Arpitania
|
Arpitania Arpitania, Arpetania | |||
|---|---|---|---|
| Ez da estatua | |||
| |||
| Ereserkia: Fier et a l'abada tanqu’a la fin | |||
| |||
| Hiri nagusiak | Lyon (Liyon), Geneva, Grenoble (Grenoblo), Lausanne (Losena), Saint-Étienne (Sant-Etiève), Neuchâtel (Nôchâthél), Aosta (Aoûta), Chambéry (Chambèri), Annecy (Èneci), Sion, Fribourg (Fribôrg), Roanne (Rouana), Bourg-en-Bresse (Bôrg) | ||
| Dirua | euroa, Suitzar libera | ||
| Herritarra | arpitan | ||
| Hizkuntza(k) | arpitana edo frankoprovenzera, frantsesa, italiera, alemana | ||
Arpitania edo Arpetania frankoprovenzera edo arpitanaren lurraldea da. Alpeen mendebaldean kokatutako kultur lurralde bat da, hizkuntzari dagokiona bereziki. "Arpitania" hitza Arpes-etik dator, hau da, Alpeak arpitanez. Gaur egun, Arpitania ondoko estatuetan banandurik dago: Frantzia, Italia eta Suitza.
Arpitania ondoko eskualdeek osatzen dute:
- Frantzian: Savoia (Savouè) -Savoia Garaia (Hiôta Savouè edo Savouè d'Amont) eta Savoia Beherea (Savouè d'Avâl)-, Franche-Comté (Franche-Comtât), Charolais (Charolês), Beaujolois (Biôjolês), Bugey (Bugê) eta Dofinerria-ren (Dôfenâ) iparraldea, Forez (Forêz), Mâconnais (Mâconês), Bresse (Brêsse), Lyonnais (Liyonês) eta Dombes (Domba) eta Borgoinaren zati bat (Borgogne).
- Suitzan: ia Romandia osoa (hau da, Suitzako alde frantsesduna).
- Italian: Aostako Harana (Vâl d'Août) eta Piemonteren (Piemont) Alpeen aldea, arpitanez Vâlades Arpitanes du Piemont deituak.
Roanne eta Mâcon arteko aldea, frantsesa eta arpitanaren arteko trantsiziozko zonaldea da, Francisca edo, frantsesez, Francisé deritzona.
Apuliako eskualde italiarrean, Apuliako frankoproventzera hitz egiten da, Celle di San Vito eta Faeto herriak sartzen diren hizkuntza enklabean.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Arpitania, arpitanaren lurralde linguistiko-kulturala bezala ulertuz, Erdi Arotik exisitzen da. VII. eta IX. mendeetan jada arpitanaren hizkuntz domeinuaren izatea baiezta daiteke, iparrekialdean eta ekialdean oil hizkuntzarekin -egungo frantsesaren ahaidea- eta hegoaldean oc hizkuntzarekin -egungo okzitaniera- muga eginez. Arpitanak, era berean, iparrekialdetik alamanen hizkeraren eragina jaso zuen, ekialdetik piemontera eta lonbardera hizkuntza italikoen eragina jasotzen zuen bitartean.
1789tik aurrera, Frantziako estatuaren garapenak arpitanaren ahultzea ekarri zuen, hiri inguruneetan batez ere.
Harpitanya toponimoa 1970eko hamarkadan sortu zuen Jozé Harrieta aostarrak, Mont Blanc mendia eta Rodano ibaiaren ingurunea izendatzeko. Kontzeptua, hala ere, Italiako aldean ari zen alderdi politiko txiki bati lotu zitzaion: Mouvement Harpitany. Ondoren, Suitzan lehendabizi eta Frantzian geroago, Arpitania kontzeptua berriz hartuko da, kutsu politikoaren gainetik kutsu geografiko eta kulturala gailenduz.
Bibliografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Jozé Harrieta, La lingua arpitana, 1976.
- Mikael Bodlore-Penlaez, «Savoie et Aoste, coeur du peuple arpitan» in Atlas des nations sans état en Europe: Peuples minoritaires en quête de reconnaissance, Yoran Embanner 2010. ISBN 978-2-914855-71-6
- Mikael Bodlore-Penlaez, «Savoy and Aosta, heart of the Arpitan people» in Atlas of Stateless Nations in Europe: Minority People in Search of Recognition, Y Lolfa, 2011. ISBN 978-1-84771-379-7
