Аўстрыя

краіна ў Цэнтральнай Еўропе

А́ўстрыя (ням.: Österreich [ˈøːstɐˌʁaɪç]), Рэспу́бліка А́ўстрыя (ням.: Republik Österreich) — дзяржава ў цэнтры Еўропы. Назва краіны паходзіць ад старажытнанямецкага Ostarrichi — «ўсходняя краіна». На поўначы мяжуе з Чэхіяй, на паўночным усходзе — са Славакіяй, на ўсходзе — з Венгрыяй, на поўдні — са Славеніяй і Італіяй, на захадзе — з Ліхтэнштэйнам, Швейцарыяй і Германіяй.

Рэспубліка Аўстрыя
ням.: Republik Österreich
Герб Аўстрыі
Сцяг Аўстрыі Герб Аўстрыі
Гімн: «Land der Berge, Land am Strome»
Заснавана 976 (Усходняя Марка)
Дата незалежнасці 27 ліпеня 1955 (ад саюзнай акупацыі)
Афіцыйная мова Нямецкая
Сталіца Вена
Найбуйнейшыя гарады Вена, Грац, Лінц, Зальцбург, Інсбрук
Форма кіравання Федэратыўная парламенцкая рэспубліка
Федэральны прэзідэнт
Федэральны канцлер
Аляксандр Ван дэр Бэлен
Себасцьян Курц
Плошча
• Усяго
• % воднай паверхні
115-я ў свеце
83.855 км²
1,7
Насельніцтва
• Ацэнка (2014)
• Перапіс (2001)
Шчыльнасць

8.572.895 чал. (94-я)
8.032.926 чал.
101,4 чал./км²  (106-я)
ВУП (ППЗ)
  • Разам (2014)
  • На душу насельніцтва

$373,133 млрд
$43.796
ВУП (намінал)
  • Разам (2014)
  • На душу насельніцтва

$444,867 млрд
$52.216
ІРЧП (2013) 0,881 (вельмі высокі) (21-ы)
Этнахаронім Аўстрыйцы
Валюта Еўра (€, EUR)
Інтэрнэт-дамены .at, .eu
Код ISO (Alpha-2) AT
Код ISO (Alpha-3) AUT
Код МАК AUT
Тэлефонны код +43
Часавыя паясы +1

Этымалогія назвы

правіць

Назва краіны паходзіць ад старажытнанямецкага Ostarrichi — «усходняя краіна». Назва «Аўстрыя» ўпершыню згадваецца ў дакуменце ад 1 лістапада 996 года.

Чырвоны колер дзвюх палос на сцягу сімвалізуе кроў патрыётаў, пралітую ў барацьбе за свабоду і незалежнасць Аўстрыйскай Рэспублікі. Белы колер — сімвал ракі Дунай, бягучай з захаду на ўсход.

Аўстрыйскі сцяг з’яўляецца адным з самых старажытных дзяржаўных знакаў у свеце. Паводле падання, у 1191 годзе, падчас адной з бітваў трэцяга крыжовага паходу, бялюткая кашуля Леапольда V цалкам была ўся запырскана крывёю. Калі ж герцаг зняў з сябе шырокі пояс, на кашулі ўтварылася белая паласа. Спалучэнне гэтых колераў стала яго сцягам, а ў будучыні сцягам Аўстрыі.

У гонар Аўстрыі названы астэроід (136) Аўстрыя[2], адкрыты 18 сакавіка 1874 года аўстрыйскім астраномам Іаганам Палізай ў Аўстра-Венгерскай марской абсерваторыі ў Пуле.

Дзяржаўны лад

правіць
 
Будынак парламента ў Вене

Аўстрыя — федэратыўная дзяржава, аб’ядноўвае дзевяць самастойных земляў. Дзеючая канстытуцыя была прынята ў 1920 годзе і ў другі раз уведзена ў 1945 годзе.

Кіраўніком дзяржавы з’яўляецца Федэральны прэзідэнт, абіраецца на 6 гадоў. Урад узначальвае Федэральны канцлер. Члены ўрада прызначаюцца прэзідэнтам.

Парламент Аўстрыі — двухпалатны Федэральны сход (Bundesversammlung), які складаецца з Федэральнага савета і Нацыянальнага савета.

Федэральны савет — Бундэсрат (64 месцы). Дэпутаты выбіраюцца ландтагамі — парламентамі зямель. Землі прадстаўлены рознай колькасцю дэпутатаў (ад 3 да 12) у залежнасці ад колькасці насельніцтва. Тэрмін паўнамоцтваў дэпутата бундэсраце — 4 ці 6 гадоў у залежнасці ад тэрміну паўнамоцтваў абраў іх ландтага.

Нацыянальны савет — Нацыянальрат (183 месцы). Дэпутаты абіраюцца па прапарцыйна-спісачнай сістэме. Тэрмін паўнамоцтваў — 5 гадоў.

Канстытуцыйны суд Аўстрыі — першы ў свеце асобны канстытуцыйны суд (1920). Фарміруецца прэзідэнтам па прадстаўленні ўрада і абедзвюх палат. Мае таксама паўнамоцтвы вырашаць спрэчку паміж землямі (або землямі і федэральным цэнтрам), а таксама выносіць імпічмент вышэйшым службовым асобам.

Гісторыя

правіць

Землі сучаснай Аўстрыі былі адваяваны рымлянамі ў кельтаў у 15 годзе да н.э.

У 788 годзе тэрыторыя была ўключана ў імперыю Карла Вялікага.

Назву «Аўстрыя» ўпершыню згадваецца ў дакуменце ад 1 лістапада 996.

Дом Габсбургаў, з праўленнем якога звязаны росквіт Аўстрыйскага дзяржавы, прыйшоў да ўлады ў XIV стагоддзі, а з 1438 па 1806 гады эрцгерцагі аўстрыйскія насілі тытул імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі.

З 1156 года Аўстрыя — герцагства, з 1453 — эрцгерцагства, з 1804 — імперыя Габсбургаў, у 18671918 гг. — Аўстра-Венгрыя (дуалістычная — двуадзіная манархія).

Аўстрыйская Рэспубліка ўтварылася ў лістападзе 1918 года пасля распаду Аўстра-Венгерскай манархіі.

У 1938 адбылося яе гвалтоўнае, але разам з тым мірнае далучэнне да нацысцкай Германіі (аншлюс).

Пасля Другой сусветнай вайны Аўстрыя часова страціла незалежнасць, будучы падзеленай на чатыры акупацыйныя зоны паміж Францыяй, ЗША, Вялікабрытаніяй і СССР.

Перамовы аб аднаўленні незалежнасці пачаліся ў 1947, але толькі ў 1955 Аўстрыя зноў стала цалкам незалежнай дзяржавай па Дзяржаўнай дамове ад 15 мая 1955. У кастрычніку таго ж года прыняты закон аб пастаянным нейтралітэце Аўстрыі.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

правіць

Аўстрыя складаецца з 9 федэральных земляў: (Бургенланд, Карынтыя, Ніжняя Аўстрыя, Верхняя Аўстрыя, Зальцбург, Штырыя, Ціроль, Форарльберг) і горад Вена. Землі падзяляюцца на 80 раёнаў, якія складаюцца з 2100 абшчын.

Геаграфія

правіць

Дзяржава ў Цэнтральнай Еўропе. Плошча краіны 83 871 км². Аўстрыя — пераважна горная краіна (на 70 %): сярэдняя вышыня над узроўнем мора складае каля 900 м. Большую частку Аўстрыі занімаюць усходнія Альпы, якія ў сваю чаргу падзяляюцца на Альпы Паўночнага Ціроля і Зальцбургскія Альпы на поўначы; Цылертальскія і Карнійскія Альпы на поўдні. Вышэйшы пункт — гара Гросглокнер (3797 метраў), на ёй знаходзіцца і адзін з найбуйнейшых у Еўропе ледавікоў — Пастэрцэ. Азёры: Нойзідлер, Мільштэтэр-Зэ.

Насельніцтва

правіць

Насельніцтва — 8,151 млн чалавек. Згодна з перапісам 2006 г., найбуйнейшая этнічная група — нямецкамоўныя аўстрыйцы — складаюць 88,6 % насельніцтва краіны. Асноўная афіцыйны мова — нямецкая. Размоўная і афіцыйная мова аўстрыйцаў істотна адрозніваецца ад афіцыйнай нямецкай мовы Германіі (Гл. Нямецкая мова ў Аўстрыі). Гутарковыя аўстрыйскія дыялекты блізкія да баварскга дыялекту Германіі і да нямецкай мовы Швейцарыі.

Рэлігія

правіць

Згодна з перапісам 2001 г., 73,6 % аўстрыйцаў — каталікі, 4,7 % — лютэране, 6,5 % насельніцтва ставіцца да іншых рэлігійных канфесій (іслам — 4,2 %, праваслаўная царква — 2,2 %, іўдаізм — 0, 1 %; усяго зарэгістравана 12 канфесій, у тым ліку 3 тыс. сікхаў (2009) [6]), 12 % насельніцтва не адносяць сябе ні да адной з канфесій (у 1991 такіх было толькі 8,6 %).

Рэлігійныя арганізацыі

правіць

Найбуйнейшая рэлігійная арганізацыя Аўстрыі — Рымска-каталіцкая Царква. Дзяржава падтрымлівае царкву, у краіне існуе 1 % царкоўны падатак, які абавязаны плаціць усе грамадзяне краіны (грамадзянін вызваляецца ад выплаты падатку па пісьмовай заяве аб адмове ад каталіцтва). Рымска-каталіцкая Царква ў 2000 годзе мела 5651479 прыхільнікаў (72,1 % насельніцтва).

Другой па колькасці з’яўляецца Евангелічная Царква Аўгсбургскага і Гельвецінскага вызнання (ЕЦАіГВ), якая аб’ядноўвае дзве аўтаномныя адна ад адной Царквы лютэран і рэфарматаў. Лютэране і рэфарматары канчаткова атрымалі права свабоднага вызнання сваіх веравучэнняў толькі ў 1781 г., а цалкам зраўняныя ў правах з каталікамі яшчэ праз стагоддзе[3].

Каля паловы пяцідзесятнікаў Аўстрыі (17 тыс.[4]) не з’я ўляюцца грамадзянамі гэтай краіны і наведваюць эмігранцкія суполкі (у першую чаргу — румынскія, а таксама філіпінскія, бразільскія, нігерыйскія, карэйскія і інш.).

Па ўласных дадзеных адпаведных арганізацый у Аўстрыі маюцца 299 суполак Сведак Іеговы з 33099 вернікамі, якія наведалі іх сходы ў 1999 г. (з іх ахрышчаны паводле абраду Сведак Іеговы 20577), 5000 грэка-каталікоў (2000 г.), 3889 мармонаў (2000 г.), 47 суполак адвентыстаў сёмага дня з 3596 вернікамі, 19 суполак баптыстаў з 1130 актыўнымі прыхільнікамі (2000 г.; агульная колькасць баптыстаў у 1,5-2 разы больш), 8 суполак менанітаў з 360 вернікамі.

Навука

правіць

Аўстрыя падарыла свету вялікую колькасць знакамітых вучоных, сярод якіх такія вядомыя розумы 19 стагоддзя, як Людвіг Больцман, Эрнст Мах, Віктар Франц Гес і Крысціян Доплер. У 1920-30-х уклад такіх вучоных як Лізэ Майтнер, Эрвін Шродзінгер і Вольфганг Паўлі стаў ключавым у развіцці атамнай фізікі і квантавай механікі.

Акрамя фізікаў у Аўстрыі таксама нарадзіліся два найвялікшых філосафа 20 стагоддзя — Людвіг Вітгенштэйн і Карл Попер. Біёлагі Грэгар Іаган Мендэль і Конрад Лорэнц, а таксама матэматык Курт Гёдэль і канструктар Фердынанд Паршэ таксама былі аўстрыйцамі.

Пачынаючы з вядомага сярэднявечнага вучонага Парацэльса, асноўнымі напрамкамі даследаванняў аўстрыйскіх вучоных заўсёды былі медыцына і псіхалогія. Такія выдатныя ўрачы як Тэадор Більрат, Клеменс фон Піркет і Антон Эйсельсберг былі прадстаўнікамі Венскай медыцынскай школы ў 19 стагоддзі. Таксама шырока вядомыя аўстрыйскія псіхолагі Зігмунд Фрэйд, Альфрэд Адлер, Паўль Вацлавік, Ганс Аспергер і псіхіятр Віктар Франкл.

У развіццё Аўстрыйскай школы эканомікі, якая з’яўляецца адным з канкуруючых напрамкаў сучаснай эканамічнай тэорыі, зрабілі ўклад такія эканамісты як Іозеф Шумпетэр, Эйген фон Бём-Баверк, Людвіг фон Мізес, Фрыдрых фон Хаек.

У цяперашні час фундаментальнымі даследваннямі займаецца Аўстрыйская акадэмія навук, заснаваная ў 1847. У яе склад уваходзяць Інстытут параўнальнага даследвання паводзінаў імя К. Лорэнца, Міжнародны інстытут прыкладнога сістэмнага аналізу і іншыя. Усяго ў Аўстрыі каля 2200 навуковых устаноў, у якіх працуе прыкладна 25 тыс. чалавек. Аўстрыя актыўна ўдзельнічае ў міжнароднай навуковай кааперацыі: на яе рахунку больш за 1000 даследчых праектаў рамачнай праграмы ЕС.

Эканоміка

правіць

Перавагі:

  • шырокая вытворчая база:
  • моцная прамысловасць (хімічная і нафтахімічная, электратэхніка, тэкстыльная прамысловасць, дрэваапрацоўка):
  • кваліфікаваная рабочая сіла;
  • турызм — важная крыніца прыцягнення сродкаў з-за мяжы.

Слабыя бакі:

  • залежнасць ад імпартаванай сыравіны, у першую чаргу нафты і газу;
  • затрымка ў пераходзе да ўзмацнення канкурэнцыі і дэрэгулявання.

Аўстрыя — развітая індустрыяльна-аграрная краіна. Яна адносіцца да ліку найбольш развітых дзяржаў Еўропы. ВУП на душу насельніцтва ў 2002 годзе склаў 24,7 тыс. еўра (у цэнах 1995 года). Гэты паказчык пастаянна расце (у 1990 годзе ён быў роўны 20,1 тыс., у 1995 — 21,4 тыс. еўра), а па бягучых цэнах і па парытэту пакупніцкай здольнасці ў 2001 годзе — 28,2 тыс. долараў ЗША (пры сярэднім па ЕС 25,5 тыс.). Тым самым Аўстрыя апярэджвала Швецыю, Вялікабрытанію, Італію, Францыю, Германію, а саступала толькі Даніі, Нідэрландам, Ірландыі і Люксембургу.

Аб’ём ВУП у бягучых цэнах у 2010 годзе склаў 284 млрд еўра. ВУП на душу насельніцтва склаў у 2010 годзе 33,85 тыс. еўра. Вытворчасць ВУП на 1 занятага ў 2010 годзе (прадукцыйнасць працы) — 77,6 тыс. Еўра.

Аўстрыйская эканоміка адрозніваецца параўнальна нізкім узроўнем інфляцыі (у 2002 годзе — 1,8 %) і беспрацоўя (у 2000 годзе — 3,7 % ад колькасці працаздольнага насельніцтва, у 2002 годзе — 4,3 %). Індэкс спажывецкіх цэн у 2002 годзе да 1996 годзе склаў 108,8, тады як у ЕС у цэлым — 110,8.

Прыкладна 2,2 % ВУП вырабляецца ў сельскай і лясной гаспадарцы, 32,3 % — у прамысловасці, энергетычнай гаспадарцы і будаўніцтве, 65,5 % — у сферы паслуг, гандлі, на транспарце і ў сувязі, у банкаўскай і страхавой сістэме. Адна трэцяя частка аб’ёму прамысловай вытворчасці прыпадае на дзяржаўны сектар эканомікі[5].

Тым не менш, у аўстрыйскай эканоміцы існуе шэраг праблем, звязаных з еўрапейскай інтэграцыяй. Асаблівы непакой выклікае аграпрамысловы сектар у сувязі з новымі ўмовамі канкурэнтнай барацьбы, якая дыктуецца краінамі адзінай Еўропы. Палітыка цэн і кватавання ЕС спрыяе балючай трансфармацыі сельскай гаспадаркі, што выклікае ўсё больш жорсткае супрацьдзеянне з боку аўстрыйскіх фермераў. У выніку курсу Аўстрыі ў рамках адзінай сельскагаспадарчай палітыкі ЕС нерэнтабельнымі апынуліся 69 % усіх сельскагаспадарчых угоддзяў.

Агульны аб’ём назапашаных прамых замежных інвестыцый у Аўстрыі па стане на канец 2001 года ацэньваўся ў 23-24 млрд еўра. З іх каля 45 % прыпадае на ФРГ, 28 % — на іншыя краіны ЕС, 12 % — на Швейцарыю і Ліхтэнштэйн, 7 % — на ЗША і Канаду і 8 % — на іншыя краіны.

Прыцягваючы замежныя інвестыцыі і супрацоўнічаючы з замежнымі партнёрамі, аўстрыйскія кампаніі фармуюць важнейшыя тэхналагічныя галіны, якія практычна адсутнічалі ў эканоміцы краіны (тэлекамунікацыйнае абсталяванне).

Транспарт

правіць
 
Арльбергскі тунэль

Транспартная сістэма Аўстрыі выдатна развіта і эфектыўная.

Аўстрыя з’яўляецца адной з найбольш развітых чыгуначных дзяржаў Еўропы. Працягласць чыгунак складае звыш 6000 км. Аўстрыйская федэральная чыгунка па праве ганарыцца бездакорнай выразнасцю і дакладнасцю руху цягнікоў.

Сетка Bundesbus (сетка дзяржаўных аўтобусаў) нічым не горш чыгуначнай сеткі і часта выкарыстоўваецца для здзяйснення невялікіх паездак паміж населенымі пунктамі і выездаў на прыроду. Да некаторых лыжных курортаў у Ціролі і Форарльбергу можна дабрацца толькі на аўтобусе ці машыне.

Кампаніі па арэндзе машын маюць філіялы ва ўсіх буйных гарадах краіны. Мясцовыя дарогі знаходзяцца ў выдатным стане, але на горных дарогах неабходна выконваць асцярожнасць. Рух у Аўстрыі правабаковы.

У некалькіх буйных аўстрыйскіх гарадах існуе трамвайны транспарт: у Вене, Гмундзене, Граце, Інсбруку, Лінцы. Трамвайная сістэма, якая існавала ў Зальцбургу, зачынена.

На 160-ці чыгуначных станцыях можна ўзяць напракат ровар і вярнуць яго ў офіс пракату на іншай станцыі. У Аўстрыі шмат веласіпедных маршрутаў, у прыватнасці, многія з іх ідуць уздоўж ракі Дунай і з Шварцвальда ў Германіі да Вены.

Горнымі відамі транспарту з’яўляюцца: фунікулёры, лыжныя ліфты, лінныя дарогі і лінныя пад’ёмнікі.

Турызм

правіць

Аўстрыю адносяць да Альпійскага турысцкага раёна заходнееўрапейскай зоны Еўрапейскага рэгіёну. Аўстрыя — краіна традыцыйнага зімовага турызму. Сёння для Аўстрыі турызм з’яўляецца асноўнай крыніцай прыбытку, пакрывае традыцыйна адмоўнае гандлёвае сальда. У гэтай галіне працуюць 70 тыс. сярэдніх і дробных турысцкіх прадпрыемстваў (гасцініцы, рэстараны, курортна-лячэбныя ўстановы, басейны і пляжы) занята 350 тыс. чал. Па ўдзельнай вазе валавых паступленняў ад турызму ў ВУП (больш за 6 %) Аўстрыя займае адно з вядучых месцаў у свеце, а па даходах ад турысцкага сектара эканомік малых краін Еўропы трывала ўтрымлівае лідзіруючыя пазіцыі[6].

У Аўстрыі даўно сфарміравана і наладжана сістэма абслугоўвання турыстаў. Многія мястэчкі і вёскі, такія як Бад-Гастайн, Мілштат, Ішгль, Санкт-Антон-ам-Арльберг і Майрхофен ператварыліся ў найбуйнейшыя еўрапейскія курорты, а былыя сельскія жыхары займаюцца гатэльным бізнесам.

Узброеныя сілы

правіць

Узброеныя сілы Аўстрыі — Аўстрыйскае федэральнае войска (Österreichisches Bundesheer), складаецца з сухапутных сіл (уласна Аўстрыйскае федэральнае войска) і Аўстрыйскіх паветраных сіл (Östereichische Luftstreitkräfte). Агульная колькасць узброеных сіл каля 49 тыс. чалавек (2004), складаюцца з сухапутных войскаў і ВПС. Узброеныя сілы ўзначальвае генеральны інспектар, які падпарадкоўваецца міністру нацыянальнай абароны (грамадзянская асоба, прадстаўнік кіруючай партыі). У ваенны час прэзідэнт становіцца вярхоўным галоўнакамандуючым. У краіне 9 ваенных акругаў, тэрытарыяльна супадальных з адміністрацыйным дзяленнем. Камплектаванне ўзброеных сіл ажыццяўляецца на аснове закона аб усеагульнай вайсковай павіннасці і па найму. Прызыўны ўзрост — 18 гадоў, па найму — 16. Працягласць тэрміновай службы з 2007 года — 6 месяцаў, пасля якой ваеннаабавязаныя да 50-гадовага ўзросту прыцягваюцца для ўдзелу ў ваенных вучэннях па плане Міністэрства абароны (не больш за 60 сутак). Агульная колькасць ваеннаабавязаных, прыдатных да ваеннай службы — 1,9 млн чалавек (2004).

На ўзбраенні: танкі Leopard 2, транспартная авіяцыя — C-130 Hercules, шрубалёты UH-60 Black Hawk, шматмэтавыя знішчальнікі Eurofighter Typhoon.

Выдаткі на абарону каля (2005) 1,5 млрд USD (0,9 % ад ВУП).

Беларуска-аўстрыйскія адносіны

правіць

Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Аўстрыйскай Рэспублікай устаноўлены ў лютым 1992 года. З 1993 года ў Аўстрыі функцыянуе Пасольства Беларусі.

У рамках двухбаковага палітычнага дыялогу праводзяцца кансультацыі на розных узроўнях паміж знешнепалітычнымі ведамствамі Рэспублікі Беларусь і Аўстрыйскай Рэспублікі. Створана Беларуска-Аўстрыйская камісія па гандлёва-эканамічным супрацоўніцтве.

З 2006 года ў Аўстрыі дзейнічае грамадская арганізацыя «Аўстрыйска-Беларускае таварыства», якое з’яўляецца членам Аўстрыйскага аб’яднання таварыстваў дружбы з замежнымі краінамі.

Бакамі сфарміравана дагаворна-прававая база беларуска-аўстрыйскіх адносін, якая ўключае 13 дагавароў. У рамках развіцця рэгіянальных сувязяў падпісана пагадненне аб супрацоўніцтве паміж Мінскай вобласцю і федэральнай зямлёй Карынція. Актыўна ўзаемадзейнічаюць Гомельская вобласць і федэральная зямля Форарльберг. Аўстрыйскі горад Штокераў з’яўляецца пабрацімам Баранавічаў.

У 2013 годзе аб’ём тавараабароту паміж Беларуссю і Аўстрыяй ўпершыню ў гісторыі двухбаковых адносін дасягнуў 374,5 млн долараў ЗША (128,6 % да 2012 года), аб’ём беларускага экспарту склаў 28,8 млн долараў (142,6 %), імпарту — 345,7 млн.долараў (127,5 %).

23-25 студзеня 2014 года былы прэзідэнт Аўстрыйскай акадэміі навук Г.Манг наведаў г. Мінск для ўдзелу ва ўрачыстых мерапрыемствах, прымеркаваных да 85-годдзя з дня заснавання Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі і да Дня беларускай навукі.

Гл. таксама

правіць

Крыніцы

правіць

Літаратура

правіць