à Toulouse.jpg|thumb|200px|none|Le Pont Nòu]]
|-
|[[Fichièr:Toulouse_pont_Saint_Pierre.jpg|thumb|200px|none|Le Pont de Sant Pèire la nuèit]]
|-
|[[Fichièr:Toulouse_pairie_des_filtres.jpg|thumb|200px|none|La Prada dels Filtres]]
|-
|[[Fichièr:Toulouse_toits_depuis_Boulbonne.jpg|thumb|200px|none|Les teulats de Tolosa dempuèi la carrièra Boulbonne]]
|-
|[[Fichièr:Le Pont-Neuf de Toulouse.jpg|thumb|200px|none|Le [[riu]] de [[Garona]]]]
|}

=== Bastiments e luòcs publics remarcables ===
* le [[Capitòli de Tolosa|Capitòli]] qu{{'}}es l{{'}}ostal de comuna, sus la [[Plaça del Capitòli|plaça]] del meteis nom ;
* le [[Donjon del Capitòli]] (Ofici del Torisme) ;
* les cais e las ribas de [[Garona]] ;
* le [[Bazacle]] ;
* le [[Jardin de las Plantas (Tolosa)|Jardin de las Plantas]], le [[Grand Redond (jardin)|Grand Redond]] e le [[Jardin Reial de Tolosa|Jardin Reial]] ;
* le [[Pont Nòu de Tolosa|Pont Nòu]] ;
* l{{'}}[[Espital de la Grava]] e son dòma de coire ;
* le [[Castèl d'aiga de Tolosa|Castèl d{{'}}Aiga]] ;
* le [[Canal del Miègjorn]] ;
* le [[Pont de Sant Pèire (Tolosa)|pont de Sant Pèire]] ;
* la [[plaça Wilson]] ;
* la [[Gara de Tolosa Matabuòu|Gara Matabuòu]] ;
* l{{'}}[[Ostal del Vièlh Rasim]].
* la [[preson de Sant Miquèl]] ([http://www.urban-resources.net/gallery/prison_saint_michel/prison_saint_michel.html Fotografias])
* [[Basilica de Sant Sarnin|la Basilica de Sant Sarnin]]

=== Bastiments religioses ===
{{Camin de Compostèla
 | precedenta = [[Labeja]]
 | via    = Via Tolosana
 | seguenta = [[Legavin]]
}}

* la [[basilica de Sant Sarnin]] ;
* la [[glèisa de Nòstra Dòna del Taur]] damb son campanal-mur ;
* la [[glèisa dels Jacobins]] e sas [[clastras]] ;
* la [[catedrala de Sant Estève de Tolosa|catedrala de Sant Estève]] ;
* la [[basilica de la Daurada]] ;
* la [[torrèla de las Ursulinas]] ;
* la [[Glèisa de Sant Aubin (Tolosa)|glèisa de Sant Aubin]] ;
* la [[glèisa de Sant Jiròni de Tolosa|glèisa de Sant Jiròni]] ;
* la [[Sinagòga de Palaprat]].

=== Musèus ===
Les nombroses musèus de la vila presentan un patrimòni istoric important. Demest elis, podèm citar :
* [[Aeroscopia]]
* le [[Musèu Georges Labit]] ;
* le [[Musèu dels Agustins]] ;
* le [[Musèu d'Istòria Naturala de Tolosa|Museum d{{'}}Istòria Naturala]] ;
* le Musèu d{{'}}[[art modèrne|Art Modèrne]] als vièlhs tuadors de Sant Subran ;
* la [[Ciutat de l'espaci|Ciutat de l{{'}}Espaci]] ;
* l{{'}}[[Ostal d'Assesat|Ostal d{{'}}Assesat]] (Fondacion Bemberg) ;
* [[Goethe-Institut]] ;
* le Musèu del Vièlh Tolosa ;
* le Musèu de l{{'}}Aficha ;
* le Musèu Departamental de la Resisténcia e de la Deportacion ;
* le [[Musèu de Sant Ramon|Musèu dels Antics de Tolosa]] ([[Musèu de Sant Ramon]]) ;
* le Musèu Paul Dupuy (Arts aplicadas de l{{'}}Edat Mejana a uèi).

== Tolosa, vila d{{'}}Espòrt ==
* Fotbòl: damb lo [[Tolosa Fotbòl Club]]
* Rugbi de XV: damb l{{'}}[[Estadi Tolosenc]]
* Rugbi de XIII: damb lo [[Tolosa Olimpic XIII]]
*Basquetbòl: damb lo [[Tolosa Basquet Club]]
*Fotbòl american: los [[Orses de Tolosa]]
* Beisbòl: damb l{{'}}[[Estadi Tolosenc BaseBall]]
* Voleibòl: damb los [[Spacers de Tolosa Volley-Ball]]

== Personas celèbras nascudas a Tolosa ==
* [[Sylvain Augier]] (1955- ), animator de ràdio
* [[Laetitia Barlerin]] ([[1974]]-), [[doctor veterinari]]
* [[Joan Bertrandi]] (1482–1560), sagelador jos [[Enric II de França|Enric II]]<ref name=Tdf-Bertrandi>https://www.lexilogos.com/provencal/felibrige.php?q=Bertrand</ref>
* [[Nicòla Bertrandi|Nicòla / Nicolau Bertrandi]], autor dels [[Gestes des Toulousains|Gèstes dels Tolosans]]<ref name=Tdf-Bertrandi/>
* [[Alexandre Bidà]] ([[1813]]–[[1895]]), dessenhador, pintor e gravador occitan
* [[Georges de Caunes]] ([[1919]]-[[2004]]), [[jornalista]] (paire d{{'}}[[Antoine de Caunes]] e grand paire d{{'}}[[Emma de Caunes]])
* [[Jean Dausset]] ([[1916]]- ), mètge
* [[Jean-Louis Debré]] ([[1944]]- ), òme politic francés, [[Presidents de l'Assemblada Nacionala Francesa e cdambras assimiladas|president de l{{'}}Assemblada Nacionala]] dempuèi le [[25 de junh]] [[2002]]
* [[Louis Deffès]] ([[1819]] - [[1900]]) Compositor (especialament de l{{'}}Imne tolosenc :[http://www.les-petites-tolosencas.com/La-Tolosenca.htm ''Ò Mon País''])
* [[Marine Delterme]] ([[1970]]– ), [[actritz]]
* [[Filippe Druillet]] ([[1944]]- ), dessenhaire e scenarista
* [[Joan Estève Esquiròl]] ([[1772]]-[[1840]]), [[psiquiatre]]
* [[Carlos Gardel]] ([[1890]]-[[1935]]), cantaire de [[tango]]
* [[Pèire Godolin]] ([[1580]]-[[1649]]), poèta
* [[Ticky Holgado]] ([[1944]]-[[2004]]), [[actor]]
* [[Gabriel Koenigs]] ([[1858]]-[[1931]]), [[matematician]]
* [[Francés Lucàs]] (1736-1813), [[escultor]]<ref>https://www.lexilogos.com/provencal/felibrige.php?q=Lucas</ref>
* [[Marguerite Marin]] (1951- ), dançaira e coregrafa
* [[Art Mengo]] ([[1962]]- ), [[cantaire]]
* [[Frédéric Michalak]] ([[1982]]- ), jogaire francés de [[rugbi de XV]]
* [[Moos]] ([[1974]]– ), [[cantaire]]
* [[Claudi Nogaròu]] ([[1929]]-[[2004]]), [[cantaire]], [[compositor]]
* [[Fabien Pelous]] ([[1973]]- ), jogaire francés de rugbi de XV
* [[Jacques Polieri]] (1928- ), meteire en scèna
* [[Jean-Luc Reichmann]] (1960- ), animator de television
* [[Antoine Rivalz]] ([[1667]]-[[1735]]), pintor
* [[Sébastien Roch]] ([[1972]]- ), [[cantaire]], [[actor]] (Elena e les dròlles)
* [[Claudi Sicre]] ([[1947]]), [[cantaire]]
* [[Laurent Terzieff]] ([[1935]]- ), comedian
* [[Jacques de Tourreil]] (1656–1714), membre de l{{'}}[[Acadèmia Francesa]]
* [[Jean Antoine Verdier]] ([[1767]]-[[1839]]) [[general]] de [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]]
* [[Bernard Werber]] ([[1961]]- ), [[escrivan]]
* [[Pierre Gamarra]]

== Embessonatges e acòrds de cooperacion ==
La vila de Tolosa es bessonada damb las vilas seguentas (per òrdre cronologic) :
* [[Tel Aviv]] ({{ISR}}) dempuèi [[1962]], 
* [[Atlanta]] ({{USA}}) dempuèi [[1975]], 
* [[Kyiv]] ({{UKR}}) dempuèi [[1975]], 
* [[Bolonha]] ({{ITA}}) dempuèi [[1981]], 
* [[Elx]] ({{ESP}}) dempuèi [[1981]], 
* [[Chongqing]] ({{CHN}}) dempuèi [[1981]].

Nosèt d{{'}}acòrds de cooperacion damb :
* [[N'Djamena]] ({{TCD}}) dempuèi [[1980]],
* [[Saragossa]] ({{ESP}}) dempuèi [[2000]],
* [[Hanòi]] ({{VNM}}).

Tolosa a tanben una vila d{{'}}adopcion : [[Câmpia Turzii]] ({{ROU}}).

== Nòtas e referéncias ==
<references/>{{Pelegrinatge de St Jacme de Compostèla}}
{{Vilas Occitània 100 000}}{{Vilas França 100 000 ab}}
{{Comunas de la Nauta Garona}}

{{Multibendèl | Portal Lengadòc | Portal Gasconha | Portal Occitània}}

[[Categoria:Comuna del Tolosan]]
[[Categoria:Tolosa|*]]
[[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]]
[[Categoria:Comuna d'Occitània]]