FRELIMO

FRELIMO (Portugees: Frente de Libertação de Moçambique, d.w.s. bevrydingsfront van Mosambiek) is die belangrikste politieke party in Mosambiek. Die party is sedert onafhanklikheid in 1975 aan bewind in die land. Die magsbasis daarvan is hoofsaaklik gesetel onder die Sjangaans in Mosambiek.

FRELIMO is in 1962 in Dar es Salaam gestig as 'n bevrydingsfront wat die Portugese regering van Mosambiek teengestaan het. Medestigter Eduardo Mondlane was die eerste voorsitter van FRELIMO. FRELIMO was in die beginjare 'n samesmelting van die bevrydingsbewegings:

• UDE-NAMO - União Democrática Nacional de Moçambique (Nasionale Demokratiese Unie van Mosambiek);

• MANU - Mozambique African National Union (Mosambiekse Afrika Nasionale Unie)

• UMANI - União Nacional Africana para Moçambique Independente (Afrika Nasionale Unie vir die Onafhanklikheid van Mosambiek).

In 1963 was die hoofkwartier in Dar es Salaam (Tanzanië) geleë. FRELIMO het 'n guerrilla-stryd teen die Portugese kolonialisme begin wat bekend staan as die Mosambiekse Vryheidsoorlog. Sedert 1964 het FRELIMO die noorde van die land beheer. Die beweging het steun van sowel die Westerse wêreld as die Sowjetunie ontvang. In 1969 word die gematigde Mondlane by die FRELIMO-hoofkwartier in Dar es Salaam vermoor, moontlik deur radikale elemente binne FRELIMO. Die Portugese veiligheidsdiens PIDE is ook met die moord verbind. Daarna het radikalisering binne die beweging plaasgevind. In die 1970's het die aantal FRELIMO-vegters gegroei tot ongeveer 7 000 mans en vroue. Danksy hul guerrilla-tegnieke het FRELIMO voortgegaan om die noorde en later ook die sentrum van die land te beheer, ondanks die 60 000 Portugese soldate wat in Mosambiek was om teen hulle te veg.

Na die Angelier-rewolusie in Portugal (1974) wat premier Marcello Caetano omvergewerp het, het die nuwe Portugese regering met FRELIMO (1974-1975) begin onderhandel. Op 20 September 1974 kry Mosambiek outonomie en op 25 Junie 1975 word die Volksrepubliek Mosambiek uitgeroep.

Met militêre steun van Kuba en die Sowjetunie, het die FRELIMO-leier en president Samora Machel van Mosambiek daarin geslaag om 'n eenpartystaat te skep met die FRELIMO (nou omskep in 'n politieke party) as die enigste toegelate party. Machel het 'n sosialistiese roete gekies. Meer as 'n miljoen vlugtelinge aan die buitewyke van die stede is met geweld na die platteland teruggeforseer, met die gevolg dat meer as 100 000 sterf. Al die Portugese word die land uitgedwing, insluitend die ontwikkelingswerkers wat juis FRELIMO ondersteun het. As gevolg van hierdie beleid het die ekonomie in duie gestort en die land se infrastruktuur verval.

Burgeroorlog en daarna

Onmiddellik na onafhanklikheid begin die burgeroorlog tussen die FRELIMO-regering en die anti-kommunistiese RENAMO, 'n weerstadsbeweging wat eers deur Rhodesië en later deur Suid-Afrika ondersteun is. 'n Vredesverdrag het in 1992 gevolg.

President Samora Machel is in 1986 in 'n vliegongeluk dood en is opgevolg deur Joaquim Chissano, wat sowel president van die Volksrepubliek as president van FRELIMO geword het. Die gematigde Chissano het die Marxistiese sosialisme in 1989 as 'n party-ideologie afgeskaf en die eenpartystaat in 1990 beëindig. Demokratiese verkiesings het in 1994 gevolg met Chissano wat herkies is tot president. In 1999 is Chissano weer deur FRELIMO benoem en weer herkies.

Kritiek op Chissano en ook van die party in 2004 het daartoe gelei dat Chissano nie meer as president verkies het nie. FRELIMO het Armando Guebuza gesteun, wat op 1 en 2 Desember 2004 tot president van Mosambiek verkies is. Chissano het die leier van die party gebly. Guebuza se opvolger, Filipe Nyusi, het op 15 Januarie 2015 die vierde president van Mosambiek geword.

Verdere leeswerk

• Basto, Maria-Benedita, "Writing a Nation or Writing a Culture? Frelimo and Nationalism During the Mozambican Liberation War" in Eric Morier-Genoud (ed.) Sure Road? Nationalisms in Angola, Guinea-Bissau and Mozambique (Leiden: Brill, 2012).
• Bowen, Merle. The State Against the Peasantry: Rural Struggles in Colonial and Postcolonial Mozambique. Charlottesville, Virginia: University Press Of Virginia, 2000.
• Derluguian, Georgi, "The Social Origins of Good and Bad Governance: Re-interpreting the 1968 Schism in Frelimo" in Eric Morier-Genoud (ed.) Sure Road? Nationalisms in Angola, Guinea-Bissau and Mozambique (Leiden: Brill, 2012).
• Morier-Genoud, Eric, “Mozambique since 1989: Shaping democracy after Socialism” in A.R.Mustapha & L.Whitfield (eds), Turning Points in African Democracy (Oxford: James Currey, 2009), pp. 153–166
• Opello, Walter C. "Pluralism and elite conflict in an independence movement: FRELIMO in the 1960s", Journal of Southern African Studies, Volume 2, Issue 1, 1975
• Simpson, Mark, "Foreign and Domestic Factors in the Transformation of Frelimo", Journal of Modern African Studies, Volume 31, no.02, Junie 1993, pp 309–337
• Sumich, Jason, "The Party and the State: Frelimo and Social Stratification in Post-socialist Mozambique", Development and Change, Volume 41, no. 4, Julie 2010, pp. 679–698

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie FRELIMO.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Nederlandse Wikipedia vertaal.