Izvorni kôd stranice Drugi balkanski rat

{{Nedostaju izvori}}
[[Datoteka:Occupied territories in the Balkans, end of April 1913.png|mini|desno|340p|Situacija nakon Prvog balkanskog rata]]

'''Drugi balkanski rat''' (29. juni – 10. august 1913) bio je oružani sukob koji je vođen između [[Kraljevina Bugarska|Bugarske]] i njenih bivših saveznika [[Kraljevina Srbija|Kraljevine Srbije]] i [[Kraljevina Grčka|Grčke]], kojima su se priključili [[Kraljevina Crna Gora|Crna Gora]], [[Kraljevina Rumunija|Rumunija]] i [[Osmansko Carstvo]] zbog nezadovoljstva podjelom osvojenih teritorija iz [[Prvi balkanski rat|Prvog balkanskog rata]]. Nakon što su srpske i grčke snage zaustavile bugarsku ofanzivu i kontranapad, Bugarska je ušla u teritorijalne sporove sa Rumunijom čime je izazvala rumunsku intervenciju. Osmansko Carstvo je iskoristilo ovu situaciju kako bi povratili neke izgubljene teritorije iz [[Prvi balkanski rat|prethodnog rata]]. Kada su se rumunske trupe približile glavnom gradu [[Sofija|Sofiji]], Bugarska je zatražila primirje koje je rezultiralo [[Sporazum u Bukureštu|sporazumom u Bukureštu]], prema kojem je Bugarska morala da ustupi većinu teritorije koje je dobila u prethodnom ratu Srbiji, Grčkoj i Rumuniji. Nakon potpisivanja [[Sporazum u Carigradu|Sporazuma u Carigradu]], Bugarska je izgubila [[Edirne]] koje je pripalo Osmanskom Carstvu.

= Uzrok i početak rata =
Nakon protjerivanja Turaka s područja današnje [[Sjeverna Makedonija|Makedonije]], Srbija, Grčka i Bugarska su nastojale zadržati osvojena područja pod svojom vlasti. Dok je pitanje osvojenih teritorija u Makedoniji između Srbije i Bugarske bilo riješeno ''Tajnim dodatkom uz Ugovor o prijateljstvu i savezu'', pitanje Makedonije između Grčke i Bugarske ostalo je otvoreno, pri čemu su iznevjerene želje makedonskog naroda.

Nakon [[Londonski sporazum (1913.)|Londonskog mirovnog ugovora]] iz 30. maja 1913, Srbija je ovladala zapadnom i srednjom Makedonijom, današnjim [[Kosovo]]m, Metohijom i [[Sandžak]]om, Grčka je dobila južnu Makedoniju zajedno sa [[Solun]]om, Crna Gora je dobila dio Sandžaka i Metohije, a Bugarska područje Trakije do crte Enos – Midija i istočni dio Makedonije.

Nakon gubitka teritorija u [[Albanija|Albaniji]], time i izlaza na more, Srbija je tražila obnavljanje ugovora sa Bugarskom, zbog pomoći na [[Edirne|Jedrenima]] računajući na ustupke Bugarske u Makedoniji, tzv. ''spornoj zoni''. Bugarska je smatrala da Srbiji, po ugovoru, pripada samo jedan dio Makedonije, dok je Srbija smatrala da joj pripada cijela Makedonija.

Razdor između Grčke i Bugarske datira još od početka Prvog balkanskog rata, a posebno nakon grčkog osvajanja Soluna. Grčka je u nekoliko navrata pokušavala riješiti pitanje granica s Bugarskom koje je Bugarska odbila bez protivprijedloga.

Još tokom Prvog balkanskog rata, između Bugarske i Srbije je uspostavljena privremena crta razgraničenja teritorija, na koju su Bugari već 16. maja započeli dovlačiti svoje snage iz Trakije, a istovremeno je započela koncentrisati svoje snage i prema Grčkoj. Ti pokreti bugarskih snaga prinudili su uspostavljanje saveza između Grčke i Srbije protiv Bugarske, kojim je ujedno i riješeno pitanje granica između te dvije zemlje u Makedoniji, pri čemu je Srbija dobila i pravo korištenja luke Solun u sljedećih pedeset godina. Srbija i Grčka su odmah pokušale uključiti i druge zemlje u svoj savez, prije svega Rumuniju, jer je i ona imala neriješena granična pitanja sa Bugarskom. Iako je Rumunija odbila stupiti u savez, objavila je da u slučaju sukoba neće ostati neutralna.

[[Rusko Carstvo|Rusiji]], kojoj nije bilo u interesu razbijanje balkanskog saveza koji je predstavljao prepreku širenju [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarske]] ka istoku, pokušala je bezuspješno u nekoliko navrata diplomatskim putom smanjiti napetosti između sukobljenih država. Tokom diplomatskih aktivnosti, na crti razgraničenja je sve učestalije dolazilo do manjih sukoba i incidenata. Želeći staviti Rusiju pred svršen čin, bugarska vojna klika je odlučila spor riješiti oružanim sukobom. General S. Kovačev je 20. juna izdao naredbu za pripremu za napad, pa je u noći 30. juna 1913. bugarska 4. armija izvršila napad na srpske snage na rijeci [[Bregalnica|Bregalnici]], a 2. armija napala grčke snage u području Soluna.

= Ratni i početni planovi =
== Bugarski plan ==
Bugari su namjeravali iznenada, bez objave rata, brzim prodorom 4. i 2. armije odbaciti srpske snage prema Skopju a grčke južno od Soluna. Dalje su namjeravali nastaviti nastupanje prema jugu 1. i 3. armijom i na Vardarskom frontu odlučiti rat. Plan sam po sebi je bio vrlo loš. Pogrešno je procijenjena uloga Rumunije, podcijenjene su srpske i grčke snage a precijenjene svoje snage, razvučen front, od [[Dunav]]a do [[Egejsko more|Egejskog mora]], bez mogućnosti koncentracije snaga na [[Vardar]]skom frontu.

== Srpski plan ==
Pod pritiskom Rusije na arbitražu i neprijateljskim držanjem Austro-Ugarske, kao i izjavom Rumunije da će se pridružiti napadnutom, Srbija je svoj ratni plan gradila na čekanju. Plan je bio odbrambenog svojstva - učvršćivanje položaja prema Bugarskoj i odbrana teritorija iz 1912. Nakon odbrane bugarskog napada na Bregalnici, 3. armija je trebala u sadejstvu sa grčkim snagama preći u protivnapad u području [[Štip]]a i opkoliti bugarske snage u dolini Strumice.

== Grčki plan ==
Grčki plan je bio odbrana teritorija iz 1912. na položajima sjeverno i sjeveroistočno od Soluna a zatim prelazak u protivnapad i u sadejstvu sa srpskom vojskom opkoljavanje bugarskih snaga u dolini Strumice.
== Operacije na srpskom frontu u Makedoniji ==
{{Glavni|Bitka na rijeci Bregalnici}}

U noći između 29/30. juna 1913, bugarska 4. armija je iznenada napala srpske snage na rijeci Bregalnici. Zahvaljujući snažnom otporu srpskih straža na Bregalnici, srpske snage su uspjele zauzeti položaje i zadržati prodor bugarskih snaga. 1. srpska armija je prešla u protivnapad i povratila dan ranije izgubljene teritorije. Zbog izgubljenog učinka iznenađenja i neuspjelog napada, Bugarska je pokušala sa svojim izaslanicima uspostaviti prekid neprijateljstva, što je sa srpske strane bilo odbijeno. Srbi su izvršili opšti napad 9. jula, ali nisu došli u dodir sa bugarskim snagama, koje su se već 7. jula povukle zbog nadiranja grčkih snaga sa juga.

== Operacije na grčkom frontu u Makedoniji ==
Nakon brzog i iznenadnog napada na grčke snage, 30. juna 1913, bugarska 2. armija je zauzela teritorije iza crte razgraničenja, rastjerala grčke i srpske snage ali pri tome nije se uspjela sjediniti sa snagama 4. bugarske armije koja je zaustavljena na srpskom frontu. Budući da je 2. armija bila slaba, ona nije bila u mogućnosti održati zauzete teritorije, pa su grčke snage 2. jula izvršile protivnapad nakon čega se 2. bugarska armija povukla na polazne položaje. U slijedeća dva dana su Grci nastavili sa napredovanjem i uvjetovali povlačenje bugarske 2. armije prema Strumici. 9. jula 1913, grčke snage su napale bugarske snage na planini [[Belasica|Belasici]] i uspjele ih odbaciti preko rijeke Strumice i zaplijeniti bugarsku artiljeriju. Bugarske snage su se 11. jula povukle prema Stumu, a Grčka je zaustavila privremeno svoje napredovanje zbog reorganiziranja snaga i dotura ratnog materijala.

== Operacije na staroj srpsko-bugarskoj granici ==
Poslije poraza na Bregalnici, general Savov, kao pomoćnik vrhovnog komandanta i jedan od glavnih ratnih huškaša, je smijenjen, a na njegovo mjesto postavljen general Dimitrijev, koji je, kako bi olakšao novonastalu situaciju u Makedoniji, 4. jula 1913. naredio prodor 1. i 3. bugarske armije prema [[Timok]]u i zauzimanje grada Knjaževca i napad na [[Pirot]].

Sa brojnijim snagama, bugarska armija je 5. jula izvršila napad na srpske snage i vrlo brzo ih protjerala prema Knjaževcu i 7. jula ušla u nebranjeni [[Knjaževac]]. Međutim, daljnje operacije bugarske vojske su morale biti prekinute zbog opasnosti napada rumunskih snaga preko Dunava u pozadinu 1. bugarske armije, pa su se 9. jula snage povukle preko granice. Srpske snage su odmah zauzele napuštene položaje bugarskih snaga i tu se učvrstile.

Istovremeno su bugarske snage 5. jula i napale preko prevoja Sv. Nikola i ugrozile Pirot sa sjevera. Nakon teških borbi srpske snage su odbačene i 8. jula kad su Bugari već bili pred Pirotom, a srpske snage se pripremale na povlačenje iz Pirota, bugarsko vrhovno zapovjedništvo je naredilo povlačenje bugarskih snaga zbog prelaska rumunskih snaga preko Dunava.

== Ulazak Rumunije u rat ==
Uprkos zahtjevima Austro-Ugarske da se ne miješa u rat, Rumunija je već 3. jula pristupila mobilizaciji svojih snaga i 10. jula objavila rat Bugarskoj. Zbog svoje zauzetosti u ratu sa Srbima, bugarske snage su bile slabe tako da su rumunske snage vrlo brzo prešle Dunav i nastavile prema [[Sofija|Sofiji]] bez otpora bugarskih snaga i 25. jula izbile 5 kilometara istočno od Sofije. Pad Sofije je zaustavljen intervencijom njemačkog cara.

== Ulazak Turske u rat ==
Turska je uvidjela mogućnost u sukobu saveznika povratka izgubljenih teritorija tokom Prvog balkanskog rata, pa su 13. jula turske snage pod komandom Enver-paše prešle crtu ''Enos – Midija'' i rastjerale slabe bugarske snage a 22. jula zauzele Jedrene.

= Kraj rata =
Pred napadima srpske i grčke vojske, a sa sjevera ugrožena nastupanjem Rumunije i sa juga nastupanjem Turske, Bugarska je bila prinuđena zatražiti primirje. Sve vojne operacije su zaustavljene 31. jula u podne, a mirovni ugovor je potpisan 10. augusta u [[Bukurešt]]u, po kojem se Bugarska odrekla svih spornih teritorija u korist Srbije i Grčke. Turska je dobila Jedrene, a Rumunija područje Dobrudže. Mirovni ugovori sa Turskom su uspostavljeni: Bugarska 24. septembra 1913. u [[Istanbul]]u; Grčka 14. septembra 1913. u [[Atina|Atini]] i Srbija 14. marta 1914. u Istanbulu.

Drugim balkanskim ratom je razbijen [[Balkanski savez]] i ojačan uticaj Velikih sila na balkanske države. Makedonija je bila podijeljena između Srbije i Grčke.

<gallery>
Image:The Balkan boundaries after 1913.jpg|Situacija nakon Drugog balkanskog rata
Image:Serbia1913 02.png|Granice Srbije nakon rata
Image: BulgariaComienzosSigloXX.svg|Granice Bugarske nakon rata
Image: Greek history.png|Granice Grčke nakon rata
</gallery>

{{Commonscat|Balkan Wars}}
{{Crna Gora portal}} 
{{Diplomatija Velikih sila}}
{{Prvi svjetski rat}}
{{Velika unija}}

[[Kategorija:Ratovi]]
[[Kategorija:Historija Srbije]]
[[Kategorija:Historija Bugarske]]
[[Kategorija:Historija Rumunije]]
[[Kategorija:Historija Grčke]]
[[Kategorija:Historija Crne Gore]]
[[Kategorija:Historija Osmanskog Carstva]]
[[Kategorija:Vojna historija Albanije]]
[[Kategorija:Historija Makedonije]]
[[Kategorija:1913. u Bugarskoj]]
[[Kategorija:1913. u Srbiji]]
[[Kategorija:1913. u Crnoj Gori]]
[[Kategorija:1913. u Grčkoj]]
[[Kategorija:1913. u Rumuniji]]
[[Kategorija:Sukobi u 1913.]]
[[Kategorija:Vojna historija Bugarske]]
[[Kategorija:Vojna historija Srbije]]
[[Kategorija:Vojna historija Rumunije]]
[[Kategorija:Vojna historija Grčke]]
[[Kategorija:Vojna historija Crne Gore]]
[[Kategorija:Vojna historija Osmanskog Carstva]]
[[Kategorija:Vojna historija Makedonije]]
[[Kategorija:1913. u Osmanskom Carstvu]]
[[Kategorija:1913. u Albaniji]]
[[Kategorija:1913. u Makedoniji]]
[[Kategorija:Historija Albanije]]