Jump to content

Musa (fructus)

Nexus recensere
E Vicipaedia
(Redirectum de Ariena)
Vide etiam paginam discretivam: Musa.
Musae de arbore Musa ×paradisiaca pendent.
Quaedam maturescentium musarum cultivarietates (media imagine) rubrae purpureaeve fiunt. Varietates maiores et virides (ad sinistram partem), ad coquendum idoneae, "plantani" in commercio appellatur.
Varietas 'Cavendish', saepe in foris venumdata.
Productio musarum anno 2005.

Ariena,[1] Latinitate mediaevali et recentiori musa,[2][3][4] est fructus plantarum generis Musae qui speciei hybridae Musa × paradisiaca attribuuntur. Fructus est inter agriculturae tropicae praecipuos, sub aliis climatibus haud proveniens, commercio in omnes orbis terrarum partes advectus.

Taxinomia; descriptiones antiquiores; nomina

[recensere | fontem recensere]
Si plus cognoscere vis, vide etiam Musa (genus).

Genus Musa libro specierum plantarum anno 1753 constitutum est a Carolo Linnaeo, qui inter Polygamia monoecia ordinavit. Ille quinque species enumeravit, inter quas M. paradisiaca et M. sapientum.[5] Origo horum nominum subter videbitur. Familia Musacearum ex hoc genere ab Jussieu in Genera Plantarum anno 1789 appellata est. Hodie satis constat plurimas varietates musarum cultarum, speciei Musa x paradisiaca attributas, hybridas esse M. acuminatae cum M. balbisiana.

Primus scriptorum Latinorum nobis servatorum Plinius maior in Naturali historia hanc plantam fructumque eius descripsit et nominavit: "Maior alia pomo et suavitate praecellentior, quo sapientes Indorum vivunt. Folium alas avium imitatur, longitudine trium cubitorum, latitudine duum. Fructum cortice emittit admirabilem suci dulcedine, ut uno quaternos satiet. Arbori nomen "palae", pomo "arierae".[1] Plurima est in Sydracis, expeditionum Alexandri termino."[6] Inter medicos mediaevalibus, Avicenna (qui Latine in versionibus Canonis legitur) hunc fructum, apud Arabes bene cognitum, nomine Musa nuncupat proprietatesque medicas recapitulat: "Musa quid est, nota est. Nutrit velociter et est lenificativa. . . . Confert adustioni gutturis et pectoris. Membra nutrit. Stomacho conveniens est, et multitudo eius stomacho est gravis valde. . . . Augmentum efficit in spermate, et convenit renibus, et provocat urinam."[7]

Garcias ab Horto, medicus Portugallensis qui Goae in India laboravit, Lusitanice anno 1563 libro Colóquios dos simples e drogas he cousas medicinais da Índia hunc fructum curiosissime descripsit sub nomine fico da Índia. Inde Carolus Clusius, eruditissimus huius operis interpres, saepe "musam" post auctoritates mediaevales sed et interdum ficum appellavit: de corymbis "centum, interdum ducentos aut plures ficos" sustinentibus loquitur, sed "Arabes hunc fructum musa aut amusa vocant: sic et Avicenna et Serapio et Rhases . . . Praescribunt medici Indi hunc fructum in febribus aliisque morbis."[8] Classicam verbi musae etymologiam Carolus Clusius impatiens reiecit: "Ridiculum autem est quod scripsit quidam Franciscanus. Appellatur, inquit, hic laudabilis fructus Musa, quod dignus sit Musis, aut quod earum sit fructus. Addit praeterea eum esse fructum quem degustaverit Adam in paradiso terrestri."[9] Re vera nomina musa et amusa originem Arabicum habent, mauz موز aut articulo addito al-mauz.[10]

Erant etiam qui "pomum Paradisi" appellarent, si fides Georgio Everardo Rumphio reponenda sit, qui enim in Herbario Amboinensi anno 1741 scripsit: "Hodierni Christiani Syriam et Aegyptum inhabitantes hunc vocant Pomum Paradisi, atque unanimo consensu credunt ac putant esse illum fructum, cum quo primo genita omniumque Mater Eva primum commisit peccatum. Quum fructus refert membrum virile, cuius adspectu Eva in effrenam illam cupiditatem instigata fuit."[11] Nomen ficus Indica interdum adhibetur, sed ambiguum est.[12] Insuper apud nonnullos "plantanus"[13] aut "platanus"[14] nuncupatur.

Proventus fructuum; varietates

[recensere | fontem recensere]

Arbor, ait Clusius, "nullis constat ramis, sed e germine flores quosdam coniunctum profert, subrufos, ovi effigie, et palmi longitudine, e quibus circumeminent pediculi, centum, interdum ducentos aut plures ficos sustinentes."[15] Pergit Rumphius:

Isti digiti coacervatim sibi invicem oblique inpositi eriguntur, uti gradus in cochlea, ac quaevis collectio seu ordo ex duodecim, quindecim, immo viginti componitur fructibus, talesque compages tredecim, quatuordecim, ac sexdecim uni incident corumbo [sic], ita ut hic centum, centum et viginti, immo ducentos sustineat fructus, qui sensim crassescunt et elongantur, seseque erigunt, quidam ad latera, alii sursum, excrescentes ad longitudinem cucumeris, sed multo tenuiores, ex rotundo angulosi, quidam enim trigoni, alii pentagoni sunt."[16]

Clusius post Garciam de varietatibus saeculo sexto decimo in Asia meridiana notis ita narrat:

Commendantur ii fructus qui in Martaban proveniunt: primum enim e Bengala eo delati sunt, deinde sati ut gratiores evaderent: vocantur nunc ficus Martabanis. Alii adhuc inveniuntur meo palato gratiores et odorati, Cenorins appellant: sunt laeves, flavi et pleni. In Malavar sunt Chincapalones dicti, suaves et palato grati, pleni, colore virescentes. Laudantur etiam in Sofala nati, Aethiopibus Iminga dicti. Invenitur etiam in Baçaim aliisque provinciis genus quoddam amplum, plenum, palmi longitudine.[17]

Rumphius varietatem Pisang Medji saeculo duodevicensimo in insulis Indiarum orientalium provenientem describit: "Fructus sunt septem et octo pollices longi, binos digitos crassi, in tres notabiles ac binos obscuriores angulos notati, unde quodammodo trigoni sunt, plerumque recti vel parum inflexi instar cornuum damae; externe obducti sunt crassa sed fragili pellicula, quae tamen facile ab ipsa separari potest carne, suntque externe glabri et pallide flavescentes."[18]

Andreas Thevetus medio saeculo 16, Ioannes Lerius anno 1556 arbores musarum cultas in Brasilia observaverunt eis pagis ubi hodie stat urbs Fluminensis. Fructus ab indigenis Tupinambá paco appellabantur (cf. lingua Lusitana hodierna pacobeira "arbor musarum"), arbores autem paco-aire i.e. "palma musarum". De quibus fructibus Lerius: "Ad pomi vero istius bonitatem quod attinet, ubi maturuit, calyce ad modum recentis ficus avulso, grumosum apparet: quo fit ut mandentibus ficum referat, unde a nobis ficus nominabatur: sapore vero vel delicatissimas Massilienses ficus superat."[19][20] Job Hortop nauta Anglus in regione montis Leonini anno 1567 fructus musarum (plantaines) admiravit.[21]

Distinguuntur hodie in commercio musae sive bananae proprius dictae, molles dulcesque quae crudae ad mensas secundas inferuntur, a plantanis saepe maioribus, carne durioribus et amylaceis, colore viridescentibus, ad coquendum idoneis.

Usus

[recensere | fontem recensere]

Clusius coquinam varietatis cuiusdam saeculo sexto decimo cognitae describit: "genus quoddam amplum, plenum, palmi longitudine. Id assum et vino deinde maceratum, inspersa canella, multo melius sapit quam malum cydonium assum. Idem fructus per medium sectus et in sartagine cum saccharo probe frictus, insperso postea cinnamomo, gratissimus est cibus."[22]

Musae secari siccarique possunt et forma frustulorum assorum edi. Musae siccatae possunt in farinam moli.

Musae crudae
Valor nutritivus per 100 g
Vis nutritivus 371 kJ
Carbohydrata 22.84 g
Sacchara 12.23 g
Fibrum 2.6 g
Pingue 0.33 g
Proteinum 1.09 g
Thiaminum 0.031 mg (2%)
Riboflavinum 0.073 mg (5%)
Niacinum 0.665 mg (4%)
Acidum pantothenicum 0.334 mg (7%)
Vitaminum B6 0.4 mg (31%)
Folatum 20 μg (5%)
Vitaminum C 8.7 mg (15%)
Ferrum 0.26 mg (2%)
Magnesium 27 mg (7%)
Manganum 0.27 mg (14%)
Phosphorus 22 mg (3%)
Kalium 358 mg (8%)
Natrium 1 mg (0%)
Zincum 0.15 mg (2%)
Fluorida 2.2 µg
datorum USDA
Valores per centum secundum normas CFA
Fons: USDA Nutrient Database
Placenta musarum.
Dona musarum et nucum Indicarum in aedicula spiritús Nat in Birmania.

Musae in culturá populari

[recensere | fontem recensere]

Musae in Donkey Kong corpore operum res magna est.[23] Donkey Kong eius persona prima collectionem musae habet quam saepe Gregis Kremling furatur iussu eorum principis King. K. Rool.[23] Donkey, saepe, et alius populus Familiae Kong musas recolligunt dum Grex Kremling et aliae creaturae malae pugnant.[23]

Notae

[recensere | fontem recensere]
  1. ↑ 1.0 1.1 "Ariera . . . v.l. ariena": Plinius, Naturalis historia 12.24. Ita sub hoc verbo Oxford Latin Dictionary ed. P. G. W. Glare (Oxonii: Clarendon Press, 1968–1982). A scriptoribus Latinis recentioribus fere omnibus orthographia "ariena" accipitur.
  2. ↑ Vide e.g. rubricas in Alpagus (1527) fol. 111 et Clusius (1605) pp. 229-231, et Rumphius (1741) p. 125.
  3. ↑ "Musae, mirabile genus fructuum": Iohannes Iacobus Hofmannus, Lexicon universale (1698) ~ s.v. Musa."
  4. ↑ Latine rarius "banana": "Provenit etiam . . . in ea parte Africae quam Guineam appellant, ubi Bananas nuncupantur:" Clusius (1605) p. 229.
  5. ↑ Carolus Linnaeus, Species plantarum (Holmiae: impensis L. Salvii, 1753) vol. 2 p. 1043 (Latine); cf. Linnaeus (1762) p. 1477
  6. ↑ Plinius, Naturalis historia 12.24.
  7. ↑ Alpagus (1527) fol. 111.
  8. ↑ Clusius (1605) pp. 229-230.
  9. ↑ Clusius (1605) p. 229, Garciam secutus. Vitriacensis re vera musas Palaestinenses describit pomaque paradisi nuncupat (sicut iam Alcoranus) sed de Musis deabus nihil dicit.
  10. ↑ Rumphius (1741) p. 127.
  11. ↑ Rumphius (1741) p. 127.
  12. ↑ Linnaeus (1762) p. 1477.
  13. ↑ Rumphius (1741) pp. 125, 128.
  14. ↑ Clusius (1605) p. 230.
  15. ↑ Clusius (1605) pp. 229-230.
  16. ↑ Rumphius (1741) p. 126
  17. ↑ Clusius (1605) p. 230.
  18. ↑ Rumphius (1741) p. 126.
  19. ↑ Lerius (1586) p. 156 2a ed.. Adiectivum "grumosum" ad Francogallicum grumeleux respondet.
  20. ↑ Thevet (1558) fol. 61r: pacouere
  21. ↑ Hortop (1591)
  22. ↑ Clusius (1605) p. 230.
  23. ↑ 23.0 23.1 23.2 Musae in Donkey Kong Wiki (Anglice).

Bibliographia

[recensere | fontem recensere]
Fontes antiquiores
Opera recentiora

Nexus externi

[recensere | fontem recensere]
Vicimedia Communia plura habent quae ad musas spectant.


Receptum de "https://la.wikipedia.org/w/index.php?title=Musa_(fructus)&oldid=3796743"