Usta
Usta su u anatomiji formalni naziv za usnu šupljinu (lat. cavum oris),[1] odnosno otvor kroz koji se mnoge životinje hrane i ispuštaju glasovne zvukove. To je ujedno i šupljina koja se nalazi na početku probavnog kanala, omeđena s vanjske strane usana, a s unutrašnje – grlom. Kod viših kičmenjaka sadrže jezik i zube.[2] Ova šupljina je također poznat kao bukalna šupljina, od latinskog bucca (=obraz).[3]
Neka životinjska koljena, uključujući i kičmenjake, imaju kompletan probavni sistem, sa ustima na jednom kraju i anusom na drugom. Prema tome koji se otvor prije formira tokom ontogeneze usvojen je koristi kriterij za klasifikaciju životinja u protostome i deuterostome.
Razviće
[uredi | uredi izvor]
U prvih višećelijskih životinja verovatno nije bilo usta ili otvora, a čestice hrane su zahvatani cijelom vanjskom površinom, u procesu koji je poznat kao endocitoza. Čestice su zatvarane u hranjive vakuole s enzimima za probavu, koja se odvija unutarćelijski. Probavni proizvodi se apsorbuju u citoplazmu i difuzno prenose u druge ćelije. Ovaj oblik varenja danas koriste jednostavni organizami, kao što su oni iz rodova ameba (Amoeba) i paramecijum (Paramecium), kao i spužvi koje, uprkos svojim velikim dimenzijama, nemaju usta i hrane se endocitozom.[4]
Ogromna većina drugih nižih višećelijskih organizama imaju usta i kod kojih je obloga kontinuirana s epitelnim ćelijama na površini tijela. Nekoliko životinja koje žive parazitski izvorno su imale usni otvor, ali su sekundarno izgubile ovu strukturu. Izvorni otvor višećelijskih organizama se vjerojatno sastojao od jednostavne otvorene kesice – usta. Mnogi recentni beskičmenjaci imaju takav probavni sistem da se hrana unosi preko usta, gdje se djelomično obrađuje, a zatim probavlja izlučenim enzimima u stomaku. Nesvarljivi otpad se opet izbacuje kroz usta.
U životinja koje su složenije organizorane, barem kao glista, u embrij u se stvara udubljenje na jednoj strani, za blastopor, koji se produbljuje i postaje arhenteron, prvi stepen do formiranju crijeva. U deuterostoma, blastopore postaje anus, dok je na kraju crijevnog tunela formira novi otvor, koji čini usta. U protostoma, nekada se smatralo da se od blastopora formiraju usta (proto– = prvi), dok je anus formiran kasnije kao otvor koje je drugom kraju crijeva. Nedavna istraživanja su, međutim, pokazala da se u protostomne ivice proreza poput blastopora zatvaraju u sredini, ostavljajući otvore na oba kraja da postanu usta i anus.
Anatomija
[uredi | uredi izvor]Beskičmenjaci
[uredi | uredi izvor]
Osim spužvama i plakozoa, gotovo sve životinje imaju internu probavnu šupljinu koja je obložena gastrodermnim ćelijama. Kod manje naprednih beskičmenjaka kao što su morske anemone, usta također djeluje i kao anus. Kružni mišići oko usta su u mogućnosti da se opustite ili stegnu, kako bi se otvorila ili zatvorila. Rubnim pipcima uguravaju hranu u šupljinu, a i može zinuti dovoljno široko da primi veliki plijen. Hrana prvo ulazi u grlo (pharynx), a i probava javlja je vanćelijska u želučano-crijevnoj šupljini. Prstenaste gliste imaju jednostavnnu crijevnu koja se proteže od usta do anusa, što im omogućava da odvoje probavu prehrambenih proizvoda iz apsorpcije hranjivih tvari.
Mnogi mekušci imaju radulu (rožnatu usnu ploču), koja služi se za sastruganje mikroskopskih čestice sa površina. U beskičmenjaka s tvrdim egzoskeletom, u prehrambenom ponašanju, mogu biti uključeni razni dijelovi usnog aparata. Insekti imaju niz prilagodbi koje odgovaraju njihovom načinu ishrane. To uključuje mandible, maksile i labium, a mogu se mijenjati u odgovarajuće dodatke za žvakanje, rezanje, bodenje, brisanje upijanje i sisanje.[5] Deseteronošci (Decapoda) imaju šest pari usnih dodataka, par mandibula, dva para maksila imtri maksilopede.
Kičmenjaci
[uredi | uredi izvor]Kod kičmenjaka, u prvom dijelu probavnog sistema je usna šupljina, poznatija kao usta. Ribe imaju odvojena usta od škrhga. Voda teče kroz usta, prelazi preko škrga i izlazi preko operkuluma ili škržnih prereza. Skoro sve ribe imaju čeljusti i mogu pomoću njih uzimati hranu, ali većina se hrani otvaranjem čeljusti, širenjem grla i usisavanjem prehrambenih zvari. Hrana se može održati ili žvakati, a zubi se nalazi u čeljusti, na krovu usta, na grla ili na škržnim lucima.
Gotovo svi vodozemci su mesožderi kao odrasli. Mnogi hvatitiaju plijen pomoćunešto izduženog jezika s ljepljivim vrhom, prihvatajući ga i povlačeći ga natrag u usta gdje drže plijen svojim čeljustima. Zatim hranu gutaju cijelu, bez mnogo žvakanja. Oni obično imaju mnogo malih krilnih, peteljkastihzuba, koji su mprirasli za vilice, dok im se kruna troši i u intervalima zamjenjuje. Većina vodozemacas imaju jedan ili dva reda zuba u obe vilice ali neke žabe ih nemaju u donjoj, a prave žabe ih uopće nemaju. U mnogih vodozemaca postoje i vomerski zubi u krovu usta.
Usta reptila su uglavnom slična onima kod sisara. Krocodili su jedini gmizavci koji imaju zube usađene u vilice.
Ptice nemaju zube, oslanjajući se, umjesto toga, na druge načine griženja mljevenja hrane. Njihovi kljunovi variraju u širokom rasponu veličina i oblika, u skladu sa načinom ishrane, a sastoje se od izduženih mandibla. Gornjemandibule mogu imati nosno-čeone šarke, što omogućava da se kljun otvori šire nego što bi inače bilo moguće. Vanjska površina kljunova se sastoji od tankog, rožnatog plašt od keratina.
Čovjek
[uredi | uredi izvor]
Kod sisara, uključujući i čovjeka, usta su otvor kroz koji organizam uzima hranu i vodu.
U probavi, usta su prvi dio probavnog sistema kroz koji hrana ulazi u probavni sistem. U ustima se nalaze:
- Zubi koji drobe i sitne hranu
- Jezik koji ju prevrće i namješta hranu u pogodan položaj za žvakanje
- Pljuvačne žlijezde koje luče pljuvačku. Enzim amilaza (ptijalin) koji se nalazi u pljuvački započinje razgradnju škroba u šećer tako da razgradnja hrane počinje već u usnoj šupljini.
Digestivni sistem se nastavlja u jednjak.
Osim u probavi usna šupljina je značajna i za govor, disanje i sl.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ [1][mrtav link]
- ^ Mouth definition, http://www.thefreedictionary.com/mouth, Dictionary
- ^ http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/buccal |work=Dictionary Reference|publisher=The Free Dictionary.
- ^ Dorit R. L., Walker W. F.. Barnes R. D. (1991): Zoology. Saunders College Publishing, ISBN 978-0-03-030504-7.
- ^ Ruppert E. E., Fox R. S., Barnes R. D. (2004): Invertebrate Zoology, 7th edition. Cengage Learning, ISBN 978-81-315-0104-7.
