ისაბელა (ბასილანი)

ისაბელა
	ისაბელა;
ქვეყანა	ფილიპინები
კოორდინატები	6°42′00″ ჩ. გ. 121°58′00″ ა. გ. / 6.70000° ჩ. გ. 121.96667° ა. გ.
დაარსდა	1848
ფართობი	223.73 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	96 მეტრი
მოსახლეობა	130 379 (1 მაისი, 2020)
სატელეფონო კოდი	62
საფოსტო ინდექსი	7300
ოფიციალური საიტი	https://www.isabelacity.gov.ph/
	ისაბელა ვიკისაწყობში

ისაბელა (ოფიციალურად ქალაქი ისაბელა; ტაგალ. Lungsod ng Isabela) ― მეოთხე კლასის შემადგენელი ქალაქი და ბასილანის დე-ფაქტო დედაქალაქი. 2020 წლის აღწერით, ქალაქის მოსახლეობა 130 379 ადამიანს შეადგენს.

ლუსონზე მდებარე ისაბელას პროვინციისგან განსხვავებისთვის ქალაქს ხშირად ისაბელა-დე-ბასილანს უწოდებენ.

კუნძულოვანი პროვინცია ისაბელა მუსლიმურ მინდანაოში ბანგსამოროს ავტონომიური რეგიონის შემადგენლობაში შედის, თუმცა ისაბელა, რომელიც წარსულში პროვინციის დედაქალაქის ფუნქციას ასრულებდა, რეგიონის შემადგენლობაში არ შედის. ისაბელა ზამბოანგის ნახევარკუნძულის რეგიონის იურისდიქციის ქვეშაა. ფილიპინების სტატისტიკის სააგენტო სტატისტიკური მიზნით, ისაბელას ბასილანისგან დამოუკიდებლად აჯგუფებს. პროვინციის დედაქალაქი ლამიტანშია გადატანილი.

ისტორია

1840 წლამდე ესპანეთის კოლონიური ინტერესები განსაკუთრებით დასავლეთ მინდანაოზე, სულუს სასულთნოს ტერიტორიებზე ფოკუსირდებოდა. ბრიტანელები, ფრანგები, გერმანელები და ამერიკელბიც დაინტერესებული იყვნენ მდიდარი კუნძულებით.

1843 წელს საფრანგეთის საგაერო მინისტრმა, ფრანსუა გიიომ ვიეტნამისკენ ადმირალ სესილისა და კაპიტან ჩარნერის ხელმძღვანელობით ფლოტი გაგზავნა.^[2] ვიეტნამში საფრანგეთის ინტერვენცია 1842 წელს ჩინეთში ბრიტანელების წარმატების საპასუხო ნაბიჯი იყო.^[3] ფლოტმა კუნძულ ბასილანის დაკავებაც სცადა, ჰონგ-კონგის მსგავსი ბაზის შესაქმნელად, მაგრამ ფრანგების მცდელობას ესპანელთა ძლიერი ოპოზიცია მოჰყვა, რომლებიც კუნძულს ფილიპინების ნაწილად თვლიდნენ.^[4]

ამერიკული რეჟიმი

1898 წელს კუნძული ბასილანი სამ რაიონად იყოფოდა: ესპანელების მიერ კონტროლირებად ქალაქ ისაბელად და ლამიტანად და ტაუსუგების სავაჭრო ცენტრად მალუსოში.

1898 წლის პარიზის ზავით ესპანეთმა ფილიპინების კუნძულები ამერიკის შეერთებულ შტატებს დაუთმო, რის შემდეგაც ესპანეთ-ამერიკის ომი დასრულდა. 1899 წელს ამერიკელთა მიერ ფილიპინების ჩრდილოეთ კუნძულების ოკუპაციის შემდეგ ესპანურმა გარნიზონებმა ზამბოანგისკენ და ხოლოსკენ დაიხიეს.

1899 წლის 8 დეკემბერს ამერიკულმა ჯარებმა ზამბოანგის ესპანური გარნიზონები დაამარცხეს. იმავე წელს ამერიკელბმა ჯეიმზ ს. პეტიტის ხელმძღვანელობით ისაბელას საზღვაო-სამხედრო ბაზა დაიკავეს.

პოლიტიკურად, ბასილანი მოროს პროვინციის (1899-1914) ნაწილი გახდა. 1914-1920 წლებში ბასილანი მინდანაოსა და სულუს განყოფილების ნაწილი იყო, 1920-1936 წლებში კი ზამბოანგის პროვინციის შემადგენლობაში შედიოდა.

ისაბელას მუნიციპალიტეტი

1972 წლის 21 სექტემბერს, პრეზიდენტ ფერდინანდ მარკოსის დეკლარაციის მიხედვით ქვეყანაში საომარი მდგომარეობა გამოცხადდა. მომდევნო წლის 27 დეკემბერს პრეზიდენტმა №356 საპრეზიდენტო დეკრეტი გამოსცა, რომლის თანახმადაც „მთავრობის ყურადღების უზრუნველსაყოფად და განვითარების ხელშესაწყობად“ ქალაქი ბასილანი პროვინციად გადაკეთდა. 1974 წლის 2 დეკემბერს №593 საპრეზიდენტო დეკრეტის თანახმად №356 საპრეზიდენტო დეკრეტში ცვლილებები შევიდა და პროვინციის დედაქალაქად ისაბელას მუნიციპალიტეტი გამოცხადდა. იმავე დეკრეტის მიხედვით ბასილანის პროვინციაში ათი მუნიციპალიტეტი შეიქმნა.

ქალაქი ისაბელა

№9023 რესპუბლიკური აქტის საფუძველზე და 2001 წლის 25 აპრილს ქალაქის მოსახლეობის მიერ რატიფიცირების შემდეგ ისაბელას ქალაქის სტატუსი მიენიჭა. იმავე წლის ნოემბერში ისაბელას მოსახლეობამ მუსლიმური მინდანაოს ბანგსამოროს ავტონომიურ რეგიონში გაწევრიანებას მხარი არ დაუჭირა და ზამბოანგის ნახევარკუნძულის რეგიონის იურისდიქციის ქვეშ დარჩა.

გეოგრაფია

ისაბელა კუნძულ ბასილანის ჩრდილოეთ სანაპიროზე მდებარეობს, ბასილანის სრუტის გასწვრივ. სრუტის ჩრდილოეთით ქალაქი ზამბოანგა მდებარეობს. ქალაქის იურისდიქციის ქვეშაა კუნძული მალამავიც.

ქალაქი ისაბელა არარეგულარული რელიეფით ხასიათდება. 60%-იანი დახრილობის რელიეფი კუნძულ ბასილანზე მენსის, ბუსაის, პანუნსულანის, კალვარიოს, კაპაიავანისა და კაპატაგანის ბარანგაებში, ხოლო კუნძულ მალამავიზე პანიგაიანისა და სანტა-ბარბარას ბარანგაებში გვხვდება.

ბარანგაები

ქალაქი პოლიტიკურად 45 ბარანგაიდ იყოფა. პობლასიონები გამუქებულია: აგვანდა (5,150), ბალატანაი (530), ბალუნო (2,329), ბეგანგი (2,729), ბინუანგანი (1,705), ბუსაი (1,387), კაბუნბატა (3,054), კალვარიო (1,348), კარბონი (2,574), დიკი (3,256), აღმოსავლეთი ისაბელა (2,967), ისაბელა (1,040), დონა რამონა ტ. ალანო (980), კაპატაგან-გრანდე (877), კაუმპურნას I ზონა (3,167), კაუმპურნას II ზონა (3,100), კაუმპურნას III ზონა (2,234), კაპაიავანი (905), კუმალარანგი (847), ლა-პიედადი (2,131), ლამპინიგანი (1,325), ლანოტე (3,068), ლუკბუტონი(1,536), ლუმბანგი (1,746), მაკირია (385), მალიგე(1,928), მარანგ-მარანგი (1,465), Marketsite (3,577), მასულა (1,430), მენსი (3,823), პანიგაიანი (2,374), პანუნსულანი (1,305), პორტის ტერიტორია (1,125), მდინარის ნაპირი (1,912), სან-რაფაელი (4,460), სანტა-ბარბარა (1,203), სანტა-კრუსი (1,139), ზღვის ნაპირი (603), პატარა კაპატაგანი (513), სუმაგდანგი (5,963), ალიონის სოფელი (2,873), ტაბივანი (1,522), ტაბუკი (5,346), ტამპალანი (3,825) და ტიმპული (1,101).

კლიმატი

ფილიპინების ატმოსფერული გეოფიზიკური და ასტრონომიული სერვისების ადმინისტრაციის კორონასის კლიმატის კლასიფიკაციით, ისაბელა III ტიპის კლიმატურ ზონაშია მოქცეული. წვიმების პერიოდი არ არის გამოხატული, ხოლო მშრალი სეზონი 1-დან 3 თვემდე გრძელდება.^[5]

დემოგრაფია

2020 წლის აღწერით, ისაბელას მოსახლეობა 130 379 ადამიანს შეადგენს. ქალაქის ქრისტიანი მოსახლეობის მშობლიური ენა ჩავაკანოა. ნაწილი სებუანურ, ტაუსუგისა და იაკანურ ენებზე საუბრობს. ფართოდ გამოიყენება ტაგალური და ინგლისური ენა.

ფილიპინების სტატისტიკის სააგენტოს მონაცემებით (2015), ისაბელას მოსახლეობის 64% სუნიტი მუსლიმანია.^[6] ისლამს ძირითადად ტაუსუგები და იაკანები მიეკუთვნებიან. მოსახლეობის ნაწილი ადგილობრივი რელიგიებისა და სექტების მიმდევარია.

რესურსები ინტერნეტში

Isabela City, ტურისტული მეგზური ვიკივოიაჟზე

Official website დაარქივებული 2021-11-07 საიტზე Wayback Machine.
Philippine Census Information

სქოლიო

↑ 2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President — Philippine Statistics Authority, 2021.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107442757"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17067223"></a>
↑ Chapuis, p.5 Google Book Quote: Two years later, in 1847, Lefebvre was again captured when he returned to Vietnam. This time Cecille sent captain Lapierre to Danang. Whether Lapierre was aware or not that Lefebvre had already been freed and on his way back to Singapore, the French first dismantled masts of some Vietnamese ships. Later on April 14, 1847, in only one hour, the French sank the last five bronze-plated vessels in the bay of Danang.
↑ Tucker, p.27
↑ Chapuis, p.5
↑ Weatherbase: Historical Weather for Isabela City, Philippines. Weatherbase (2009). ციტირების თარიღი: 2009-01-21
↑ Philippine Statistics Authority. (July 26, 2017) Muslim Population in Mindanao (based on POPCEN 2015). დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 4, 2019. ციტირების თარიღი: Aug 31, 2018

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q5058978_citetype_Q10870555"_data-entity-id="Q107442757">[https://psa.gov.ph/content/2020-census-population-and-housing-2020-cph-population-counts-declared-official-president_2020_Census_of_Population_and_Housing_(2020_CPH)_Population_Counts_Declared_Official_by_the_President]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q17067223|Philippine_Statistics_Authority]],_2021.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107442757"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17067223"></a></div>-1] 2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President — Philippine Statistics Authority, 2021.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107442757"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17067223"></a>

[Google_page_5-2] Chapuis, p.5 Google Book Quote: Two years later, in 1847, Lefebvre was again captured when he returned to Vietnam. This time Cecille sent captain Lapierre to Danang. Whether Lapierre was aware or not that Lefebvre had already been freed and on his way back to Singapore, the French first dismantled masts of some Vietnamese ships. Later on April 14, 1847, in only one hour, the French sank the last five bronze-plated vessels in the bay of Danang.

[3] Tucker, p.27

[4] Chapuis, p.5

[Weatherbase-5] Weatherbase: Historical Weather for Isabela City, Philippines. Weatherbase (2009). ციტირების თარიღი: 2009-01-21

[Rappler-6] Philippine Statistics Authority. (July 26, 2017) Muslim Population in Mindanao (based on POPCEN 2015). დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 4, 2019. ციტირების თარიღი: Aug 31, 2018

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]