Σύνταξη (γλωσσολογία)

Στη Γλωσσολογία, η Σύνταξη (αγγλικά: syntax‎‎, από το αρχ. "σύν-ταξις" <συν-τάσσω=τοποθετώ μαζί), είναι η μελέτη των κανόνων και των ιεραρχικών σχέσεων που ρυθμίζουν τον τρόπο με τον οποίο συνδυάζονται οι λέξεις για τον σχηματισμό προτάσεων στις φυσικές ανθρώπινες γλώσσες. Συγκεκριμένα, ενδιαφέρεται για το πώς διαφορετικές λεξικές κατηγορίες (όπως περίπου αυτές είναι γνωστές ήδη από την εποχή του Διονυσίου του Θρακός, δηλ. ουσιαστικά, ρήματα κ.λπ.) δομούν φράσεις, οι οποίες συνθέτουν προτάσεις (οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να εγκιβωτισθούν σε άλλες προτάσεις).

Από τη γέννηση της σύγχρονης γλωσσολογίας μέχρι σήμερα, έχουν προταθεί πολλές διαφορετικές συντακτικές θεωρίες και τυπικά πρότυπα/μοντέλα περιγραφής του συντακτικού επιπέδου της γλώσσας, με κυμαινόμενη απήχηση και επιρροή. Οι περισσότερες θεωρίες μοιράζονται δύο κοινά χαρακτηριστικά. Πρώτον, αναγνωρίζουν ιεραρχική (και όχι απλώς γραμμική) δομή στην πρόταση και την αναλύουν σε άμεσα συστατικά (φράσεις). Δεύτερον, προτείνουν ένα ορισμένο σύστημα κανόνων που θα προβλέπει την "γραμματικότητα/αντιγραμματικότητα" και την "αποδεκτότητα/μη αποδεκτότητα" των παραγόμενων δομών. Οι περισσότερες (τυπικές) συντακτικές θεωρίες, επίσης, παρέχουν κάποια ερμηνεία για τη συστηματική σχέση ανάμεσα στη συντακτική δομή και τη σημασιολογική της αναπαράσταση. Στη σημειωτική, η σύνταξη ορίζεται ως ο πρώτος από τους τρεις τομείς της μελέτης των σημείων (συγκεκριμένα, ως η μελέτη των δια-σχέσεων των σημείων). Ο δεύτερος τομέας είναι η σημασιολογία (η μελέτη της σχέσης μεταξύ των σημείων και των αντικειμένων τα οποία αντιπροσωπεύουν) και ο τρίτος είναι η πραγματολογία (η σχέση ανάμεσα στο σημειακό σύστημα και τον χρήστη).

Συντακτικό δέντρο

Στο πλαίσιο της γενετικής-μετασχηματιστικής γραμματικής του Νόαμ Τσόμσκι (της οποίας οι πιο πρόσφατες εκδοχές είναι το πρότυπο Κυβέρνησης και Αναφορικής Δέσμευσης και το Μινιμαλιστικό Πρόγραμμα), η δομή της πρότασης αναπαρίσταται με δενδροδιαγράμματα ("tree diagrams"/"phrase markers"=φραστικοί δείκτες), τα οποία δείχνουν την ιεραρχική δόμηση των συστατικών της. Στόχος της γενετικής θεωρίας είναι να περιγράψει το πώς ο "ιδανικός ομιλητής" παράγει, με ένα πεπερασμένο λεξικό και έναν πεπερασμένο αριθμό κανόνων και περιορισμών, ένα απεριόριστο πλήθος γραμματικών προτάσεων, απεριόριστου επίσης μήκους, ό,τι συνήθως αποκαλείται "γλωσσική δημιουργικότητα". Για τη θεωρία αυτή, η βάση της παραγωγής των γλωσσικών εκφράσεων είναι η σύνταξη, έχει δηλαδή "γενετικό ρόλο", ενώ οι υπόλοιποι τομείς που διαμορφώνουν το γλωσσικό μήνυμα, ο φωνολογικός και ο σημασιολογικός/λογικός, έχουν χαρακτήρα "ερμηνευτικό", ερμηνεύουν δηλαδή τα χαρακτηριστικά/τις οδηγίες που περιλαμβάνει η συντακτική δομή, για τον καθορισμό της ηχητικής της μορφής, αφενός, και του νοήματός της, αφ'ετέρου.

Στο πλαίσιο του Δομισμού/Λειτουργισμού, αλλά και της ίδιας της γενετικής θεωρίας, αναπτύχθηκαν και άλλες ανταγωνιστικές συντακτικές θεωρίες, όπως η Λειτουργική Σύνταξη του Αντρέ Μαρτινέ (André Martinet), η Συστημική Λειτουργική Γραμματική του Μάικλ Χαλιντέι (M.A.K. Halliday), η Head-driven Phrase Structure Grammar (HPSG) κ.ά.

Στην πληροφορική, ο όρος "σύνταξη" χρησιμοποιείται για να δείξει το κυριολεκτικό κείμενο (παράδειγμα στη φωτογραφία) που γράφεται σε μια επίσημη γλώσσα ή τη γλώσσα προγραμματισμού, σε αντιδιαστολή με τη σημασιολογία ή τη σημασία της.