Lihat sumber bagi Genosid Armenia

[[Fail:Morgenthau336.jpg|thumb|Mayat orang kaum Armenia bergelimpangan di [[Ankara]] saat berlakunya genosid ini.<br>[Gambar bertarikh tahun 1915, daripada buku autobiografi bertajuk ''Ambassador [[Henry Morgenthau Sr.|Morgenthau]]'s Story'']|alt=|409x409px]]
'''Genosid'''['''a'''] '''Armenia''' atau '''penghapusan [[Orang Armenia|etnik Armenia]]''' ({{lang-hy|Հայոց ցեղասպանություն}} {{lang-hy|script=Latn|label=none|Hayots tseghaspanutyun}}) dilakukan oleh kerajaan [[Turki]] dari tahun [[1915]]-1917 semasa [[Empayar Uthmaniyah|Empayar Turki Uthmaniyah]]. Ia melibatkan penangkapan serta penahanan ratusan hingga ribuan dari 1.5 juta penduduk [[Orang Armenia|kaum Armenia]] dari serata empayar Uthmaniyah di mana mereka disamun, dibunuh mahupun dirogol.<ref>{{Citation|first1=Hans-Lukas|last1=Kieser|first2=Dominik J.|last2=Schaller|language=German|title=Der Völkermord an den Armeniern und die Shoah|trans-title=Genosida Armenian dan [[Holokus|Shoah]]|publisher=Chronos|year=2002|isbn=3-0340-0561-X|page=114}}</ref><ref>{{Citation|title=Armenia: The Survival of A Nation|first=Christopher J.|last=Walker|publisher=Croom Helm|place=London|year=1980|pages=200–03}}</ref><ref>{{Citation|title=The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire, 1915–1916: Documents Presented to Viscount Grey of Falloden|first1=Viscount James|last1=Bryce|authorlink=James Bryce, Viscount Bryce Pertama|first2=Arnold|last2=Toynbee|edition=uncensored|editor-first=Ara|editor-last=Sarafian|place=Princeton, [[New Jersey|NJ]]|publisher=Gomidas|year=2000|isbn=0-9535191-5-5|pages=635–649}}</ref> Hal ini adalah tidak benar kerana yang melakukan genosida ialah para turki muda yang merupakan penyokong utama Mustafa Kemal. 

Kes ini dianggap sebagai penghapusan etnik yang pertama dilakukan secara sistematik pada zaman moden ini. Malah, konsep suatu "[[genosida]]" mula digunakan bagi menggambarkan kejadian besar ini oleh para pengkajinya, terutamanya oleh [[Raphael Lemkin]], seorang peguam dan cendekiawan dan penipu pada sekitar 1943 ke 1944. <ref>{{Cite book|url=https://yalebooks.yale.edu/book/9780300186963/totally-unofficial|title=Totally Unofficial: The Autobiography of Raphael Lemkin|publisher=Yale University Press|year=2013|isbn=9780300186963|place=New Haven and London|pages=19–20}}[https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10008187 The Armenian Genocide (1915–16): Overview], ''[[United States Holocaust Memorial Museum]]''</ref><ref>{{Citation |last=Ishay |first=Micheline R. |title=The History of Human Rights: From Ancient Times to the Globalization Era |publisher=Berkeley (CA): University of California Press |year=2008|ref=harv}}</ref>{{rp|140}}<ref>{{cite book|last=Jenkins |first=Bruce |year=2008 |title=The Lost History of Christianity: The Thousand-Year Golden Age of the Church in the Middle East, Africa, and Asia—and How It Died |location=New York |publisher=HarperOne |isbn=978-0-06-147280-0 |ref=harv}}</ref><ref name="cnn">{{Citation|last=Hyde|first=Jennifer|title=Polish Jew gave his life defining, fighting genocide|url=http://www.cnn.com/2008/WORLD/europe/11/13/sbm.lemkin.profile/index.html|publisher=[[CNN]]|date=2 Disember 2008|accessdate=2 Februari 2008}}</ref><ref name="USHMMWhatis?">{{cite web|url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10007043|title=What is Genocide?|work=Holocaust Encyclopedia|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|accessdate=7 Februari 2017|quote=In 1944, Polish Jewish lawyer Raphael Lemkin coined the term "genocide" in a book documenting Nazi policies of systematically destroying national and ethnic groups, including the mass murder of European Jews}}</ref> Ia merupakan antara kejadian pembasmian kaum paing dikenali, selain [[Holokus]] yang menimpa bangsa Yahudi se-Eropah. Pada [[1914]], terdapat 2 juta etnik Armenia dalam Empayar Uthmaniyah. Etnik Armenia menjadi majoriti di timur [[Anatolia]] terutama di sekitar [[Kustantiniyah]]. Hampir dua dekad mereka dilayan dengan kejam dan dibunuh.

== Latar belakang ==
Di bawah sistem undang-undang Uthmaniyah, rakyat berbangsa [[Orang Armenia|Armenia]], [[Orang Yunani|Yunani]], (kedua-duanya beragama Kristian Ortodoks), [[Orang Yahudi|Yahudi]] dan lain-lain minoriti di Turki dilayan sebagai kaum [[kafir zimmi]] yang ditetapkan undang-undang berbeza dengan penduduk majoriti empayar yang beragama Islam. Golongan kafir zimmi dikehendaki membayar cukai [[jizyah]] (cukai kepala) dan tidak diwajibkan menjadi tentera kerajaan Turki di medan perang. Mereka dilarang menggalas senjata di medan perang. [[Jihad]] iaitu berkorban nyawa di medan perang tidak menjadi kewajipan kepada rakyat yang tidak beragama Islam.

=== Sebelum perang ===
[[Sultan Abdul Hamid II]] menggantung perlembagaan dan memulakan pemerintahan [[diktator]]. Akhir abad ke-19, iaitu antara [[1894]] hingga [[1895]] berlaku beberapa siri pembunuhan terhadap penganut [[Kristian]] di [[Asia Minor]].

Pada [[1908]], kerajaan Turki Uthmaniah dikuasai oleh [[Turki Muda]] di bawah pimpinan [[Namik Kemal]], [[Abdullah Cevdet]], [[Ziya Gökalp]] dan lain-lain yang melakukan [[Revolusi Turki Muda]]. Turki Muda mahukan pemerintahan [[sekular]] dan mengamalkan penerintahan parlimen dan memulihkan perlembagaan. Pergerakan ini disambut penuh oleh golongan [[minoriti]] . Tetapi [[1909]] [[Sultan Abdul Hamid II]] mendapat kembali kuasa dengan menyeru slogan Islam. Beliau berjanji akan memulihkan institusi-institusi Islam, undang-undang Islam dan akan mengamalkan sistem khalifah. Ramai Armenia yang mejadi minoriti di Turki menyokong Turki Muda ini.

Akibatnya pada April 1909, berlakulah pembunuhan beramai-ramai etnik Armenia di wilayah [[Adana]] ( [[Pembunuhan Adana]]). Dianggarkan 30,000 orang telah dibunuh oleh regim Sultan Abdul Hamid II. Gerakan anti Armenia telah dilancarkan kerana menyokong [[Revolusi Turki Muda]]. Etnik Armenia ini menyokong revolusi kerana mereka dijanjikan akan diberi layanan sama rata seperti penganut Islam yang lain, akan diberi jawatan dan pekerjaan yang sama adil. 
 
Selepas satu edaran, pada [[14 April]] [[1909]], etnik Armenia telah diserang oleh perusuh-perusuh. Pada [[18 April]] [[1909]] lebih 1000 etnik Armenia terbunuh di Adana sahaja. Pembunuhan juga berlaku di [[Tarsus]] dan pelabuhan [[Alexandretta]]. Beribu-ribu pelarian memenuhi kedutaan [[Amerika]] di Alexandretta. Kapal perang [[British]] cuba mengangkut seramai mungkin pelarian Kristian ini. Tiga kapal perang [[Perancis]] mengangkut mereka dari pantai ke [[Mersin]].

Pihak tentera Turki tidak ambil peduli dengan pembunuhan etnik ini atau terlibat sama membunuh. Pada 3 Mei 1909 tentera Turki sampai di Adana dan cuba memulihkan keamanan di sana tetapi tidak berkesan. [[Hüseyin Hilmi Pasha]] yang pernah menjadi [[menteri dalam negeri]] Empayar Uthmaniah dan [[wazir]] menyatakan peristiwa ini adalah tindakan politik, bukan disebabkan oleh pertentangan antara agama.

Titik penentu apabila [[Liga Balkan]] berjaya menumpaskan tentera Uthmaniyah dalam [[Perang Balkan I|Perang Balkan Pertama]] hujunh 1912 menyebabkan banyak Muslim Balkan melarikan diri{{sfn|Kieser|2018|p=167}} sambil banyak kawasan Eropah ditawan pihak itu sendiri.{{sfn|Suny|2015|pp=184–185}} Warga Islam Uthmaniyah yang merasa terhina akibat keadaan ini melepaskan dendam benci mempersalahkan warga Kristian sebangsa sendiri{{sfn|Suny|2015|pp=185, 363}}{{sfn|Üngör|2012|p=50}} terutamanya [[orang Armenia]] meskipun banyak mereka memihak kepada pihak Uthmaniyah;{{sfn|Bozarslan ''et al.''|2015|pp=169, 171}} hal ini telah menghancurkan habisan keharmonian antara kaum yang telah sekian lama mengutuh dalam kerajaan Uthmaniyah;{{sfn|Bloxham|Göçek|2008|p=363}} malah [[Jawatankuasa Perpaduan dan Kemajuan]] mula memegang fahaman nasionalisme ketuanan Turki yang dianggap mereka mampu menyelamatkan kerajaan Uthmaniyah.{{sfn|Kieser|2018|p=156}} [[Talaat Pasha|Talaat]] and [[Enver Pasha|Enver]] setuju bahawa kependudukan buksan Islam serata tanah Uthmaniyah mesti dihapuskan{{sfn|Kaligian|2017|pp=97–98}} terutamanya kaum Armenia yang tertumpu di kawasan [[Anatolia]] turut diduduki umat Islam Turki kerana mereka khuatir tanah Anatolia akan dirampas semungkinnya warga kaum Armenia memberontak sepertimana yang berlaku di rantau Balkan.{{sfn|Suny|2015|p=193}}{{sfn|Göçek|2015|p=191}}{{sfn|Kieser|2018|p=156}}

=== Perancangan ===
Pada November 1914, [[Empayar Uthmaniyyah]] terlibat dalam [[Perang Dunia I|Perang Dunia Pertama]] dan menyebelahi [[Kuasa Paksi]]. [[Enver Pasha|Ismail Enver]] yang menjadi [[Menteri Perang Turki]] melancarkan kempen tentera memerangi [[Rusia]] di [[Kaukasus]] dengan harapan dapat menguasai bandar [[Baku]]. Tetapi mereka dikalahkan dalam [[Pertempuran Sarikamis]]. Ramai tentera Turki mati kesejukan dan mengundurkan diri ke [[Istanbul]]. Ismail dipersalahkan. Rakyat Armenia dilihat cergas menyokong pihak [[Rusia]]. Empayar Uthmaniah melihat etnik Armenia ini boleh mengancam keselamatan negara Turki dan hendaklah dihapuskan. Dengan itu pada 24 April 1915 seramai 250 orang cendekiawan Armenia yang dikatakan hendak merancang pemberontakan di [[Istanbul]] telah [[Pengusiran cendekiawan Armenia pada 24 April 1915|ditangkap dan dibuang negeri]].

=== Perundangan Mei 29 ===
[[Fail:Геноцид армян - 1915 год.jpg|thumb|220px|1915|link=Special:FilePath/Геноцид_армян_-_1915_год.jpg]]Pada Mei [[1915]], [[Talaat Pasha|Mehmed Talat Pasha]] meminta kabinat dan wazir mengenakan tindakan terhadap rakyat Armenia di wilayah [[Anatolia]]. Pada [[29 Mei]] [[1915]], [[Undang-Undang Tehcir]] (Tehcir Law) membenarkan tindakan keras akan dikenakan terhadap sesiapa yang mengancam keselamatan kerajaan dan negara. Harta, tanah , binatang ternakan dan rumah kediamana orang Armenia akan dirampas jika mereka bersalah. Namun, ahli parlimen Uthmaniyah [[Ahmed Riza]] menentang undang-undang sebegitu kerana hal ini akan mendorong rakyat Armenia memihak kepada Rusia.

=== Perarakan beramai-ramai ===
Akhbar [[New York Times]] melaporkan setiap hari pembunuhan beramai-ramai rakyat Armenia ini oleh pihak berkuasa , secara terancang dan sistematik . Ramai yang mati kebuluran kerana harta benda termasuk ternakan dan rumah kediaman telah dirampas . Ramai yang menjadi pelarian . Dokumen sejarah yang disimpan di [[Jerman]] dan [[Austria]] membuktikan kebenaran pembunuhhan etnik secara sistematik ini.[[Theodore Roosevelt]] menganggap peristiwa ini sebagai jenayah perang yang paling besar.

Melalui [[Undang-Undang Tehcir]], [[Enver Pasha|Enver]] mengarahkan seluruh rakyat Armenia meletakkan senjata, berhenti dari perkhidmatan tentera dan ditugaskan dalam batalion pekerja ( Labor Batalion ).

=== Teskilati Mahsusa ===
Teskilati Mahsusa ialah organisasi khas yang dibentuk pada Disember 1911 oleh kerajaan Uthmaniah dan organisasi kedua yang dibentuk bagi mengatasi masalah rakyat Armenia yang memberontak. Teskilati Mahsusa dibentuk oleh organisasi politik bernama [[lttihad ve Terraki]]. lttihad ve Terraki dibentuk oleh pelajar perubatan bernama [[İbrahim Temo]] , [[Abdullah Cevdet]], [[İshak Sükuti]] ,[[Hüseyinzade Ali]] dan lain-lain . 
  
Pada November [[1914]], seramai 124 penjenayah dari [[penjara Pimian]] telah dibebaskan begitu sahaja. Beberapa bulan kemudian, 49 banduan dari penjara tengah telah dibebaskan . Mereka diarahkan mengikut konvoi rakyat Armenia yang lain untuk dipindahkan . Arahan tersebut dibawah arahan Vehib, pangliman Tentera Ke-3 Uthmaniah.

== Kesan yang menyusul ==
{{Bahagian kosong}}

== Tindak balas kejadian ==

=== Oleh pemerintah Turki ===
Meskipun keadaan wajah pemerintahan Republik Turki yang mengambil alih setelah runtuhnya Empayar Uthmaniyah hasil tindakan [[Sekularisme di Turki|menerapkan nilai sekularisme kuat]] dalam negara tersebut, pihak pemerintah enggan mengakui jenayah yang dilakukan pemerintahan duluan tersebut dengan menyatakan bahawa jumlah korban lebih kecil lebih berakibatkan perang saudara dalaman. Di sisi lain pula, semakin banyak pakar dan ilmuwan Turki mengakui genosida ini, antara lainnya [[Taner Akçam]], [[Fatma Muge Gocek]], dan [[Halil Berktay]].

=== Pengiktirafan sedunia ===
[[Fail:ArmenianGenocideRecognition.png|thumb|480px|Negara-negara dan daerah yang telah mengakui berlakunya Genosid Armenia]]
Banyak aktivis dari [[diaspora]] orang Armenia seluruh dunia telah menggesa kerajaan-kerajaan mereka agar mengiktiraf kejadian pembunuhan beramai-ramai ini secara rasminya.

Sudah terdapat beberapa negara yang mengeluarkan pengakuan rasmi telah berlakunya pembunuhan beramai-ramai ini:
{{col|2}} 
# {{flag|Amerika Syarikat}}
# {{flag|Argentina}}
# {{flag|Armenia}}
# {{flag|Austria}}
# {{flag|Belanda}}
# {{flag|Belgium}}
# {{flag|Bolivia}}
# {{flag|Brazil}}
# {{flag|Bulgaria}}
# {{flag|Czech Republic|name=Czechia}}
# {{flag|Chile}}
# {{flag|Cyprus}}
# {{flag|Itali}}
# {{flag|Jerman}}
# {{flag|Kanada}} 
# {{flag|Latvia}}
# {{flag|Lubnan}}
# {{flag|Lithuania}}
# {{flag|Luxembourg}}
# {{flag|Paraguay}}
# {{flag|Perancis}}
# {{flag|Poland}}
# {{flag|Rusia}}
# {{flag|Slovakia}}
# {{flag|Syria}}
# {{flag|Sweden}}
# {{flag|Switzerland}}
# {{flag|Takhta Suci}}
# {{flag|Uruguay}}
# {{flag|Venezuela}}
# {{flag|Yunani}}
{{EndDiv}}

Sementara itu, terdapat beberapa pemerintah tempatan dalaman (dalam kawasan mahupun negeri) yang telah bertindak seumpamanya:
{{col|2}}
# {{flag|Amerika Syarikat}} 
## 44 negara bagian mengakui Genosida Armenia
# {{flag|Australia}}
## {{flag|Australia Selatan}}
## {{flag|New South Wales}}
# {{flag|Belanda}}
## {{flag|Overijssel}}
# {{flag|Brasil}}
## {{flag|Ceará}}
## {{flag|Paraná}}
## {{flag|Rio de Janeiro}}
## {{flag|São Paulo}}
# {{flag|United Kingdom}}
## {{flag|Ireland Utara}}
## {{flag|Scotland}}
## {{flag|Wales}}
# {{flag|Iran}} 
## Pemerintah daerah [[Tehran]] mengakui Genosida Armenia
# {{flag|Itali}}
## {{flag|Abruzzo}}
## {{flag|Marche}}
## {{flag|Sicily|name=Sisilia}} 
## {{flag|Toskana}}
# {{flag|Sepanyol}} 
## {{flag|Aragon}}
## {{flag|Catalonia}}
## {{flag|Kepulauan Balearic}}
## {{flag|Navarre}}
## {{flag|Negara Basque}}
{{EndDiv}}

Sebanyak 135 tugu peringatan didirikan di serata 25 buah negara bagi memperingati pembunuhan beramai-ramai ini.<ref>[http://www.armenian-genocide.org/memorials.html Memorials to the Armenian Genocide], Armenian National Institute.</ref> Sebuah [[Tsitsernakaberd|dataran di bukit Tsitsernakaberd]] di [[Yerevan]] dibina oleh pemerintah Armenia yang dikhususkan kepada mangsa-mangsa genosid pada 1967, di mana suatu majlis peringatan akan diadakan di sana setiap 24 April; ia turut menjadi tempat kebiasaan negarawan, orang ternama atau delegasi dari luar negara dalam kegiatan lawatan mereka ke Armenia.

== Filemografi ==

* 1975 - ''The Forgotten Genocide'' (dir. J. Michael Hagopian)
* 1983 - ''Assignment Berlin'' (dir. Hrayr Toukhanian)
* 1988 - ''Tillbaka till Ararat'' (''Back to Ararat'', dir. Jim Downing, Göran Gunér)
* 1988 - ''An Armenian Journey'' (dir. Theodore Bogosian)
* 1990 - ''[[Andranik Toros Ozanian|General Andranik]] (director: [[Levon Mkrtchyan]]) 
* 2000 - ''I Will Not Be Sad in This World'' (dir. Karina Epperlein) 
* 2003 - ''Germany and the Secret Genocide'' (dir. J. Michael Hagopian)
* 2003 - ''Voices From the Lake: A Film About the Secret Genocide'' (dir. J. Michael Hagopian)
* 2003 - ''Desecration'' (dir. Hrair "Hawk" Khatcherian)
* 2003 - ''The Armenian Genocide: A Look Through Our Eyes'' (dir. Vatche Arabian)
* 2005 - ''[[Hovhannes Shiraz]]'' (director: [[Levon Mkrtchyan]])
* 2006 - ''The Armenian Genocide'' (dir. Andrew Goldberg)
* 2006 - ''Armenian Revolt'' (dir. Marty Callaghan)
* 2006 - ''[[Screamers (2006 film)|Screamers]]'' (dir. [[Carla Garapedian]])

== Lihat juga ==
*[[Orhan Pamuk]]

== Rujukan ==
{{Reflist|2}}

;Sumber utama
* {{cite book|title=A Question of Genocide: Armenians and Turks at the End of the Ottoman Empire|last1=Göçek|first1=Fatma Müge|date=2011|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-539374-3|pages=42–52|chapter=Reading Genocide: Turkish Historiography on 1915}}
* {{cite book|title=The Cambridge History of the First World War: Volume 1: Global War|last1=Kieser|first1=Hans-Lukas|last2=Bloxham|first2=Donald|date=2014|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-511-67566-9|pages=585–614|chapter=Genocide}}
* {{cite book |last1=Suny |first1=Ronald Grigor|title="They Can Live in the Desert but Nowhere Else": A History of the Armenian Genocide|title-link= |date=2015 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-6558-1}}
* {{cite book|url=https://www.niod.nl/sites/niod.nl/files/Holocaust%20and%20other%20genocides.pdf|title=Holocaust and Other Genocides|last=Üngör|first=Uğur Ümit|date=2012|publisher=NIOD Institute for War, Holocaust and Genocide Studies / Amsterdam University Press|isbn=978-90-4851-528-8|pages=45–72|language=en|chapter=The Armenian Genocide, 1915|access-date=3 July 2021|chapter-url=https://web.archive.org/web/20210508050001/https://www.niod.nl/sites/niod.nl/files/Armenian%20genocide.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20210425062732/https://www.niod.nl/sites/niod.nl/files/Holocaust%20and%20other%20genocides.pdf|archive-date=25 April 2021|url-status=dead}}
== Pautan luar ==
{{Kategori Commons|Armenian Genocide}}
* {{Citation | url = http://genocide-museum.am/eng/ | title = The Armenian Genocide Institute-Museum | place = Yerevan, [[Armenia]]}}.
* {{Citation | url = http://www.armenian-genocide.org/ | title = Armenian National Institute | place = Washington, D.C.}}
* Suny, Ronald Grigor: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/armenian_genocide Armenian Genocide], in: [https://encyclopedia.1914-1918-online.net/home.html/ 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War].
{{Tunas-sejarah}}
[[Kategori:Armenia]]
[[Kategori:Turki Uthmaniyyah]]
[[Kategori:Penghapusan etnik]]
[[Kategori:Turki]]
[[Kategori:Pembunuhan beramai-ramai]]